Biologia dla przyrodników

Projekt systemowy współfinansowany
przez Unię Europejską ze środków
Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach
Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013,
Priorytet IX, Działanie 9.4.
Wysoko wykwalifikowane kadry systemu oświaty
www.nauczyciele.org.pl
Dr Anna Sternicka
KOMÓRKA
 KOMÓRKA
- podstawowa jednostka struktury
i funkcji ( Schwann, Schleiden i teorie
współczesne)
 Wielkość: od 0,2 um bakterie do 500 mm
włókna roślin,
 Kształt: kulisty i inne.
BUDOWA
KOMÓRKI
• roślinnej
• zwierzęcej
• procariotycznej
• eukariotycznej





SKŁADNIKI KOMÓRKI:
Makroelementy (ok. 99%całkowitej masy organizmu): H –
48%, C – 23% i O – 23% oraz N, S, P są to pierwiastki
biogenne.
Do makroelementów należą również: Ca, Mg, Na, K, Cl.
Mikroelementy: Fe, J, F, Cu, Zn, Co
Woda jako podstawowy związek nieorganiczny; zawartość
od ok. 10%(nasiona, szkliwo zębów) do ok.98% (płyny
ustrojowe).
Białka jako związki organiczne, budulcowe, zbudowane z
aminokwasów (20). Inne funkcje białek: odpornościowa
(przeciwciała), regulacyjna (niektóre hormony),
katalityczna (enzymy).
W budowie białek wyróżniamy strukturę: I, II, III i IV
rzędową.
 SKŁADNIKI
KOMÓRKI:
 Węglowodany
(cukry) - funkcje: energetyczna,
zapasowa, budulcowa. Podział: proste;
glukoza, fruktoza, dwucukry; (sacharoza,
maltoza, laktoza), wielocukry (skrobia,
glikogen, chityna, celuloza).
 Tłuszcze czyli lipidy - funkcje; zapasowa,
energetyczna, budulcowa. Większość to estry
kwasów tłuszczowych i glicerolu. Tłuszcze
roślinne zawierają głównie kwasy nienasycone
(np. oleinowy), zwierzęce głównie nasycone
(np.stearynowy).
 Kwasy nukleinowe; DNA i RNA; materiał
genetyczny, synteza białek.
 TKANKA
 TKANKA
to zespół komórek o podobnej
budowie,
wspólnym
pochodzeniu,
które pełnią określone funkcje.
Podział: roślinne i zwierzęce.
 U roślin: twórcze (pierwotne i wtórne)
i stałe (miękiszowa, okrywająca,
przewodząca i wzmacniająca).
 U zwierząt: mięśniowa, nabłonkowa,
nerwowa i łączna.
ORGANY
I NARZĄDY
ORGANY
(u roślin); korzeń, łodyga,
liść, kwiat – wszystkie organy u
roślin nasiennych
NARZĄDY
(u zwierząt) np. serce,
nerka, płuca.
UKŁADY
np.
NARZĄDÓW
układ krwionośny, wydalniczy,
oddechowy.
ORGANIZM
JAKO CAŁOŚĆ
KRÓLESTWA
 Prokariota,
Protista, Grzyby, Rośliny,
Zwierzęta.
 Poza
tą klasyfikacją: wirusy
PODEJŚCIE
 Kierunek
DO KLASYFIKACJI
fenetyczny (oparty na
podobieństwie cech, odrzuca
pokrewieństwo)
 Kierunek filogenetyczny (szacunkowe
określanie pokrewieństwa). Dąży się do
konstruowania systemu naturalnego w
dwojaki sposób;
- systematyka genealogiczna (ewolucyjna)
- systematyka filogenetyczna (kladystyka –
każdy takson obejmuje linię rozwojową
czyli potomków przodka).
JEDNOSTKI TAKSONOMICZNE W KRÓLESTWIE
ZWIERZĄT
I
ROŚLIN
TYP
GROMODA
RZĄD
RODZINA
RODZAJ
GATUNEK
GROMADA (TYP)
KLASA
RZĄD
RODZINA
RODZAJ
GATUNEK
PRZYKŁADY
RÓŻNORODNOŚCI
BIOLOGICZNEJ:
Prokariota
Protista
Grzyby
Rośliny
Zwierzęta
 PROKARIOTA
– bakterie; cechy budowy
komórki

Nie posiadają jądra komórkowego, w centrum nukleoid (materiał
genetyczny), brak mitochondriów i chloroplastów. Posiadają
ścianę komórkową (zawiera mureinę).

Występują w różnych środowiskach; słonych, kwaśnych i
zasadowych, gorących i zimnych.

Tryb życia: pasożytniczy, symbiotyczny, saprofityczny.

Duże znaczenie w przyrodzie: fermentacja, przyswajanie azotu
atmosferycznego, udział w obiegu pierwiastków, rozkład martwej
materii, wytwarzanie antybiotyków.

Podziały; I. Bakterie właściwe i archebakterie
II. Gram – ujemne i Gram – dodatnie ( na podstawie
barwienia
 PROTISTA

jednokomórkowe z jądrem, mogą być wielokomórkowe
(niezróżnicowane) i komórczaki formy kolonijne, samożywne i
cudzożywne, mogą zmieniać sposób odżywiania zależnie od
warunków.

Do poruszania się służą; nibynóżki, rzęski, wici.

Należą tu: pierwotniaki, część organizmów dawniej zaliczana do
glonów, śluzorośla.

Tworzą wiele linii rozwojowych; między innymi:

Zarodniowe; ameby

Okrzemki

Brunatnice ( morszczyn)

Orzęski (pantofelek)

Eugleniny (euglena)
 GRZYBY




(w tym porosty)
jednokomórkowe lub plechowate, zbudowane ze strzępek.
Ściany komórkowe zawierają chitynę, materiał zapasowy –
glikogen lub wolutyna, tłuszcz, środowisko głównie
lądowe, wodne – skoczkowce.
Przedstawiciele grzybów właściwych:
Pleśniak biały (sprzężniowce) ; strzępki wielojądrowe,
głównie saprofityczne
Drożdże, smardz, pędzlak, kropidlak, trufla
(workowce);saprofity i pasożyty (buławinka
czerwona).Jednokomórkowe i wielokomórkowe, niektóre
tworzą owocniki ( smardz, trufla).
 GRZYBY
(w tym porosty)
Podstawczaki; głównie grzyby kapeluszowe i
saprofityczne. Strzępki wielokomórkowe, tworzą
owocniki (hymenofor blaszkowaty lub
rurkowaty).
 POROSTY – organizmy pionierskie i symbiotyczne;
symbioza grzyba (workowca lub podstawczaka) z
glonem (zielenice lub sinice).
 Rodzaje plech porostowych; listkowate,
krzaczkowate, skorupiaste.
 Porosty to wskaźniki zanieczyszczenia powietrza.

 ROŚLINY
ZARODNIKOWE
 MSZAKI – mech płonnik, torfowiec; brak
typowej tkanki przewodzącej, rośliny
tkankowe, prymitywne organowce, dominuje
gametofit.
 PAPROTNIKI – paprocie (narecznica samcza),
skrzypowe (skrzyp polny), widłakowe,
psylotowe. Rośliny naczyniowe, tkankowe,
dominuje sporofit, korzenie przbyszowe .
 ROŚLINY
NASIENNE
 Bardzo dobrze przystosowane do życia na
lądzie. Wykształciły nasiona ( przetrwalniki).
Dominuje sporofit.
 Nagonasienne i Okrytonasienne.
 Nagonasienne: zdrewniałe łodygi, przyrost
na grubość, liście (igły), kwiaty
jednopłciowe. Najliczniejsza obecnie grupa
to klasa Iglaste. Wymarłe to: Paprocie
nasienne, Kordaitowe, Benetyty.
 ROŚLINY
NASIENNE
 Iglaste. Drzewa lub krzewy, około 600
gatunków. Cechy taksonomiczne to między
innymi: kształt i wielkość szyszek oraz igieł.
Do iglastych należy: sosna, jodła, modrzew,
kosodrzewina.
 Okrytonasienne: drzewa, krzewy i rośliny
zielne. Kwiaty głównie obupłciowe, tworzą
owoce. Dzielą się kna: jednoliścienne i
dwuliścienne.
 Budowa kwiatu i typy kwiatostanów oraz
owoców.
ZWIERZĘTA
DWUWARSTWOWCE
Dwie warstwy komórek,
oddzielone mezogleą,
należą tu: gąbki ( w
Polsce 7 gatunków
słodkowodnych) i
parzydełkowce ( stułbia,
chełbia, korale i ukwiały
TRÓJWARSTWOWCE
 Płazińce.
 pierwouste,
symetria dwuboczna,
spłaszczenie grzbieto-brzuszne,
 narządy tworzą układy: nerwowy,
pokarmowy, wydalniczy, rozrodczy,
parenchyma wypełnia jamę ciała.
 Drapieżniki żyjące w wodzie lub pasożyty.
Należą: wirki, przywry;
 Tasiemce.
 Przystosowania
do pasożytnictwa:, haczyki,
bruzdy, oddychanie beztlenowe, oskórek
odporny na enzymy żywiciela, brak układy
pokarmowego u tasiemców.
 Obleńce.
 Ciało
obłe, jama ciała pierwotna – schizocel
wypełniony płynem.
 Przewód pokarmowy z odbytem.
 Należą między innymi: wrotki, nicienie
(glista, owsik, włosień).
 Pierścienice.
 Głównie
wolno żyjące.
 Ciało robakokształtne, podzielone na
segmenty (metamery homonomiczne),
wtórna jama ciała.
 Należą: skąposzczety (dżdżownica),
wieloszczety i pijawki.




Stawonogi.
Dwuboczna symetria, metameria heteronomiczna. Tagmy:
głowa, tułów, odwłok. Ciało pokrywa oskórek chitynowy ,
odnóża połączone stawami (głowowe, tułowiowe,
odwłokowe ), niektóre maja skrzydła.
Należą: skorupiaki (rozwielitki, krewetki, raki, kraby
homary), wije ( drewniak, skolopendra), owady (pszczoły,
osy, motyle), pajęczaki (pająki, roztocze).
Najbardziej liczna grupa bezkręgowców. Najwyżej
uorganizowaną grupą są owady; posiadają aparaty gębowe,
niektóre mają skrzydła. Mrówki, termity, pszczoły i osy to
owady społeczne.
 Mięczaki.
 Wtórna
jama ciała ulega redukcji, występuje
blastocel (pierwotna). Posiadają muszlę
zewnętrzną lub wewnętrzną ( głowonogi).
Ciało bez segmentów (głowa, noga, worek
trzewiowy z płaszczem).
 Symetria dwuboczna. Pierwouste.
 Należą: ślimaki, małże, głowonogi.
 Szkarłupnie.
Występują na dużych
głębokościach, w silnie zasolonych morzach
przy dnie. Saprofagi lub drapieżniki.
Wtórouste o symetrii promienistej.
 Należą: rozgwiazdy, wężowidła, liliowce.
 Porównanie budowy bezkręgowca i
strunowca.
 Pierwouste (Protostomia i Wtórouste
(Deuterostomia).
 Strunowce.
Wtórouste o dwubocznej
symetrii. Posiadają strunę grzbietową, nad
nią cewka układu nerwowego.
 Prymitywnym strunowcem jest lancetnik.
 Najliczniejszą grupę strunowców stanowią
kręgowce; dzielą się na: bezżuchwowce,(
należą tu między innymi minogi- wszystkie
chronione) i żuchwowce ( pozostałe
kręgowce – od ryb do ssaków).



Ryby.Przystosowania w budowie zewnętrznej do
środowiska wodnego ( kształt, komórki śluzowe i
barwnikowe w skórze oraz łuski, płetwy: parzyste –
piersiowe i brzuszne oraz ogonowa, grzbietowa i
odbytowa).
Dzielą się na: chrzęstne, należą tu rekiny i kostne, należy
tu: Latimeria chalumnae – żywa skamieniałość, wśród
kostnych liczną grupę stanowią kostnoszkieletowe
(kościste), należą tu: okoniokształtne, łososiokształtne
itd). Różnorodność gatunkowa ryb jest zagrożona,, ochrona
prawna ryb przed nielimitowanym połowem, ochrona
gatunkowa
(np. jesiotr zachodni, minogi).




Płazy. Występują w wodzie i na lądzie, posiadają
cztery kończyny, zmienna temperaturę ciała i należą
do tzw. bezowodniowców. Dzielą się na: ogoniaste
(traszki i salamandry), bezogonowe (żaby, rzekotki,
ropuchy, kumaki) oraz beznogie np. marszalec.
Cechy przystosowujące do życia w wodzie: rozwój
związany ze środowiskiem wodnym, błona pławna,
skrzela.
Cechy przystosowujące do życia na lądzie: kończyny i
obręcze, płuca i dwa krwiobiegi…
Ciekawym przykładem jest aksolotl – larwa
neoteniczna.
 Gady
 Kręgowce
typowo lądowe (rozmnażanie
niezależne od wody).
 Należą do owodniowców, zmienno cieplne,
sprawnie się poruszają i ograniczają utratę
wody.
 Należą: żółwie, krokodyle, gady łuskonośne
(jaszczurki np. zwinka, padalec, żyworódka
oraz węże np. wąż eskulapa, zaskroniec,
żmija zygzakowata), hatterie.
 Ptaki
Stałocieplne, posiadają zdolność lotu, liczą ok.
8,5 tyś gatunków;
 Nalezą: podgromada I - praptaki (cechy gadzie i
cechy ptasie), podgromada II ptaki współczesne.
 Podział: gniazdowniki np. wróble i
zagniazdowniki np. kaczki
 Przystosowania do trybu życia: wysoki
metabolizm, mechanizm podwójnego
oddychania, bardzo dobrze rozwinięte narządy
zmysłu.

 Ssaki
Bardzo dobrze rozwinięty układ nerwowy i
narządy zmysłu, żyworodne, najwyżej
uorganizowane kręgowce.
 Podział ssaków współczesnych: prassaki (należą
tu stekowce np. dziobak, posiadają cechy
gadów), ssaki właściwe (dzielą się na ssaki niższe
nalezą tu torbacze, ssaki właściwe należy tu 19
rzędów np. drapieżne, naczelne).
 Cechy progresywne ssaków.


Strony WWW.

WWW.wikipedia

WWW.dermatologia.prv.pl

WWW.zdrowie.med.pl

WWW.zdrowastrona.pl

WWW.fizyka.umk.pl

WWW.cialopodkontrola.republika.pl

WWW.słyszymy.pl

WWW.mp.umk.pl

WWW.zdrowemiasto.pl

WWW.anatomia.w.interia.pl

WWW.ratownik-medyczny.za.pl

WWW.portalwiedzy.onet.pl

WWW.nauka.katalogi.pl

Inne:

Holak E., Hoppe L., Lewiński W., Lipka I., Ruda – Groborz B.: Biologia Vademecum maturalne 2008.
Wyd. Operon Gdynia 2008 Opis pozycji wydawniczej (opartej na podstawie programowej MEN)

Zachodniopomorskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli
ul. Gen. J. Sowińskiego 68, p. 35
70-236 Szczecin
tel.: 091/435 06 29
e-mail: [email protected]
www.nauczyciele.org.pl