Zarządzanie populacją dzika w Polsce

Foto. Shutterstock
Zarządzanie populacją
dzika Sus scrofa w Polsce
Bartłomiej Popczyk
Katedra Genetyki i Ogólnej Hodowli Zwierząt,
Wydział Nauk o Zwierzętach,
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Zarząd Główny Polskiego Związku Łowieckiego
Zarządzanie populacją dzika Sus scrofa w Polsce
Gospodarka Łowiecka
Środowisko przyrodnicze
Leśnictwo
Łowiectwo
Rolnictwo
Zarządzanie populacją dzika Sus scrofa w Polsce
Rok
gospodarczy
Powierzchni obwodów
łowieckich
Liczebność
populacji dzika
Zagęszczenie Zagęszczenie
na 1000 ha
na 1 km2
1999/2000
25 277 300
118 300
4,68
0,47
2008/2009
25 347 200
173 500
6,84
0,68
2009/2010
25 212 800
251 000
9,96
1,00
2010/2011
25 335 800
249 900
9,86
0,99
2011/2012
25 369 100
267 800
10,56
1,06
2012/2013
25 401 800
255 800
10,07
1,01
2013/2014
25 506 500
282 204
11,06
1,11
2014/2015
25 581 079
284 200
11,10
1,11
2015/2016
25 637 262
264 000
10,29
1,03
Zarządzanie populacją dzika Sus scrofa w Polsce
Województwo
dolnośląskie
kujawsko-pomorskie
lubelskie
lubuskie
łódzkie
małopolskie
mazowieckie
opolskie
podkarpackie
podlaskie
pomorskie
śląskie
świętokrzyskie
warmińsko-mazurskie
wielkopolskie
zachodniopomorskie
Polska
Powierzchni
obwodów
łowieckich (ha)
1595400
1501300
2105500
1056700
1568900
1131400
2998900
754600
1211200
1667400
1630400
926400
1037000
2063700
2427200
1830500
25506500
Zagęszczenie
Liczebność
populacji dzika
populacji dzika na
na 1000ha na 10
10 marca 2013r.
marca 2013r.
26835
12475
17804
20391
8249
6158
18798
11171
10833
14376
20492
9719
5366
30153
28061
41323
282204
16,82
8,31
8,46
19,3
5,26
5,44
6,27
14,8
8,94
8,62
12,57
10,49
5,17
14,61
11,56
22,57
11,06
Liczebność
populacji dzika
na 10 marca
2015r.
21278
12354
16384
15759
7642
5030
19217
9288
10731
7914
17728
9023
5316
24188
25203
34018
241073
Zagęszczenie
populacji dzika
na 1000ha na 10
marca 2015r.
13,25
8,25
7,81
14,84
4,86
4,46
6,38
12,33
8,87
4,75
10,81
9,68
5,11
11,65
10,25
18,04
9,4
Zarządzanie populacją dzika Sus scrofa w Polsce
Czynniki przyrodnicze wpływające na populację dzika:
• produkcja rolna
• klimat
• liczebność i struktura socjalna populacji
• choroby
Czynniki społeczno-etyczno-prawne wpływające na populację dzika:
• regulacje prawne
• wysokość szkód w płodach i uprawach rolnych
• dokarmianie dzików
• planowanie łowieckie
• wybiórcze wykonywanie RPŁ
Zarządzanie populacją dzika Sus scrofa w Polsce
Czynniki przyrodnicze:
• produkcja rolna – struktura upraw, udział kukurydzy w produkcji rolnej
800
Kukurydza na ziarno tys. ha.
700
Kukurydza na kiszonkę tys. ha.
600
500
400
300
200
100
0
1990
1995
2002
2005
2007
2010
2014
Zarządzanie populacją dzika Sus scrofa w Polsce
Mykotoksyny – zearalenon
1. Jako główną przyczynę wzrostu liczebności populacji dzika podaje się wzrost
powierzchni zasiewów kukurydzy, który skutkuje znaczącym wzrostem
dostępności wysokoenergetycznego pokarmu i zwiększeniem masy ciała
dzików.
2. Na rozkładających się w ziemi kolbach kukurydzy występuje mykotoksyna –
zearalenon, która dostarczona jest do organizmu dzika wraz z ziarnem
kukurydzy zalegającym na polu i wpływa na zmiany cyklu płciowego, gdyż
jest jedną z najsilniejszych niesteroidowych substancji o charakterze
estrogennym (Zawadzki i in. 2011, Pałubicki i in. 2014, Nicpoń i in. 2015).
Zarządzanie populacją dzika Sus scrofa w Polsce
Czynniki przyrodnicze:
• klimat – okres zalegania pokrywy śnieżnej, warunki atmosferyczne podczas pełni
Wpływ na możliwości wykonywania polowania na dziki mają czynniki
atmosferyczne, takie jak okres zalegania pokrywy śnieżnej oraz warunki
atmosferyczne w okresie pełni.
Liczba dni z pokrywą w stosunku do średnich danych z lat 1971-2000 na terenie
Wielkopolski, na Dolnym Śląsku, częściowo na Ziemi Lubuskiej i Pomorzu
Zachodnim nie przekraczała 30-40 proc. W pozostałych regionach liczba dni ze
śniegiem była porównywalna do średniej wieloletniej, albo była nieco niższa
(Limanówka i in. 2012, IMGW).
Zarządzanie populacją dzika Sus scrofa w Polsce
Czynniki przyrodnicze:
• liczebność populacji oraz struktura socjalna – stosunek płci oraz udział
osobników w grupach wiekowych
Model populacji dzika
Locha = 7 warchlaków
I rok
II rok
A
B
C
A
B
C
Warchlak
100
50
60
70
315
455
Przelatek
80
60
50
100
50
60
Locha
10
45
65
50
75
90
Odyniec
10
45
25
50
75
50
Razem
200
200
200
270
515
655
Przyrost:
35%
157,50%
227,50%
Niewiadoma = liczba młodych od samicy w wieku poniżej 3 lat
Zarządzanie populacją dzika Sus scrofa w Polsce
Czynniki przyrodnicze:
• liczebność populacji oraz struktura socjalna – stosunek płci oraz udział
osobników w grupach wiekowych
Locha = 7 warchlaków
50% samic przelatkowych = 3 warchlaki
Model populacji dzika
I rok
II rok
A
B
C
A
B
C
Warchlak
100
50
60
60+70
45+315
39+455
Przelatek
80
60
50
100
50
60
Locha
10
45
65
50
75
90
Odyniec
10
45
25
50
75
50
Razem
200
200
200
330
560
694
Przyrost:
65%
180%
247%
Zarządzanie populacją dzika Sus scrofa w Polsce
Czynniki społeczno-etyczno-prawne:
• regulacje prawne – możliwość wykonywania polowania
• wysokość szkód w płodach i uprawach rolnych – czynnik determinujący
myśliwych
• dokarmianie dzików – szczególnie w okresach braku niedoboru pokarmu
• planowanie łowieckie – błędnie przyjmowane założenia w zakresie przyrostu
zrealizowanego
• wybiórcze wykonywanie RPŁ:
1. Oszczędzanie samic - system kar i zakazów w kołach łowieckich (polowania zbiorowe,
kary finansowe i materialne itp.)
2. Preferowanie odstrzału męskich przelatków
3. Sztuczne zaburzanie struktury płci w populacji, poprzez celowy odstrzał samców –
osobniki trofeowe
Zarządzanie populacją dzika Sus scrofa w Polsce
Jak określić przyrost zrealizowany?
• Skuteczna ocena przyrostu zrealizowanego w populacji dzika jest wyjątkowo
trudna przed sezonem polowań, z uwagi na nieznane warunki atmosferyczne w
okresie proszenia się loch
• W celu wyliczenia zakładanego przyrostu należy z możliwie największą
dokładnością określić liczbę loch oraz przelatków
• Należy założyć że w grupie przelatków stosunek płci wynosi 50/50
• Planując przyrost trzeba zachować rezerwę na loszki przelatkowe, które także
przystępują do rozrodu.
Foto. Shutterstock
Zarządzanie populacją dzika Sus scrofa w Polsce
Jak planować pozyskanie łowieckie?
Na określenie limitów pozyskania dzików w RPŁ wpływ ma szereg czynników:
• Poziom szkód łowieckich i jego zmiany względem poprzednich sezonów –
czynnikiem decydującym jest powierzchnia zredukowana, uszkodzona przez
zwierzynę, a nie kwota wypłaconych odszkodowań
• Wykonanie poprzedniego RPŁ
• Struktura płci w populacji
• Założony cel hodowlany w WŁPH
Foto. Shutterstock
Zarządzanie populacją dzika Sus scrofa w Polsce
Zarządzanie populacją dzika Sus scrofa w Polsce
Foto. Shutterstock
Zarządzanie populacją dzika Sus scrofa w Polsce
Co by było gdyby wstrzymać odstrzał dzików przez 3 lata?
9000000
8000000
Przyrost zrealizowany
50%
100%
7,668,000
200%
7000000
6000000
5000000
4000000
3000000
2,272,000
2000000
1000000
958,500
284,000
0
2015
2016
2017
2018
Zarządzanie populacją dzika Sus scrofa w Polsce
Prawne możliwości ograniczenia populacji dzików inne niż poprzez polowanie:
1. Ustawa z dnia 13 października 1995 roku Prawo łowieckie (Dz. U. Dz.U.2013
poz. 1226 z późn. zm.)
2. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. 2013 poz. 856 z
późn. zm.)
3. Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu
chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. 2014 poz. 1539)
Foto. Shutterstock
Zarządzanie populacją dzika Sus scrofa w Polsce
Wnioski
1. Zmieniająca się struktura upraw rolnych, w szczególności wzrost udziału
kukurydzy wpływa istotnie na stan populacji dzika w Polsce i poziom szkód
wyrządzonych przez dziki w uprawach rolnych.
2. Zaprzestanie wykonywania polowania na dziki w warunkach polskich
doprowadziłoby do klęskowych szkód w rolnictwie. Konsekwencją braku
odstrzału dzików byłyby niepokoje społeczne i protesty.
3. Na dynamikę populacji dzika istotny wpływ mają warunki zimowe, baza
żerowa i intensywność dokarmiania oraz struktura pozyskania.
4. Siłą napędową rozmiaru użytkowania populacji dzików jest przede
wszystkim konieczność wypłacania odszkodowań za szkody w płodach i
uprawach rolnych.
Foto. Shutterstock
Zarządzanie populacją dzika Sus scrofa w Polsce
Wnioski
5. Za nadmierny przyrost populacji dzika odpowiada zaburzona struktura płci – ze
znaczną przewagą samic zarówno dorosłych (loch) jak i przelatkowych. Jedyną
grupą socjalną o wyrównanej proporcji płci są warchlaki. W celu skutecznego
zarządzania populacją dzika należy doprowadzić do wyrównania struktury płci w
populacji.
6. W pozyskaniu preferowane są sztuki możliwe do zagospodarowania w ramach
„użytku własnego”.
7. W rejonach o nadmiernym zagęszczeniu dzika należy dokonać zmiany
świadomości i mentalności myśliwych w zakresie odstrzału loch a także
zlikwidować system kar za odstrzał loch oraz doprowadzić do optymalnej
struktury płci w populacji - 50/50.
Foto. Shutterstock