Systematyka roślin w tablicach Marcin Pliński źródła: Szwejkowska Alicja i Szwejkowski Jerzy: Botanika tom 2, Systematyka, PWN, 2006 Mowszowicz Jakub: Zarys systematyki roślin, PWN, 1974 Co to systematyka? Dziedzina biologii zajmująca się opisem różnorodności organizmów, jej przyczynami i klasyfikacją organizmów według ustalonych reguł. Systematyka jest utożsamiana z taksonomią. Systematyka ma szerszy zakres, gdyż nie tylko porównuje cechy grup organizmów, ale także bada ich zmienność, przyczyny odmienności i podobieństwa, a także wszelkie biologiczne związki pomiędzy organizmami, które mogłyby pomóc w wyjaśnieniu różnorodności. Systematyka jest silnie powiązana z biologią ewolucyjną, ekologią i etologią; bada szczególne właściwości każdego z gatunków i wyższych taksonów. Czym zajmuje się systematyka? Uszeregowaniem organizmów występujących współcześnie i wymarłych na podstawie ich cech anatomicznych, biochemicznych, embrionalnych, genetycznych, i innych, a także pokrewieństwa filogenetycznego. Taksonomia zajmuje się regułami klasyfikacji i nazewnictwa organizmów. Karol Linneusz ustalił zasady systematyki (druga połowa XVIII wieku) • Królestwo roślin: 1. Rośliny niższe (jednokomórkowe lub wielokomórkowe, ale nienitkowate; Protophyta) 2. Rośliny wyższe (tkankowe; Metaphyta) • Królestwo zwierząt: 1. Zwierzęta pierwotne (jednokomórkowe; pierwotniaki; Protozoa) 2. Zwierzęta wielokomórkowe (Metazoa) W 1866 roku Ernst Haeckel wobec poznania biologii wiciowców jednokomórkowych wprowadził: 3. Królestwo: Protista (tzn. najpierwotniejsze) – obejmuje wszystkie jednokomórkowe rośliny i zwierzęta; - później, w 2.połowie XIX w. poznano bakterie i włączono je do Protista, jednak ich anatomia (brak jądra) spowodował wyróżnienie kolejnego królestwa 4. Królestwo: Monera (tzn. pojedyncze, samotne) – obejmuje bakterie i sinice (=cyanobakterie); - poznane pod koniec XIX w. wirusy najpierw zaliczane były do Monera, jednak szczegółowe badania ich ultrastruktury i biologii wykazały, że nie odpowiadają one pojęciu organizmu, wyodrębniono je więc w osobną grupę. W 1937 roku E. Chatton wprowadził pojęcia: 1. procariotique – przed jędrem; 2. eucariotique – prawdziwe jądro Współczesna systematyka wyróżnia dwie grupy organizmów: 1. Prokaryota – obejmuje bakterie i sinice; 2. Eukaryota – obejmuje protisty bez bakterii i sinic oraz grzyby, rośliny i zwierzęta. (pojęcie Monera wyszło z użycia) Dotychczas opisano ok. 500 tys. żyjących gatunków roślin i ok. 1,5 mln gatunków zwierząt oraz ok. 300 tys. wymarłych roślin i zwierząt; Liczbę nie opisanych gatunków współcześnie żyjących szacuje się bardzo różnie, np. mikolodzy oceniają, że żyje od 250 do 750 tys. gatunków grzybów, a opisano ich tylko ok. 70 tys.; Liczbę nie opisanych wymarłych gatunków szacuje się na ok. 50 razy większą od liczby gatunków opisanych. Wynikiem badań systematycznych jest stworzenie klasyfikacji, czyli systemu • System taki powinien być: - przejrzysty; - zawierać możliwie dużo informacji; - odzwierciedlać naturalne pokrewieństwa. System taki spełnia warunki systemu naturalnego. Dla określonego celu można także stworzyć system na podstawie dowolnego, z góry obranego kryterium, np. liczby pręcików w kwiatach. Taki system nazywamy systemem sztucznym. System naturalny odwołuje się do teorii ewolucji • We współczesnym świecie wyróżnić można grupy organizmów, wykazujących nieciągłość = są od siebie różne; • Jest to wynik procesu ewolucji, czyli mają jednak wspólnych przodków; • System naturalny powinien odzwierciedlać stosunki pokrewieństwa; • Ważna jest więc w systematyce znajomość mechanizmów procesu ewolucji. Zmienność występująca wśród organizmów odgrywa zasadniczą rolę w procesie ewolucji • • Zmienność tzn. nie ma dwóch zupełnie jednakowych organizmów; Zmienność danej cechy może być: - nieciągła (w znanych doświadczeniach Mendla z krzyżowaniem grochu występowały jedynie dwie kategorie osobników, różniące się wzrostem: karłowate i wysokie, brak było form przejściowych o wzroście pośrednim); - ciągła (charakteryzuje się obecnością ciągłych przejść pomiędzy dwiema skrajnymi kategoriami) - mierzono długość orzeszków turzycy piaskowej i stwierdzono pewną regularność: najliczniejsze są orzeszki o długości przeciętnej, a orzeszków o długościach innych jest tym mniej, im dana długość odbiega od przecietnej. Istotny z punktu widzenia teorii ewolucji problem to kwestia przekazywania zmienności czyli jej dziedziczenia Warunkiem, aby cecha organizmu mogła być przekazana potomstwu, jest obecność genów w komórkach tego organizmu. Rekombinacje genów, powstające w wyniku krzyżowania, stwarzają ogromne ilości nowych genotypów, co przyczynia się do zwiększenia zmienności. (Proces rekombinacji nie stwarza nowych genów, a jedynie rozdziela i łączy geny już istniejące) Proces, który zmienia strukturę samych genów, tworząc w ten sposób nowe ich allele to mutacja. Mutacje występują spontanicznie u wszystkich organizmów, na ogół z niewielką częstością (zwykle w granicach 1-10 mutacji danego genu na sto tysięcy osobników). Ponieważ mutacja jest jedynym procesem tworzącym rzeczywiście nowe allele, ma on podstawowe znaczenie dla ewolucji. Ewolucja to ciągły proces, polegający na przystosowywaniu się do warunków otoczenia W hipotetycznej populacji o genotypie AABB zaszły dwa procesy mutacyjne A>a oraz B>b; pojawiły się osobniki heterozygotyczne AaBb oraz szereg innych kombinacji. Warunki bytowania zmieniły się tak, że w części zajmowanego terenu są to warunki α sprzyjające rozwojowi alleli aa zaś nie AA i Aa, w innej warunki β sprzyjające bb bardziej niż BB czy Bb. Powstały więc dwie nowe populacje, w jednej zniknął allel A, w drugiej B Ten proces rozpadu populacji nosi nazwę dywergencja. Dzięki dywergencji powstaje drzewo rodowe organizmów Aby dywergencja się utrwaliła trzeba zapobiec krzyżowaniu się, czyli muszą istnieć bariery: genetyczne, ekologiczne, geograficzne; inaczej mówiąc musi zaistnieć zjawisko izolacji. Z izolowanych populacji powstają nowe jednostki taksonomiczne. Podstawową jednostką jest gatunek. Proces powstawania gatunków, zwany jest procesem specjacji. Najważniejsze właściwości gatunku I • Osobniki należące do jakiegoś gatunku charakteryzują się zespołem (kombinacją) cech odróżniających je od osobników innych gatunków. Znaczy to, że między gatunkami występują wspomniane już nieciągłości (w języku systematyki nieciągłość ta to „hiatus”). • Gatunek zajmuje określone miejsce na powierzchni Ziemi, czyli określony obszar geograficzny zwany zasięgiem gatunku oraz określone siedlisko, czyli miejsce spełniające wymagania ekologiczne gatunku. Np. roślina występująca w całej Europie, a bytująca tylko w jeziorach. Najważniejsze właściwości gatunku II • Osobniki należące do dwóch różnych gatunków nie powinny krzyżować się, istnieje więc między nimi bariera genetyczna. Ta zasada, obowiązuje dość ściśle u zwierząt, u roślin jest wiele wyjątków. Mieszańce międzygatunkowe powinny być w naturze zjawiskiem wyjątkowym lub nie powinny w ogóle występować. • Gatunki mają swoją historię, w czasie której powstają, mogą wędrować z miejsca na miejsce, przekształcić się w inne gatunki lub zginąć. Hierarchia jednostek taksonomicznych; stopień pokrewieństwa = stopień podobieństwa Gatunki polifiletyczne: rodzaj I (gat.A,B i H) – elementy niespokrewnione należące do dwóch odrębnych linii rozwojowych, upodobniły się na zasadzie konwergencji; Gatunki monofiletyczne: rodzaj II (gat.C i D) rodzaj III (gat.E i F) – elementy tylko jednej linii rozwojowej. Klasyfikacja fenetyczna i filogenetyczna • Klasyfikacja fenetyczna: - oparta jest wyłącznie na stopniu podobieństwa; - przywiązanie jednakowej wagi do wszystkich wyróżnionych cech; • Klasyfikacja filogenetyczna: - odzwierciedla naturalne pokrewieństwa organizmów; - jest odbiciem procesów ewolucji; Taksonomia numeryczna - w budowie systemu stosuje się metody matematyczne, cechy opisywane są przy pomocy liczb; - podobieństwo cech, czyli liczby jest jedynym kryterium w budowaniu systemu; - taksonomia numeryczna polega na zastosowaniu metod matematycznych do celów klasyfikacyjnych (nie ogranicza się ona przy tym do podejścia fenetycznego, lecz także może obejmować klasyfikacje filogenetyczne). Praca systematyka przebiega w dwóch etapach • Pierwszym jest wykrycie i opisanie podstawowych jednostek taksonomicznych, tj. gatunków; • Drugim konstrukcja systemu, czyli uporządkowanie znanych gatunków według kryteriów fenetycznych lub filogenetycznych. • Te dwa etapy są więc koncepcyjnie różne: o ile w pierwszym szukamy przede wszystkim różnic, aby wykryć nieciągłości w układzie zmienności (hiatus), to w drugim szukamy podobieństw między gatunkami (a także taksonami wyższego rzędu), aby je połączyć w grupy. Źródła informacji, czyli charakter cech w obu etapach są takie same • Morfologia i anatomia – właściwości (cechy) kwiatów, owoców, liści, łodyg, części podziemnych, sposób wzrostu, typ rozgałęzienia, ogólny wygląd (tzw. pokrój); • Cytologia – liczba i morfologia chromosomów; • Ultrastruktura – struktura organelli oraz gamet; • Skład chemiczny – różnego rodzaju specyficzne substancje; • Organy rozmnażania – specyfika ich wykształcenia. Etap pierwszy: wyróżnianie (czyli odkrywanie) i opisywanie gatunków • Znalezienie nieciągłości (hiatus) w układzie zmienności cech; (im więcej cech wykazuje nieciągłość, tym bardziej pewne jest, że wyróżniony gatunek pokrywa się z jednostką biologiczną) Ponadto: • różnice ekologiczne (np. wyłączne występowanie na glebach kwaśnych); • różnice fenologiczne (np. dwie zewnętrznie podobne rośliny kwitną w różnych okresach roku) - pomiary grubości warstwy epidermalnej igieł sosny (Pinus sylvestris) i kosodrzewiny (Pinus mugo) Etap drugi: budowanie systemu I A. Metody fenetyczne Dwie procedury: 1. 2. - Znalezienie wskaźnika liczbowego dla określenia stopnia podobieństwa dwóch osobników, populacji, gatunków, czyli wyróżnienie roboczej jednostki taksonomicznej – RIT (=OTU – Operational Taxonomical Unit); Grupowanie, czyli łączenie poszczególnych RIT w grupy na podstawie wskaźników podobieństwa uzyskanych w etapie pierwszym. Wyniki będą tym pewniejsze, im więcej i bardziej różnorodnych cech użyto do obliczenia współczynnika podobieństwa. Przyjmuje się obecnie, że otrzymujemy dostatecznie pewną klasyfikację fenetyczną przy użyciu liczby cech zawartej między 50 a 100. Współczynniki podobieństwa i odrębności I Prosty współczynnik podobieństwa S1,2 - współczynnik podobieństwa dwóch RIT (1,2), Nw – liczba cech wspólnych dla obu porównywalnych RIT, Nr – liczba cech różniących obie porównywane RIT. Współczynnik zwykle wyrażany w % daje się bez trudu stosować jedynie w przypadku cech jakościowych, czyli w odniesieniu do zmienności nieciągłej, zaś cechy ilościowe (zmienność ciągła) trzeba przed podstawieniem do wzoru specjalnie przekształcić. Współczynniki podobieństwa i odrębności II Odległość Euklidesowa – wskaźnik odrębności (1) - - - Są dwie RIT charakteryzowane przez dwie cechy; Na dwuwymiarowym wykresie na jednej osi odkładamy wartości jednej cechy, na drugiej wartości cechy drugiej; Na wykresie każda z dwu RIT ma swoje określone miejsce, tzw. punkt indywidualny; Można obliczyć odległość między tymi dwoma punktami i otrzymaną wartość uważać za wskaźnik podobieństwa badanych RIT pod względem dwu badanych cech. Współczynniki podobieństwa i odrębności II Odległość Euklidesowa – wskaźnik odrębności (2) • Nasze dwie RIT możemy scharakteryzować pod względem nie dwóch (jak poprzednio) a trzech cech; • Wówczas punkty indywidualne obu RIT będą znajdowały się w przestrzeni trójwymiarowej; • Obliczona odległość między punktami indywidualnymi będzie charakteryzować stopień podobieństwa obu RIT pod względem trzech cech; • Liczbę cech można zwiększać; • Ogólnie można przyjąć, że punkty indywidualne RIT określonych pod względem n cech leżą w przestrzeni n-wymiarowej. Grupowanie (1) • • • Obliczone współczynniki podobieństwa (lub odrębności) między wszystkimi badanymi RIT zestawia się w tablicę tworząc macierz współczynników podobieństwa lub macierz odległości. Najprostszą i najszerzej stosowaną metodą budowy systemu jest metoda najbliższego sąsiedztwa (międzynarodowy symbol UPGMA). Polega ona na stopniowym łączeniu poszczególnych RIT; przyrównanie każdego z każdym. Powstaje wówczas dendrogram: Grupowanie (2) - Na podstawie macierzy odległości można zbudować także tzw. dendryt. - Powstaje on przez połączenie ze sobą tych RIT, które mają najkrótszą odległość. - Dendryt jest niejako obrazem graficznym analizowanej macierzy. - Jest więc to prosty sposób aby użyć gotowego dendrytu do wyróżniania grup, dzieląc go na części („tnąc”) w miejscach, gdzie odległości są największe. Metody filogenetyczne (1) odtworzenie rozwoju rodowego • Przedstawienie historii rozwoju (ewolucji) jakiejś grupy – możliwe jedynie gdy jest kompletny materiał kopalny (paleontologiczny); • Materiał ten jest bardzo skąpy i fragmentaryczny; • Systematyka filogenetyczna z powyższego powodu oparta była na spekulacjach odnośnie założeń, które trudne były do udowodnienia; • Założenia te dotyczyły określenia, jakie cechy w danej grupie miały charakter prymitywny (czyli zbliżony do przodków, a jakie należałoby traktować jako wyspecjalizowane. Metody filogenetyczne (2) Kladystyka – metoda precyzyjna • • - Metoda ta wychodzi z założenia, że gdy w jakiejś linii ewolucyjnej pojawi się nowa cecha, będzie ona przekazywana nie tylko wszystkim osobnikom potomnym, lecz także wszystkim taksonom pochodnym. W analizie kladystycznej wyróżnia się następujące typy cech: plezjomorficzne: cechy prymitywne (nie mogą być podstawą do budowy kladogramów); symplezjomorficzne: cechy prymitywne wspólne dla dwóch blisko spokrewnionych taksonów; apomorficzne: cechy pochodne; synapomorficzne: gdy cecha apomorficzna jest wspólna jedynie dla dwóch najbliżej spokrewnionych taksonów. Taksony wykazujące cechy synapomorficzne to taksony siostrzane („sister-groups”) Metody filogenetyczne (3) kladogram Analiza kladystyczna sprowadza się do wyszukania cech synapomorficznych, a więc do odróżnienia zjawiska synapomorfii od symplezjomorfii i konwergencji. Metody filogenetyczne (4) systematyka molekularna • • • • Metoda ta polega na porównywaniu budowy makrocząsteczek, takich jak DNA, RNA czy białka. Związki te charakteryzują się strukturą liniową, czyli składają się z podjednostek umieszczonych w jednym szeregu. Układ nukleotydów w cząsteczce DNA jest treścią zapisu informacji genetycznej przekazywanej na białka, co w końcu określa właściwości cech osobnika. Badania molekularne wykazały, że istnieją związki, których cząsteczki znajdują się w komórkach wszystkich organizmów, od najbardziej prymitywnych do najbardziej zaawansowanych, nie wykluczając człowieka. Ponieważ są to związki o niskim stopniu zmienności, więc badanie zależności filogenetycznych nawet najdalej stojących i najbardziej różnych organizmów staje się możliwe. Takimi związkami są np. kwasy rybonuklearne występujące w rybosomach. Technika opisywania i nazywania jednostek taksonomicznych (1) Naczelnym zadaniem systematyki roślin jest stworzenie międzynarodowego języka naukowego umożliwiającego porozumienie się wszystkich biologów. Język ten musi spełniać ścisłe reguły. Określił je Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Botanicznej. Po raz pierwszy ustanowiony w 1867 roku w Paryżu. Od tego czasu wielokrotnie uzupełniany, ulepszany i modyfikowany. Główne ustalenia kodeksu: - Hierarchiczny system jednostek (taksonów) i ich nazewnictwo; Podstawowe rangi taksonów: Gromada (Divisio) – równoważna typowi w dawniejszych systemach Klasa (Classis) Rodzina (Familia) Rodzaj (Genus) Gatunek (Species) Technika opisywania i nazywania jednostek taksonomicznych (2) • • • • • • Dodatkowe rangi mogą być tworzone przez dodanie do nazwy rangi głównej przedrostka pod- (sub-), np. podgatunek (subspecies), podrząd (subordo) lub nad- (super-), np. nadrząd (superordo). W obrębie zmiennych gatunków jest potrzeba używania dodatkowych rang: obok podgatunku, odmiany (varietas) i formy (forma). Kolejność rang jest obowiązująca; nie można np. gromady dzielić od razu na rzędy czy rodziny na gatunki. (Gromadę dzieli się poprzez klasy na rzędy i dalej, a rodziny na rodzaje, w których są gatunki). Naukowe nazwy taksonów są zawsze nazwami łacińskimi. Nazwa łacińska składa się z dwóch wyrazów, np. Pinus sylvestris; pierwsza to nazwa rodzajowa, druga gatunkowa. Do nazwy gatunkowej zawsze dodaje się skrót nazwiska badacza, który pierwszy opisał i nazwał gatunek, np. P. sylvesstris L., co oznacza, że sosna zwyczajna została wyróżniona, opisana i opatrzona po raz pierwszy nazwą łacińską przez Karola Linneusza. Technika opisywania i nazywania jednostek taksonomicznych (3) - Nazwy taksonów wyższych od rodzaju są zawsze jednowyrazowe. - Tworzy się je od nazwy jednego z rodzajów przez dodanie końcówki: Rodzina: -aceae (pl. –owate); Piu-us; Pinaceae (sosna, sosnowate); Rząd: -ales (pl. –owce); Papaver (mak); Papaverales (makowce); Klasa: -opsida (u roślin ziel.), -mycetes (u grzybów), -phyceae (u glonów); Gromada: -phyta (u roślin zielonych i glonów), -mycota (u grzybów). Zasada priorytetu (pierwszeństwa) Należy używać tej nazwy taksonu, która opublikowana była najwcześniej. Za ważnie opublikowaną uważa się nazwę, która ukazała się drukiem i opatrzona jest diagnozą (opisem) w języku łacińskim. Do opisu winien być dołączony tzw. typ nomenklatoryczny, czyli okaz zielnikowy (zasuszony) lub inaczej zakonserwowany egzemplarz rośliny, który posłużył do sporządzenia nowego opisu. Technika opisywania i nazywania jednostek taksonomicznych (4) • Oznaczanie roślin: Praktyczne rozpoznawanie roślin ułatwiają specjalne wydawnictwa, zwane kluczami do oznaczania. Klucz taki zestawia pary przeciwstawnych, możliwie łatwo zauważalnych cech. Wybierając za każdym razem tę cechę, która odpowiada danej roślinie, znajdujemy jej nazwę. Naczelnym zadaniem klucza jest możliwie szybkie i bezbłędne oznaczenie rośliny. Inne zadanie mają serie wydawnicze o nazwie „Flora (jakiegoś obszaru)”. Są to zestawienia wszystkich taksonów danej grupy, występujące na określonym terenie. „Flory” zawierają zwykle bardzo szczegółowe opisy wszystkich zamieszczonych w nich taksonów, omawiają ich zmienność i podają dokładne rozmieszczenie geograficzne. Wstęp do systemu • 1. podział: Arystoteles dzielił wszystkie organizmy na rośliny i zwierzęta; stąd dwa działy nauki: botanika i zoologia. • 2. podział: dwa królestwa - Prokaryota: bakterie (heterotrofy) oraz sinice i prochlorofity (autotrofy); - Eukaryota: rośliny (ściany komórkowe z celulozy i chloroplasty), grzyby (ściany komórkowe z chityny, brak chloroplastów) i zwierzęta (brak ścian komórkowych i brak chloroplastów). • 3. podział: wyodrębnienie grupy Protoctista - Prokaryota bez zmian; - Eukaryota cztery grupy: - Protoctista (glony z roślin, pierwotniaki ze zwierząt i grzyby niższe); - Phytobionta (mszaki, paprotniki i rośliny kwiatowe); - Mycobionta (grzyby wyższe – sprzężniaki, workowce i podstawczaki); - Zoobionta (wielokomórkowe zwierzęta) Schemat rozwoju głównych gałęzi świata organicznego System wykładu • Materiałowy zakres wykładu to systematyka roślin • Przyjmuję podejście tradycyjne (bez Protoctista) • Wykładem objęte będą w całości glony wraz z ich formami amebo-wiciowcowymi oraz wszystkie grzyby łącznie z formami opatrzonymi stadiami ruchliwymi, ponadto także bakterie i sinice. Źródło literaturowe: Botanika t.2 Systematyka Autorzy: Alicja Szweykowska i Jerzy Szweykowski Królestwo Prokaryota – bezjądrowe Podkrólestwo Archaebacteria – archebakterie (protobakterie) Niedawno odkryte dzięki technikom biologii molekularnej; specyficzna budowa lipidów wchodzących w skład ich błony komórkowej oraz obecność intronów (specyficzna sekwencja w obrębie genu) – typowych dla genów komórek eukariotycznych zaś nieobecnych u bakterii właściwych. Silnie zróżnicowane ekologicznie; żyją w siedliskach ekstremalnych. Wyróżnia się trzy grupy ekologiczne: 1. Bakterie metanowe – żyją w środowisku beztlenowym i redukują dwutlenek węgla do metanu. 2. Bakterie z siedlisk b. kwaśnych o wysokiej temperaturze (prawie 1000C); uzależnione od obecności siarki w swoim metabolizmie. 3. Bakterie żyjące w środowisku o wysokiej koncentracji soli. Królestwo Prokaryota – bezjądrowe Podkrólestwo Eubacteria – eubakterie • • • • • Budowa: jednokomórkowe o różnych kształtach oraz wielokomórkowe nitkowate oraz brylaste trójwymiarowe; Metabolizm: samożywne fotosyntetyzujące jak i wykorzystujące energię wiązań chemicznych różnych związków nieorganicznych lub cudzożywne zarówno saprofityczne jak i pasożytnicze; Obecność w błonach komórkowych lipidów o prostych łańcuchach połączonych z cząsteczką glicerolu wiązaniem estrowym; Obecność peptydoglikanów (mureiny) w ścianie komórkowej; Brak intronów – geny eubakterii nie wykazują struktury mozaikowej, tak charakterystycznej dla większości genów organizmów eukariotycznych i przynajmniej niektórych genów archebakterii. Królestwo Prokaryota – bezjądrowe Podkrólestwo Eubacteria – eubakterie Gromada Bacteria (=Schzomycetes) – bakterie Klasa Bacteriae – bakterie właściwe Kształty komórek bakteryjnych: 1. ziarniaki (Coccus, Micrococcus); 2. dwoinki (Diplococcus); 3. gronkowe (Staphylococcus); 4. paciorkowe (Streptococcus); 5. laseczkowe (Bacterium, Bacillus); 6. przecinkowe (Vibrio); 7. śrubowe (Spirillum); 8. krętkowe (Spirochaetae, Treponema – krętek blady); 9. nitkowate (Cladothrix); 10. otoczone śluzem. Ponadto: pakietowce (Sarcina) – dzielą się w trzech kierunkach w połączone sześciany Królestwo Prokaryota – bezjądrowe Podkrólestwo Eubacteria – eubakterie Gromada Bacteria (=Schzomycetes) – bakterie Klasa Mycoplasmae - mikoplazmy • • • • Bardzo drobne wymiary (ok. 0,25 µm); Zupełny brak ściany komórkowej; Rozmaite kształty zależnie od podłoża gdzie rosną Znane są jako organizmy z grupy pleuropneumonii – wywołują chorobę płuc (pleuropneumonia) u bydła oraz innych zwierząt jako wyspecjalizowane pasożyty kręgowców; • Wielu przedstawicieli jest jednak saprofitami. Królestwo Prokaryota – bezjądrowe Podkrólestwo Eubacteria – eubakterie Gromada Bacteria (=Schzomycetes) – bakterie Klasa Bacteriae – bakterie właściwe • • Rząd Eubacteriales – bakteriowce: występują jako pojedyncze komórki o kształcie kulistym (ziarenkowce), podłużnym (pałeczka lub laseczka) lub pałeczek spiralnie skręconych (przecinkowiec i śrubowiec). Mogą tworzyć luźne kolonie złożone z dwóch (dwoinka) lub większej liczby komórek. W zależności od kształtu kolonii wyróżnia się gronkowce (kolonie nieregularne), paciorkowce (komórki tworzą łańcuchy) i pakietowce (regularne, sześcienne bryłki). Mogą byś opatrzone w jedną wić lub otoczone rzęskami Typy urzęsienia bakterii 1. jednowiciowe; 2. pęczkowe; 3. powierzchniowe. Królestwo Prokaryota – bezjądrowe Podkrólestwo Eubacteria – eubakterie Gromada Bacteria (=Schzomycetes) – bakterie Klasa Bacteriae – bakterie właściwe • • • Rząd Actinomycetales – promieniowce: liczna grupa mająca zdolność wytwarzania wielokomórkowych nici, zwanych strzępkami i tworzących tzw. grzybnię. Grzybnia ta często rozpada się na jednokomórkowe fragmenty, które są wtedy bardzo podobne do typowych bakterii. Są to organizmy glebowe, rzadziej wodne; nieliczne to pasożyty. Objaśnienia do rysunku obok: 1 – kolonie; 2-6 – powstawanie zarodników konidialnych; 7 – kiełkowanie zarodników Królestwo Prokaryota – bezjądrowe Podkrólestwo Eubacteria – eubakterie Gromada Bacteria (=Schzomycetes) – bakterie Klasa Myxobacteriae – bakterie śluzowe (miksobakterie) • • • • • Pałeczki o bardzo delikatnej ścianie komórkowej (komórki plastyczne), nie mają rzęsek, poruszają się ruchem ślizgowym. Osobliwością jest zdolność tworzenia skomplikowanych ciał owocowych, zawierających komórki przetrwalnikowe. Ciało owocowe powstaje przez stopniowe wpełzanie bakterii jedna na drugą; tworzy się w ten sposób drzewkowaty twór, widzialny nierzadko gołym okiem. Na szczycie odgałęzień ciała owocowego znajdują się często jaskrawo zabarwione (czerwone, żółte) skupienia wielu komórek otoczonych grubą, wspólną ścianą, zwane cystami. Żyją przeważnie w glebie. Odżywiają się żywymi lub martwymi bakteriami. Wyjątkowo tylko zdarzają się formy wodne pasożytujące na rybach. Królestwo Prokaryota – bezjądrowe Podkrólestwo Eubacteria – eubakterie Gromada Bacteria (=Schzomycetes) – bakterie Klasa Spirochaete - krętki • Charakterystyczny kształt komórki: jest ona bardzo długa (do 500 µm, czyli pół milimetra) i stosunkowo cienka śrubowato skręcona. • Komórki krętków mają zdolność ruchu, które wykonują dzięki skurczom całego ciała. • Zamieszkują środowisko wodne; nieliczne są pasożytami. • Gatunek Treponema pallidum (kretek blady) wywołuje u człowieka kiłę (syfilis). Królestwo Prokaryota – bezjądrowe Podkrólestwo Eubacteria – eubakterie Gromada Bacteria (=Schzomycetes) – bakterie Klasa Chlamydobacteriae – bakterie nitkowate • Komórki tworzą trychom znajdujący się w pochwie (typowe dla sinic), mogą one odrywać się od trychomu i wypływać z pochwy jako stadia ruchome opatrzone rzęskami. • Rząd Chlamydobacteriales: nici długie, formy wodne, saprofityczne tworzące długie nici. Stadia ruchome są jednokomórkowe, opatrzone jedną lub kilkoma rzęskami, umieszczone zwykle na biegunie komórki. Rząd Caryophanales: nici krótkie, formy saprofityczne i pasożytnicze na zwierzętach. W odróżnieniu od rzędu poprzedniego stadia ruchome mają wiele rzęsek umieszczonych na całej powierzchni komórki. • Królestwo Prokaryota – bezjądrowe Podkrólestwo Eubacteria – eubakterie Gromada Bacteria (=Schzomycetes) – bakterie Klasa Beggiatoae - siarkobakterie • • • • Formy nitkowate, wodne, podobne do sinic z rodzaju Oscillatoria. Mają zdolność ruchu ślizgowego; rozmnażają się przez fragmentację nici; odżywiają się autotroficznie na drodze chemosyntezy, jak i heterotroficznie (saprofity). Podobieństwo do sinic powoduje to, że np. rodzaj Beggiatoa jest przez bakteriologów zaliczany do bakterii, zaś przez algologów uważany jest za bezbarwnego przedstawiciela sinic. Cechą charakterystyczną to utlenianie zredukowanych związków siarki do siarki czystej, która gromadzi się w komórkach w postaci białawych inkluzji. Królestwo Prokaryota – bezjądrowe Podkrólestwo Eubacteria – eubakterie Gromada Bacteria (=Schzomycetes) – bakterie Klasa Microtatobiotae - rikecje • Bardzo drobne organizmy; mogą się rozwijać wyłącznie wewnątrz żywych komórek. • Żyją w komórkach różnych zwierząt, powodując niejednokrotnie poważne schorzenia. Np. Rickettsia provazekii żyjąca w organizmie wszy odzieżowej, gdzie nie wpływa w sposób widoczny na procesy życiowe żywiciela. Rikecja ta po dostaniu się do krwi człowieka wywołuje tyfus plamisty. Królestwo Prokaryota – bezjądrowe Podkrólestwo Eubacteria – eubakterie Gromada Cyanoprokaryota (Cyanobacteria) - sinice (cyanobakterie) • • • • • • Formy jedno- jak i wielokomórkowe. Komórki zwykle mają w peryferycznej części cytoplazmy system tylakoidów zawierających chlorofil a (brak chlorofilu b); ponadto m.in. specyficzne barwniki: niebieski fikocyjan, czerwona fikoerytryna i żółty karoten; produktem asymilacji jest wielocukier podobny do glikogenu, zwany skrobią sinicową. W ścianie komórkowej zawarty jest m.in. kwas pimelinowy, występujący jedynie u przedstawicieli królestwa Prokaryota. Osobliwą właściwością sinic jest ich zdolność do wiązania azotu atmosferycznego. Pod tym względem przypominają one bakterie. Rozmnażają się wyłącznie wegetatywnie, żadne formy rozrodu płciowego nie zostały dotychczas u nich zaobserwowane. Charakteryzują się dużym zróżnicowaniem morfologicznym. Królestwo Prokaryota – bezjądrowe Podkrólestwo Eubacteria – eubakterie Gromada Cyanoprokaryota (Cyanobacteria) - sinice (cyanobakterie) przykłady Chroococcus giganteus Aphanizomenon flos-aquae Microcystis aeruginosa Nodularia spumigena Oscillatoria pronceps Cylindrospermum maius Królestwo Prokaryota – bezjądrowe Podkrólestwo Eubacteria – eubakterie Gromada Prochlorophyta - Prochlorofity • Grupa odkryta w 1977 roku (dotychczas tylko dwa gatunki). • Komórki zbudowane są bardzo podobnie do sinic, z jedną, ale istotną różnicą: w tylakoidach obecne są dwa chlorofile a i b, zaś brak barwników fikobilinowych; pod tym względem przypominają chloroplasty roślin zielnych. • Najlepiej poznanym gatunkiem jest Prochloron didemnii: są to pojedyncze kulistawe komórki żyjące w symbiozie z osłonicami w przybrzeżnych wodach mórz ciepłych. Symbioza ta jest tak ścisła, że dotychczas nie udało się założyć trwałych kultur tego organizmu. Królestwo Eukaryota – jądrowe Podkrólestwo Phytobionta – rośliny Gromada Glaucophyta - glaukofity • • • • Kilkanaście bardzo różnych gatunków ze specyficznie wykształconym aparatem asymilacyjnym; W komórkach charakterystyczne twory o barwie i budowie podobne do sinic, pełnią funkcję w procesie fotosyntezy; Barwnikami są chlorofil a i fikobiliny (jak u sinic); Produktem asymilacji jest skrobia, podobna do skrobi krasnorostowej. Obok: Schemat budowy komórki glaukofita. Promieniście ułożone symbiotyczne sinice pełnią rolę chloroplastów. Królestwo Eukaryota – jądrowe Podkrólestwo Phytobionta – rośliny Gromada Euglenophyta - eugleniny - - Około 1000 gatunków; organizmów jednokomórkowych wiciowców, bez ściany komórkowej, otoczone pelikulą (zwarta struktura białkowa, pozwalająca na zmiany kształtu komórki); niektóre wykształcają masywne domki; Cechy specyficzne: wodniczka tętniąca i plamka oczna; Barwniki to chlorofile a i b; Materiał zapasowy – paramylon; Są miksotrofami; mogą być pasożytnicze a nieliczne drapieżne; Rozmnażanie – podłużny podział Rodzaje: a – Phacus, b-e,g,f, - Euglena, f - Trachelomonas Królestwo Eukaryota – jądrowe Podkrólestwo Phytobionta – rośliny Gromada Pyrrophyta - tobołki Organizmy jednokomórkowe przeważnie opatrzone wiciami; Specyficzny system bruzd: bruzda poprzeczna i bruzda podłużna; w miejscu przecięcia bruzd osadzone są wici – jedna wchodzi do poprzecznej bruzdy całą długością, druga tkwi w bruździe podłużnej jedynie częścią nasadową, reszta wystaje na zewnątrz; Ściany komórkowe są cienkie lub grube, wówczas wysycone celulozą; Barwniki – chlorofile a i c, oraz karoteny; Plamki oczne rzadko; Rozmnażanie: podział podłużny lub ukośny, też przez pływki; ostatnio stwierdzono rozmnażanie płciowe. Peridinium Buzdnica nieobłoniona Ceratium hirundinella Królestwo Eukaryota – jądrowe Podkrólestwo Phytobionta – rośliny Gromada Chrysophyta – chryzofity Klasa Chrysophyceae - złotowiciowce Jednokomórkowe wiciowce (też formy pełzakowate oraz wielokomórkowe); Barwniki: chlorofile a i c oraz brunatna fukoksantyna i żółta luteina; Materiał zapasowy: chryzolaminaryna lub tłuszcze; Dwie nierównej długości wici; Komórki zwykle nagie lub z delikatnym peryplastem; mogą być pokryte łuseczkami zawierającymi krzemionkę albo obecne są celulozowe domki; Rozmnażanie przez podział lub przez pływki (zoospory i autospory); niedawno opisano rozmnażanie płciowe. Synura uvella Dinobrion sertularia Królestwo Eukaryota – jądrowe Podkrólestwo Phytobionta – rośliny Gromada Chrysophyta – chryzofity Klasa Xanthophyceae - różnowiciowce Kilkaset gatunków o różnej postaci (od wiciowców poprzez kapsalne, kokoidalne do nitkowatych); Dwie nierównej długości wici; Barwniki: chlorofil a i c (nieduże ilości), brak jest fukoksantyny (typowej dla złotowiciowców), panująca jest diadynoksantyna, stąd zabarwienie komórek na żółto-zielono; Materiał zapasowy: substancja zbliżona do paramylonu oraz tłuszcze; Rozmnażanie: przez podział komórki oraz wytwarzanie pływek oraz u form nitkowatych i komórczakowatych rozmnażanie płciowe. Tribonema sp. Botrydium granulatum Objaśnienia: 1 – Chloramoeba, pojedyncza komórka; 2-4 – Tribonema: 2 – odcinek nici, 3 – rozpad nici, 4 – zoospora; 5-6 – Botrydium granulatum: 5 – komórczak, 6 – zoospora. Królestwo Eukaryota – jądrowe Podkrólestwo Phytobionta – rośliny Gromada Chrysophyta – chryzofity Klasa Bacillariophyceae - okrzemki Około 10 000 gatunków, wyłącznie jednokomórkowe, nie mają wici; Postać kokoidalna; pancerzyk krzemionkowy składa się z dwóch części: wieczka i denka; wykształcenie pancerzyka jest cechą diagnostyczną; Barwniki: chlorofile a i c oraz brunatna fukoksantyna; Materiał zapasowy: chryzolaminaryna i – dodatkowo- tłuszcze; Rozmnażanie: przez podział – każda z połówek zawsze dorabia sobie denko, stąd linia denka jest karłowaciejącą; powrót do normalnych rozmiarów poprzez wytwarzanie auksospor. Coscinodiscus granii Różne gatunki okrzemek Tabellaria flocculosa Fragillaria crotonensis Pinnularia sp. – widok od strony okrywy i od strony pasa obwodowego Królestwo Eukaryota – jądrowe Podkrólestwo Phytobionta – rośliny Gromada Phaeophyta – brunatnice (1) Glony, które osiągnęły najwyższy stopień specjalizacji w budowie plechy: bogato rozgałęzione pojedyncze nici (budowa heterotrychalna); nici plektenchymatyczne lub pseudoparenchymatyczne: jednoosiowe (nić centralna a na niej odgałęzienia) i wieloosiowy (wiele równoległych nici ściśle ze sobą zespolonych); plechy o budowie nibytkankowej. Niektóre osiągają duże rozmiary, do 100 m długości. Komórki otoczone grubą ścianą celulozowo-pektynową z kwasem alginowym oraz fukoidanem, substancją charakterystyczną dla brunatnic. Barwniki: chlorofile a i c oraz szereg barwników brunatnych (m.in. fukoksantyna). Substancje zapasowe: wielocukier laminaryn oraz mannitan (polimer alkoholu mannitolu) oraz tłuszcze. Rozmnażanie: przemiana pokoleń – pokolenie diploidalne (sporofit) produkuje jednokomórkowe sporangia; w nich zachodzi podział redukcyjny i powstają haploidalne pływki lub nieruchome aplanospory; z nich wyrasta gametofit, na którym tworzą się wielokomórkowe gametangia; w nich powstają gamety, które po zapłodnieniu dają pokolenie diploidalne. U form wyspecjalizowanych zamiast gametangiów tworzą się lęgnie z komórką jajową i plemnie z plemnikami. Królestwo Eukaryota – jądrowe Podkrólestwo Phytobionta – rośliny Gromada Phaeophyta – brunatnice (2) • Listownica – Laminaria digitata (rozciągnięta na brzegu, do 2 m długosci) Ectocarpus siliculosus ze sporangiami Listownica – Laminaria cloustoni Ascophyllum nodosum z krasnorostem porastającym Polysiphonia lanosa Morszczyn – Fucus distichus Morszczyn pęcherzykowaty – Fucus vesiculosus Królestwo Eukaryota – jądrowe Podkrólestwo Phytobionta – rośliny Gromada Rhodophyta – krasnorosty (1) - - Ok. 5000 gatunków, od jednokomórkowych, poprzez nitkowate do rozpostartych (liściokształtnych). Plastydy zawierają pojedyncze tylakoidy jak u sinic; również jak u sinic obecne są fikobilisomy – struktury zawierające barwniki fikobilinowe. Barwniki: chlorofile a i d oraz czerwona fikoerytryna i niebieski fikocjan. Materiał zapasowy: skrobia krasnorostowa i tłuszcze. W rozwoju brak stadium wiciowego; gamety nieruchome: męskie-spermacja (biernie unoszone w wodzie) i żeńskie-karpogonia. Pokolenie diploidalne rozmnaża się za pomocą też nieruchomych mejospor, tworzących się po cztery w wyniku podziału redukcyjnego i zwanych tetrasporami. Dwa typy przemiany pokoleń: g-s-g-s-g...... oraz g-s-s-g-s-s-g.... Przemiana pokoleń może być izomorficzna, gdy zarówno haploidalny gametofit oraz diploidalny tetrasporofit są pokrojowo takie same, oraz heteromorficzna, gdy gametofit i tetrasporofit są morfologicznie różne. Królestwo Eukaryota – jądrowe Podkrólestwo Phytobionta – rośliny Gromada Rhodophyta – krasnorosty (2) Porphyra purpurea Ceramum diaphanum i C. rubrum Polysiphonia violacea z cystokarpami Phyllophora brodiei Widlik – Furcelaria umbilicaulis Królestwo Eukaryota – jądrowe Podkrólestwo Phytobionta – rośliny Gromada Chlorophyta – zielenice • • • • • • • Ok. 9000 gatunków bardzo zróżnicowanych morfologicznie. Budowa chloroplastów podobna do chloroplastów roślin zielnych. Barwniki: chlorofile a i b (ten ostatni niespotykany u innych glonów, za wyjątkiem euglenin, a obecny jest u roślin zielnych), poza tym: luteina i ß-karoten. Materiał zapasowy: skrobia. Niższe zielenice mają postać wiciowca z dwoma prawie równymi gładkimi wiciami. Wyższe zielenice wielokomórkowe są pozbawione ruchu, jedynie w trakcie rozmnażania pojawiają się stadia z wiciami (pływki, gamety) lub pełzakowate. Rozmnażanie: u form najprostszych – podział komórki, u wyżej stojących – różnego rodzaju jednokomórkowe zarodniki i pływki; rozmnażanie płciowe, występujące u większości przedstawicieli, wykazuje przejścia od izogamii u form prymitywnych do anizogamii i oogamii. Oba typy rozmnażania, wegetatywny i płciowy, występują często regularnie w czasie cyklów życiowych w związku z wyraźną przemianą pokoleń, obserwowaną u wielu gatunków. Królestwo Eukaryota – jądrowe Podkrólestwo Phytobionta – rośliny Gromada Chlorophyta – zielenice Klasa Chlorophyceae – zielenice właściwe (1) Rząd Chlamydomonadales – zawłotniowców: formy wiciowcowe o twardej ścianie komórkowej. Rząd Volvocales – toczkowców; tworzą cenobia – skupienia siostrzanych komórek. Toczek - Volvox aureus Królestwo Eukaryota – jądrowe Podkrólestwo Phytobionta – rośliny Gromada Chlorophyta – zielenice Klasa Chlorophyceae – zielenice właściwe (2) Rząd Chlorococcales – chlorokokowców; formy kokkalne, żyją pojedynczo, w koloniach lub tworzą cenobia. Rząd Oedogoniales – uwikłowce; formy nitkowate, z charakterystycznymi na szczycie komórki kapturkami. Chlorella sp. Pediastrum boryanum Oedogonium sp. Gatunki rodzaju Scenedesmus Królestwo Eukaryota – jądrowe Podkrólestwo Phytobionta – rośliny Gromada Chlorophyta – zielenice Klasa Ulvophyceae – watkowe (1) Rząd Ulotrichales – wstężnicowców; formy nitkowate. Ulothrix sp. Rząd Ulvales – watkowców; formy duże, liściokształtne. Sałata morska Ulva sp. Enteromorpha intestinalis Królestwo Eukaryota – jądrowe Podkrólestwo Phytobionta – rośliny Gromada Chlorophyta – zielenice Klasa Ulvophyceae – watkowe (2) Rząd Cladophorales – gałęzatkowców; formy nitkowate, bogato rozgałęzione, komórki wielojądrowe – komórczaki. Rząd Dasycladales – dasykladowców; formy o skomplikowanej, przestrzennej budowie (morskie). Acetabularia mediterranea Gałęzatka – Cladophora sp. Codium tomentosum Królestwo Eukaryota – jądrowe Podkrólestwo Phytobionta – rośliny Gromada Chlorophyta – zielenice Klasa Charophyceae – ramienicowe (1) Rząd Zygnematales – sprzężnice; Podrząd Euconjugatae – sprzężnice właściwe; formy wielokomórkowe. Rząd Zygnematales – sprzężnice; Podrząd Desmidiinae – desmidie; formy jedno- lub wielokomórkowe o specyficznych kształtach. Różne gatunki Micrasterias Spirogyra sp. obok: w trakcie koniugacji Closterium ehrenbergii Cosmarium sp. Staurastrum sp. Królestwo Eukaryota – jądrowe Podkrólestwo Phytobionta – rośliny Gromada Chlorophyta – zielenice Klasa Charophyceae – ramienicowe (2) Rząd Coleochaetales – tarczowłosowców; formy koliste, jednowarstwowe do 1 mm średnicy jako epifity na roślinach wodnych. Taeczowłos – Coleochaete sp. Rząd Charales – ramienice właściwe; formy duże (od kilku cm do 1 m), o specyficznej budowie: węzły i międzywęźla, okorowanie. Ramienica – Chara fragilis Ramienica – Chara aspera Przypuszczalny przebieg filogenezy u glonów Królestwo Eukaryota – jądrowe Podkrólestwo Phytobionta – rośliny Gromada Telomophyta (=Embryophyta) Rośliny telomowe (=Rośliny osiowe) (1) • • • • • • • • • • • Wszystkie samożywne rośliny lądowe; Mszaki, paprotniki i rośliny kwiatowe; Barwniki: chlorofile a i b, ß-karoten i ksantofil luteina; Materiał zapasowy: skrobia magazynowana w chloroplastach; Ściana komórkowa zbudowana głównie z celulozy; Wykształcone tkanki: okrywowe, przewodzące i mechaniczne; Gamety męskie ruchome, żeńskie nieruchome; Mejospory (gonospory) wytwarzane przez sporofit otoczone są grubymi i nieprzepuszczalnymi ścianami jako zabezpieczenie przed wysychaniem; W cyklu życiowym dwie fazy: diploidalna i haploidalna (u mszaków panującym jest haploidalny gametofit, u reszty diploidalny sporofit); Struktura osiowa z wykształconym merystemem na jej szczycie; U saprofitów oś zakończona zarodnią nazwana została telomem. Królestwo Eukaryota – jądrowe Podkrólestwo Phytobionta – rośliny Gromada Telomophyta (=Embryophyta) Rośliny telomowe (=Rośliny osiowe) (2) Stopnie organizacyjne przez które przechodziła ewolucja roślin telomowych: 1. 2. Stadium jednozarodnikowe – wszystkie mejospory jednej wielkości; Stadium różnozarodnikowe – mejospory zróżnicowane na żeńskie makrospory i męskie mikrospory; 3. Stadium zalążkowe – tylko jedna makrospora w makrosporangium, to ostatnie otoczone płonnymi okrywami, brak przerwy w rozwoju zarodka, brak więc nasion); 4. Stadium nasienne – zalążek po zapłodnieniu komórki jajowej przekształca się w przetrwalnik, zawierający zarodek młodego sporofitu – nasienie. Ostatnią tendencją ewolucyjną było stopniowe uniezależnienie się aktu zapłodnienia od wody. Nastąpiła redukcja plemników do pozbawionych wici i możliwości czynnego ruchu komórek plemnikowych, biernie przenoszonych do komórki jajowej za pomocą specjalnego wyrostka, zwanego łagiewką pyłkową. Gromada Telomophyta (=Embryophyta) Rośliny telomowe (=Rośliny osiowe) Grupy kopalne – Psilophytina (=psylofity) (1) Trzy podgromady (współczesna systematyka psylofitów): 1. Rhyniophytina – ryniofity; najprostsze rośliny lądowe; niewielkich rozmiarów, ok. kilkanaście-kilkadziesiąt cm, całkowicie bezlistne, dychotomicznie rozgałęziające się. (sylur i dewon) 2. Trimerophytina – trymerofity; rośliny bezlistne, ale w odróżnieniu od ryniofitów ich rozgałęzienia miały znacznie bardziej skomplikowany charakter. (dewon) 3. Zosterophyllophytina – zosterofilofity; rośliny dychotomicznie rozgałęzione z wyrostkami epidermalnymi na łodygach; podobne do prymitywnych przedstawicieli szeregu rozwojowego widłaków. (dewon) Gromada Telomophyta (=Embryophyta) Rośliny telomowe (=Rośliny osiowe) Grupy kopalne – Psilophytina (=psylofity) (2) Rhyniofity Trimerofity Zosterophyllofity Gromada Telomophyta (=Embryophyta) Rośliny telomowe (=Rośliny osiowe) Podgromada Bryophytina - mszaki • • • • • Prymitywna budowa sporofitu: prosty telom, czyli nie rozgałęziona oś zakończona pojedynczą zarodnią. Typ przemiany pokoleń: gametofit żyje znacznie dłużej, jest zielony i spełnia funkcje odżywcze (asymiluje) i wytwarza gamety; sporofit jest zawsze zależny od gametofitu i jego żywot jest w stosunku do długości życia gametofitu krótki. Gametofit jest więc tutaj „właściwą” rośliną, a zależny od niego sporofit obumiera po dokonaniu jedynego swego zadania, jakim jest wyprodukowanie mejospor. Gamety żeńskie to nieruchome komórki jajowe umieszczone w rodniach. Gamety męskie to ruchliwe plemniki produkowane w wielokomórkowych plemniach. Gromada Telomophyta (=Embryophyta) Rośliny telomowe (=Rośliny osiowe) Podgromada Bryophytina – mszaki Klasa Hepaticopsida - wątrobowce Ok. 7000 gat. o bardzo różnych formach; Gametofit może być plechowaty jak i zróżnicowany na „łodyżkę” i „liście”; Liście są prawie zawsze zbudowane z jednej warstwy komórek; Gametofity wytwarzają przeważnie jednokomórkowe chwytniki, którymi przytwierdzają się do podłoża; Sporofit ma bardzo prostą budowę: niewielka stopa, bardzo delikatna i bezbarwna seta, zwykle kulista lub wydłużona zarodnia. W zarodni zarodniki (mejospory) oraz komórki płonne – elatery (sprężyce). Porostnica wielokształtna – Marchantia polymorpha Gromada Telomophyta - Rośliny telomowe Podgromada Bryophytina – mszaki Klasa Bryopsida – mchy Podklasa Sphagnidae - torfowce Ok. 200 gatunków zaliczanych do jednego gatunku; Specyficzna budowa torfowców: liczne, krótkie gałązki skupiają się na szczycie, tworząc tam tzw. główkę. Ponadto w regularnych odstępach poniżej główki mieszczą się pęczki gałązek, których część przylega do łodyżki, a reszta odgina się od niej mniej więcej pod kątem prostym; Jednowarstwowa blaszka liści zbudowana z dużych, martwych komórek wodonośnych oraz znacznie mniejszych komórek zielonych. Torfowiec – Sphagnum sp. Gromada Telomophyta - Rośliny telomowe Podgromada Bryophytina – mszaki Klasa Bryopsida – mchy Podklasa Polytrichidae – płonniki Ok. 400 gatunków o znacznej specjalizacji w budowie (do 60 cm); Tworzą splątek – system nici pełzających po podłożu, wytwarzają chwytniki wrastające w podłoże oraz nici sterczące swobodnie ku górze; Ulistniona łodyżka (gametofit) ma przechodzący przez środek system wiązki przewodzącej; Sporofit bezlistny, na którego szczycie w łodyżkach żeńskich tworzy się sporogon (puszka) przykryta silnym czepkiem (kalyptrą), który jest pokryty gęstymi i długimi włosami Mech płonnik – Polytrichum commune Gromada Telomophyta - Rośliny telomowe Podgromada Bryophytina – mszaki Klasa Bryopsida – mchy Podklasa Bryidae – prątniki (mchy właściwe, mchy liściaste) Ok. 9000 gatunków mchów liściastych; Kiełkujący zarodnik wytwarza silnie rozgałęziony splątek, z którego wyrasta wiele ulistnionych łodyżek, zwykle silnie rozgałęzionych; Sporofit ma zawsze dobrze wykształconą, sztywną setę, która rozwija się na długo przed dojrzeniem zarodni; Zarodnia okryta jest czepkiem (kaliptrą) gładkim nie pokrytym włosami; Szereg gatunków wytwarza wielokomórkowe rozmnóżki, które tworzą się w różnych miejscach na gematoforze (na liściach i łodyżkach). Widłoząb leśny - Dicranum scoparium Rokietnik – Pleurozium splendens Gromada Telomophyta) - Rośliny telomowe Podgromada Anthocerophytina – glewiki Ok. 100 gatunków. Wykazują osobliwą mieszaninę cech właściwych dla mszaków i paprotników. Sporofit jest przez całe swe życie zależny od gametofitu, ale, co jest typowe dla tej grupy, jest ciągle zielony i zawiera merystem interkalarny między stopą a zarodnią (sety nie ma); dzięki temu sporofit przez cały okres swego życia produkuje zarodniki. Gametofit jest zawsze plechowaty i tworzy najczęściej rozetki przylegające do podłoża. Glewik punktowany - Anthoceros punctatus Gromada Telomophyta - Rośliny telomowe Podgromada Lycophytina – widłakowe Klasa Lycopsida – widłaki jednakozarodnikowe Rząd Lycopodiales - widłakowce • • • • • • Jeden rodzaj - widłak (Lycopodium) z ok. 400 gatunkami (w Polsce siedem). Rośliny o korzeniach dychotomicznie rozgałęzionych, łodygach płożących się, widlasto rozgałęzionych, z drobnymi pojedynczymi, jednonerwowymi, szydlastymi liśćmi. Pojedyncze zarodnie umieszczone u nasady liści zarodnionych (sporofili). Liście zarodnionośne zebrane w wyraźne kłosy, umieszczone na szczytach łodyg, często na wyraźnych szypułkach. Zarodniki są jednakowe. Były liczne widłaki kopalne Widłak goździsty - Lycopodium clavatum Gromada Telomophyta - Rośliny telomowe Podgromada Lycophytina – widłakowe Klasa Isoëtopsida – widłaki różnozarodnikowe Rząd Isoëtales - poryblinowce Kopalne poryblinowce to duże, o grubym pniu rośliny. Niewielkie rośliny wodne, mają krótką, bulwiastą oś, wytwarzającą na dolnym biegunie nierozgałęzione lub słabo dychotomicznie rozgałęzione korzenie; na górnym biegunie rośliny znajduje się pióropusz sztywnych, szydlastych liści, o rozszerzonej i pogrubionej nasadzie, zawierającej zarodnie. Dwojakie zarodniki: duże (makrospory), dające gametofity (przedrośla) żeńskie oraz drobne (mikrospory) dające przedrośla męskie. Poryblin jeziorny - Isoetes lacustris Gromada Telomophyta - Rośliny telomowe Podgromada Sphenophytina – skrzypowe Klasa Sphenopsida – członolistne Rząd Equisetales - skrzypowce Kopalne skrzypowce to duże, o grubym pniu rośliny. Rośliny o wyraźnie wykształconych podziemnych kłączach i nadziemnych zielonych pędach. U pospolitego skrzypu polnego (Equisetum arvense) kłącza wytwarza w ciągu roku dwa rodzaje pędów nadziemnych: na wiosnę wyrastają bezzieleniowe pędy zarodnionośne zakończone strobilem (kłosem zarodniowym), żyją krótko; następnie to samo kłącze wytwarza zielone, silnie rozgałęzione pędy asymilacyjne. Skrzyp polny – Equisetum arvense Gromada Telomophyta - Rośliny telomowe Podgromada Pterophytina – paprociowe Ok. 10 000 gatunków współczesnych; liczne gatunki kopalne; Paprocie nie mają zdolności do tworzenia tkanek wtórnych, a więc nie przyrastają na grubość; Liście duże (=makrofilne), dobrze unerwione na ogonkach (to wyraźna różnica paproci od widłaków i skrzypów = mikrofilia-drobne liście); Liście mają często bardzo duże i charakterystycznie podzielone blaszki i są zwykle za młodu pastorałowato zwinięte; Na łodygach i na osiach liści obecne wielokomórkowe łuski; Zarodnie występuję na dolnej stronie lub na brzegu liści, albo na specjalnych zarodnionośnych jego częściach; Ogromna większość paproci to formy jednakozarodnikowe; Plemniki paproci mają liczne wici. Gromada Telomophyta - Rośliny telomowe Podgromada Pterophytina – paprociowe Klasa Pteropsida – paprocie Podklasa Ophioglossidae - nasięźrzałowe Ok. 80 gatunków; z tego 9 w Polsce (dwa rodzaje: nasięźrzał – Ophioglossum, podejźrzon – Botrychium). Rośliny zielone, do 1 m wysokości, u których z podziemnej łodygi wyrasta jeden liść składający się z dwu części: asymilującej i zarodnikonośnej. Paprocie o gametofitach, które jako jednopienne bulwiaste przedrośla podziemne żyją saprofityczne (mikoryza endofityczna) oraz plemniach (antheridia) i rodniach (archegonia) zagłębionych w tkankę przedrośla. nasięźrzał podejźrzon Gromada Telomophyta - Rośliny telomowe Podgromada Pterophytina – paprociowe Klasa Pteropsida – paprocie Podklasa Marattiidae - strzelichowe Liczna grupa silnych kopalnych paproci; współczesne żyją wyłącznie w tropikach. Paprocie o pędach grubych, bulwiastych i liściach bardzo dużych, wachlarzowatych, wielokrotnie pierzastych, w młodości zwiniętych. Grubościenne zarodnie jednakozarodnikowe zebrane są na dolnej ich stronie w kupki (sori), zrastające się bocznie w synangium. Przedrośla barwy zielonej współżyją z grzybami; przypominają kształtem plechy wątrobowców. Paproć królewska (=olbrzymia) – Angiopteris evecta Gromada Telomophyta - Rośliny telomowe Podgromada Pterophytina – paprociowe Klasa Pteropsida – paprocie Podklasa Osmundidae - długoszowe • • • • Nieliczna grupa paproci (kilkanaście współcześnie żyjących gatunków). W Polsce tylko jeden gatunek: długosz królewski (Osmunda regalis). Łodygi całkowicie ukryte w glebie; nad ziemią wystaje jedynie pióropusz liści. Liście do 2 m wysokości, mają blaszkę pierzasto podzieloną i rosną za pomocą merystemu wierzchołkowego o trójsiecznej komórce inicjalnej; dolna część liścia jest płonna asymilacyjna, a górna zarodnionośna, z zarodniami pękającymi podłużną szparą. Długosz królewski Gromada Telomophyta - Rośliny telomowe Podgromada Pterophytina – paprociowe Klasa Pteropsida – paprocie Podklasa Filicidae – paprocie cienkozarodniowe Duża rozmaitość form, o liściach drobnych (kilka cm) do ponad 20 m; Blaszki liściowe złożone (przeważnie pierzasto); mogą być też o blaszkach nie podzielonych; Zarodnie umieszczone są zwykle na dolnej stronie liścia zarodnionośnego, rzadziej na brzegach blaszki liściowej, zebrane w grupy, zwane kupkami (sori, l.p. sorus); Należą tu także paprocie drzewiaste; Stanowią główną część wszystkich naszych paproci; pospolitą w lasach jest orlica (Pteridium aquilinum) Orlica pospolita Gromada Telomophyta - Rośliny telomowe Podgromada Pterophytina – paprociowe Klasa Pteropsida – paprocie Podklasa Marsileidae – marsyliowe Niewielka grupa (ok. 70 gatunków) paproci wodnych (w Polsce 2 gat.); Rosną na dnie płytkich, często wysychających zbiorników; Niewielkie rośliny o pełzającym kłączu, wytwarzającym typowe korzenie przybyszowe i liście; Zarodnie zebrane w kupki (sporokarpium) umieszczone na trzoneczkach w dolnej części ogonka liściowego; W Polsce południowej występuje marsylia czterolistna (Marsilea quadrifolia) o liściach nieco przypominających koniczynę czterolistną. Marsylia czterolistna Gromada Telomophyta - Rośliny telomowe Podgromada Pterophytina – paprociowe Klasa Pteropsida – paprocie Podklasa Salviniidae – salwiniowe Drobne i b. drobne (kilka cm) rośliny pływające na powierzchni wody. Łodygi ulistnione okółkowo; każdy okółek składa się z 3 liści; dwa z nich nie podzielone, o owalnojajowatej blaszce, pływają na powierzchni wody (ich górna powierzchnia pokryta jest sztywnymi włoskami, dzięki czemu jest niezwilżalna); trzeci liść znajduje się pod wodą i jego blaszka podzielona jest na nitkowate odcinki. Sporokarpium zawiera tylko jedną kupkę zarodniową. W Polsce rzadko spotykana jest salwinia (wiąśl) pływająca (Salvinia natans). Salwinia pływająca Grupa roślin nagozalążkowych (=nagonasienne Gymnospermae) U nagonasiennych nieokryte (nagie) zalążki stoją na owocolistkach niezrośniętych w słupki, stąd nasiona też są nieokryte i brak jest owoców. Są to rośliny zwykle zdrewniałe (sporofit); na skutek działalności miazgi twórczej wykazują wtórny wzrost na grubość. Mają liście grube i zimozielone oraz kwiaty zawsze jednopłciowe. Kwiaty te, bez okrywy kwiatowej, zebrane są w szyszki kwiatowe. Mają one na długiej łodyżce osadzone liczne pręciki o zmiennej liczbie woreczków pyłkowych lub owocolistki. Zalążki są z jedną osłoną. Kwiaty żeńskie, lub też całe kwiatostany żeńskie, po zapłodnieniu przekształcają się w szyszki o zdrewniałych łuskach, między którymi znajdują się nasiona. U nagonasiennych najczęściej występuje wiatropylność. Pokolenie płciowe, gametofit, jest silnie zredukowane. Gromada Telomophyta - Rośliny telomowe Podgromada Cycadophytina – nagozalążkowe wielkolistne Klasa Cycadopsida - sagowce Niewielka grupa roślin (ok. 100 gat.); liczne kopalne; współcześnie żyją tylko w tropikach i subtropikach; Silny, nierozgałęziony oraz skrócony lub wydłużony pień, tzw. kłodzina (występuje również u współczesnych drzewiastych paproci i u palm) ma na szczycie pióropusz pojedynczo pierzastych liści, podobnie jak u paproci – za młodu zwiniętych. Od procesu zapylenia do czasu zapłodnienia upływa kilka miesięcy. Sagowiec Microcycas calocoma Gromada Telomophyta - Rośliny telomowe Podgromada Pinophytina (Coniferophytina) – nagozalążkowe drobnolistne Klasa Ginkgopsida - miłorzębowe Do klasy tej należy jeden gatunek: miłorząb japoński (Ginkgo biloba); kopalnie liczna grupa. Jest to drzewo dwupienne, o pniu silnie rozgałęzionym, do 30 m wysokie, zrzucające w jesieni długoogonkowe liście klapowane kształtu wachlarza. Kwiaty męskie są bez okryw, z licznymi pręcikami, skupione na wydłużonym pędzie; żeńskie umieszczone na krótkopędach w kątach liści. Nasiona mają zewnętrzne części łupin mięsiste, a wewnętrzne – twarde. W Polsce występuje jako sztucznie sadzony w parkach i ogrodach. Miłorząb japoński Gromada Telomophyta - Rośliny telomowe Podgromada Pinophytina (Coniferophytina) – nagozalążkowe drobnolistne Klasa Pinopsida (= Coniferopsida) – szpilkowe (iglaste) • • • • • Jeden rząd Pinales (= Coniferales) – szpilkowce z kilkunastoma rodzinami (ok. 600 gat.). Szpilkowe są w przeważającej liczbie drzewami o dobrze wykształconym pniu, osiągającym największe w świecie roślin wysokości: kalifornijskie sekwoje osiągają nierzadko 100 m. Niewiele ma charakter krzewów (jałowiec). Liście w formie igieł lub łusek, przeważnie kilkuletnich, płaskich lub kanciastych. Budowa anatomiczna pni jest dosyć jednolita: rdzeń, choć zawsze obecny, wykształcony jest na ogół słabo, a prawie cała masa pnia utworzona jest przez zwartą kolumnę drewna wtórnego, zbudowanego z cewek; naczyń brak całkowicie. Szpilkowe zamieszkują przeważnie strefy umiarkowane. Klasa Pinopsida (= Coniferopsida) – szpilkowe (iglaste) Rząd Pinales (= Coniferales) – szpilkowce Rodzina Taxaceae - cisowate Rosliny dwupienne, o kwiatach żeńskich z jednym owocolistkiem i jednym szczytowym zalążkiem, zwykle opatrzonym osnówką (arillus). Nie tworzą szyszek. W Polsce jeden gatunek cis pospolity (Taxus baccata), o igłach płaskich, od góry ciemniejszych, a spodem jaśniejszych. Osnówka jest mięsista, czerwona i otacza dojrzałe nasienie w postaci kubeczka. Igły i nasiona cisa są trujące, zaś osnówka nie, gdyż służy ona do zwabiania ptaków rozsiewających nasiona. Cis pospolity Klasa Pinopsida (= Coniferopsida) – szpilkowe (iglaste) Rząd Pinales (= Coniferales) – szpilkowce Rodzina Pinaceae (Abietaceae) - sosnowate Ok. 240 gatunków; stanowią większość spilkowych we florze krajowej. Drzewa duże, jedynie niektóre krzewy o igłach zimozielonych. Szyszki żeńskie tworzą się na szczytach tegorocznych pędów, zaś męskie u nasady. W czasie dojrzewania nasion szyszka silnie drewnieje, stając się zupełnie twarda. Nasiona mają błoniaste skrzydełko, pomocne przy rozsiewaniu przez wiatr. Pospolite rodzaje: sosna (Pinus), jodła (Abies), świerk (Picea), modrzew (Larix), daglezja (Pseudotsuga). sosna świerk jodła modrzew Świerk pospolity Sosna zwyczajna Daglezja = jedlica Modrzew europejski Jodła pospolita Klasa Pinopsida (= Coniferopsida) – szpilkowe (iglaste) Rząd Pinales (= Coniferales) – szpilkowce Rodzina Taxodiaceae - cypryśnikowate • • Charakteryzują się drobnymi szyszkami. Do rodziny tej należy jedno z największych, najwspanialszych i najbardziej długowiecznych drzew kuli ziemskiej – mamutowiec olbrzymi (Sequoiadendron giganteum), rosnący aktualnie jedynie w górach Sierra Nevada w Kalifornii. Należąca do tej samej rodziny sekwoja wieczniezielona (Sequoia sempervirens) dochodząca do 100 m wysokości, tworzy lasy w przymorskim pasie zachodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych. Jedna z największych sekwoi na świecie (Park Narodowy – Kotlina Wielkich Pniaków w Kalifornii) Mamutowiec olbrzymi Klasa Pinopsida (= Coniferopsida) – szpilkowe (iglaste) Rząd Pinales (= Coniferales) – szpilkowce Rodzina Cupressaceae - cyprysowate Krzewy lub drzewa o liściach iglastych lub łuskowatych, ułożonych po trzy w okółkach lub naprzeciwlegle. Należy tu rodzaj Juniperus – jałowiec o kulistych i mięsistych „szyszkojagodach”, utworzonych na skutek zmięśnienia wyższych liści łuskowatych, zrośniętych u nasady i później obrastających nasiona. W Polsce występuje powszechnie jałowiec pospolity (Juniperus communis), o ostrych igłach, zebranych po trzy w okółki Jałowiec pospolity Gromada Telomophyta - Rośliny telomowe Podgromada Magnoliophytina (=Angiospermae) okrytozalązkowe Liczna grupa roślin; ok. 300 000 gatunków, obejmująca formy drzewiaste, nawet bardzo wysokie, ale przede wszystkim rośliny zielne. Wykazują wtórny przyrost na grubość drewna, w budowie którego podstawową rolę grają naczynia. Najbardziej charakterystyczną właściwością tych roślin jest kwiat, który składa się z centralnie umieszczonego słupka, zawierającego w środku zalążki, z otaczających słupek pręcików, produkujących ziarna pyłku (mikrospory) i z okwiatu, zbudowanego najczęściej z dwóch okółków płonnych lisków. Okółek wewnętrzny to barwna korona, zewnętrzny zwykle zielony kielich. W tej grupie roślin zalążki są zamknięte w słupkach, utworzonych ze zrośnięcia się owocolistków. Słupek składa się z zalążni, w której są zalążki, szyjki i na jej szczycie znamienia, które przyjmuje pyłek. Z zalążni słupka, niekiedy przy udziale innych części kwiatu lub łodyżki kwiatowej, tworzy się mięsisty owoc okrywający nasiona. Gromada Telomophyta - Rośliny telomowe Podgromada Magnoliophytina (=Angiospermae) – okrytozalązkowe Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) - dwuliścienne • Rośliny drzewiaste lub zielne o dwu, a wyjątkowo jednym liścieniu i wiązkach przewodzących otwartych z kambium, powodującym prawidłowy przyrost wtórny na grubość pędów i korzeni. • Liście zwykle z ogonkami, czasem z przylistkami, o blaszkach prostych lub złożonych, bardzo różnego kształtu z nerwacją zwykle siatkową. • Kwiaty typowe 5-4-, rzadziej 2-3-krotne, zróżnicowane na kielich i koronę lub tylko z pojedynczym okwiatem. Zdarzają się też kwiaty o bardziej uproszczonej budowie. • Korzeń główny trwały, nie obumierający. Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Magnoliales - magnoliowce • • • Rośliny o zdrewniałych pędach jako niewielkie drzewka ze stosunkowo słabo rozwiniętą koroną. Głównym przedstawicielem to rodzaj magnolia (Magnolia). Kwiaty mają dużą liczbę słupków, pręcików i listków okwiatu; elementy te, zwłaszcza pręciki i słupki często umieszczone są spiralnie (nie w okółkach!) na silnie wydłużonym dnie kwiatowym; natomiast okwiat u wielu gatunków wykształcony jest w postaci trójkrotnych okółków. Magnolie Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Ranunculales - jaskrowce Najważniejszą rodziną są jaskrowate (Ranunculaceae) - rośliny zielne, ok. 2000 gat. Występujące w różnych siedliskach. Liście najczęściej skrętoległe o blaszkach podzielonych lub głęboko wciętych. Kwiaty zwykle promieniste, pięciokrotne, okwiat niezróżnicowany na kielich i koronę, wiele pręcików i słupków. Liczne gatunki we florze krajowej, np.: jaskry, kaczeńce, zawilce, przylaszczki, sasanki, tojady (o kwiatach grzbiecistych), rutewki (o kwiecie zredukowanym, łatwo opadającym). Jaskier Kaczeniec Przylaszczka Zawilec gajowy Sasanka Tojad Rutewka Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Papaverales - makowce Najważniejszą rodziną są makowate (Papaveraceae), ok. 700 gatunków. Rośliny zielne, wydzielające sok mleczny, o kwiatach promienistych, działkach kielicha bardzo szybko opadających i licznych pręcikach; słupek jeden, górny, zbudowany najczęściej z dwóch owocolistków. Owocem jest torebka. Najczęstszym gatunkiem jest mak polny (Papaver rhoeas). Mak polny Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Caryophyllales – goździkowce (= Centrospermae – śródłożne) Rodzina goździkowatych (Caryophyllaceae) – rośliny zielne przeważnie owadopylne. Kwiaty zawsze promieniste, najczęściej pięciokrotne, zróżnicowane na kielich i koronę. Płatki korony zwężone są czasem u nasady w tzw. paznokieć. Jeden lub dwa okółki pręcików, po pięć w każdym, otaczają słupek. Rodzaj goździk (Dianthus) o dużych, barwnych i silnie pachnących kwiatach rośnie na suchych łąkach. Do tej rodziny należy chwast zbożowy kąkol (Agrostemma githago) Goździk kropkowany Kąkol Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Caryophyllales – goździkowce (= Centrospermae – śródłożne) Rodzina goździkowatych komosowate (Chenopodiaceae) ok. 1500 gatunków. Rośliny przywiązane do miejsc żyznych, suchych oraz przeważnie zasolonych. Przeważa wiatropylność – stąd wiatropylność i redukcja okwiatu, który jest zawsze pojedynczy, barwy zielonkawej lub białawej. Kwiaty drobne, niepozorne skupione w gęste, skomplikowane kwiatostany. Owoce drobne: orzeszki lub torebki We florze krajowej to chwasty i rośliny ruderalne: komosa (Chenopodium), łoboda (Atriplex), oraz rośliny uprawne: burak (Beta vulgaris) oraz szpinak (Spinacia oleracea). Komosa Burak Łoboda Szpinak Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Polygonales – rdestowce Tylko jedna rodzina rdestowatych (Polygonaceae) – ok. 900 gatunków roślin zielnych. Liście skrętoległe, z tzw. gatką u nasady (pochwa powstała ze zrośniętych przylistków). Kwiaty drobne, o okwiecie trójkrotnym, bez zróżnicowania na kielich i koronę. Owocem jest orzeszek. We florze krajowej ok. 30 gat. objętych dwoma rodzajami: szczaw (Rumex) i rdest (Polygonum); występują na łąkach i w miejscach ruderalnych. Szczaw zwyczajny Rdest ziemnowodny Rdest plamisty Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Ericales – wrzosowce (= Bicornes – dwurożne) Ok. 3500 gatunków roślin o przeważnie zdrewniałych łodygach, zwykle małe krzewinki. 80 % gatunków obejmuje rodzina wrzosowatych (Ericaceae). Kwiaty promieniste (rzadziej lekko grzbieciste) pięcio- lub czterokrotne; korona często zrosłopłatkowa. Liście skrętoległe. Owocem jest torebka lub jagoda. We florze polskiej 12 gatunków: wrzos (Calluna vulgaris) i borówka czarna (czarna jagoda – Vaccinium myrtillus) – liście opadają na zimę; borówka brusznica (Vaccinium vitis-idaea) o liściach zimotrwałych. Tu należą rododendrony – różaneczniki. Wrzos Borówka czarna Różanecznik (=azalia, rododendron) Borówka brusznica Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Violales – fiołkowce Ok. 3000 gatunków roślin drzewiastych, głównie tropikalnych. Kwiaty promieniste, czasami grzbieciste, prawie zawsze pięciokrotne. Okwiat zróżnicowany na kielich i koronę; korona z reguły wolnopłatkowa. Najważniejsza rodzina fiołkowate (Violaceae); we florze polskiej jeden rodzaj fiołek (Viola): są to rośliny zielne o skrętoległych liściach opatrzonych przylistkami, a kwiaty są wyraźnie grzbieciste Fiołek alpejski Fiołek ogrodowy Fiołek wonny Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Cucurbitales – dyniowce Ok. 700 gatunków z jednej rodziny dyniowatych (Cucurbitaceae) zwykle tropikalne lub subtropikalne. Rośliny zielne, często pnącza o skrętolegle umieszczonych liściach. Kwiaty promieniste, pięciokrotne, o koronie zrosłopłatkowej. Owocem mięsista jagoda, zwykle duża. Do rodziny tej należy szereg ważnych roślin uprawnych: dynie (różne gatunki rodzaju Cucurbita), melon (Cucumis melo), ogórek (Cucumis sativus), arbuz (Citrullus vulgaris) Dynia Melon Ogórek Arbuz Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Capparales – kaparowce Ok. 4000 gatunków wytwarzających specyficzne olejki gorczycowe. Główna rodzina krzyżowych (Cruciferae = Brassicaceae), zwana często kapustowatych to przeważnie rośliny zielne, roczne lub kilkuletnie. Liście skrętoległe o różnych kształtach. Kwiaty zwykle drobne, zróżnicowane na kielich i koronę; działki kielicha cztery w dwóch okółkach ustawione na krzyż, cztery płatki korony w jednym okółku. Owoc łuszczyna lub łuszczynka z fałszywą przegrodą. Głównie rośliny uprawne: kapusta, kalafior, rzepak i brukiew; także ozdobne: lewkonia, maciejka; duża część to chwasty: ognicha. Kapusta Pole obsiane rzepakiem Maciejka Lewkonia Ognicha Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Salicales – wierzbowce Ok. 400 gatunków dwupiennych roślin o zdrewniałych łodygach. Liście skrętoległe o nie podzielonych blaszkach. Kwiaty rozdzielnopłciowe, zebrane w gęste, kotkowate kwiatostany; kwiaty żeńskie składają się z jednego słupka, męskie z dwóch lub z większej liczby pręcików. Owocem jest wielonasienna torebka, o nasionach opatrzonych puchem. We polskiej florze występują rodzaje: wierzba (Salix) z licznymi gatunkami oraz topola (Populus). Najczęściej dziko rosnącą topolą jest osika (Populus tremula). Wierzba iwa Topola osika Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Malvales – ślazowce Ok. 4000 gatunków zielnych lub drzewiastych, w większości tropikalnych lub subtropikalnych. Okwiat pięciokrotny ze specyficznym pręcikowiem: może być w dwóch okółkach po 5, najczęściej jeden okółek zanika lub zamieniony jest w tzw. prątniczki albo jest wiele pręcików, często zgrupowanych w pięć pęczków oraz mogą pręciki zrastać się nitkami w rurkę otaczającą słupek. We florze polskiej dwie nieliczne rodziny: ślazowate (Malvaceeae) o liściach często dłoniastoklapowanych, oraz lipowatych (Tiliaceae) o liściach pojedynczych, sercowatych, brzegiem piłkowanych. Ślaz dziki Lipa drobnolistna Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Urticales – pokrzywowce Ok. 2500 gatunków drzew i roślin zielnych typowych dla krajów ciepłych. Kwiaty niepozorne pojedyncze lub połączenie w gęste kwitostany, często bardzo skomplikowane. Kwiaty wiatropylne; owoc – pestkowiec lub drobny orzech. Do grupy tej zalicza się morwę (Morus) i figowca (Ficus). We florze polskiej jedynie 3 rodziny mają nielicznych przedstawicieli: wiązowate (Ulmaceae) z rodzajem wiąz (Ulmus), pokrzywowate (Urticaceae) z rodzajem pokrzywa (Urtica) oraz konopiowate (Cannabaceae) z rodzajem chmiel (Humulus) i konopie (Cannabis). Wiąż pospolity Pokrzywa Chmiel Konopie siewne Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Euphorbiales – wilczomleczowce (= Tricocceae – trójsiemne) Ok. 8000 gatunków roślin o różnym pokroju, w większości tropikalnych. Kwiaty promieniste, jednopłciowe, zwykle pozbawione okwiatu, ze słupkiem 3-komorowym. Do grupy tej należą: drzewo kauczukowe i maniok oraz hodowany u nas rącznik (Ricinus), z którego nasion uzyskuje się olej rycynowy. We florze polskiej występuje pospolicie wilczomlecz (Euphorbia), wydzielający biały trujący sok; o kwiatach zebranych w nibykwiatostany, tzw. cyathia z jednosłupkowym kwiatem żeńskim i pięcioma grupami jednopręcikowych kwiatów męskich; całość otacza wspólna kubeczkowata okrywa. Wilczomlecz lancetowaty Wilczomlecz migdałolistny Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Rosales – różowce Ok. 5000 gatunków drzew, krzewów i roślin zielnych. Okwiat zróżnicowany na kielich i koronę, pięciokrotny, zazwyczaj z kubkowato lub talerzykowato rozszerzonym dnem kwiatowym, licznymi pręcikami i zwykle słupku dolnym. We florze polskiej liczni przedstawiciele (ok. 150 gat.), m.in. rodzaje: róża (Rosa), jeżyna (Rubus), poziomka (Fragaria), pospolity pięciornik (Potentilla) oraz drzewa owocowe, jak jabłonie (Malus), grusze (Pyrus), czereśnia (Cerasus avium), wiśnia (Cerasus vulgaris), śliwa (Prunus), brzoskwinia (Persica), ponadto głóg (Crataegus), jarząb (Sorbus) czy tawuła (Spiraea) Pięciornik gęsi Róża dzika Tawuła Głóg Jarząb Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Saxifragales – skalnicowce Przewaga form zielnych o kwiatach promienistych, pięciokrotnych z dobrze wykształconym kielichem i koroną. Najważniejsza rodzina skalnicowatych (Saxifragaceae) obejmuje gatunki górskie, jak rodzaj skalnica (Saxifraga); należą tu także rośliny ozdobne: hortensja (Hydrangea) i jaśminowiec (Philadelphus) oraz hodowanych porzeczka (Ribes). Liczna (ok. 1500 gat.) rodzina gruboszowate (Crassulaceae) typowa dla krajów ciepłych obejmująca sukulenty; u nas dwa rodzaje: rojnik (Sempervivum) i rozchodnik (Sedum). Zalicza się tu rodzinę rosiczkowatych (Droseraceae) z mięsożernym rodzajem występującym w Polsce rosiczką (Drosera). Skalnica Porzeczka czarna Rojnik pospolity Rozchodnik ostry Rosiczka okrągłolistna Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Myrtales – mirtowce • Ok. 10 000 gatunków tropikalnych:drzewa, krzewy i rośliny zielone. • Eukaliptus (Eucaliptus) – drzewo dochodzące do 100 m wysokości. • Mirt (Myrtus) – odmiana dobnolistna hodowana jest jako ozdobna roślina doniczkowa. Eukaliptus Mirt pospolity Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Rutales – rutowce Ok. 4500 gatunków roślin o zdrewniałych pędach i liściach zwykle pierzasto złożonych. Kwiaty najczęściej drobne, promieniste. Liście, kwiaty i owoce zawierają olejki lotne. Do rodziny rutowatych (Rutaceae) należą wszystkie cytrusy (rodzaj Citrus) oraz rodzaje ruta (Ruta) i rosnący dziko w Polsce dyptam (Dictamnus albus), rzadka roślina o pięknych, dużych kwiatach i mocnym zapachu. Ruta zwyczajna Dyptam jesionolistny Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Sapindales – mydłodrzewowce Ok. 3000 gatunków zwykle drzewiastych, wydzielających olejki i żywice. Należą tu: z rodziny dławiszowatych (Celastraceae) – trzmielina (Euonymus) o liściach pojedynczych; z rodziny kasztanowcowatych (Hippocastanaceae) – kasztanowiec (Aesculus) o liściach dłoniastozłożonych; z rodziny klonowatych (Aceraceae) – klon (Acer) o liściach często klapowanych. W naszej florze jawor (Acer pseudoplatanus) oraz klon zwyczajny (Acer platanoides) są ważnymi drzewami leśnymi. Trzmielina pospolita Kasztanowiec Klon jawor Klon zwyczajny Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Fabales – strączkowce Jedna rodzina motylkowate (Fabaceae = Papilionaceae) ok. 18 000 gatunków roślin drzewiastych lub zielnych, o liściach zazwyczaj pierzastozłożonych; owocem – strąk. W koronie w podrodzinie motylkowatych właściwych (Faboideae) wyróżnia się „łódeczkę” zbudowaną z dwóch płatków, czasem zrośniętych, dwóch wolnych płatków bocznych „skrzydełek” oraz dużego płatka górnego, zwanego „żagielkiem”. Liczne gatunki uprawne: groch (Pisum), soja (Soja), soczewica (Lens), fasola (Phaseolus), łubin (Lupinus), koniczyna (Trifolium) oraz dziko rosnące groszek wiosenny (Lathyrus vernus) i cieciorka (Coronilla varia). Łubin Groch Cieciorka pstra Groszek wiosenny Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Cornales – dereniowce Niewiele ponad 100 gatunków roślin zdrewniałych (drzewa i krzewy). Liście naprzeciwległe, całobrzegie. Kwiaty drobne, 4-krotne, każdy z 4 pręcikami i słupkiem 2-komorowym; są zebrane w kwiatostany opatrzone czasami barwnymi liśćmi. Należy tu m.in. dereń świdwa (Cornus sanguinea), krzew o charakterystycznie ciemnoczerwonych gałęziach, rosnący dość pospolicie w zaroślach i widnych lasach. Dereń świdwa Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Apiales (= Araliales; Umbelliflorae) – baldachokwiatowce Ok. 4000 gatunków roślin zielnych i zdrewniałych. Liście skrętoległe i blaszki zwykle podzielonych. Kwiaty drobne, pięciokrotne, najczęściej promieniste, zebrane w kwiatostany – baldachy. Z rodziny araliowate (Araliaceae) pnącza: bluszcz (Hedera helix) i żeńszeń (Panax ginseng). Z rodziny baldaszkowatych (Apiaceae = Umbelliferae) gatunki użytkowe: koper (Anethum graveolens), kminek (Carum carvi), marchew (Daucus carota), piertuszka (Petroselinum sativum), seler (Apium graveolens); z dziko rosnących: biedrzeniec mniejszy (Pimpinella saxifraga), podagrycznik (Aegopodium podagraria), olszewnik (Selinum carifolia). Bluszcz Biedrzeniec Koper Podagrycznik Marchew - dzika Olszenik Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Gentianales – goryczkowce Ok. 13 000 gatunków zielnych i zdrewniałych. Liście przeważnie naprzeciwległe. Kwiaty mają zrosłopłatkową koronę, często skręconą w pączku; są 4- lub 5krotne z jednym okółkiem pręcików. Rodzina goryczkowatych (Gentianaceae) głównie w klimacie umiarkowanym, w Polsce liczne gatunki goryczki (Gentiana), szczególnie w górach. Rodzina marzanowate (Rubiaceae) głownie w krajach tropikalnych, np. krzew kawowy (Coffea), zaś we florze polskiej 25 gatunków o kwiatach zawsze 4-krotnych, m.in. marzanka wonna (Asperula odorata), przytulia właściwa (Galium verum). Pęd kawy z dojrzałymi owocami Goryczka Marzanka wonna Przytulia Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Solanales – psiankowce Rośliny przede wszystkim zielne, o skrętoległych liściach. Kwiaty promieniste, o koronie 5-krotnej i zrosłopłatkowej; nitki 5 pręcików przyrastają do rurki korony. Owocem jest jagoda lub torebka. Najważniejsza rodzina to psiankowate (Solanaceae), z powszechnie w krajach umiarkowanych uprawianym ziemniakiem (Solanum tuberosum), ponadto należy tu tytoń (Nicotiana tabacum) oraz pomidor (Lycopersicum esculentum). We florze polskiej notuje się 10 gatunków zwykle ruderalnych, m.in. psianka słodkogórz (Solanum dulcamara) o jagodach silnie trujących. Tytoń Ziemniak Psianka słodkogórz Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Scrophulariales – trędownikowce Ok. 12 000 roślin zielnych. Kwiaty 5- lub 4-krotne, o grzbiecistej, zrosłopłatkowej koronie. Pręciki zredukowane do 4 lub nawet 2; zamiast nich tzw. prątniczki. Najliczniejsza rodzina trędownikowate (Scrophulariaceae) obejmuje w Polsce pospolite rodzaje, jak: dziewanna (Verbascum), naparstnica (Digitalis) oraz półpasożyty, jak świetlik (Euphrasia). Mniej liczna rodzina babkowatych (Plantaginaceae) o kwiatach drobnych, zebranych w gęste, kłosowate kwiatostany we florze polskiej jest reprezentowana przez gatunki z rodzaju babka (Plantago). Dziewanna Naparstnica Świetlik Babka zwyczajna Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Lamiales – jasnotowce Rośliny zielne lub zdrewniałe, o liściach najczęściej naprzeciwległych. Kwiaty o koronie zrosłopłatkowej, z reguły grzbieciste; płatki korony tak się zrastają, ze jest dwuwargowa. Rodzina werbenowate (Verbenaceae) ok. 3000 gatunków głównie zdrewniałych w rejonach tropikalnych; we florze polski jeden gatunek werbena pospolita (Verbena officinalis). W rodzinie wargowych (Laminaceae = Labiatae) – ok. 3500 gatunków przeważnie zielnych głównie w rejnie śródziemnomorskim. We florze polskiej m.in. bluszczyk kurdybanek (Glechoma hederacea) i macierzanki (Thymus), ponadto zioła lecznicze: mięta (Mentha piperita), melisa (Melisa officinalis) oraz przyprawowe: tymianek (Thymus vulgaris) i majeranek (Origanum majorana). Werbena pospolita Bluszczyk kurdybanek Macierzanka Melisa Mięta Majeranek Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Campanulales – dzwonkowce Ok. 2400 gatunków przeważnie roślin zielnych. Okwiat podwójny, 5-krotny z koroną zrosłopłatkową o symetrii promienistej lub grzbiecistej. Pręcików pięć, zwykle zrośniętych. Kwiaty wykazują zjawisko przedprątności tzn. w tym samym kwiecie pręciki dojrzewają wcześniej niż słupki. W polskiej florze z rodziny dzwonkowatych (Campanulaceae) 22 gatunki głównie z rodzaju dzwonek (Campanula). Druga rodzina lobeliowatych (Lobeliaceae) reprezentowana jest przez jeden gatunek lobelia jeziorna (Lobelia dortmanna), rosnąca w jeziora czystych na północy Polski. Dzwonek sarmacki i D. alpejski Lobelia jeziorna Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Asterales – astrowce Jedna rodzina złożonych (Asteraceae = Compositae) ok. 25 000 gat. Drobne kwiaty o grzbiecistej (języczkowate) lub promienistej (rurkowate) koronie umieszczone są na talerzykowatym rozszerzeniu łodygi; kwiaty są ścisłe skupione centralnie i otoczone okółkiem płonnych kwiatów języczkowych, tworzących powabnię. Tworzy się kwiatostan zwany koszyczkiem. Występuje często przedprątność. We florze polskiej ponad 250 gat., w tym wiele użytkowych: słonecznik (Helianthus annuus), sałata (Lactuca sativa) oraz ozdobne: astry (Aster), dalie (Dahlia), nagietki (Calendula), złocienie (Chrysanthemum). Słonecznik Sałata Aster gawędka Dalia Nagietek Złocień - chryzantema Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Fagales – bukowce Ok. 900 gatunków drzew, rzadziej krzewów. Liście o blaszce pojedynczej, często głęboko powcinanej. Kwiaty drobne, rozdzielnopłciowe, wiatropylne, zebrane w kotkowate kwiatostany. Owoce otoczone są drewniejącą miseczką (cupula), powstałą przez zrastanie się podkwiatków. Do rodziny bukowatych (Fagaceae) należą ważne drzewa leśne: buk (Fagus sylvatica), tworzący zwarte lasy oraz dęby: szypułkowy (Quercus robur) i bezszypułkowy (Quercus sessilis). Buk zwyczajny Dąb szypułkowy i bezszypułkowy Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuliścienne Rząd Betulales – brzozowce Jedna rodzina brzozowatych (Betulaceae) ok. zaledwie 130 gat. drzew i krzewów. Blaszka liściowa nie podzielona. Kwiaty rozdzielnopłciowe, drobne, wiatropylne, zebrane w kotki. Brzoza brodawkowata i omszona Owocem jest orzeszek, często oskrzydlony. We florze polskie wiele gatunków drzew: brzoza brodawkowata (Betula verrucosa), brzoza omszona (Betula pubescens), grab (Carpinus betulus), gatunki rodzaju olsza (Alnus), leszczyna (Corylus avellana). Olsza szara – kwiato- i owocostany Grab Leszczyna Gromada Telomophyta - Rośliny telomowe Podgromada Magnoliophytina (=Angiospermae) – okrytozalązkowe Klasa Liliopsida (= Monocotyledones) - jednoliścienne • • • • Rośliny o jednym liścieniu i korzeniu głównym wcześnie obumierającym, zamiast którego wyrastają liczne wiązkowe korzenie przybyszowe. Wiązki przewodzące są zamknięte, gdy nie maja miazgi twórczej; na przekroju poprzecznym łodygi leżą one rozproszone. Pędy nadziemne, z wyjątkiem kwiatostanowych, wykazują słabe rozgałęzienie; mają one liście zazwyczaj całobrzegie, zwykle pojedyncze, najczęściej bezogonkowe, wydłużone, o równoległym unerwieniu. Kwiaty z niezróżnicowanym okwiatem na kielich i koronę, złożone są z 3krotnych okółków, według zasadniczego wzoru: P3+3A3+3G(3), i zrosłe z trzech owocolistków. Klasa Liliopsida (= Monocotyledones) – jednoliścienne Rząd Hydrocharitales - żabiściekowce • • • Rośliny typowo wodne, pływające na powierzchni albo całkowicie zanurzone. Kwiaty przeważnie promieniste, rozdzielnopłciowe, u form pływających stosunkowo duże, z barwnym, podwójnym okwiatem; zawsze są wytwarzane na powierzchni wody i zapylane przez owady. We florze polskiej występują: żabiściek pływający (Hydrocharis morsus-ranae) o liściach nawodnych, osoka aloesowata (Stratiotes aloides) zwykle zakorzeniona na dnie oraz moczarka kanadyjska (Elodea canadensis). Moczarka kanadyjska Żabiściek Osoka aloesowata (drobne, białe kwiaty) Klasa Liliopsida (= Monocotyledones) – jednoliścienne Rząd Alismatales - żabieńcowce • • • • Rośliny zielne z wilgotnych i podmokłych miejsc, także w zbiornikach wodnych. Kwiaty średniej wielkości, zebrane w duże, rozgałęzione kwiatostany; okwiat najczęściej podwójny. Liście długoogonkowe z wyraźną blaszką. Pospolite we florze polskiej są: żabieniec babka wodna (Alisma plantago-aquatica) rośnie na brzegach wód i w rowach oraz strzałka wodna (Sagittaria sagittifolia) o liściach nawodnych strzałkowatych i podwodnych wstegowatych. Żabieniec babka wodna Strzałka wodna Klasa Liliopsida (= Monocotyledones) – jednoliścienne Rząd Potamogetonales - redstnicowcowce • • • Rośliny o liściach częściowo pływających, a częściowo zanurzonych w wodzie, całobrzegich, o różnych kształtach. Kwiaty obupłciowe, 4-krotne, ze szczątkowym okwiatem i zebrane w kłosowatych kwiatostanach; wiatropylne. We florze polskiej liczne gatunki rodzaju rdestnica (Potamogeton), np. rdestnica pływająca (Potamogeton natans). Rdestnica pływająca Rdestnica przeszyta Rdestnica nitkowata Rdestnica kędzierzawa Klasa Liliopsida (= Monocotyledones) – jednoliścienne Rząd Zosterales - zosterowce • Przedstawicielem jest trawa morska – Zostera marina Klasa Liliopsida (= Monocotyledones) – jednoliścienne Rząd Liliales - liliowce • • • • Rośliny zielne, wieloletnie, o kwiatach zwykle promienistych, często dużych i efektownie zabarwionych; okwiat z 2 okółków po 3 listki. Przeważa owadopylność. Rodzina liliowatych (Liliaceae) ok. 500 gat.; rośliny cebulowe: w lasach lilia złotogłów (Lilium martagon) i złoć (Gagea) zaś z uprawianych tulipan (Tulipa). Rodzina kosaćcowate (Iridaceae) ok. 1800 gat.; okazałe i barwne kwiaty, np. kosaciec (Iris), miecznik (Gladiolus), szafran (Crocus). Lilia złotogłów Kosaciec Złoć Miecznik Szfran Klasa Liliopsida (= Monocotyledones) – jednoliścienne Rząd Amaryllidales - amarylkowce • • • • Rośliny zwykle o dużych i efektownych kwiatach mające często dodatkową powabnię tzw. przykoronek. Z rodziny amarylkowatych (Amaryllidaceae), np.: narcyz (Narcissus) i śnieżyczka przebiśnieg (Galanthus nivalis). Do rodziny agawowatych (Agavaceae) należą liczne sukulenty liściowe (np. gatunki rodzaju agawa – Agave) i drzewa (np. z rodzaju Yucca). Do rodziny czosnkowatych (Alliaceae) należą takie rośliny uprawne jak cebula (Allium cepa) i czosnek (Allium sativum). Narcyz -kwiat Śnieżyczka przebiśnieg Agawa Yukka Cebula Czosnek Klasa Liliopsida (= Monocotyledones) – jednoliścienne Rząd Asparagales - szparagowce • • • • Rośliny o stosunkowo drobnych kwiatach, często zebrane w duże kwiatostany. Z rodziny konwaliowatych (Convallariaceae) konwalia majowa (Convallaria maialis). Z rodziny szparagowatych (Asparagaceae) uprawiany szparag (Asparagus officinalis). Do rodziny dracenowatych (Dracaenaceae) należy m.in. rodzaj dracena (Dracaena) – drzewa osiągające czasami ogromne rozmiary. Konwalia majowa Szparag uprawny Asparagus dekoracyjny Dracena Klasa Liliopsida (= Monocotyledones) – jednoliścienne Rząd Orchidales - storczykowce Jedna rodzina storczykowatych (Orchidaceae).; ogromna większość to tropikalne epifity; ok. 25 000 gat. Rośliny zielne o kwiatach obupłciowych grzbiecistych. Okwiat 6-listkowy w 2 okółkach; jeden z listków wewnętrznego okółka specjalnie wykształcony, tzw. warżka; zwykle występuje jeden pręcik, zrośnięty ze słupkiem i tworzy tzw. prętosłup. We florze polskiej ok. 30. gat., częsty czerwono kwitnący storczyk szerokolistny (Orchis latifolia), oraz rzadki obuwik (Cypripedium calceolus). Znaczenie ekonomiczne ma jedynie wanilia (Vanilia planifolia). Storczyk szerokolistny Obuwik pospolity Wanilia – pnącze, kwiat, owoc – jako przyprawa Klasa Liliopsida (= Monocotyledones) – jednoliścienne Rząd Juncales - sitowce Ok. 400 gat. roślin zielnych, głównie w klimacie umiarkowanym. Liście równowąskie lub szydlaste, czasem zupełnie zredukowane. Kwiaty drobne, wiatropylne, zwykle zebrane w gęste kwiatostany. Rodzina sitowe (Juncaceae) w polskiej florze liczy ponad 40 gat., na łąkach i w zaroślach kosmatka polna (Luzula campestris), zaś w miejscach wilgotnych sit skupiony (Juncus conglomeratus). Kosmatka polna Sit skupiony Klasa Liliopsida (= Monocotyledones) – jednoliścienne Rząd Cyperales - ciborowce Ok. 3800 gat. roślin zielnych, zwykle wieloletnich należy do jednej rodziny ciborowatych (Cyperaceae). Liście trawiaste, otaczające łodygę zamkniętą pochwą, zwykle w trzech szeregach; łodygi bezkolankowe. Kwiaty niepozorne, wiatropylne, zwykle w kłosokształtnych kwiatostanach. Rośliny powszechne na całej kuli ziemskiej; we florze polskiej ok. 120 gat. w tym najliczniejszy to rodzaj turzyca (Carex); powszechne w zbiornikach wodnych: oczeret jeziorny (Schoenoplectes lacustris) i ponikło błotne (Eleocharis palustris); na wydmach nadmorskich turzyca piaskowa (Carex arenaria). Ponikło błotne Oczeret jeziorny Turzyca piaskowa Klasa Liliopsida (= Monocotyledones) – jednoliścienne Rząd Poales - trawowce Jedna rodzina traw (Poaceae = Gramineae) ok. 11 000 gat.; rośliny zielne wieloletnie lub jednoroczne. Łodyga zwana źdźbłem, walcowata, wewnątrz pusta, kolankowa. Liście trawiaste, z pochwą; między pochwą a blaszką liścia jest zwykle biała błonka – języczek liściowy. Kwiaty pokryte plewkami, ułożone w złożone kwiatostany, najczęściej wiechy lub kłosy. Trawy rosną prawie wszędzie; stanowią czasami podstawowy element flory: prerie, sawanny, stepy. Do traw należą zboża, ponadto trawy pastewne, jak wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis) oraz rajgrasy (Lolium), także chwasty np. perz (Agropyron repens). Wyczyniec łąkowy Rajgras wyniosły Perz właściwy (kłącza podziemne) Zboża Żyto – Secale cereale (z kwitnącym kłosem Owies – Avena sativa Pszenica – Triticum aestivum Jęczmień – Hordeum vulgare Pszenżyto - Tritisecale Kukurydza – Zea mays Klasa Liliopsida (= Monocotyledones) – jednoliścienne Rząd Arecales - arekowce • • • • Ok. 3000 gatunków o pokroju drzewiastym; pień nierozgałęziony tzw. kłodzina do 60 m wysokości; Liście pierzasto lub dłoniasto podzielone, umieszczone na szczycie pnia w formie pióropusza. Kwiaty zwykle drobne, zebrane w duże kwiatostany. Palmy występują jedynie w klimacie ciepłym; najważniejsze gatunki to: palma kokosowa (Cocos mucifera) o owocu jednonasiennym pestkowcu – orzech kokosowy, palma daktylowa (Phoenix dactylifera) o owocu jednonasiennej jagodzie oraz palma olejowa (Elaeis quineensis). Palma kokosowa Owoce palmy daktylowej Palma daktylowa Klasa Liliopsida (= Monocotyledones) – jednoliścienne Rząd Arales - obrazkowce Ok. 2500 gatunków roślin zielnych, głównie tropikalnych o silnych kłączach lub bulwach podziemnych. Kwiaty zwykle rozdzielnopłciowe, ze zredukowanym okwiatem, zebrane w kwiatostany typu kolby; w większości owadopylne. Najpospolitszymi przedstawicielami z rodziny obrazkowatych (Araceae) są: tatarak (Acorus calamus) i czermień błotna (Calla palustris) występujące na brzegach wód zaś z rodziny rzęsowatych (Lemnaceae) (najdrobniejsze znane rośliny kwiatowe, u których zanikło zróżnicowanie na organy) występujące w wodzie rzęsy (Lemna) oraz najmniejsza roślina kwiatowa, o średnicy 1,5 mm wolfia bezkorzeniowa (Wolffia arrhiza). Czermień błotna Tatarak Wolfia bezkorzeniowa Rzęsa drobna Klasa Liliopsida (= Monocotyledones) – jednoliścienne Rząd Typhales - pałkowce Rośliny zielne, błotne lub nadbrzeżne. Liście długie, równowąskie. Kwiaty drobne, rozdzielnopłciowe, wiatropylne zebrane w kwiatostany. W rodzinie pałkowatych (Typhaceae) kwiatostan pałkowaty; we florze polskiej pospolita pałka szerokolistna (Typha latifolia), zaś w rodzinie jeżogłówkowatych (Sparganiaceae) kwiatostan główkowaty ; we florze polskiej pospolita jeżogłówka gałęzista (Sparganium erectum). Pałka szerokolistna Jeżogłówka gałęzista - kwiatostany oraz owocostany Królestwo Eukaryota – jądrowe Podkrólestwo Mycobionta - grzyby • • • • • • Organizmy cudzożywne; saprofity lub pasożyty, ok. 60 000 gatunków; Plechy składają się z poszczególnych nici, zwanych strzępkami, splecionych ze sobą w grzynię; Ciało wegetatywne grzybów jest nitkowate, jednokomórkowe lub wielokomórkowe z przegrodami. Najprostsi przedstawiciele mają plechę nagą i ameboidalną, u innych ściany komórkowe są z chityny lub celulozy; Substancje zapasowe to głównie glikogen i tłuszcz lub mannit (nigdy skrobia); Rozmnażają się za pomocą różnego rodzaju zarodników: grzyby wodne – przez nagie pływki opatrzone w wici (zoospry), grzyby lądowe – przez obłonione zarodniki lub endospory powstające endogenicznie, albo przez konidia powstające egzogenicznie. U form jednokomórkowych częste jest pączkowanie. W rozmnażaniu płciowym twarzą się gamety, które łączą się ze sobą, niekiedy mogą łączyć się ze sobą całe gametangia (gametangiogamia); Niektóre mogą przekształcać poszczególne komórki grzybni w przetrwalniki lub tworzyć zbite skupienia strzępek. Podkrólestwo Mycobionta – grzyby Gromada Myxomycota – śluzorośla Rząd Myxomycetales - śluzowce • • • Ok. 500 gatunków grzybów występujących na zbutwiałym drewnie, na igliwiu i liściach w postaci ruchliwych pełzaków (myksameby) albo jako pełzające po podłożu skupienia tzw. śluźnie. Śluźnie wielojądrowe (plazmodium), bez poprzecznych ścian, diploidalne, powstające z kopulujących ze sobą pływek lub pełzaków; podczas kiełkowania zarodników następuje mejoza. Śluźnie mają różne zabarwione: białe, koralowe, brązowe i in. Strzępek błyszczący Gładysz kruchy Rulik nadrzewny Paździorek Wykwit Zlepniczek walcowaty Podkrólestwo Mycobionta – grzyby Gromada Plasmodiophoromycota – plazmodiofory Rząd Plasmodiophorales - plazmodioforowce Bezwzględne pasożyty wewnętrzne roślin wodnych i lądowych. Śluźnia ameboidalna, wielojądrowa. Pływki mają dwie wici nierównej długości. Przedstawiciele tej grupy: Plasmodiophora brassicae, powoduje groźną chorobę kapusty zwaną kiłą kapuścianą (na korzeniach kapusty powstają gnijące wyrośla); Spongospora subterranea, powoduje „parch prószysty ziemniaka” – krosty na podziemnych pędach i bulwach ziemniaków, wysypujące po pęknięciu proszkową masę. Kiła kapuściana Parch ziemniaczany Podkrólestwo Mycobionta – grzyby Gromada Oomycota – grzyby lęgniowe Klasa Oomycetes - lęgniaki Rząd Saprolegniales - roztoczkowce • • Grzyby wodne, żyjące na powierzchni martwych i gnijących owadach, także rybach i ikrze tworzą na nich rozgałęzioną białą grzybnię, składającą się z promienisto ułożonych rurkowatych strzepek, nie poprzedzielanych ścianami poprzecznymi Pływki 2-wiciowe, wykazują diplanetyzm, raz są gruszkowate, innym razem nerkowate, żyjące dłużej. Są obupłciowe, jak rodzaj Saprolegnia lub rozdzielnopłciowe, jak rodzaj Achlya. Cykl rozwojowy Saprolegnia Podkrólestwo Mycobionta – grzyby Gromada Oomycota – grzyby lęgniowe Klasa Oomycetes - lęgniaki Rząd Peronosporales - wroślikowce • • • • Grzyby przeważnie lądowe; saprofity i pasożyty. Faza wegetatywna to komórczkowata strzępka. Organy płciowe tworzą się wewnątrz żywiciela: w kulistych lęgniach jest komórka jajowa otoczona peryplazmą; plemnie wykształcają się na cienkich strzępkach. Przykładem jest Phytophtora infestans pasożytujący na ziemniakach, także na pomidorach i innych spokrewnionych roślinach i wywołujący chorobę – zarazę ziemniaczaną. W latach z obfitymi opadami grzyb wywołuje gnicie pędów ziemniaków, powodując ogromne straty ekonomiczne. Porażona nać ziemniaka Przekrój przez liść ziemniaka z wystającymi z otworu szparkowego strzępkami (1); zarodnia (2); zoospora (3); uwalnianie zoospor (4); kiełkujące konidium (5) Podkrólestwo Mycobionta – grzyby Gromada Eumycota – grzyby właściwe Klasa Chytridiomycetes - skoczaki Rząd Chytridiales - skoczkowce Grzyby zwykle jednokomórkowe; żyją w wodzie jako pasożyty lub saprofity na glonach i drobnych zwierzętach. Pływki powstają w zarodniach, które tworzą się albo na zewnątrz żywiciela lub w jego komórkach. Ważnymi przedstawicielami są: Synchytrium endobioticum, pasożyt ziemniaka, powodujący raka ziemnniaka; Rhizophidium halophilum, żyjący na ziarnach pyłku sosny unoszonych przez wodę; Polyphagus euglenae – pasożyt występujący na komórkach euglenin. Rakowate narośla na bulwach ziemniaka Podkrólestwo Mycobionta – grzyby Gromada Eumycota – grzyby właściwe Klasa Zygomycetes - sprzężniaki Rząd Mucorales - pleśniakowce Ok. 500 gat. saprofitów lądowych, żyją na różnego rodzaju martwych substancjach organicznych; wytwarzają liczne nieruchliwe, obłonione zarodniki w kulistych zarodniach. Niekiedy tworzą białe naloty pleśni na produktach spożywczych, a czasem pasożytują na człowieku i zwierzętach. Rozpowszechniony gatunek pleśniak biały (Mucor mucedo) tworzy białą pleśń na nawozie, na wilgotnym chlebie i sokach owocowych; inny gatunek rizopus (Rhizopus nigricans) tworzy czarną pleśń oraz ciemne zarodnie na owocach i warzywach. Grzybnia pleśniaka białego trzonkami zarodnionośnymi Objaśnienia: A – kopulacja cienkościennych gametangiów; B-C – powstawanie zygospory; D – kiełkowanie zygospory i tworzenie zarodni; E – dojrzała zarodnia z zarodnikami; F - zarodniki Podkrólestwo Mycobionta – grzyby Gromada Eumycota – grzyby właściwe Klasa Endomycetes - drożdżaki Rząd Endomycetales - drożdżowce Jedna z rodzin tego rzędu to drożdżowate (Saccharomycetaceae) – grzyby o pojedynczych kulistych lub owalnych jednojądrowych komórkach nie tworzących grzybni; rozmnażają się przez pączkowanie lub płciowo; są organizmami kosmopolitycznymi. Mają zdolność rozkładania cukrów na drodze fermentacji; wykorzystywane są przy wyrobie wina, piwa i innych napojów alkoholowych. Przy wypieku chleba są stosowane drożdże piekarnicze. Są też drożdże chorobotwórcze, np. wywołują u ludzi choroby skóry. Komórki drożdży Podkrólestwo Mycobionta – grzyby Gromada Eumycota – grzyby właściwe Klasa Ascomycetes – workowce właściwe Rząd Eurotiales - eurocjowce Grzyby wytwarzające luźną, powietrzną grzybnię (zwane dlatego „pleśniami”); rozmnażają się przede wszystkim wegetatywnie za pomocą konidiów. Rodzaj pędzlak (Penicillium) tworzy krótkie, wzniesione rozgałęzione trzonki, przypominające pędzelki, występuje jako pleśń na chlebie i owocach (wykorzystywany w produkcji antybiotyku – penicyliny, oraz w produkcji serów). Rodzaj kropidlak (Aspergillus) – trzonki o kolistych zakończeniach, jak kropidło; chorobotwórczy A. fumigatus wywołuje pleśnie uszu, gardła i płuc (objawy podobne jak w gruźlicy). Pędzlak - Penicillium Kropidlak - Aspergillus Podkrólestwo Mycobionta – grzyby Gromada Eumycota – grzyby właściwe Klasa Ascomycetes – workowce właściwe Rząd Erysiphales - mączniakowce Pasożyty zewnętrzne roślin kwiatowych, rozwijają się na liściach wpuszczając ssawki do epidermy żywiciela. Grzybnia oraz konidiofory mają barwę białą, stąd wrażenie omączenia. Worki pojedyncze lub w wiązkach, mieszczących się w kulistej otoczni, tzw. kleistotecjum, zaopatrzone w swoiste, haczykowate przyczepki. Mączniaki występują np. jako pasożyty na krzewach winnych (mąklica – (Uncinula necator), na jagodach agrestu (mączyca – Sphaerotheca mors-uvae), na liściach dębu (mączniak dębowy – Microsphaera alphitoides) i in. Mączny nalot ma liściach: winorośli dębu Kleistotecja mąklicy (z lewej) z przyczepkami na szczycie spiralnie zagiętymi, oraz mączniaka (z prawej) z przyczepami na szczycie dichotomicznie rozgałęzionymi Podkrólestwo Mycobionta – grzyby Gromada Eumycota – grzyby właściwe Klasa Ascomycetes – workowce właściwe Rząd Pezizales - kustrzebkowce Należy tu rodzina piestrzenicowatych (Helvellaceae) – grzyby o owocnikach podobnych do grzybów kapeluszowatych, z pionowym trzonkiem i osadzonym na nim stożkowatym lub okrągławym kapeluszu, którego warstwa rodzajna (hymenium) utworzona jest z worków 8-zarodnikowych i płonnych wstawek. Należą tu: smardz (Morchella esculenta) i piestrzenica kasztanowata (Gyromitra esculenta). Oba są jadalne po zalaniu wrzątkiem; zawierają trujący kwas helwelowy. Smardz Piestrzenica Podkrólestwo Mycobionta – grzyby Gromada Eumycota – grzyby właściwe Klasa Ascomycetes – workowce właściwe Rząd Tuberales - truflowce Grzyby o kształcie bulwiastym, z owocnikami ukrytymi w ziemi, otoczonymi grubą powłoką, zaś wewnątrz poprzedzielanymi kanałami; ścianki tych kanałów wysłane są warstwą rodzajną z 4zarodnikowymi, maczugowatymi workami. Należy tu: trufla letnia (Tuber aestivum) oraz piestrzak biały (=jadalny) (Choiromyces meandriformis); oba jadalne, odznaczają się aromatycznym smakiem. Trufla letnia Piestrzak jadalny Podkrólestwo Mycobionta – grzyby Gromada Eumycota – grzyby właściwe Klasa Pucciniomycetes (= Uredomycetes) – rdze Rząd Puccinales (= Uredinales) – rdzawnikowce Ok. 5000 gatunków pasożytniczych, bytujących na różnych roślinach naczyniowych; cechują się specyficznymi cyklami życiowymi z wyraźną przemianą pokoleń; oba stadia są pasożytnicze i występują na różnych żywicielach. Najbardziej znanym gatunkiem jest rdza źdźbłowa (Puccinia graminis) – od dawna plaga rolnictwa; liście zaatakowane rdzą mają czarne kreski; żywicielem pośrednim jest berberys; zwalczanie polega na hodowaniu nowych odmian zbóż odpornych na pasożyta. Źdźbło i liść żyta zakażony rdzą Berberys Objaśnienia: 1 – liść żyta zaatakowany rdzą; 2 – przekrój przez liść berbeysu: a – piknidia z piknosporami, b – ecydia z ecydiosporami; 3 – uredospory (d) i jedna teleutospora (c); 4 – teleutospory; 5 – kiełkowanie teleutorpory, fragmobazydia z bazydiosporami; 6 – piknidium z piknosporami; 7 – strzępka otoczona piknosporami. Podkrólestwo Mycobionta – grzyby Gromada Eumycota – grzyby właściwe Klasa Ustomycetes – głownie (= głowniaki) Rząd Ustilaginales - głowniowce Ok. 900 gatunków pasożytów roślin okrytozalążkowych, szczególnie atakują trawy i turzyce w okresie kwitnienia. Wytwarzają grubościenne zarodniki przetrwalnikowe – chlamydospory. Najważniejszym jest rodzaj głownia (Ustilago) z takimi gatunkami jak: głownia owsa (Ustilago avenae), głownia pszenicy (Ustilago tritici), głownia kukurydzy (Ustilago zeae); ten ostatni gatunek powoduje występowanie dużych guzów i pęcherzy w kolbach kukurydzy. Głownia owsa Głownia kukurydzy Głownia pszenicy (zdrowe i zakażone źdźbła oraz widok spod mikroskopu) Podkrólestwo Mycobionta – grzyby Gromada Eumycota – grzyby właściwe Klasa Septomycetes – czerwcogrzybowe Rząd Tilletiales - śniecie • • • Ok. 300 gatunków pasożytów roślin. Grzybnia rozwija się wewnątrz organów rośliny-żywiciela, tam rozpada się na pojedyncze komórki, które otaczają się grubą ścianą. Są to tzw. teliospory – przetrwalniki, które na wiosnę podejmują rozwój. Najczęściej występuje śnieć pszenicy (Tilletia tritici); zarodniki (teliospory) wypełniają prawie całkowicie ziarniaki pszenicy czarniawym mazistym pyłem o śledzowatym zapachu. Zaifekowane żdżbło pszenicy Podkrólestwo Mycobionta – grzyby Gromada Eumycota – grzyby właściwe Klasa Gelimycetes – galaretniaki Owocniki grzybów w tej klasie mają galaretowatą konsystencją, wyraźną tylko w okresach wilgotnych, a szczególnie deszczowych; w czasie suszy owocniki są skórzaste, twarde, zwykle niepozorne. Kształty są zróżnicowane: mogą przypominać małżowinę uszną (rząd uszakowce – Auricularis), ponadto miseczki, nieregularne kule, bryły, najczęściej są to pozbawione wyraźnego kształtu kulistawe lub łatkowate wyrostki. Uszakowiec bzowy (jadalny) Uszakowiec skórnikowaty (niejadalny) Podkrólestwo Mycobionta – grzyby Gromada Eumycota – grzyby właściwe Klasa Homobasidiomycetes – podstawczaki pojedynczopodstawkowe Rząd Aphyllophorales (= Poriales) - bezblaszkowce Warstwa rodzajna (hymenium) nieosłonięta, wcześnie powstaje i wraz ze wzrostem owocnika ciągle przyrasta. Grzyby jadalne: goździeniec żółty (Clavaria flava), potocznie kozia broda; kolczak dachówkowaty (Hydnum imbricatum), potocznie „sarenki”; pieprznik jadalny (Cantharellus cibarius), potocznie „kurki” lub „lisice”. Należą tu groźne pasożyty drzew – huby o owocnikach skórzastych, konsolowatych, o kształcie kopyta oraz grzyb domowy (Merulius lacrimans), tworzący na wilgotnym drewnie lub murach szarobiałe sznury grzybni, rozkładające podłoże. Goździeniec żółty - Pieprznik jadalny „kurka” Kolczak dachówkowaty „sarenka” Huba – czyreeń ogniowy Stroczek domowy (grzyb domowy) Podkrólestwo Mycobionta – grzyby Gromada Eumycota – grzyby właściwe Klasa Homobasidiomycetes – podstawczaki pojedynczopodstawkowe Rząd Agaricales – pieczarkowce, bedłkowce Muchomory: Ok. 10 000 gatunków grzybów zwykle w postaci kapelusza, osadzonego centralnie na trzonku. Hymenium prawie zawsze osłonięte, rozwija się po dolnej stronie kapelusza na blaszkach, rzadziej rurkach. Grzybnia żyje w mikoryzie z konkretnymi gatunkami drzew; wśród brzóz rosną kozaki (Leccinum scabrum), w lasach sosnowych maślaki (Suillus luteus), na łąkach pieczarki (Agaricus campestris). Najbardziej niebezpieczny to muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides). M. czerwony M. jadowity 1.Muchomor sromotnikowaty 2.Pieczarka M. sromotnikowaty 3.Gołąbek Grzyby – przykłady bedłkowców Pieczarka polna Opieńka miodowa Maślak zwyczajny Gołąbek jadalny Gąska zielona Borowik szlachetny Mleczaj rydz Koźlarz czerwony Borowik szatański - trujący Podkrólestwo Mycobionta – grzyby Gromada Eumycota – grzyby właściwe Klasa Homobasidiomycetes – podstawczaki pojedynczopodstawkowe Rząd Gasteromycetales – wnętrzniaki (purchawkowce) • • • Owocniki okrągławe, zamknięte, otwierają się gdy dojrzeją zarodniki. Zewnętrzna warstwa owocnika, tzw. warstwa korowa (perydium) otacza wnętrze, o konsystencji pylastej, tzw. glebę (calina), w której wytwarzają się zarodniki. Należą tu: purchawka gruszkowata (Lecoperdon pyriforme), tęgoskór pospolity (Scleroderma citrinum); także rodzaje purchawic (Langermannia) i czasznic (Calvatia). Purchawka gruszkowata Purchawica olbrzymia Tęgoskór pospolity Czasznica workowata Podkrólestwo Mycobionta – grzyby Gromada Eumycota – grzyby właściwe Grupa Fungi imperfecti (Deuteromycetes) – grzyby niedoskonałe • • • • • Do grupy tej zaliczane są grzyby wyższe wielokomórkowe, u których nie zaobserwowano obecności worków ani podstawek. Stwierdzono jedynie rozmnażanie bezpłciowe na pomocą konidiów. Aktualna systematyka tej grupy ma charakter systemu sztucznego; w oparciu o budowę i sposób tworzenia konidiospor wydzielono trzy klasy i pięć rzędów. Większość to pasożyty różnych organizmów, przeważnie roślin, np. Fusarium nivale niszczy oziminy pod zbyt długo zalegającym śniegiem; Verticillium alboatrum atakuje różne rośliny uprawne. Są takie, które pasożytują na innych grzybach, szczególnie kapeluszowatych. Inne wywołują dermatomykozy – choroby skóry u ludzi. Jest wiele grzybów saprofitycznych, żyjących w glebie; są też drapieżniki, żerujące zwłaszcza na nicieniach; istnieją ponadto grzyby wodne, rozkładające szczątki roślin zanurzonych w wodzie. Podkrólestwo Mycobionta – grzyby Gromada Lichenes – porosty • • • • Grupa roślin niższych samożywnych, których plechę buduje grzyb i glon lub sinica, tworząc specyficzną symbiozę; grzyb jest tu dominujący – rozmnaża się płciowo, glon jedynie bezpłciowo przez podział lub wytwarzanie aplanospor. Porosty rozmnażają się wegetatywnie poprzez oderwanie się części plechy lub przy pomocy tzw. urwistków (soredia), są to komórki glonu otoczone strzępkami grzybni. Wykazują zdolność do produkcji wielu związków chemicznych, barwiących plechy na różne, często jaskrawe kolory, oraz rozkładające podłoże, przez co przyspieszają procesy wietrzenia, spełniając pionierską rolę w zasiedlaniu innych roślin . Mają specyficzne kształty - wyróżnia się trzy typy pokroju: skorupiaste (przytwierdzone do podłoża), listkowate – blaszkowate (przylegają do podłoża), krzaczkowate (wzniesione). Obecne są na całej kuli ziemskiej; ok. 20 000 gatunków; występują na skałach, twardej glebie, pniach drzew (epifity) oraz na liściach (epifile). Nie występują w miastach i centrach przemysłowych; stosowane są jako wskaźniki zanieczyszczenia powietrza. Podkrólestwo Mycobionta – grzyby Gromada Lichenes – porosty Klasy: Ascolichenes (porosty workowcowe) – przeważająca większość porostów Basidiolichenes (porosty podstawkowe) – nieliczne, głównie w tropikach Deuterolichenes (porosty niedoskonałe) – nie wytwarzają owocników Chrobotek widlasty – porost nadrzewny Żełuczka isydiowa porost naskalny Tarczownica islandzka – porost naziemny Literak właściwy – porost nadrzewny Mąkla tarniowa – porost nadrzewny Złotorost ścienny – porost naskalny