Układ rozrodczy
advertisement
FIZJOLOGIA UKŁADU ROZRODCZEGO LIANA PUCHALSKA, STANISŁAW KOWALEWSKI UKŁAD PODWZGÓRZE-PRZYSADKA HORMONY PODWZGÓRZOWE SKRÓT lub SYMBOL NAZWA HORMONU AVP Wazopresyna OXY Oksytocyna CRH Kortykoliberyna (hormon TRH Tyreoliberyna (hormon UWALNIAJĄCY UWALNIAJĄCY hormon kortykotropowy) hormon tyreotropowy) GnRH Gonadoliberyna (hormon GRH Somatokrynina ((hormon SRIH Somatostatyna (hormon HAMUJĄCY PIH Prolaktostatyna (hormon HAMUJĄCY UWALNIAJĄCY hormony gonadotropowe) UWALNIAJĄCY hormon wzrostu) uwalnianie hormonu wzrostu) uwalnianie prolaktyny) HORMONY PRZYSADKI (przedni płat) SKRÓT NAZWA HORMONU TKANKI DOCELOWE KORTYKOTROPOWE ACTH Kortykotropowy Kora gruczołu nadnerczowego β-LPH β-Lipotropowy Tkanka tłuszczowa γ-MSH Melanotropowy Melanocyty w skórze Tyreotropowy Gruczoł tarczowy TSH GONADOTROPOWE FSH LH Folikulotropowy Luteinizujący Jajniki (pęcherzyki jajnikowe) jądra (cewki nasienne) Jajniki (pęcherzyki jajnikowe dojrzałe); jądra (komórki śródmiąższowe) SOMATOTROPOWE hGH Hormon wzrostu Wszystkie komórki organizmu PROLAKTYNOWE PRL Prolaktyna (dopamina) Wszystkie komórki organizmu HORMONY GONADOTROPOWE ♀ przewaga LH przewaga FSH przewaga FSH płód noworodek dzieciństwo okres okres dojrzewania rozrodczy Davies et al: Human physiology okres przekwitania HORMONY GONADOTROPOWE Folikulostymulina (FSH) Luteotropina (LH) • odpowiada za wczesny wzrost • stymuluje dojrzewanie pęche- pęcherzyków jajnikowych • stymuluje powstanie receptorów estradiolowych • powoduje wytwarzanie estradiolu z jego prekursorów w warstwie ziarnistej pęcherzyka • wraz z estrogenami powoduje tworzenie receptorów dla luteotropiny w pęcherzyku Graafa • u mężczyzn utrzymuje nabłonek nasieniotwórczy rzyka wanie jajnikowego, jajeczko- • pobudza biosyntezę hormonów sterydowych jajnika w komórkach osłonki wewnętrznej • odpowiada za owulację (zwiększenie stężenia luteotropiny w środku cyklu wywołuje jajeczkowanie po ok. 35 godzinach) • początkuje żółtego tworzenie ciałka HORMONY JAJNIKA HORMON MIEJSCE SYNTEZY ESTROGENY ESTRADIOL Ok. 95% komórki ziarniste i tekalne jajnika, nadnercza, konwersja z testosteronu w niektórych jego komórkach docelowych (konwersja obwodowa) ESTRON 50% jajnik, 50% - konwersja z estradiolu wytwarzanego w nadnerczach ESTRIOL Metabolit estradiolu i estronu, podczas ciąży wydzielany jest przez jednostkę matka-płód GESTAGENY PROGENTERON Ciałko żółte, pęcherzyk Graafa, łożysko, kora nadnerczy (u mężczyzn) ESTROGENY • Tylko ok. 2% estradiolu krąży we krwi w postaci wolnej. Większa część jest związana z swoistym białkiem globulinowym SHBG, niewielka ilość – z albuminami (luźny związek) • Testosteron (androgen – prekursor estrogenów) jest związany z albuminami (ok. 20%), globulinami SHBG (ok. 78%) i tylko ok. 1% testosteronu krąży we krwi w postaci wolnej • Receptory dla hormonów sterydowych są to hormony cytoplazmatyczne A LIGAND Regulacja transkrypcji określonych genów ATP R C DZIAŁANIE ESTROGENÓW ŻEŃSKIE NARZĄDY PŁCIOWE • ułatwienie wzrostu ZACHOWANIE SIĘ pęcherzyka jajnikowego • zwiększają motorykę jajowodów • powodują zmiany endometrium, szyjki i pochwy • zwiększają przepływ krwi przez macice • zwiększają wrażliwość macicy do oksytacyny NARZĄDY ENDOKRYNOLOGICZNE • hamują wydzielanie FSH • regulują wydzielanie LH (+/-) • pobudzają wydzielanie angiotensynogenu i globulin wiążących hormony tarczycy • działanie anaboliczne, zamknięcie nasad kości u ludzi • zwiększają aktywność układu przywspółczulnego • zwiększają wydolność i hamują depresję • ruja u zwierząt • zwiększenie popędu płciowego u ludzi WTÓRNE CECHY PŁCIOWE • powiększenie sutków, macicy, pochwy w okresie pokwitania, regulacja laktacji • kształtują sylwetkę kobiecą • warunkują proporcję krtani i tembr głosu • wraz z androgenami warunkują charakter owłosienia INNE ODDZIAŁOWYWANIA • hamują tworzenie się zaskórników powodując wydzielanie płynnego łoju • obniżają stężenie cholesterolu we krwi i hamują powstanie zmian miażdżycowych DZIAŁANIE PROGESTERONU Wywiera działanie w drugiej fazy cyklu miesiączkowego i podczas ciąży • odpowiada za zmiany błony śluzowej w macice w fazie lutealnej • odpowiada za zmiany cykliczne w szyjce macicy i pochwie (regulacja kanału szyjki macicy, regulacja ilości i właściwości wydzielanego śluzu • wywiera antyestrogenowy wpływ na komórki mięśniowe macicy, zmniejszając ich wrażliwość na oksytacynę • zmniejsza liczbę receptorów dla estrogenów w błonie śluzowej macicy • powoduję przekształcenie estradiolu w mniej aktywne estrogeny • pobudza rozwój płacików i pęcherzyków gruczołów sutkowych • odpowiadają za wzrost podstawowej temperatury ciała • pobudza oddychanie • w dużych dawkach powoduje wydzielanie wody i sodu, prawdopodobnie poprzez hamowanie wydzielania aldosteronu - - neurony Gn-RH + Gn-RH - + LH/FSH OWULACJA PĘCHERZYK GRAAFA CIAŁKO ŻÓŁTE ESTROGENY PROGESTERON TKANKI NARZĄDÓW TKANKI NARZĄDÓW Estrogen hamuje Estrogen pobudza wydzielanie LH i FSH wydzielanie LH i FSH 0 5 10 15 Estrogen hamuje wydzielanie LH i FSH 20 Hormon luteotropowy (LH) Hormon follikulotropowy (FSH) 25 PĘCHERZYKI RDZENNE Czerwona strzałka – naczynia krwionośne PĘCHERZYKI WZRASTAJĄCY PĘCHERZYK PIERWOTNE Czerwona strzałka – pęcherzyk pierwotny, niebieska strzałka – pęcherzyk rdzenny PĘCHERZYK GRAAFA CYKL MENSTRUACYJNY 7 14 21 28 owulacja stężenie w osoczu Dzień 1 estrogen złuszczanie progesteron regeneracja niedokrwienie Faza pęcherzykowa Faza ciałka żółtego LH progesteron estrogen FSH 0 7 14 dojrzewanie pęcherzyka 21 ciałko żółte 28 ciałko żółte zanikowe faza faza proliferacyjna faza wydzielnicza menstruacyjna faza przed-doczesna pH śluzu pH śluzu OWULACJA ZAPŁODNIENNIE SZTUCZNE ZAPŁODNIENNIE ŁOŻYSKO FUNKCJI ŁOŻYSKA • odżywianie płodu i zaopatrywanie jego w tlen • usuwanie produktów przemiany materii płodu • ochrona płodu przed zakażeniami, toksynami i lekami • regulacja objętości krwi i płynów ustrojowych płodu • wydzielanie hormonów – estradiolu, estriolu, progesteronu, gonadotropiny kosmówkowej, laktogenu łożyskowego HORMONY ŁOŻYSKOWE GONADOTROPINA KOSMÓWKOWA • utrzymanie stężenie hormonów w osoczu (w % od max) 100 hCG hPL 75 50 ciałka żółtego i przekształcenie go w ciałko żółte ciążowe • wczesne wydzielanie testosteronu przez jądra płodu • stymulowanie strefy płodowej nadnerczy • stymulowanie konwersji androgenów w estrogeny w łożysku • wpływ na aktywność immunosupresyjną podczas ciąży 25 ŁAKTOGEN LOŻYSKOWY 0 0 10 20 tygodnie ciąży 30 40 Działanie fizjologiczne mało poznane • prawdopodobne działanie anabolityczne • niewielkie w porównaniu do PRL działanie mlekotwórcze HORMONY STERYDOWE stężenie hormonów w osoczu (μg/100 ml) poród 18 progesteron 16 14 12 10 estriol 8 6 estron 4 2 estradiol 0 0 10 20 tygodnie ciąży 30 40 JEDNOSTKA PŁODOWO-ŁOŻYSKOWA MATKA Progesteron (P) Ciałko żółte hCG ŁOŻYSKO Kora nadnerczy DHEA Cholesterol pregnenolon hCG Kora nadnerczy Kora nadnerczy DHEA ŁOŻYSKO Estradiol (E2) DZIECKO MATKA Cholesterol pregnenolon E E 2 2 Dehydroepiandrosteron (DHEA) DZIECKO Wczesna ciąża; faza proteohormonala łożyska wątroba P P Estriol (E3) Późniejsza ciąża; faza hormonów sterydowych łożyska GRUCZOŁY SUTKOWE Zaczątkowe gruczoły sutkowe mlekonośny kanalik niedojrzałe pęcherzyki Gruczoły sutkowe dorosłej nieciężarnej kobiety zatoka mlekonośna Zatoka mlekonośna wypełniona mlekiem rozwój i proloferacja pęcherzyków Progesteron Estrogeny Progesteron Gruczoły sutkowe kobiety ciężarnej: rozwój zatoki mlekonośnej i pęcherzyków Estradiol Laktacja: pęcherzyki i zatoka mlekonośna wypełniona mlekiem. Mleko jest produkowane i magazynowane w pęcherzykach i zatokach Prolaktyna pęcherzyki wypełnione mlekiem hPL Prolaktyna Oksytocyna Progesteron Estradiol PORÓD Dojrzewanie kory nadnerczy płodu Wzrost stężenia kortyzolu Łożyskowa steroidogeneza Progesteron Estrogen + Mięśniówka macicy + Oksytocyna (przysadka matki) + PGF 2α (łożyskowa) MAMO, TATO, JESTEM!!! Stężenie hormonów w okresie połogu poród 200 150 progesteron 100 50 estradiol 0 200 150 prolaktyna 100 50 hPL 0 Objętość mleka Stężenie hormonów w osoczu (ngml-1) zapłodnienie 1 2 3 tydzień połogu odstawianie od piersi LAKTACJA Nukleus paraventricularis Nukleus supraopticus Neurony dopaminergiczne PIH przedni płat przysadki Prolaktyna tylny płat przysadki Oksytocyna Pień mózgu Skrzyżowanie nerwów wzrokowych FIZJOLOGIA PŁODU TYMOTEUSZ ŻERA, LIANA PUCHALSKA, STANISŁAW KOWALEWSKI Leonardo da Vinci HISTORIA ROZWOJU BADAŃ USG Lata 80 Koniec lat 90 Początek lat 90 XXI wiek TRÓJWYMIAROWE BADANIE USG KRĘG WILLISA, KRĄŻENIE MÓZGOWE PŁODU I TRYMESTR CIĄŻY 4 tydzień ciąży 7 tydzień ciąży 5 tydzień ciąży 8 tydzień ciąży KRĄŻENIE W ŻYCIU PŁODOWYM KRĄŻENIE W ŻYCIU PŁODOWYM • część krwi, która płynie przez przewód żylny omija wątrobę • krew płynąca żyłą pępowinową miesza się z krwią powracającą z dolnej połowy ciała płodu (75% krwi napływającej do komory prawej). Wysycenie krwi tlenem tu wynosi ok. 80% • 25% krwi napływającej do komory prawej pochodzi z żyły głównej górnej. Wysycenie krwi tlenem tu wynosi ok. 40% • ¼ objętość krwi z prawego przedsionka przepływa do lewego przedsionka przez otwór owalny gdzie miesza się z krwią napływającą żyłami płucnymi. Wysycenie krwi tlenem w lewym przedsionku wynosi ok. 65%. • 90% krwi pochodzącej z lewego przedsionka płynie do lewej komory i łuku aorty i zaopatruje w tlen naczynia wieńcowe, głowę i kończyny górne. Ok. 10% płynie do aorty zstępującej • Przez krążenie płucne przepływa ok. 8% krwi napływającej do prawej komory, 92% przepływa przez przewód tętniczy do aorty zstępującej KRĄŻENIE W ŻYCIU PŁODOWYM • Częstość skurczów serca płodu 5 tydzień ciąży – 100 sk/min 8 tydzień ciąży – 160 sk/min 15 tydzień ciąży – 150 sk/min noworodek – 130 sk/min • Dystrybucja objętości wyrzutowej 40% do górnej połowy ciała (głowa!) 30% do łożyska 30% do dolnej połowy ciała PRZEWÓD TĘTNICZY PRZEWÓD TĘTNICZY • Przewód tętniczy łączy krążenie systemowe i płucne • Zostaje otwarty dzięki prostaglandynom, syntetyzowanym głównie w łożysku oraz w naczyniach pępowinowych i ścianie samego przewodu • W miarę dojrzewania płodu zmniejsza się wrażliwość przewodu na prostaglandyny i wzrasta wrażliwość na obkurczające działanie tlenu SERCE PŁODU SERCE PŁODU PĘPOWINA UKŁAD ODDECHOWY W ŻYCIU PŁODOWYM • Rozwój płuc w życiu płodowym decyduje o przeżyciu wcześniaka (najmłodszy wcześniak który przeżył urodził się w 23 tygodniu ciąży • Hipoplazja płucna jest to zmniejszona pojemność płuc • Duże ruchy oddechowe płodu obecne już w 11 tygodniu ciąży • Gwałtowne i nieregularne ruchy oddechowe płodu związane są ze snem REM • U płodu występują izolowane wolne ruchy – “ziewnięcia” oraz okresy “bezdechu” (apnea) • Spożywanie pokarmów przez matkę nasila ruchy oddechowe płodu • Palenie papierosów przez matkę zmniejsza częstość oddechów u płodu UKŁAD POKARMOWY W ŻYCIU PŁODOWYM Rozwój anatomiczny wyprzedza czynność układu pokarmowego • Komórki wydzielające enzymy trawienne pojawiają się w 11-12 tygodniu ciąży, jednak podejmują czynność po porodzie • Meconium – tzw. smółka – pierwszy stolec – wypełnia dolny odcinek przewodu pokarmowego • Odruch połykania pojawia się około tygodnia ciąży i rozwija się do porodu 11-12 • Odruch ssania rozwija się w 32-36 tygodniu ciąży. Wcześniaki mogą go nie mieć ZACHOWANIE PŁODU RUCHY BIERNE: •Pierwsze ruchy obserwowane są w 7-15 tygodniu ciąży •Wszystkie rodzaje ruchów obecne po 15 tygodniu ciąży •Dobowy wzorzec pojawia się około 20-23 tygodnia ciąży, szczyt aktywności obserwowany jest popołudniu i zależny od kortykoidów matki RUCHY STYMULOWANE PRZEZ BODŹCE ZEWNĘTRZNE: • Reakcja na wibracje i dźwięki o szerokim zakresie częstotliwości ocenia się na podstawie częstości skurczów serca, ruchów płodu, częstość ruchów oddechowych. Płody żeńskie – 28 tydzień ciąży; płody męskie – 30 tydzień ciąży • Nowy bodziec (habituacja) przestaje pobudzać po • Rozróżnianie samogłosek i głosów rodziców 15-50 powtórzeniach UKŁAD KRĄŻENIA NOWORODKA • Pierwszy wdech powoduje rozszerzenie pęcherzyków płucnych i gwałtowny spadek ciśnienia w krążeniu płucnym, co zapoczątkowuje przepływ krwi przez płuca • Oddzielenie łożyska, w którym opór naczyniowy był niski, powoduje wzrost systemowego oporu naczyniowego i wzrost ciśnienia tętniczego krwi ZAMYKANIE PRZEWÓDU TĘTNICZEGO tuż po urodzeniu Utrzymywany otwartym przez prostaglandyny oraz małą prężność tlenu we krwi I etap – czynnościowe zamknięcie między 2 a 4 dniem życia Brak prostaglandyn pochodzenia łożyskowego, zmniejszenie ich syntezy w sianie przewodu, zmniejszenie wrażliwości do PG, wzrost prężności O2 we krwi prowadzi do skurczu mięśniówki oraz obrzęku błony wewnętrznej. Podawanie prostaglandyny E1 zapobiega zamknięciu przewodu tętniczego lub ponownego jego otwarcia (do 8 dnia życia dziecka) II etap – nieodwracalne zamknięcie 2-3 tygodnie po urodzeniu Po 2-3 tygodniach powstają wylewy w ściankach przewodu, tworzą się ogniska martwicy w błonie wewnętrznej, rozrasta się tkanka łączna. Po 8 tygodniach u ok. 88% noworodków stwierdza się pełne zamknięcie przewodu RÓŻNICE W CZYNNOŚCI SERCA W ZALEŻNOŚCI OD WIEKU • Grubość mięśnia lewej i prawej komory serca u noworodka jest podobna. Przewaga grubości lewej komory uwidocznia się od 2030 dna od momentu urodzenia • Różnicowanie i dojrzewanie komórek roboczych i układu bodźcoprzewodzącego serca trwa do 2 roku życia • Mięsień sercowy noworodków i niemowląt jest mało podatny. Podatność mięśnia sercowego zwiększa się po pierwszym roku życia. W związku z tym po pierwszym roku życia wzrasta rola regulacji heterometrycznej czynności serca (prawo FrankaStarlinga) • Wrażliwość receptorów adrenergicznyh serca noworodków jest wyraźnie mniejsza niż u osób dorosłych. W miarę wzrostu noworodka wrażliwość receptorów wzrasta, warunkując stopniowe nasilenie wpływu układu współczulnego na mięsień sercowy • Wpływ toniczny nerwu błędnego na serce u noworodków jest minimalny. W miarę wzrostu noworodka wpływ układu przywspółczulnego na serce wzrasta. W skutek tego częstość skurczów serca maleje z 140 sk/min u noworodka do 70 sk/min w wieku 14-16 lat WRODZONE WADY UKŁADU KRĄŻENIA Pień płucny po plastyce Zwężenie pnia płucnego WRODZONE WADY UKŁADU KRĄŻENIA Koarktacja aorty Balonikowanie WRODZONE WADY UKŁADU KRĄŻENIA Niedrożny przewód tętniczy Drożny przewód tętniczy Klipsowanie przewódu tętniczego FIZJOLOGIA KOBIETY CIĘŻARNEJ TYMOTEUSZ ŻERA, LIANA PUCHALSKA, STANISŁAW KOWALEWSKI ZMIANY UKŁADU KRĄŻENIA KOBIETY CIĘŻARNEJ objętość krwi (L) 3,5 3 2,5 10 14 18 22 26 30 34 40 tydzień ciąży Obserwowany wzrost objętości krwi (ok. 35%) odbywa się poprzez wzrost objętości osocza (ok. 50%) oraz liczby krwinek czerwonych (ok. 2o%). Wzrost objętości osocza jest skutkiem wzrostu wydzielania aldosteronu, stymulowanego przez laktogen łożyskowy, progesteron i estrogeny. Obserwuje się wzrost reabsorpcji Na i wody o 50%, filtracja kłębuszkowa rośnie o 50% Skutkiem wzrostu wydzielania erytropoetyny jest wzrost liczby krwinek czerwonych pojemność minutowa serca (L/min) ZMIANY UKŁADU KRĄŻENIA KOBIETY CIĘŻARNEJ 6 5,5 5 4,5 4 8 12 16 20 24 26 32 36 38 tydzień ciąży Obserwowany wzrost pojemności minutowej odbywa się poprzez wzrost częstości skurczów serca (ok. 17%) jak i objętości wyrzutowej ( ok. 27%) ZMIANY UKŁADU KRĄŻENIA KOBIETY CIĘŻARNEJ pochłanianie tlenu (L/m2/min) 160 140 120 20 25 30 35 40 tydzień ciąży Podstawowa przemiana materii podczas ciąży rośnie o ok. 15 - 20% Zużycie tlenu ok. 20% podczas ciąży zwiększa się o Wzrost wentylacji minutowej podczas ciąży zwiększa się o ok. 50% PRZYROST MASY CIAŁA W CIĄŻY Przyrost masy ciała kobiety podczas wynosi średnio ok. 12 kg (ale może sięgać nawet 30 kg) z czego: • waga płodu stanowi ok. 3.5 kg • wody płodowe/łożysko – 2 kg • macica – 1 kg (waga przed ciążą 50 - 80 g) • piersi – podwojenie masy • płyn zewnątrzkomórkowy – 3 L • tkanka tłuszczowa – 1.5 kg ROZWÓJ PŁODU PIERWSZY TRYMESTR CIĄŻY (0-13 tydzień ciąży) Poranne nudności - szczyt w czasie I trymestru (Prawdopodobne przyczyny: wzrost hCG, wzrost estrogenów i progesteronu, bacterie (Heliocobacter pylori), wzrost stężenia serotoniny) • Dodatnia korelacjia z masą płodu • Ujemna korelacja ze spontanicznym poronieniem • Nudności – 50-70% kobiet w ciąży • Wymioty – 40-50% kobiet w ciąży • tylko 2% kobiet w ciąży ma nudności wyłącznie o poranku Bolesne piersi (wpływ zatrzymania wody) hormonów i Wzrost piersi (wpływ hormonów) Częste oddawanie moczu (cała wyraźnie w I i III trymestrze) ciąża, Zatwardzenie (wpływ hormonów i ucisku odbytnicy) Zmienność emocji DRUGI TRYMESTR CIĄŻY (13-29 tydzień ciąży) Częste oddawanie moczu Bezsenność Niestrawność Kurcze mięśni Bóle związane z rozciąganiem macicy Leukocyturia Wydzielina z pochwy i szyjki macicy TRZECI TRYMESTR CIĄŻY (29-40 tydzień ciąży) Depresja ciężarnych – 10% kobiet ma łagodne/średnie objawy Zmniejszona pojemność płuc ucisk na przeponę Zadyszka Obrzęki w obrębie kostek i palców stóp - ucisk na żyłę główną dolną ZAGROŻENIA TRZECIEGO TRYMESTRU CIĄŻY Preclampsia kowy) (stan przedrzucaw- Obrzęki Wysokie ciśnienie Proteinuria Ograniczenie łożysku przepływu krwi w Eclampsia (rzucawka) Drgawki Druga przyczyna zgonów ciężarnych po krwotokach kobiet OSTATNI MIESIĄC CIĄŻY • Płód zstępuje do miednicy • Szyjka macicy poszerza rozmiękcza się, staje się cienka • Skurczy macicy nasilają się • Poród: • Rozwarcie szyjki do10 cm • Odejście czopu śluzowego • Odejście wód płodowych • Czynność skurczowa macicy – częste skurcze o nasilającym się czasie trwania i sile się, PORÓD Dojrzewanie kory nadnerczy płodu Wzrost stężenia kortyzolu Łożyskowa steroidogeneza Progesteron Estrogen + Mięśniówka macicy + Oksytocyna (przysadka matki) + PGF 2α (łożyskowa) ETAPY PORODU I – rozszerzenie szyjki macicy (8-24 godzin) II – przejście płodu przez kanał rodny (od kilku minut do 30min) III – poród łożyska
