Rozdział II

Rozdział II
Charakterystyka obiektów sakralnych na terenie obecnej parafii w
Siedlcach
1. Kościół parafialny w Siedlcach p.w. św. Michała Archanioła
Nazwa miejscowości, w której znajduje się kościół parafialny wywodzi się od
staropolskiego słowa „siodło”( które oznacza małą wieś). Siedlce są wioską położoną na
wschód od Lubina o jakieś 6 km, na szlaku Lubin - Ścinawa1, zamieszkiwaną przez ok.
430 mieszkańców.2
W tym miejscu chciałabym przedstawić początki istnienia kościoła parafialnego w
Siedlcach.
25 listopada 1257 roku książę Konrad Głogowski polecił swemu wójtowi
Bertoldowi założyć wioskę Siedlce na prawie niemieckim i zastrzegał, że w przypadku
powstania kościoła, pleban uzyska od księcia dwa wolne łany ziemi.
W istniejącej do dziś budowli kościoła zachowała się część prezbiterium, która
pochodzi z II połowy XIII wieku.
W 1335 roku, w spisie świętopieprza sporządzonym przez nuncjusza Galhardusa
wymienia się w dekanacie Ścinawskim kościół parafialny w Czedzlicz. Jest to pierwsza
wzmianka, źródłowa notatka wymieniająca istnienie świątyni.
W roku 1372 wioska została sprzedana rycerzowi polskiego pochodzenia –
Prokutowi, który był także inicjatorem rozbudowy kościoła. Wówczas dobudowano nawę,
a na zworniku sklepienia prezbiterium umieszczono herb fundatora – Korab.
Od początku XV wieku właścicielami wsi byli Nostitzowie. Z ich inicjatywy
wniesiono od zachodu przy nawie drewnianą kruchtę oraz południową kaplicę. W roku
1534 kościół został oddany przez właścicieli wioski Nostitzów ewangelikom.
1612 roku dano na sklepieniu prezbiterium polichromię z wyobrażeniem 12
apostołów. W II połowie XVII wieku wymieniono dawne (z XVI w.) empory
ewangelickie, z których resztki zachowały się w południowej kaplicy i dano nowe
zachowane do dziś.
1
2
Cz. S t e r n i c k i, S. T o k a r c z u k, Na przestrzeni lat. Lubin 1995, s.34.
K r o n i a p a r a f i a l n a : 2001 – 2003, s. 23. [W : ] AP.
15
Z XVI i XVII wieku pochodzą liczne kamienne płyty nagrobne różnych
przedstawicieli rodziny Nostitzów, a z roku 1614 kielich mszalny.3
W nawie znajduje się unikalny na Dolnym Śląsku podwieszony do belek stropowych,
kasetonowy strop pochodzący z okresu poprzedzającego Wojnę Trzydziestoletnią – 1618
rok, o powierzchni ok. 70 m². Twórca tegoż stropu zgodnie z panującą ówczesną modą
posługiwał się wzorami zaczerpniętymi od Serlia a także drzeworytami Tabiasza
Stimmera, które użył jako wzornika. Obrazy w kształcie sześcioboków i kwadratów
dotyczą pierwszej księgi Biblii – Księgi Rodzaju – Genezis.
Przedstawienia uszeregowano w dziewięciu rzędach, ściśle według biblijnej
chronologii. Narrację rozpoczynają sceny czytane od południowo-wschodniego narożnika
nawy. Trzy pierwsze sceny ukazują stworzenie Adama i Ewy, pięć opowiada o grzechu
pierworodnym i jego następstwach, dwa o Kainie i Ablu. Siedem następnych jest o potopie
i budowie wieży Babel, dziewięć kolejnych związanych jest z dziejami Abrahama i Lota.
Pięć przedstawia historię Jakuba i Ezawa, a dwanaście końcowych scen dotyczy historii
Józefa i jego braci.4
W roku 1751 właścicielami Siedlec stali się von Wechmer (również ewangelicy),
którzy zbudowali po stronie północnej kościoła, za zakrystią dużą kaplicę – kryptę
grobową, w której zostały umieszczone liczne sarkofagi zmarłych dziedziców.
W roku 1872 kościół był restaurowany i poważnie odnowiony. W latach 1921-1925
kościół był ponownie remontowany. Wówczas dano nowe kruchty wejść na empory.
Zmieniono zachodni szczyt kościoła, wybito wejście do zakrystii, dano nowy dach.5
Jest to budowla orientowna, jednonawowa, oskarpowana, z prostokątnym
prezbiterium nakrytym trójdzielnym sklepieniem krzyżowo-żebrowym. We wnętrzu
kościoła znajdują się empory polichromowane wykonane w tym samym okresie co strop i
prawdopodobnie przez tego samego artystę. Płyciny empory ilustrują sceny Nowego
Testamentu od „Zwiastowania” do „Wniebowstąpienia”. W prezbiterium ponad ołtarzem
znajduje się loża lokatorska, na czterech płycinach balustrady widnieją obrazy czterech
ewangelistów. Lożę, emporę i strop cechuje stylistyczna jedność co zapewne świadczy o
powstaniu tych dzieł w jednym okresie, czyli renesansie.
Ozdobą wnętrza jest drewniana, polichromowana ambona o sześciobocznym
korpusie z 1597 roku.
K r o n i k a p a r a f i a l n a : 1973 – 1997, s.1. [W : ] AP.
Dokumentacja techniczno – konserwatorska podwieszanego stropu polichromowanego kościoła
parafialnego p.w. św. Michała Archanioła w Siedlcach. Legnica 2003. [W : ] AP.
5
K r o n i k a p a r a f i a l n a : 1973 – 1997, s.1. [ W : ] AP.
3
4
16
Do kościoła przylega mauzoleum, użytkowane jako zakrystia.6
25 lutego 1962 roku, decyzją Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej we
Wrocławiu uznano kościół filiarny z XIV/XV wieku pod wezwaniem św. Michała
Archanioła w Siedlcach za zabytek i obiekt ten został wpisany do rejestru zabytków
województwa wrocławskiego. Powodem uznania kościoła za zabytek były względy
artystyczne i historyczne.7
Z kolei 22 września 2003 roku, kościół parafialny w Siedlcach został wpisany do
ksiąg wieczystych i stał się pełnoprawną własnością Parafii Rzymskokatolickiej pod
wezwaniem św. Michała Archanioła w Siedlcach.8
Należy tu także wspomnieć o drewnianej, wolno stojącej obok kościoła dzwonnicy
z XIX wieku. Zbudowana ona została na planie prostokąta, oszalowana deskami. Na
uwagę zasługuje konstrukcja pod dzwon. 14 kwietnia 1981 roku dzwonnica została
wpisana do rejestru zabytków kultury.9
2. Kościół filiarny p.w. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w Czerniec
z 1794r.
Miejscowość Czerniec leży na dawnym szlaku handlowym ze Ścinawy przez
Kłopotów, Krzeczyn do Żagania. Jest to wioska położona również na wschód od Lubina o
Dokumentacja techniczno-konserwatorska podwieszanego stropu polichromowanego kościoła parafialnego
p.w. św. Michała Archanioła w Siedlcach. Legnica 2003. [W : ] AP.
7
Decyzja Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 25 lutego 1962r. [W : ] AP.
8
Zawiadomienie Sądu Rejonowego – Wydział Ksiąg Wieczystych w Lubinie z dnia 23 września 2003r. [W :
] AP.
9
Decyzja Urzędu Wojewódzkiego w Legnicy, Wydziału Kultury i Sztuki, Wojewódzkiego Konserwatora
Zabytków z dnia 14 kwietnia 1981r. [W : ] AP.
6
17
jakieś 5 km.10 W Czerńcu zamieszkuje 260 osób w większości są to osoby samotne,
wdowy i kawalerowie. Ludność ta napływała po II wojnie światowej z centralnej Polski
szczególnie z kieleckiego i radomskiego.11
Na fundamentach budowli pochodzącej z roku 1240 został zbudowany drugi
kościół, którego fundatorem była matka Anny von Stwosz, zmarłej w wieku ośmiu lat
(1582 roku w dniu św. Filipa).
Znalezione epitafium, poświęcone Annie Stwosz znajdowało się w warstwie gruntu
między dwiema płaszczyznami posadzki w pobliżu ołtarza po jego prawej stronie patrząc
na ołtarz główny, było rozbite a części porozrzucane. Po zdjęciu 0,5 m gruntu ukazała się
pierwotna powierzchnia pierwszej posadzki oraz krypty grobowe, w większości
splądrowane, ułożone regularnie i skierowane ku wschodowi. Fundamenty wychodziły
poza plan obecnego kościoła i wykonane były z ociosanego kamienia za zaprawie
wapiennej (kolor czerwony).
Na pierwszej posadzce położone były epitafia, wokół nich wypalana ceglana
terakota. Znalezione epitafia z roku po 1618 i 1588 były rozbite i powywracane. Innych
fragmentów z epitafiów użyto do budowy obecnego kościoła. Przy wykopach we wnętrzu
kościoła nie znaleziono epitafiów z datą po 1618 roku.
Odnalezione, zwęglone i duże groby świadczyły o pożarze i spaleniu drugiego
kościoła przed rokiem 1794.
Pomiędzy ścianą północno – zachodnią a południowo – wschodnią obecnie
istniejącego kościoła nie stwierdzono żadnych fundamentów poza wyrysowanymi (kolor
czerwony). Przypuszczano, że w części wschodniej istniało prezbiterium na planie
ośmioboku zaś w zachodniej wieża ( fundamenty wykonane z kamienia i gliny).
Nie znaleziono żadnych tuneli prowadzących do kościoła i łączącego go z dawnym
pałacem. Przy murach obecnego kościoła w części północno-wschodniej stwierdzono dużą
ilość kamienia. Istnieją różne przypuszczenia, np. jakoby po zniszczonej budowli, może
jakiejś
baszty,
średniowiecznego
kościoła,
albo
dowieziony
dla
wzmocnienia
fundamentów obecnego kościoła.
Druga posadzka zachowała w większości swój wygląd. Wykonana była z płyt
wypalonej cegły i ułożona na planie siatki. W części północno-zachodniej przy ścianie
10
11
Cz. S t e r n i c k i, S. T o k a r c z u k, Na przestrzeni lat. Lubin 1995, s.27.
K r o n i k a p a r a f i a l n a : 2002 – 2003, s. 43. [W :] AP.
18
płyty cementowe były przemieszane z gruntem. Cała posadzka pokryta została po wojnie
cienką warstwą betonu.
Na zewnątrz w części północnej i południowo-zachodniej fundamenty zostały
odbudowane warstwą cegły i dodano fundamenty pod dwie przypory.
Przy wejściu do kościoła znaleziono pod warstwą ziemi epitafium odwrócone z
roku po 1708, zaś przy dawnym wejściu od strony południowo-zachodniej odkryto
również epitafium z XVIII wieku.
Obecny kościół pochodzi z roku 1794. Wolno stojący, zbudowany na planie
ośmioboku z materiału miejscowego ( w większości kamień polny na zaprawie wapiennej).
Naroża, otwory okienne i drzwiowe, gzyms (zewnętrzna warstwa) wykonane z cegły.
Wewnątrz gzymsu był luźny materiał – gruz budowlany.12
Ołtarz główny pochodzi z około 1830 roku. Obok kościoła znajduje się wieża z
XIX wieku. 13
14 kwietnia 1981 roku, decyzją Urzędu Wojewódzkiego-Wydział Kultury i Sztuki
w Legnicy oraz Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków wpisano kośćiół filiarny pod
wezwaniem Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w Czerniec do rejestru zabytków
województwa legnickiego. Uzasadnienie tej decyzji miało następujący opis: kościół
wzniesiony w I połowie XIX wieku na planie wieloboku. Na elewacjach skromny detal
architektoniczny – gzyms profilowany, opaski okien i pilastry wykonane z tynku.14
Kościół filiarny p.w. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w Czerniec stał się
własnością Parafii Rzymskokatolickiej pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Siedlec
dnia 22 września 2003 roku.15
Od roku 1994 trwa ratowanie kościoła przed katastrofą budowlaną.
Od 1993 roku Msze Św. odprawiane są w zakrystii. Pierwsza Msza Św. we wnętrzu
kościoła, po wzmocnieniu konstrukcji, odprawiona została w uroczystość Bożego
Narodzenia – Pasterka w roku 1999 a więc po siedmiu latach.16
Projekt techniczny wzmocnienia i zabezpieczenia konstrukcji kościoła p.w. M.B. Wspomożenia Wiernych
w Czerniec. Wrocław kwiecień-lipiec 1997r. [W : ] AP.
13
J. L i s o w s k i, Diecezja Legnicka-Schematyzm. Kuria Diecezjalna w Legnicy 2002, s.514.
14
Decyzja Urzędu Wojewódzkiego w Legnicy, Wydziału Kultury i Sztuki, Wojewódzkiego Konserwatora
Zabytków z dnia 14 kwietnia 1981r. [W : ] AP.
15
Zawiadomienie Sądu Rejonowego – V Wydział Ksiąg Wieczystych w Lubinie z dnia 23 września 2003r.
[W :] AP.
16
K r o n i k a p a r a f i a l n a : 1997-2001, s.238. [W : ] AP.
12
19
3. Kaplica w Księgienicach
Około 500 m na południe od wsi znajdują się resztki osady kultury łużyckiej. Sama
zaś wieś pojawiła się w dokumentach dopiero w 1257 roku jako Cnegnice – Księgienice.17
W Księgienicach zamieszkuje ok. 630 osób w 190 rodzinach. Są to ludzie
pochodzący z różnych stron Polski, o różnych tradycjach, poglądach a także mentalności.18
Kaplica należąca do Gminy Lubin, została dzierżawiona przez parafię p.w. św.
Michała Archanioła w Siedlcach dnia 15 października 1990 roku. Przez cały ten czas
mieszkańcy Księginic walczyli o to aby kaplica służyła do sprawowania kultu religijnego i
nie wyrażali zgody na przywrócenie poprzedniego przeznaczenia obecnej kaplicy, czyli na
działalność świetlicy wiejskiej jako klubu dla młodzieży.
W związku z tym, dnia 20 listopada 1997 roku w Księginicach odbyło się Wiejskie
Zebranie, w którym uczestniczyło 117 osób. Na zebraniu obecny był także Wójt Gminy
Lubin. Sprawę obrony kaplicy wywołała grupa młodzieży w wieku 17 i 18 lat, a następnie
wierni przedstawili Radzie Sołeckiej pismo za dalszym sprawowaniem czynności
religijnych w tej kaplicy. W trybie pilnym proboszcz zwołał zebranie, w trakcie obrad
podjęto decyzję o skierowaniu do Rady Sołeckiej pisma wyrażając swój protest wobec
zmiany przeznaczenia kaplicy wraz z obietnicą organizowania imprez kulturalnorozrywkowych dla dzieci i młodzieży oraz podjęta została uchwała w sprawie wykupu
przez parafię nieruchomości w Księginicach na cele kultu religijnego i urządzenie salki ,
gdzie gromadzić się będą dzieci, młodzież oraz osoby starsze.19
17
Cz. S t e r n i c k i, S. T o k a r c z u k, Na przestrzeni lat. Lubin 1995, s.29.
K r o n i k a p a r a f i a l n a : 2001 – 2003, s. 5. [W :] AP.
19
K r o n i k a p a r a f i a l n a : 1997-2001, s. 44. [W : ] AP.
18
20
Kaplica pod wezwaniem Matki Bożej Częstochowskiej w Księginicach zakupiona
została przez parafię dopiero w 1999 roku i przystosowana do celu kultu religijnego. 20 Z
kolei dnia 22 lutego 2000 roku została wpisana do ksiąg wieczystych i stała się
pełnoprawną własnością parafii p.w. św. Michała Archanioła w Siedlcach.21
Po wielu pracach remontowych, dnia 1 listopada 2002 roku w uroczystość
Wszystkich Świętych została poświęcona Kaplica cmentarna w Księginicach.22
4. Plebania
Na mocy dekretu Legnickiej Kurii Biskupiej dnia 16 czerwca 1993 roku, z dniem
28 czerwca 1993 roku administratorem parafii w Siedlcach z siedzibą w Czerńcu 22 został
Ks. Ryszard Dąbrowski. W obecności Księdza Dziekana Wiesława Migdała i Księdza
Inspektora Zgromadzenia Księży Salezjanów sporządzono protokół zdawczo – odbiorczy
Parafii. Natychmiast przystąpiono do prac porządkowo – remontowych. Przy udziale
wydatnej pomocy rodziny proboszcza oraz zaangażowaniu parafian przygotowano
plebanię do zamieszkania. Wymalowano całą plebanię, zabezpieczono dach, uzupełniono
instalację elektryczną oraz wstawiono szyby. Rozpoczęto także starania o przekazanie na
własność Parafii nieruchomości zamieszkiwanej przez ponad 10 lat przez księży w
Czerniec 22.
Starania te poprzedzone były wysłaniem do Komisji Majątkowej w Warszawie
pisma w tej sprawie, wyjazdem do Sekretariatu Episkopatu do Warszawy dnia 17 listopada
1993 roku w celu zaciągnięcia porady prawnej w tej sprawie oraz drugim wyjazdem na
rozprawę dnia 24 listopada 1993 roku.23
Po wielu staraniach Parafii oraz mieszkańców wsi Czerniec dnia 11 września 1997
roku w Biurze Notarialnym w Lubinie podpisana została umowa kupna – sprzedaży
nieruchomości przez Parafię w Siedlcach od Urzędu Gminy Lubin.24
5. Cmentarze
20
J. Li s o w s k i, Diecezja Legnicka- Schematyzm. Kuria Diecezjalna w Legnicy 2002, s.514.
Zawiadomienie Sądu Rejonowego - V Wydział Ksiąg Wieczystych w Lubinie z dnia 29 lutego.2000r. [W :
] AP.
22
Głos Parafii – Kwartalnik, nr 3(11)2002 lipiec- sierpień. [W : ] AP.
23
K r o n i k a p a r a f i a l n a : 1973-1997, s. 131. [W : ] AP.
24
K r o n i k a p a r a f i a l n a : 1997-2001, s. 43. [W : ] AP.
21
21
5.1. Cmentarz w Siedlcach
Obecna
nazwa
cmentarza
brzmi:
przykościelny
zamknięty,
dawniej
Parochialkirchhef.
Cmentarz założony został przed rokiem 1945 czyli w XIV wieku na niewielkim
wzniesieniu pośrodku wsi i związany jest z budową tamtejszego kościoła. Na jego
zewnętrznej ścianie zachowały się cztery epitafia z XVII i XVIII wieku.
Bogata i okazała roślinność cmentarza (wymagająca pielęgnacji i doraźnych
zabiegów chirurgicznych), ze znacznym udziałem starodrzewia iglastego tworzy
wartościową całość krajobrazu i z tego również względu cmentarz został wpisany do
wojewódzkiego rejestru zabytków kultury.25
Cmentarz przykościelny w Siedlcach jest nie czynny dla pochówków i całkowicie
zamknięty, gdyż założono cmentarz komunalny. Najstarszy grób pochodzi z 1680 roku, a
ostatni pochówek na starym cmentarzu odbył się w roku 1960.
Przynależność wyznaniowa cmentarza jest obecnie rzymskokatolicka, dawniej
ewangelicka, natomiast po reformacji – katolicka. Powierzchnia cmentarza wynosi 0,28 h i
usytuowana jest w rozwidleniu dróg lokalnych Lubin- Ścinawa- Czerniec.26
5.2. Cmentarz w Czerniec
Obecna i dawna nazwa cmentarza brzmi podobnie jaw wspomnianego wyżej w
Siedlcach.
Cmentarz pochodzi z XIII wieku. W I połowie XIX wieku na terenie cmentarza
zbudowano kościół i dzwonnicę. Całość wraz z urozmaiconym drzewostanem stanowiła
cenny zespół zabytkowy, dlatego też dnia 16 lutego 1990 roku tamtejszy cmentarz został
wpisany do rejestru zabytków kultury i sztuki.27
Cmentarz przykościelny w Czerniec również jest nie czynny dla pochówków. Jest
całkowicie zamknięty decyzją Urzędu Wojewódzkiego w Legnicy. Najstarszy grób
pochodzi z 1735 roku. Usytuowany jest centralnie we wsi na niewielkim wzniesieniu, w
Decyzja Urzędu Wojewódzkiego w Legnicy, Wydziału Kultury i Sztuki, Wojewódzkiego Konserwatora
Zabytków z dnia 16 lutego 1990r. [W : ] AP.
26
K a r t a c m e n t a r n a : lato 1988r. [W : ] AP.
27
Decyzja Urzędu Wojewódzkiego w Legnicy, Wydziału Kultury i Sztuki, Wojewódzkiego Konserwatora
Zabytków z dnia 16 lutego 1990r. [W : ] AP.
25
22
sąsiedztwie dworu jako otoczenie kościoła o powierzchni 0,28 h.. Przynależność
wyznaniowa cmentarza jest obecnie katolicka, dawniej ewangelicka.
Cmentarz znajduje się na planie wydłużonego prostokąta z kościołem w części
północnej z pojedynczymi mogiłami w układzie rzędowym pod murem wschodnim. Dość
liczny drzewostan zróżnicowany gatunkowo wymaga pielęgnacji i uporządkowania. 28
5.3. Cmentarz w Księgienicach
Obecna nazwa cmentarza brzmi: parafialny, a dawniej nazywany był komunalnym.
Cmentarz założony został około 1925 roku poza wsią. 16 lutego 1990 roku obiekt
ten został wpisany do rejestru zabytków kultury, gdyż na jego terenie znajduje się okazałe
skupisko drzew liściastych w wieku ok. 60 lat, które wyznacza podział cmentarza. Całość
posiada duże walory przyrodnicze i krajobrazowe.29
Cmentarz parafialny w Księgienicach jest w odróżnieniu do dwóch poprzednio
wymienionych czynny dla pochówków. Najstarszy nagrobek pochodzi z 1915 roku. Obiekt
usytuowany jest z dala od zabudowy, na terenie równinnym 0,38 h powierzchni ogólnej
(wolnej od pochówków – 0,05 h), przy szosie do wsi Czerniec. Rozplanowany jest na
planie wydłużonego prostokąta z aleją na dłuższej osi i kaplicą w północno – wschodnim
narożu. Układ mogił i nagrobków jest rzędowy.30
28
K a r t a c m e n t a r n a : lato 1988r. [W : ] AP.
Decyzja Urzędu Wojewódzkiego w Legnicy, Wydziału Kultury i Sztuki, Wojewódzkiego Konserwatora
Zabytków z dnia 16 lutego 1990r. [W : ] AP.
30
K a r t a c m e n t a r n a : lato 1980r. [W : ] AP.
29
23
24