Etyka prawnicza
advertisement
Etyka prawnicza • Etyka - dział filozofii, zajmujący się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne. Celem etyki jest dochodzenie do źródeł powstawania moralności, badanie efektów jakie moralność lub jej brak wywiera na ludzi oraz szukanie podstawowych przesłanek filozoficznych, na podstawie których dałoby się w racjonalny sposób tworzyć zbiory nakazów moralnych. Etyka prawnicza • Etyka prawnicza, ukształtowała się w Stanach Zjednoczonych Ameryki, gdzie jest jedynym przedmiotem obowiązującym wszystkich studentów prawa, którego zaliczenie warunkuje wejście do profesji prawnika. Prawnicy bowiem, decydujący o losach najwyżej cenionych przez ludzi wartości — życiu, zdrowiu, wolności, godności, bezpieczeństwie, dobrobycie — przede wszystkim sami powinni się wyróżniać najwyższym poziomem moralności. • „Wbrew owym marzeniom o prawnikach jako elicie moralnej — etokracji w wielu przypadkach morale prawników sięga etycznego dna — poziomu, który można by określić jako etoplebs.” (Tokarczyk R., Etyka prawnicza, Lexis Nexis Warszawa 2011 r. ) • W świadomości potocznej nazwy „etyka”, „etyka prawnicza” i „moralność”, „moralność prawnicza” używane są często zamiennie jako synonimy. Gdy jednak pozostajemy w kręgu nauki, należy pamiętać, że moralność obejmuje ludzkie zachowania, motywy wyborów decyzji, zaś etyka jest refleksją nad nimi, wyrażaną regulacjami i nauczaniem. Wszystkie sfery edukacji i praktyki prawniczej nie są moralnie obojętne, lecz w wysokim stopniu przesycone wartościami etycznymi — godności, honoru, autonomii, uczciwości, rzetelności, bezstronności. Przedmiot etyki prawniczej 1. Wieloznaczność etyki prawniczej - etyka zawodowa zakłada pozytywne standardy dobrej pracy i krytykę złej praktyki zawodowej. Oprócz norm prawnych rządzi pracą zawodową, daje kryteria jej oceny, zapobiega konfliktom i podlega ciągłemu rozwojowi w miarę rozwoju życia społecznego. 2. Etyka osobista i zawodowa - filozofowie i literaci otwarcie ukazywali wątpliwy status moralny zawodów prawniczych. Głęboki niepokój społeczny wynika z tego, że prawnicy, mając poczucie sensu etyki prawniczej, nie przestrzegają jej, lekceważąc moralną samo odpowiedzialność zawodową. Chodzi więc o to, aby równocześnie moralnie być dobrym człowiekiem i dobrym prawnikiem, ale nie według jednolitego, etycznego wzoru, lecz według wielu indywidualnych, sytuacyjnych wzorów etycznych. 3. Etyka ról i norm - to, co najważniejsze dla właściwego rozumienia etyki prawniczej, to podkreślenie, że działanie etyczne nie wyczerpuje się w zgodności z kodeksami, lecz polega na rozwoju moralnych dróg osobistego życia, zespolonych nierozłącznie z moralną zawodową praktyką prawniczą. 4. Odrębna dyscyplina naukowa - etyka prawnicza jako autonomiczna dyscyplina naukowa jest refleksją filozoficzną nad moralnością praktyki ludzi uprawiających zawody prawnicze - tworzących, stosujących prawo i nauczających go. Trwa polemika między zwolennikami autonomii etyki prawniczej jako dyscypliny naukowej a zwolennikami utrzymywania jej w obrębie etyki ogólnej. Przedmiot etyki prawniczej 5. Regulacje etyki prawniczej – etyka prawnicza jako zespoły norm regulujących etyki zawodowe prawników opiera się na różnych normach religijnych, obyczajowych, moralnych i prawnych. Mają one charakter samo-regulacyjny (gdy są ustanowione przez stowarzyszenia zawodowe prawników) albo regulacyjny (gdy tworzą je dla prawników inne władze). Rozróżniamy formalne i nieformalne normy etyki prawniczej. 6. Prawnicze kodeksy etyczne – dostarczają praktykom prawa zbioru norm akceptowalnych zachowań moralnych. Do ich funkcji należą m.in.: precyzowanie standardów moralnego postępowania prawników, kształtowanie wrażliwości moralnej prawników i zapewnienie zawodowej dyscypliny. 7. Dyscyplina zawodowa prawników – samodyscyplina uchodzi za przesłankę uzasadniającą zarówno profesjonalizm, jak i autonomię zawodów prawniczych. Jednak na całym świecie mnożą się skargi na niedoskonałości pracy prawników, selektywność wszczynania spraw dyscyplinarnych wobec prawników i wyjątkową łagodność nakładanych na nich kar, gdy sprawy są przeprowadzone. Zasady etyki prawniczej • Relacje prawnik - klient – takie relacje powinny opierać się na całkowitej lojalności prawnika wobec klienta i jego interesów. Realizując tę zasadę w aspekcie negatywnym prawnik nie powinien podejmować się reprezentowania klienta, gdyby to kłóciło się z jego interesami. W pozytywnym aspekcie prawnik powinien być zdolny do realizacji tych interesów dzięki swojemu profesjonalizmowi i kompetencjom. Relacje prawnika z klientem opierają się na zasadzie powiernictwa - klient powierza swoje interesy prawnikowi, jako osobie kompetentnej i obdarzonej zaufaniem, na obustronnie uzgodnionych umową warunkach • Zasada autonomii – autos, czyli sam, i nomos, czyli prawo. W połączeniu sensu tych słów chodzi o jakąś samoregulację albo samodeterminację. Z moralnego punktu widzenia prawnik powinien chronić autonomię klienta, z czym jednak często kłóci się prawny punkt widzenia. Istnieją koncepcje uzasadniające naruszenie autonomii klienta – paternalizm łagodny i twardy. Zasady etyki prawniczej • Zasada kompetencji – podkreśla znaczenie dobrego przygotowania do zawodu. W świetle tej zasady dobry prawnik łączy w sobie cechy dobrego profesjonalisty z cechami moralnie dobrego człowieka. Kompetencje to połączenie cech naturalnych, nabytych i otrzymanych przez prawnika. Cechy naturalne są zróżnicowane tak, jak zróżnicowane są ludzkie osobowości, charaktery, zdolności i możliwości. Pozwalają one jednak wyróżniać „urodzonego prawnika” wśród innych prawników. Brak albo niedostatek kompetencji prawników powoduje złą praktyka prawnicza (legal malpractice) i może narażać ich klientów na różnorodne szkody. • Zasada uczciwości – uczciwość według etyki prawniczej to trwała cecha charakteru prawników, warunkująca ich moralne przywiązanie do szanowania wartości etycznych. Rozróżniamy różne rodzaje uczciwości prawnika: wobec jego zawodu, systemu prawnego, klienta, innego prawnika, sędziego czy w życiu prywatnym. Zasady etyki prawniczej • Zasada poufności - podnosi poziom jakości pełnomocnictwa prawnego, jak i pomaga właściwie osądzać sprawy. Udoskonala relacje klientów z prawnikami ale również umożliwia powstrzymywanie klientów przed niewłaściwymi zachowaniami. Prawnik ma obowiązek dołożyć możliwych starań w celu niedopuszczenia do ujawnienia lub wykorzystania poufnych informacji lub tajemnic klienta z wyjątkiem ściśle określonych przypadków. • Zasada konfliktu interesów- Zasada generalna konfliktu interesów głosi, że prawnik nie może reprezentować klienta, jeżeli to będzie bezpośrednio niekorzystne dla innego klienta. Zasady etyki prawniczej • Zasada honorariów - które powinno mieścić się w granicach rozsądku. W relacjach prawnika z klientem zakazane są obustronne i jednostronne pożyczki oraz inne wspólne ich transakcje, które zwykle naruszają zaufanie do „czystości” moralnej i legalności ich relacji. • Niewłaściwe zachowania - Amerykańskie Modelowe Zasady Etyki Zawodowej definiują niewłaściwe zachowanie prawnika np. pogwałcenie lub usiłowanie pogwałcenia zasad etyki zawodowej, świadome pomaganie lub podżeganie innej osoby do takich działań, zaangażowanie się w zachowanie obejmujące nieuczciwość, oszustwo, wprowadzanie w błąd, szykanowanie jakiejś osoby ze względu na płeć, rasę, wiek. Etyka notariusza • Notariusze jako osoby zaufania publicznego dokonują czynności notarialnych, głównie sporządzają akty notarialne, czyli dokumenty publiczne. Powagę owego urzędu od zawsze wspierał autorytet władzy państwowej czy kościelnej. Władze te mianowały notariuszy a aktom nadawały moc wiary publicznej. Widoczna jest więc powaga i ranga zawodu. Na rozwój tego urzędu jak i etykę zawodową miały wpływ cztery kultury prawne: • • • • - prawa stanowionego, -prawa chrześcijańskiego, -common law, -prawa Unii Europejskiej. • Notariusze kultury prawa stanowionego (notariusze łacińscy) - na urząd ten powoływał monarcha czy też papież. Taki model profesji notariusza rozprzestrzenił się w krajach europejskich, z wyjątkiem Wielkiej Brytanii. • Również w kulturze prawa chrześcijańskiego , od początków Kościoła istniał zawód notariusza, który obecnie należy do grupy uregulowanych urzędów Kościoła. • Notariusze kultury common law (notariusze publiczni)- sprawują urząd administrowania pieczęcią i spełniania funkcji świadka. Uzyskanie licencji takiego notariusza nie wymaga specjalnego przygotowania. Należy pamiętać o fundamentalnych różnicach pomiędzy urzędem notariusza kultury prawa stanowionego a notariuszem kultury common law. W pierwszym modelu jego rola jest o wiele bardziej doniosła, są wykształconymi prawnikami, notariat jest bardzo sformalizowany, dokumenty notariusza mają moc dowodową, licencja jest przyznawana na całe zawodowe życie , pod warunkiem, że nie naruszą poważnie norm prawnych i etycznych. • Etyka notariusza kształtowała się w długotrwałej tradycji tego zawodu, osadzonego mocno w europejskiej kulturze prawnej, będącej splotem wartości chrześcijańskich i świeckich. Od kandydatów na to stanowisko wymaga się od zawsze wysokich predyspozycji etycznych, ponieważ większość spośród nich w średniowieczu wywodziła się ze stanu duchownego. W tym czasie konieczne było otrzymanie poświadczenie od biskupa o życiu cnotliwym i dobrej sławie. Od zawsze musi być to osoba zaufania publicznego, o wysokiej postawie etycznej by móc zyskiwać szacunek społeczny. Konieczne aby dokumenty sporządzane przez notariusza, korzystające z domniemania prawdziwości o legalności były sporządzane rzetelnie, bez oszustw, zgodnie z wolą stron. • W Polsce obowiązuje Kodeks Etyki Zawodowej Notariusza od 1998 roku. Notariusz jest obowiązany do złożenia ślubowania, gdzie mowa jest o wypełnianiu zadań zgodnie z prawem, sumieniem, dochowując tajemnicy zawodowej, kierować się zasadami honoru, godności, uczciwości. Notariusz zobowiązuje się do odmowy wykonania czynności w wypadku konfliktu między stronami , albo oczywistej sprzeczności interesów. Warto pamiętać o odpowiedzialności dyscyplinarnej, za przewinienia zawodowe albo uchybienie powadze lub godności zawodu. Etyka adwokata • Nazwa „adwokat” pochodzi od łacińskiego słowa advocatus, a to z kolei od łacińskiego advocatio, oznaczającego prośbę o pomoc prawną, szczególnie obronę sądową. Udzielanie owej pomocy potrzebującym, już od czasów początków prawa rzymskiego kształtowało odrębny, samodzielny i wolny zawód adwokata. • Dla etyki adwokata szczególnie skomplikowane, a przez to interesujące są stosunki między adwokatem jako obrońcą i oskarżonym. Za postępowanie sprzeczne z prawem, etyką adwokacką albo obyczajową godnością zawodową adwokaci odpowiadają przed sądami państwowymi i dyscyplinarnymi. • Przedmiot etyki adwokata określony jest przede wszystkim normami moralnymi obowiązującymi członków palestry w tych przypadkach, w których normy prawne nie wskazują dla niego wyraźnych norm postępowania. Znaczenie etyki adwokata wynika głównie z dużego znaczenia społecznego zawodu adwokata. Adwokat ma z jednej strony obowiązek wobec sądu polegający na wymierzaniu sprawiedliwości opartej na odsłanianiu prawdziwości rozpatrywanej sprawy, z drugiej zaś strony „święty obowiązek” osiągania możliwie najkorzystniejszego dla klienta jej rozstrzygnięcia. • Zasada niezależności: 1) samorządność; 2) demokratyczne wybory samorządu i sądów dyscyplinarnych; 3) decydowanie o wpisie na listę adwokatów przez samych adwokatów; 4) szkolenie adwokatów przez samorząd adwokacki; 5) swoboda wykonywania zawodu; 6) bezwzględne zachowywanie tajemnicy zawodowej. Do warunków tych należy dodać immunitet adwokacki chroniący wolność słowa i pisma podczas wykonywania zawodu adwokata w granicach prawa, umiaru i oględności wypowiedzi, stwarzający możliwości pełnego i nieskrępowanego świadczenia usług prawniczych, zwłaszcza obrony. • Zasada kompetencji adwokata zakłada nie tylko posiadanie przez niego odpowiednich kwalifikacji zawodowych, utrzymywanie sprawności zawodowej, ale i stale ich podnoszenie. Adwokat powinien to czynić według najlepszej woli, najwyższej wiedzy, z należytą uczciwością, sumiennością, gorliwością, starannością, szybkością i rzeczowością. • Zasada godności zawodu adwokata zaliczana jest we wszystkich regulacjach etyki adwokata do zasad najważniejszych. Godność jako wartość etyki zawodowej polega na wysokiej ocenie pracownika przez opinię publiczną i obdarzaniu go przez nią wysokim zaufaniem. • Zasada tajemnicy adwokackiej wynika z utrwalonego przekonania, że jeśli nie zostanie zapewniona poufność, to nie może powstać zaufanie, stanowiące podstawę stosunków klienta z adwokatem w każdej jego roli. Adwokat może właściwie wykonywać swój zawód tylko wtedy, gdy klient odsłania mu całą prawdę sprawy. • W Polsce obowiązuje Zbiór zasad etyki adwokackiej i godności zawodu uchwalony przez Naczelną Radę Adwokacką. Zbiór podkreśla obowiązek adwokata legalnego, moralnego i godnego wykonywania zawodu, rozszerzany na jego działalność pozazawodową i życie prywatne. • Krytyka zawodu adwokata i skargi na jego niemoralne zachowania przybierają bardzo różnorodne formy. Przewija się przez nie wszakże główny i brutalny zarzut — adwokaci są obojętni na prawdę, w etycznych i legalistycznych deklaracjach przyjmowaną przecież za fundament wymiaru sprawiedliwości. W najbardziej dosadnych sformułowaniach adwokaci to sprzedajni kłamcy. Stare angielskie przysłowie mówi: „Tak zimny jak miłosierdzie w sercu adwokata”, język adwokata to nie tylko język człowieka „z niewyparzoną gębą”, lecz również „język sprzedajny”, „język sprostytuowany". • Dwie anegdoty amerykańskie na temat chciwości adwokatów: „Dlaczego rekiny nie atakują adwokatów? Przez zawodową uprzejmość"; „Jaka jest różnica między adwokatem a wampirem? Wampir ssie krew tylko w nocy”. Etyka komornika • Przedmiot etyki komornika uwikłany jest w jeden z najbardziej ostrych i drażliwych konfliktów, jakie przychodzi rozwiązywać prawu. Konflikt wynika z braku dobrowolnego świadczenia przez dłużnika na rzecz wierzyciela tego, co powinien on świadczyć. Brak dobrowolnego świadczenia uzasadnia sięganie po prawne środki przymusu, którymi dysponuje komornik. Chodzi o to, aby komornik przeprowadził egzekucję nie tylko legalnie, ale i zgodnie z normami etycznymi. Etyka komornika troszczy się o moralny przebieg egzekucji świadczeń. Podstawy etyki komornika tworzą powinności nie tylko egzekwowania prawnych obowiązków wierzyciela i dłużnika, ale i poszanowania ich uprawnień etycznych, jak i znalezienie złotego środka pomiędzy ich uprawnieniami i interesami. • Komornik działający legalnie i moralnie, poza wymuszaniem realizacji przez dłużnika obowiązku spełnienia świadczenia, powinien pamiętać również o poszanowaniu jego uprawnień do humanitarności i prywatności. W równoważeniu konfliktowych interesów, poglądy etyczne przyznają prymat humanitarności. Według nich fundamentalne uprawnienie każdego dłużnika do humanitarnego traktowania zawiera określone istotne aspekty. Po pierwsze i przede wszystkim, dłużnik, aż do końca jego życia, powinien mieć zabezpieczone minimum środków egzystencji: dochodów i zabezpieczeń pożywienia, mieszkania i niezbędnego jego wyposażenia. Po drugie, humanitaryzm nakazuje utrzymywanie egzekucyjnego przymusu w granicach uzasadnionej potrzeby. Po trzecie wreszcie, godność ludzka zakłada uprawnienie dłużnika do dyskretnego postępowania egzekucyjnego, ograniczającego do minimum szkody dla jego społecznej pozycji. • Komornik powinien kierować się zasadą proporcjonalności pomiędzy określonym celem do osiągnięcia a stosowanymi do tego środkami. Powinien uzyskać tylko takie informacji o majątku dłużnika, jakie są niezbędne do uzyskania świadczenia dla wierzyciela i nie wykorzystywać tych informacji w innych celach. Przestrzegający zasady tajemnicy zawodowej urzędnik egzekucyjny powinien być osobą zaufania publicznego o wysokiej reputacji i profesjonalnej integralności. • Krajowa Rada Komornicza uchwaliła Kodeks Etyki Zawodowej Komornika. Zobowiązany jest on do przeprowadza czynności zgodnie z przepisami prawa i złożonym ślubowaniem, przestrzegając praw człowieka i zasad etyki zawodowej. Kodeks mówi o zasadach etyki zawodowej komornika i wzorcach godnych naśladowania, nie podając wszakże takich wzorców. Zwraca się uwagę na wykonywania czynności zawodowych według najlepszej woli i wiedzy, z należytą uczciwością i bezstronnością, rzetelnością i sprawnością; rozszerzania wiedzy zawodowej, w szczególności poprzez uczestnictwo w szkoleniach i seminariach. • Troska komornika o sprawność podejmowanych czynności egzekucyjnych powinna się przejawiać poprzez: 1) przestrzeganie wyznaczonych terminów czynności i przyjmowanie interesantów; 2) kontrolowanie przebiegu i wyników czynności; 3) dbanie o zachowanie kultury miejsca pracy. • Ważne miejsce w etyce komornika — zarówno pracującego, jak i byłego — zajmuje zasada poszanowania tajemnicy zawodowej. Jej zakres obejmuje wszystko, o czym dowiedział się w związku z prowadzeniem czynności — tak osobiście, jak i przez jego pracowników. • Wiele uwagi poświęcono w Kodeksie zakazowi korzystania przez komornika z reklamy własnych usług. Korzystanie z takiej reklamy uznawane jest za przejaw nieuczciwej konkurencji zawodowej. Etyka sędziego • Utrzymuje się dość rozpowszechnione przekonanie, że sędziowie są obdarzani wyższym prestiżem niż przedstawiciele innych zawodów prawniczych i dlatego podlegają wyższym standardom etycznym. Do najczęściej występujących wartości ujmowanych w kodeksach etyki sędziego w formie jej zasad należą: przyzwoitość, niezawisłość, integralność, bezstronność, równość, kompetencje, pilność, wnikliwość, odpowiedzialność. Postępowania w sprawach naruszenia norm etyki sędziego są zwykłe kontrolowane przez komisje stowarzyszeń zawodowych sędziów, państwowe komisje sądownictwa czy też komisje szerzej pojmowanych organów wymiaru sprawiedliwości. Rozpatrują one skargi na niewłaściwe moralnie zachowania sędziów • W 2002 roku Stowarzyszenie Sędziów Polskich „IUSTITIA” uchwaliło i przyjęło za obowiązujący Zbiór Zasad Postępowania Sędziów. Regulacja ta składa się z obszernej preambuły i trzech części, zawierających zasady ogólne postępowania sędziów, zasady pełnienia służby i zasady zachowania sędziego poza służbą. Kluczową rolę przypisano bezstronności, powiązanej z wiedzą, uczciwością, godnością, równym traktowaniem stron procesu, bezinteresownością oraz kulturalnym i uprzejmym zachowaniem. • W następnym, 2003 roku Krajowa Rada Sądownictwa uchwaliła Zbiór Zasad Etyki Zawodowej Sędziów. Określa on zasady pełnienia służby i zasady postępowania sędziego poza służbą. Do zasad pełnienia służby zaliczamy: bezzwłoczne podejmowanie czynności, niezawisłość i bezstronność, zrozumiałe motywowanie orzeczeń i kulturalny przebieg postępowania sądowego. Natomiast do zasad postępowania sędziego poza służbą należą: unikanie „nawet pozorów nierespektowania porządku prawnego”, bezstronność i bezinteresowność. • Brak jest wyraźnego ujęcia odpowiedzialności moralnej sędziów w polskiej regulacji Zbiór zasad postępowania sędziów. Odpowiedzialności tej nie lekceważy natomiast obowiązująca również sędziów polskich Europejska Karta Statutu Sędziego i Memorandum ją objaśniające. • W Polsce odpowiedzialność moralna sędziów egzekwowana jest w ramach ich odpowiedzialności dyscyplinarnej przed Sądem Dyscyplinarnym jako sądem I instancji i Wyższym Sądem Dyscyplinarnym jako sądem II instancji. Etyka prokuratora • Prokurator jest odpowiedzialny prawnie i moralnie w procesie karnym z jednej strony za utrzymywanie przekonania o winie oskarżonego, z drugiej zaś strony — za niedopuszczenie do oskarżenia, skazania, ukarania osoby niewinnej. Jego status „prawnika bez klienta” sprawia często, że ciąży na nim presja polityczna. • Do zasad etyki prokuratorskiej zaliczamy: niezależność, hierarchiczność, integralność, bezstronność i poufność. • Rola prokuratora to występowanie w procesie karnym przeciwko przestępcy. Moralnie uzasadnione oskarżenie to nie tylko stwierdzanie winy przestępcy, ale również na tyle jej dostateczne uzasadnianie, aby mogło doprowadzić do jego skazania. Wszystko to opiera się na ogromnej, dyskrecjonalnej władzy prokuratora, przesądzającej, niekiedy w decydującym stopniu, o życiu lub nawet śmierci oskarżonego. • Przykładem regulacji etyki prokuratora jest Zbiór Zasad Etycznych Prokuratora, uchwalony z inicjatywy Zarządu Głównego Stowarzyszenia Prokuratorów Rzeczypospolitej Polskiej. Zbiór ten za zasady ogólne przyjmuje: niezależność, obiektywizm, sprawiedliwość, kompetencje i zgodność ze standardami Unii Europejskiej. Wartości związane z wykonywaniem zawodu to: godność, honor, sumienność, rzetelność, konsekwencja, sprawność, bezstronność, poufność, ochrona praw człowieka i unikania jakiejkolwiek dyskryminacji. Relacjom służbowym powinna przyświecać zasada wzajemnego szacunku przełożonych i podwładnych, ale unikanie zarówno serwilizmu , jak i arogancji. • Drugim ważnym aktem jest Zbór Zasad Etyki Zawodowej Prokuratorów z 2012 r., uchwalony przez Krajową Radę Prokuratury. W tym Zbiorze zasad podkreślono m.in., że prokurator przestrzega zasad obiektywizmu, bezstronności i sprawiedliwości, a także dobrych obyczajów, ma na uwadze prawa człowieka i podstawowe wolności, nie demonstruje swoich poglądów politycznych, a z konstytucyjnej wolności słowa korzysta oszczędnie. • W ogólnych ujęciach odpowiedzialności moralnej prokuratora podkreślany jest jego obowiązek służenia sprawiedliwości i słuszności, a nie uprawnienie do wygrywania spraw. Etyka radcy prawnego • Wysokie wymagania moralne, podkreślane odrębnymi regulacjami prawnymi i etycznymi, stawiane zawodowi radcy prawnego wynikają z jego przynależności do grupy nielicznych zawodów zaufania publicznego. Trafna jest analogia zawodu polskiego radcy prawnego z zawodem angielskiego solicitor, zaś zawodu adwokata - z angielskim zawodem barrister. Zarówno jednak w Polsce, jak i w Anglii rozróżnienie między tymi zawodami traci obecnie znaczenie na rzecz ich pełnej unifikacji, obowiązującej już w regulacjach Unii Europejskiej. Mimo że pozostają jeszcze w Polsce, i nawet Anglii, formalne różnice w statusie prawnym i etycznym obu tych zawodów, faktycznie można by już było mówić o jednolitości występujących w ich praktyce norm i zasad zarówno prawnych, jak i moralnych • Ponieważ regulacje Unii Europejskiej nie wyodrębniają zawodu radcy prawnego, jego status zawodowy utożsamiając ze statusem zawodu adwokata, to w rezultacie tego etyka radcy prawnego jest tożsama z etyką adwokata Unii Europejskiej — euroadwokata. Owa tożsamość regulacji etyki radcy prawnego i adwokata nie oznacza jednak tożsamości zawodu radcy prawnego z zawodem adwokata we wszystkich krajach należących i kandydujących do Unii Europejskiej. • Polska regulacja to Kodeks etyki Radcy Prawnego (jako załącznik do uchwały Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych z 28.12.2010 r.) • Za naruszenia etyki zawodu radca prawny odpowiada dyscyplinarnie.
