Ocena efektywności wykorzystania pomocy finansowej Unii
advertisement
Jan Misiąg, Wojciech Misiąg, Marcin Tomalak Ocena efektywności wykorzystania pomocy finansowej Unii Europejskiej jako instrumentu polityki spójności społeczno-gospodarczej oraz poprawy warunków życia Rzeszów 2013 Jan Misiąg, Wojciech Misiąg, Marcin Tomalak Ocena efektywności wykorzystania pomocy finansowej Unii Europejskiej jako instrumentu polityki spójności społeczno-gospodarczej oraz poprawy warunków życia Rzeszów 2013 Kierownik projektu: prof. WSIiZ dr Wojciech Misiąg Współpraca: Łukasz Cywiński Robert Pater Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki © Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie ISBN 978-83-937166-3-0 Wydawca: Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie ul. Sucharskiego 2, 35-225 Rzeszów Tel. (17) 86 61 111 Email: [email protected] Druk i oprawa: OSDW Azymut Sp. z o.o., Łódź, ul. Senatorska 31 Nakład: 500 egz. OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Spis treści Wstęp ...................................................................................................................................................... 5 Środki UE dla Polski .............................................................................................................................. 9 Zróżnicowanie tempa rozwoju województw w latach 2003–2011 ................................................... 13 Regionalny rozkład wykorzystania środków UE .............................................................................. 17 Wykorzystanie środków UE przez jednostki samorządu terytorialnego ....................................... 33 Wpływ środków UE na rozwój województw...................................................................................... 41 Wpływ środków z budżetu UE na dynamikę wzrostu PKB ......................................................... 42 Niska efektywność inwestycji infrastrukturalnych ............................................................................ 49 Złe ukierunkowanie pomocy UE ...................................................................................................... 50 Brak efektów podażowych .............................................................................................................. 51 Nieznany rozkład faktycznych efektów popytowych ........................................................................ 51 „Przefinansowanie” Polski Wschodniej ........................................................................................... 52 Modelowanie wpływu środków budżetowych UE na tempo wzrostu PKB .................................. 53 Model HERMIN ............................................................................................................................... 53 Model MaMoR2 ............................................................................................................................... 55 Model EUImpactMod....................................................................................................................... 56 Wpływ środków UE na wskaźniki stopnia realizacji celu głównego NSRO i SRK ...................... 58 Wydajność pracy ............................................................................................................................. 60 Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15–64 lat .............................................................................. 61 Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 55–64 lat .............................................................................. 62 Stopa bezrobocia rejestrowanego ................................................................................................... 62 Zgony niemowląt ............................................................................................................................. 63 Wpływ środków z budżetu UE na inne wskaźniki rozwoju społeczno-gospodarczego .............. 64 Produkcja końcowa rolnictwa na 1 hektar użytków rolnych ............................................................. 64 Przeciętne wynagrodzenia .............................................................................................................. 65 Przeciętne dochody na jedną osobę ............................................................................................... 65 Odsetek osób zagrożonych relatywnym ubóstwem ........................................................................ 66 Zgony na choroby układu krążenia ................................................................................................. 67 Zgony na choroby nowotworowe .................................................................................................... 68 Zarejestrowane przestępstwa ......................................................................................................... 69 Wykrywalność przestępstw ............................................................................................................. 70 2 Długość dróg publicznych na 100 km ............................................................................................ 71 Liczba łóżek na 100.000 mieszkańców ........................................................................................... 73 Odsetek gospodarstw domowych z dostępem w mieszkaniu do sieci wodociągowej ..................... 73 Odsetek gospodarstw domowych z dostępem w mieszkaniu do sieci kanalizacyjnej ..................... 74 Odsetek dzieci wiejskich objętych wychowaniem przedszkolnym ................................................... 75 Wnioski ................................................................................................................................................. 77 Wykonanie założeń NSRO i PROW ............................................................................................ 79 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia ..................................................................................... 80 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich .......................................................................................... 82 Wykorzystanie środków UE a wzrost gospodarczy .................................................................... 82 Wykorzystanie środków UE a wzrost poziomu spójności społecznej ......................................... 85 3 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Rekomendacje ............................................................................................................................ 87 Środki UE jako część środków publicznych .................................................................................... 87 Zarządzanie wykorzystaniem środków budżetowych UE ................................................................ 88 Ewidencja i sprawozdawczość ........................................................................................................ 88 System budżetowy .......................................................................................................................... 89 Aneks A. Dane źródłowe ................................................................................................................... 91 Aneks B. Opis wskaźników rozwoju społeczno-gospodarczego ............................................... 117 Aneks C. Prognoza PKB dla województw na lata 2010–2011 ..................................................... 139 Aneks D. Badane kategorie wydatków .......................................................................................... 141 Bibliografia ......................................................................................................................................... 143 4 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Wstęp Zasadniczym celem badań, których wyniki przedstawiamy w niniejszym raporcie, była próba odpowiedzi na pytanie o efektywność wykorzystania środków, jakie począwszy od momentu przystąpienia Polski w 2004 roku kierowane są do naszego kraju z budżetu Unii Europejskiej. Punktem wyjścia dla takich analiz jest zazwyczaj stwierdzenie dwóch oczywistych faktów: że w latach 2004 2012 osiągnęliśmy, mimo narastającego kryzysu w gospodarce światowej, znaczący wzrost gospodarczy i zmniejszyliśmy cywilizacyjny dystans między Polską i najbardziej rozwiniętymi krajami europejskimi, że w tych samych latach otrzymaliśmy z budżetu Unii Europejskiej kwotę przekraczającą 76 mld euro (a po odliczeniu wpłaconych do budżetu składek ponad 50 mld euro), dzięki czemu możliwe było istotne przyspieszenie rozbudowy i modernizacji infrastruktury technicznej i społecznej. Zestawienie tych faktów sugeruje istnienie bezpośredniego związku naszych osiągnięć z absorpcją pomocy unijnej, lecz jednoznacznie go nie dowodzi. Otwarte pozostaje również pytanie o mechanizm wpływu środków unijnych na obserwowane w ostatnich latach zmiany wskaźników obrazujących makroekonomiczną i społeczno-gospodarczą sytuację Polski. O ile bowiem oczywisty wydaje się popytowy efekt napływu do Polski środków unijnych (choć jego skala ze względu na to, iż znacząca część pomocy UE wykorzystana została na kontrakty z firmami zagranicznymi), to wykazanie, że pomoc finansowa pomogła zrealizować w Polsce podstawowe cele unijnej polityki społecznogospodarczej, a więc w szczególności doprowadzić do zwiększenia innowacyjności i konkurencyjności polskiej gospodarki, a także do zmniejszenia dysproporcji międzyregionalnych, rozwoju kapitału ludzkiego i przeciwdziałania różnorakim formom wykluczenia społecznego, nie jest już takie łatwe. Standardowo stosowana metoda oceny makroekonomicznych i społecznych efektów wykorzystania środków z budżetu UE polega: przy analizie ex ante na porównaniu na gruncie konstruowanych w tym celu formalnych modeli gospodarki wyników osiąganych (w modelu) przy dwóch różnych scenariuszach, z których jeden odpowiada „realnej” sytuacji, a drugi zakłada brak unijnej pomocy finansowej, przy analizie ex post na porównaniu faktycznie osiągniętych parametrów rozwoju społecznogospodarczego z wynikami wygenerowanymi, przy pomocy matematycznego modelu gospodarki, przy założeniach odpowiadających scenariuszowi bez pomocy unijnej. Opisana powyżej metodologia jest prosta i klarowna, a uzyskane przy jej pomocy wyniki w jasny sposób pokazują efekty wykorzystania pomocy UE, ma jednak dość zasadniczą wadę. Jest nią niemożność empirycznej weryfikacji prognoz otrzymanych w scenariuszu bez pomocy unijnej. Ani przy analizie ex ante, ani przy analizie ex post nie jesteśmy bowiem w stanie sprawdzić jaki byłby przebieg zdarzeń gospodarczych, gdyby nie korzystano z pomocy finansowej UE. Oznacza to w 5 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA szczególności, że każde obniżenie wyników w wariancie bazowym (bez środków UE) powoduje automatyczne podwyższenie oceny efektywności wykorzystania środków otrzymanych z budżetu UE. W naszym przekonaniu stanowi to istotny problem metodologiczny i nakazuje podchodzić z dużą ostrożnością do ocen otrzymywanych przy pomocy opisanego powyżej schematu. W prezentowanym poniżej raporcie podjęliśmy próbę innego podejścia do problemu oceny efektywności wykorzystania środków europejskich. Podejście to – w największym skrócie – polega na poddaniu analizie statystycznej relacji pomiędzy zmianami wskaźników obrazujących rozwój społeczno-gospodarczy poszczególnych regionów (województw), a rozmiarami pomocy unijnej kierowanej do tych województw. Uznaliśmy przy tym, że podstawą oceny tempa rozwoju poszczególnych województw powinny być nie tylko klasyczne mierniki rozwoju gospodarczego, lecz również inne wskaźniki, obrazujące zarówno stan gospodarki regionów, jak i poziom życia jego mieszkańców. Zakładamy więc, że im wyższa jest korelacja zmian wskaźników opisujących rozwój województwa z rozmiarami pomocy UE kierowanej do poszczególnych województw, tym mocniejsze są podstawy do uznania, że pomoc unijna stanowi istotny czynnik rozwoju. Podejście takie – mające również swoje wady, które opiszemy nieco później – może być również punktem wyjścia do oceny zależności osiąganych efektów społeczno-gospodarczych nie tylko od rozmiarów pomocy unijnej, lecz również od jej struktury – przypuszczać można, że „siła oddziaływania” pewnej kwoty pomocy unijnej w postaci dopłat bezpośrednich dla rolników będzie inna niż siła oddziaływania takiej samej kwoty przekazanej do wybranego województwa w formie środków na wspieranie zadań z zakresu infrastruktury technicznej i społecznej, wsparcie przedsiębiorstw lub rozwój obszarów wiejskich. Statystyczna analiza związków między zmianami wskaźników rozwoju, a rozmiarami i strukturą pomocy unijnej może wreszcie być przydatna do analizy wykorzystywanych w latach 2004–2012 algorytmów regionalnego podziału środków unijnych. Problem ten ma istotne znaczenie dla efektywności wykorzystania kwoty pomocy unijnej przyznanej Polsce. Przeprowadzone przez nas w latach 2009–2010 badania algorytmów podziału pomiędzy 1 regiony różnego rodzaju środków publicznych wykazały, że podział znacznej części środków publicznych odbywa się według zasad, których stosowanie nie sprzyja ich optymalnej alokacji. W toku tych badań stwierdziliśmy m.in., że: – – – – – – 1 sytuację finansową województw w większym stopniu kształtują przepływy środków publicznych między instytucjami publicznymi i między województwami w ramach jednej instytucji, niż terytorialny rozkład dochodów publicznych przypisanych a priori do ich wykorzystania w województwie, w którym zostały one pobrane, podział środków publicznych pomiędzy województwa dokonywany jest przez wiele niezależnie działających instytucji i nie istnieje żaden mechanizm pozwalający na efektywną koordynację polityki regionalnej, znaczna część transferów środków publicznych wpływających na sytuację finansową województw odbywa się bez formalnego sprecyzowania trybu i kryteriów alokacji środków, tam, gdzie kryteria alokacji zostały sformułowane, ich stosowanie prowadzi raczej do zmniejszenia dysproporcji w przepływach środków pieniężnych, niż do zmniejszenia dysproporcji w poziomie wykonywania zadań publicznych – jest tak i przy podziale środków krajowych, i przy dystrybucji środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej, żaden z przeanalizowanych przez nas algorytmów przepływu środków do województw nie odwoływał się do kryteriów związanych z jakością wykonywanych zadań, system ewidencji i sprawozdawczości obowiązujący dziś w sektorze finansów publicznych nie jest nastawiony na dostarczanie danych do analiz regionalnych. W. Misiąg, M. Tomalak, Analiza algorytmów podziału środków publicznych z punktu widzenia polityki regionalnej, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2010 6 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Odrębnym problemem, z którym musieliśmy się zmierzyć podejmując badania nad efektywnością wykorzystania środków pochodzących z budżetu UE, był zakres i jakość danych niezbędnych do przeprowadzenia zaplanowanych badań. Wskazując ogólnie na poważne trudności związane z dostępnością niezbędnych danych, szczególną uwagę zwrócić należy na dwie związane z tym kwestie. Po pierwsze, nie istnieje jednolita sprawozdawczość dotycząca wykorzystania środków UE. W szczególności całkowicie odmienne reżimy sprawozdawcze obowiązują w odniesieniu do środków finansujących przedsięwzięcia polityki strukturalnej UE, a inne i zróżnicowane pomiędzy instytucjami – w odniesieniu do środków finansujących zadania Wspólnej Polityki Rolnej. Niemożliwe jest też w praktyce uzgodnienie wielkości wydatków finansowanych środkami pochodzącymi z budżetu UE w sprawozdaniach publikowanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego i przez agencje płatnicze dokonujące wydatków z zakresu Wspólnej Polityki Rolnej z odpowiednimi danymi z podstawowej sprawozdawczości budżetowej. Po drugie, wskaźniki obrazujące rozwój społeczno-gospodarczy w układzie regionalnym w praktyce dostępne są tylko dla szczebla wojewódzkiego. Dla powiatów i gmin publikowane są tylko nieliczne, rozproszone wskaźniki, które nie dają podstawy dla rozsądnej, całościowej oceny poziomu życia i dynamiki procesów rozwojowych. W efekcie zmuszeni byliśmy zmodyfikować pierwotne założenia badawcze i ograniczyć analizę wpływu wydatków „unijnych” na wartości (i zróżnicowanie) wskaźników opisujących sytuację społeczno-gospodarczą jednostek samorządu terytorialnego do porównań międzywojewódzkich. Zapewnieniu jednolitości i rzetelności danych o wykorzystaniu w Polsce środków pochodzących z budżetu UE nie sprzyja również fakt, iż na przestrzeni lat 2004–2012 obowiązywały trzy różne systemy gospodarowania środkami unijnymi, a więc i trzy różne systemy sprawozdawcze: – – – w latach 2004–2006 niemal wszystkie wydatki finansowane środkami pochodzącymi z budżetu UE dokonywane były z rachunków tzw. kont programowych, wyłączonych z systemu rachunków budżetu państwa, a tylko część dochodów i wydatków unijnych realizowana była w ramach budżetu państwa, w latach 2007–2009 obowiązywała, zarówno w budżecie państwa, jak i w budżetach jednostek samorządu terytorialnego, zasada, iż wszystkie dochody ze środków budżetu UE oraz wszystkie wydatki finansowane tymi środkami dokonywane są z rachunków odpowiednich budżetów – i taki właśnie sposób ewidencji rozliczeń pomiędzy Polską i budżetem UE uznać należy za najlepszy, 2 od roku 2010 z budżetu państwa wyodrębniono budżet środków europejskich , w którym ujmowane są dochody pochodzące z budżetu UE oraz wydatki finansowane tymi dochodami, Poniższy raport składa się z sześciu rozdziałów, W pierwszych trzech rozdziałach przedstawiliśmy najważniejsze dane zgromadzone w toku badań. Analizie zostały kolejno poddane dane dotyczące: – – – środków przekazywanych Polsce z budżetu Unii Europejskiej, zróżnicowania tempa wzrostu województw w latach 2004–2011, wydatków – w układzie regionalnym (wojewódzkim) – finansowanych środkami pochodzącymi z budżetu UE. 2 Naszym zdaniem wyłączenie budżetu środków europejskich z budżetu państwa, czyli zastąpienie budżetu państwa w kształcie obowiązującym do roku 2009 dwoma odrębnymi planami finansowymi („nowym”, węższym budżetem państwa i budżetem środków europejskich) nastąpiło wbrew przepisom ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, W ustawie tej ustanowiono budżet środków europejskich nie jako odrębny plan finansowy, lecz jako część budżetu państwa. Wynika to z treści art. 124 ust. 1 pkt 6, który do wydatków budżetu państwa zalicza wydatki na realizację programów finansowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej oraz z bezzwrotnej pomocy państw członkowskich EFTA, w tym wydatki budżetu środków europejskich. O tym, że intencją ustawodawcy było umieszczenie budżetu środków europejskich „wewnątrz” budżetu państwa, świadczy również treść art. 118, w którym określono relacje między deficytem budżetu państwa i deficytem budżetu środków europejskich. 7 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA W czwartym rozdziale przedstawiona została analiza wykorzystania środków UE przez jednostki samorządu terytorialnego. Dane o wydatkach finansowanych środkami unijnymi pochodzą ze sprawozdań budżetowych jednostek samorządu terytorialnego, co zapewnia jednolitość ujęcia wszystkich rodzajów pomocy unijnej, a także możliwość prowadzenia analiz tych wydatków w różnych przekrojach. W kolejnym, piątym rozdziale omówione zostały zależności pomiędzy zmianami wartości dziewiętnastu wybranych zmiennych charakteryzujących rozwój społeczno-gospodarczy województwa, a rozmiarami środków unijnych kierowanych do tych województw. Analizowano między innymi wpływ środków unijnych na tempo wzrostu produktu krajowego brutto, na wartości zmiennych przyjętych za kluczowe wskaźniki realizacji celów Strategii Rozwoju Kraju, a także na wybrane, inne wskaźniki rozwoju społeczno-gospodarczego. Ostatni, szósty rozdział, zawiera omówienie wniosków i rekomendacji z badań opisanych we wcześniejszych rozdziałach Uzupełnieniem zasadniczego tekstu raportu są aneksy, zawierające między innymi najważniejsze dane wejściowe oraz omówienie przyjętej metody szacowania PKB według województw w roku 2011, dla którego nie są jeszcze dostępne oficjalne dane GUS. 8 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Środki UE dla Polski 3 Według danych Ministerstwa Finansów pomiędzy 1 maja 2004 roku (gdy Polska stała się członkiem Unii Europejskiej) i 31 grudnia 2012 roku do Polski napłynęło ponad 76,8 mld euro, z czego aż 38,7% przypada na lata 2011–2012. W tym samym okresie Polska wpłaciła w tym z tytułu składek należnych od Polski – ponad 22,8 mld euro. Polska dokonała też zwrotów wcześniej otrzymanych środków na kwotę ok. 140 mln euro, co odpowiada 1,8‰ otrzymanej kwoty. Dodatnie saldo rozliczeń pomiędzy budżetem UE i Polską wyniosło ok. 50,2 mld euro. Za jedno euro wpłacone przez Polskę do budżetu UE, wpłynęło do Polski średnio 2,85 euro. Tabela 1. Rozliczenia Polski z budżetem UE w latach 2004–2012 Treść 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Razem 11.229 3.490 2 7.738 14.271 3.734 44 10.492 15.439 3.569 2 11.868 76.764 26.459 141 50.165 mln euro 1. 2. 3. 4. Transfery z budżetu UE Składki Zwroty do budżetu UE Saldo (1 – 2 – 3) 2.478 1.319 0 1.159 4.018 2.379 23 1.616 5.269 2.552 4 2.712 7.406 2.779 45 4.582 7.396 3.402 8 3.986 9.258 3.234 13 6.012 Źródło: dane Ministerstwa Finansów (www.mf.gov.pl) W globalnej kwocie transferów z budżetu UE wyróżnić można cztery podstawowe składniki: – – – – 4 środki z programów przedakcesyjnych (PHARE, SAPARD i ISPA ), przyznane Polsce jeszcze przed przystąpieniem do UE i stopniowo wygasające po roku 2004, środki z funduszy strukturalnych UE, obejmujące głównie transfery z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz z Funduszu Spójności (FS), a w pierwszych latach po akcesji – również z Europejskiego Funduszu Rolnego Orientacji i Gwarancji oraz Finansowego Instrumentu Orientacji Rybołówstwa, środki finansujące przedsięwzięcia Wspólnej Polityki Rolnej i obejmujące środki na dopłaty bezpośrednie, na realizację dwóch kolejnych Programów Rozwoju Obszarów Wiejskich (2004–2006 oraz 2007–2013), a także transfery na inne zadania (m.in. interwencje rynkowe i wsparcie rybołówstwa), inne transfery, spośród których największe znaczenie mają środki przekazywane Polsce w pierwszych latach członkostwa w UE na wsparcie procesów integracyjnych (tzw. Instrument Płynności, Transition Facility, Instrument Schengen) – do kategorii „innych transferów” zali- 3 Podstawowym źródłem danych wykorzystywanym w tym rozdziale są publikowane co miesiąc przez Ministerstwo Finansów zestawienia transferów pomiędzy Polską i budżetem Unii Europejskiej. Aktualne zestawienie oraz archiwalne zestawienia na koniec kolejnych lat dostępne są na stronie internetowej Ministerstwa Finansów: http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/unia-europejska/transfery-finansowe-polska-ue 4 Finansowanie zadań z programu ISPA było po roku 2004 kontynuowane środkami Funduszu Spójności. 9 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA czamy też środki na finansowanie inicjatyw wspólnotowych, środki przekazywane polskim beneficjentom w ramach ramowych programów badań naukowych i kilka mniejszych pozycji. Przeważająca część kierowanych do Polski transferów pochodziła z funduszy strukturalnych UE. Narzuciło to kierunki wykorzystania środków unijnych, gdyż zgodnie z zasadami gospodarowania funduszami strukturalnymi UE w zadaniach realizowanych w Polsce z finansowym wsparciem środkami z budżetu UE, przeważająca ich część skierowana została na finansowanie inwestycji z zakresu transportu (drogowego i kolejowego) oraz ochrony środowiska. Tabela 2. Transfery z budżetu UE do Polski w latach 2004–2012 2004 Treść 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2004–2011 2004–2012 mln euro Transfery ogółem Środki przedakcesyjne Polityka strukturalna Wspólna Polityka Rolna Dopłaty bezpośrednie PROW Inne Pozostałe transfery 2.478 692 841 297 0 287 11 647 4.018 901 775 1.542 703 662 177 799 5.269 487 1.881 2.154 812 1.150 193 747 7.406 353 4.388 2.554 935 1.551 68 111 7.396 374 4.779 2.083 1.038 847 198 161 9.258 11.229 14.271 15.439 153 108 80 24 5.996 7.542 9.725 10.469 2.965 3.516 4.326 4.931 1.446 1.828 2.395 2.702 1.044 1.572 1.706 1.593 475 116 225 146 144 63 140 31 Transfery ogółem Środki przedakcesyjne Polityka strukturalna Wspólna Polityka Rolna Dopłaty bezpośrednie PROW Inne Pozostałe transfery 100,0 27,9 33,9 12,0 0,0 11,6 0,4 26,1 100,0 22,4 19,3 38,4 17,5 16,5 4,4 19,9 100,0 9,2 35,7 40,9 15,4 21,8 3,7 14,2 100,0 4,8 59,2 34,5 12,6 20,9 0,9 1,5 100,0 5,1 64,6 28,2 14,0 11,4 2,7 2,2 100,0 1,7 64,8 32,0 15,6 11,3 5,1 1,6 61.326 3.150 35.926 19.437 9.156 8.817 1.464 2.812 76.764 3.174 45.951 24.369 11.849 10.410 1.610 2.843 100,0 5,1 58,6 31,7 14,9 14,4 2,4 4,6 100,0 4,2 60,6 31,5 15,6 13,7 2,1 3,7 %% 100,0 1,0 67,2 31,3 16,3 14,0 1,0 0,6 100,0 0,6 68,1 30,3 16,8 12,0 1,6 1,0 100,0 0,2 69,1 30,5 18,6 11,0 1,0 0,2 Źródło: dane Ministerstwa Finansów (www.mf.gov.pl) Z zamieszczonego poniżej wykresu wynika, że dzięki środkom na programy przedakcesyjne (Phare, SAPARD)Polska osiągnęła nadwyżkę w rozliczeniach z UE już w pierwszym roku swego członkostwa. Wykres 1. Składki do budżetu UE i środki otrzymane z budżetu UE w latach 2004–2012 18 mld € 16 14 12 Środki otrzymane Składka 10 8 6 4 2 0 2004 2005 2006 2007 Źródło: dane Ministerstwa Finansów (www.mf.gov.pl) 10 2008 2009 2010 2011 2012 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA W analizowanych przez nas latach 2004–2011 do Polski trafiło z budżetu Unii Europejskiej ponad 61,3 mld euro. Kwota transferów wykorzystanych na finansowanie projektów korzystających z unijnego wsparcia była jednak znacznie mniejsza, gdyż: – – – 5 na pozabudżetowych rachunkach środków pochodzących z budżetu UE pozostało w końcu 2011 roku 3.310,3 mln euro, z rachunku, na którym gromadzono są środki otrzymane z budżetu UE, przekazano do budżetu państwa – jako swego rodzaju „pożyczkę” (bez określonego terminu zwrotu) – kwotę 3.046,3 mln euro, w latach 2004–2006 Polska otrzymała z budżetu UE – z tytułu finansowania tzw. „Instrumentu Płynności” – kwotę 1.616,6 mln euro – środki te zostały zaliczone do dochodów budżetu państwa, a ich wykorzystanie nie wiązało się z koniecznością realizacji jakichkolwiek a priori ustalonych zadań – była to więc specyficzna „dotacja podmiotowa” dla polskiego budżetu, mająca wzmacniać równowagę finansów publicznych w Polsce w pierwszych latach po przystąpieniu do UE. Tak więc do wykorzystania na finansowanie wydatków ujętych we wspieranych z budżetu UE projektach i programach pozostała kwota ok. 53,4 mld euro. Biorąc pod uwagę rozkład w czasie transferów z budżetu UE oraz zmieniający się kurs euro do złotego można przyjąć, że kwota 53,4 mld euro odpowiada ok. 210–215 mld zł. Zauważyć należy, że z kwoty prawie 76,8 mld euro przekazanych Polsce z budżetu UE od maja 2004 roku do końca roku 2012, aż 52%, czyli ok. 40 mld euro, stanowią transfery skierowane do Polski w latach 2010–2012, W ostatnich trzech latach trafiło więc do Polski więcej środków z budżetu UE niż w pięciu poprzednich latach. 5 Środki przekazywane do Polski z budżetu UE nie zostają automatycznie zaliczone do dochodów budżetowych. Są one gromadzone na wyodrębnionym rachunku w NBP i przekazywane na rachunek dochodów budżetu środków europejskich w kwotach i terminach określanych przez Ministra Finansów i na jego dyspozycję. Nie ma przy tym żadnych reguł określających te kwoty i terminy. Taki sposób rozliczania transferów z budżetu UE jest niezgodny z zasadą kasowej ewidencji operacji budżetowych, wyraźnie sformułowaną w ustawie o finansach publicznych. Publikowane przez Ministerstwo Finansów dane o rozliczeniach pomiędzy budżetem UE i Polską obejmują jednak wszystkie transfery do Polski, niezależnie od tego, czy zostały już one zaliczone do dochodów budżetowych. 11 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Zróżnicowanie tempa rozwoju województw w latach 2003–2011 Przez wszystkie lata od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej polska gospodarka utrzymała wzrostowy trend produktu krajowego brutto. Tym samym do ponad 20 lat wydłużył się trwający od 1992 roku okres nieprzerwanego wzrostu PKB. Pomiędzy rokiem 2003 i 2011 produkt krajowy brutto Polski, mierzony w cenach stałych, wzrósł o 43,1%. Oznacza to, że średnie roczne tempo wzrostu PKB wyniosło prawie 4,6%. Tempo wzrostu PKB było w całym okresie mocno zróżnicowane – od ponad 6% w ostatnich latach poprzedzających światowy kryzys finansowy i gospodarczy do 1,9% w roku 2009. Po dwóch latach (2010–2011) szybszego wzrostu w 2012 roku tempo wzrostu PKB ponownie spadło (według wstępnych szacunków GUS) do ok. 2%. Dodać warto, że w tym samym 6 okresie – od roku 2003 do roku 2011 – realna wartość PKB w krajach UE-27 wzrosła o 11,1%, co daje średnie tempo wzrostu wynoszące 1,3% rocznie. Gdy uwzględnimy jeszcze wstępne wyniki za rok 2012, przeciętne tempo wzrostu PKB w latach 2004–2012 w Polsce wyniesie 4,3%, a w UE-27 – 1,1%. Tabela 3. Dynamika wzrostu produktu krajowego brutto w latach 2003–2012 (ceny stałe) Treść 2003 2004 2005 2006 2007 103,9 102,8 102,7 102,1 103,3 114,2 109,6 105,3 102,8 104,3 104,7 114,7 114,0 115,8 103,6 106,2 102,7 102,1 101,4 108,0 104,7 106,2 102,5 105,2 105,0 116,1 114,6 117,3 2008 2009 2010 2011 2012 101,6 105,6 102,0 102,1 88,5 93,2 87,6 103,9 98,9 103,3 103,2 108,5 110,1 111,5 104,3 103,4 101,5 102,5 110,5 107,7 105,5 102,0 100,1 100,4 100,5 99,0 102,4 98,1 132,0 132,6 127,5 127,1 154,5 153,7 153,0 137,1 138,7 131,9 131,2 168,8 172,3 174,3 143,1 143,4 133,8 134,4 186,5 185,6 183,8 146,0 143,5 134,4 135,1 184,7 190,0 192,6 Rok poprzedni = 100 Produkt krajowy brutto Popyt krajowy Spożycie Spożycie z dochodów osobistych Akumulacja Eksport Import 106,8 107,3 104,6 104,9 124,3 109,1 113,7 105,1 108,7 106,1 105,7 104,0 107,1 108,0 Rok 2003 = 100 Produkt krajowy brutto Popyt krajowy Spożycie Spożycie z dochodów osobistych Akumulacja Eksport Import 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 105,3 106,2 104,3 104,7 114,7 114,0 115,8 109,0 108,9 107,1 106,9 116,2 123,1 121,3 115,8 116,8 112,7 112,3 135,0 141,1 142,2 123,6 126,9 117,8 117,8 167,9 153,9 161,7 129,9 134,0 125,0 124,5 174,6 164,9 174,6 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS i Eurostatu Z danych w zamieszczonej powyżej tabeli wyraźnie odczytać można zmiany, jakie w strukturze wykorzystania PKB nastąpiły po wejściu Polski do UE. Zwraca uwagę bardzo wysokie tempo wzrostu akumulacji (prawie 7,9% rocznie) i jeszcze wyższe tempo wzrostu eksportu (8,1% rocznie), prze6 Symbolem UE-27 określamy państwa, będące obecnie członkami Unii Europejskiej. 13 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA wyższające tempo wzrostu importu. Widzimy też, szczególnie w danych z roku 2012, przeniesione do Polski skutki kryzysu na rynkach światowych – osłabienie tempa wzrostu PKB i wszystkich składowych jego wykorzystania. Od roku 2004 gospodarka polska rozwija się szybciej niż traktowana łącznie gospodarka 27 państw tworzących obecnie Unię Europejską. Średnie tempo wzrostu PKB w Polsce było w latach 2004–2011 o ok. 3,5 punktu procentowego wyższe od tempa wzrostu PKB gospodarek UE-27. Co więcej, tempo wzrostu PKB było w Polsce wyższe niż w Unii Europejskiej w każdym roku od roku 2003 poczynając. Wstępne szacunki GUS i Eurostatu wskazują, że tendencja taka utrzymała się również w roku 2012 – GUS szacuje bowiem tempo wzrostu PKB w Polsce na ok. 2%, natomiast w krajach UE-27 wstępne szacunki pokazują spadek realnej wartości PKB o 0,3%. Polska dogania więc rozwinięte kraje UE pod względem wielkości PKB. W 2003 roku, ostatnim przed przystąpieniem Polski do UE, produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca Polski stanowił ok. 49% średniego poziomu PKB per capita w krajach UE-27, obliczanego według metodologii PPS (Purchasing Power System). W roku 2011 wskaźnik ten wynosił już 64%, a z naszych wstępnych obliczeń wynika, że w roku 2012 Polska doszła już do poziomu 65% PKB na jednego mieszkańca krajów UE-27. Na zamieszczonym poniżej wykresie przedstawiono tempo zmian PKB w Polsce i w UE-27 od roku 1998 do roku 2012. Zwraca uwagę nie tylko sygnalizowany już wcześniej fakt szybszego wzrostu PKB w Polsce niż w UE, ale i to, że zmiany tempa wzrostu PKB w Polsce dość wiernie „kopiują” zmiany tempa wzrostu PKB w całej UE. Widzimy też, że opóźnienie, z jakim gospodarka polska reagowała na zmiany tempa wzrostu PKB w Unii Europejskiej, w żadnym przypadku nie było większe niż rok. Świadczy to o bardzo dużej sile oddziaływania procesów zachodzących w gospodarce światowej, a w szczególności w Unii Europejskiej, na stan i perspektywy rozwojowe polskiej gospodarki. Podkreślić jednak należy i to, że od 2005 roku tempo wzrostu gospodarki polskiej było stale o co najmniej 2 punkty procentowe wyższe niż w całej Unii Europejskiej. W efekcie czas światowego kryzysu okazał się jednocześnie okresem szybkiego zmniejszania dystansu pomiędzy Polską i rozwiniętymi krajami europejskimi. Wykres 2. Dynamika produktu krajowego brutto per capita w Polsce i w UE-27, w latach 1998–2012 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 -2,0 -4,0 -6,0 * Dane wstępne Źródło: dane GUS i Eurostatu 14 POLSKA UE 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012* OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Mocno zróżnicowane były w latach 2004–2011 wskaźniki obrazujące dynamikę wzrostu PKB w poszczególnych województwach. Z danych zamieszczonych w Banku Danych Lokalnych wynika bowiem, że: – – – – najwyższe tempo wzrostu (54%, czyli średnio 5,5% rocznie) osiągnęło województwo mazowieckie, wyższe od przeciętnej krajowej tempo wzrostu PKB odnotowano również w województwach: – lubuskim, – małopolskim, – podkarpackim, – pomorskim, – śląskim, najwolniej (średnio o 3% rocznie) rosło PKB w województwie podlaskim, wolniejsze niż 3,3% rocznie było również tempo wzrostu PKB w województwach opolskim, warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim. Wynikają stąd dwa ważne wnioski: – – po pierwsze, po roku 2004 szybciej rozwijały się te województwa, w których wyjściowy poziom PKB był relatywnie wysoki, po drugie – nawet w tych województwach, w których tempo wzrostu PKB było wyraźnie niższe od średniej dla całej Polski, dynamika PKB była znacznie wyższa od przeciętnej dla całej UE. Tabela 4. Dynamika wzrostu produktu krajowego brutto według województw w latach 2000–2011 (ceny stałe) Treść 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2003-2011a %% Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 104,3 101,8 107,4 103,3 102,6 103,1 105,9 105,2 103,0 101,4 105,4 102,6 104,2 103,1 103,3 106,7 103,6 101,2 99,2 101,6 102,7 100,0 101,3 98,3 103,6 97,7 102,7 104,7 100,9 100,9 100,2 98,6 101,5 99,2 101,4 103,3 100,9 100,4 100,8 102,6 102,8 100,6 100,9 101,2 100,7 103,6 102,3 102,9 100,7 98,8 99,9 103,9 103,0 102,4 103,6 102,7 105,3 105,1 104,0 102,0 104,8 102,5 102,7 103,7 104,7 107,7 105,4 100,4 105,3 104,3 104,6 102,5 107,9 104,1 104,8 104,9 113,0 103,1 103,1 104,3 108,1 103,7 103,5 107,5 102,8 103,6 105,5 101,5 102,1 105,3 103,5 104,2 106,5 100,3 102,9 103,1 104,6 99,6 100,2 102,7 104,0 104,1 106,2 109,9 106,3 104,6 104,7 105,8 108,0 108,0 102,7 104,9 104,7 106,6 104,0 107,3 104,4 104,6 104,4 106,8 108,3 106,4 107,1 106,2 106,9 105,8 107,3 109,4 105,4 107,7 106,7 106,6 108,3 105,5 106,2 105,3 105,1 104,0 104,3 107,2 102,0 105,1 105,9 104,5 107,1 107,1 103,1 101,9 106,3 108,5 104,6 105,4 106,4 101,6 103,0 99,9 98,0 101,4 99,7 101,0 102,9 98,0 101,0 102,6 104,6 100,8 98,4 101,6 103,7 99,0 103,9 107,2 102,7 104,2 102,8 104,4 103,0 106,0 100,8 102,1 102,3 102,8 103,4 101,2 103,2 102,0 102,7 104,3 102,2 104,6 104,4 105,5 103,3 105,7 102,6 108,8 105,8 103,8 104,7 105,4 107,9 103,9 105,8 102,9 104,6 104,3 104,1 103,6 104,9 104,3 104,8 105,5 103,3 104,8 103,0 104,9 104,8 104,3 103,2 104,5 103,3 a Średnie tempo wzrostu w latach 2004–2011 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Zróżnicowanie tempa wzrostu PKB w województwach nie spowodowało zmniejszenia rozpiętości poziomu PKB. W 2011 roku PKB na jednego mieszkańca w województwie mazowieckim odpowiadało 241,3% PKB per capita w województwie podkarpackim (tu PKB na jednego mieszkańca było w 2011 roku najmniejsze). W latach poprzednich, gdy województwem o najniższym PKB na jednego mieszkańca było lubelskie, w roku 1999 relacja PKB na jednego mieszkańca województwa mazowieckiego do PKB per capita w województwie lubelskim wynosiła 217,2%, w roku 2003 – 217,3%, a w roku 2007 – 237,1%. Zwraca też uwagę fakt rosnącej luki pomiędzy PKB na jednego mieszkańca i średnim krajowym poziomem PKB na jednego mieszkańca we wszystkich województwach Polski Wschodniej. 15 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela 5. Produkt krajowy brutto per capita według województw w latach 1999–2011 1999 Treść 2003 2007 2011 1999 Średnia dla Polski = 100 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 100,0 104,0 87,9 71,1 90,3 90,7 86,9 154,4 83,5 71,9 73,9 101,1 106,8 77,3 77,9 104,8 99,9 100,0 101,9 89,5 71,1 86,6 92,8 86,0 154,5 79,2 71,5 75,9 99,1 109,2 78,3 78,5 104,9 93,6 2003 2007 2011 Średnia dla UE-27 = 100 100,0 108,5 86,9 67,9 88,1 92,5 86,3 159,8 82,8 67,4 74,0 98,3 106,5 76,8 74,1 104,4 89,1 100,0 112,6 83,9 67,7 84,5 92,3 84,8 162,4 79,6 67,3 72,8 95,8 107,1 76,0 73,4 104,0 87,0 48,0 49,9 42,2 34,1 43,4 43,5 41,7 74,1 40,1 34,5 35,5 48,5 51,3 37,1 37,4 50,3 47,9 49,0 49,9 43,9 34,9 42,4 45,5 42,1 75,7 38,8 35,1 37,2 48,5 53,5 38,4 38,5 51,4 45,9 54,0 58,6 46,9 36,6 47,6 50,0 46,6 86,3 44,7 36,4 40,0 53,1 57,5 41,5 40,0 56,4 48,1 64,0 72,0 53,7 43,3 54,1 59,1 54,3 104,0 51,0 43,1 46,6 61,3 68,5 48,6 47,0 66,6 55,7 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS i Eurostatu Narastanie rozpiętości pomiędzy wojewódzkimi wskaźnikami PKB na jednego mieszkańca nie oznacza zmniejszania się realnej wielkości PKB w biedniejszych województwach, nie oznacza też rosnącego dystansu pomiędzy mniej rozwiniętymi regionami Polski i Unią Europejską. Przypomnieć jednak należy, że za cel strategiczny NSRO uznano tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej, a jednym z sześciu celów horyzontalnych NSRO jest „Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginali7 zacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej , Do chwili obecnej celu tego nie udało się zrealizować. Wykres 3. Produkt krajowy brutto per capita w latach 2000–2011 (UE-27 = 100) 120 POLSKA WOJEWÓDZTWO MAZOWIECKIE POLSKA WSCHODNIA 100 80 60 40 20 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: dane z Banku Danych Lokalnych GUS 7 Polska – Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007–2013 wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Narodowa Strategia Spójności, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007, s. 40 i 42 16 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Regionalny rozkład wykorzystania środków UE Podstawą dalszej analizy jest sporządzone przez nas zestawienie obrazujące podział na województwa kwot wydatkowanych w Polsce – w ramach wybranych programów – ze środków pochodzących z budżetu UE. W zestawieniu ujęto następujące kategorie wydatków: 1) 2) 3) z funduszy przedakcesyjnych UE wydatki ponoszone w ramach programów SAPARD i PHARE z funduszy strukturalnych UE i z Funduszu Spójności wydatki: – finansowane środkami Funduszu Spójności, łącznie z wydatkami ujętymi pierwotnie w programie ISPA – ponoszone w ramach sektorowych programów operacyjnych (SPO) ustanowionych dla perspektywy finansowej 2004–2006 (SPO „Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwoju Obszarów Wiejskich”, SPO „Rozwój Zasobów Ludzkich”, SPO „Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw”, SPO „Infrastruktura Transportowa i Gospodarka Morska”, SPO „Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb”, – ponoszone w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR), – ponoszone w ramach programów operacyjnych (PO) ustanowionych dla perspektywy finansowej 2007–2013 (PO „Rozwój kapitału ludzkiego”, PO „Innowacyjna gospodarka”, PO „Infrastruktura i środowisko”, PO „Rozwój Polski Wschodniej”, PO „Pomoc Techniczna”, – ponoszone w ramach szesnastu regionalnych programów operacyjnych (RPO), w ramach finansowania przedsięwzięć Wspólnej Polityki Rolnej wydatki na: – dopłaty bezpośrednie, – zadania realizowane w ramach Programów Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata 2004–2006 i 2007–2013. Szacujemy, że tak określony zakres analizy obejmuje ok. 93–95% wszystkich wydatków sfinansowanych środkami budżetu UE w latach 2004–2011. Z pominiętych przez nas wydatków wymienić należy: – – – – wydatki ponoszone w ramach programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej (dawniej :INTERREG) i programów EQUAL, wydatki z Funduszy Migracyjnych, wydatki na interwencje rynkowe w ramach Wspólnej Polityki Rolnej, wydatki finansowane w latach 2008–2011 z Europejskiego Funduszu Rybackiego. Pominęliśmy także wydatki finansowane ze środków przyznanych Polsce bezpośrednio po przystąpieniu do UE w 2004 roku, w ramach takich programów jak Transition Facility, Instrument Schengen oraz Instrumentu Płynności. Przyczyną pominięcia tych wydatków był albo brak wiarygod- 17 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA nych danych o podziale środków na województwa (tak było np. w przypadku środków na interwencje na rynkach rolnych), albo specyficzny charakter pomijanego programu – tak jak w przypadku Instrumentu Płynności, z którego środki zostały przekazane bezpośrednio do budżetu państwa bez wskazywania konkretnych zadań do sfinansowania z tych środków i bez konieczności ich szczegółowego rozliczenia wydatkami na konkretne zadania. Szacujemy, że wydatki poniesione ramach wyżej wymienionych programów wyniosły w latach 2004–2011 ok. 3,5–4 mld euro, czyli ok. 15 mld zł. Zgodnie z konwencją przyjętą w sprawozdaniach sporządzanych w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego (a także w sprawozdaniach z realizacji programów rozwoju obszarów wiejskich) za podstawowe kryterium przypisania wydatku do danego województwa przyjęto lokalizację siedziby beneficjenta. W przypadku dużych projektów inwestycyjnych, obejmujących więcej niż jedno województwo, w sprawozdaniach z wykonania odpowiednich programów operacyjnych wydatki zostały szacunkowo podzielone pomiędzy poszczególne województwa. Stosuje się to w szczególności do dużych inwestycji drogowych i kolejowych. Taki sposób przypisywania środków unijnych do właściwych województw nie ułatwia analizy regionalnego zróżnicowania efektywności środków unijnych. Podana .metoda podziału jest bowiem opisana w sposób nieprecyzyjny i niejednoznaczny – w wyjaśnieniach Ministerstwa Rozwoju Regionalnego nie podano ani ścisłego określenia pojęcia „duże projekty inwestycyjne”, ani sposobu dokonywania szacunkowego podziału wartości projektu pomiędzy województwa. Zestawienie przypisanych poszczególnym województwom wydatków finansowanych środkami UE zostało opracowane na podstawie dokumentów przygotowanych i udostępnianych przez: – – – – – – Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Finansów, Narodowy Bank Polski, Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Agencję Rynku Rolnego. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego w ramach sprawozdawczości funduszy strukturalnych opracowuje i publikuje okresowe (roczne, półroczne i kwartalne) sprawozdania dotyczące unijnych programów operacyjnych (PO „Kapitał Ludzki”, PO „Infrastruktura i Środowisko”, PO „Innowacyjna Gospodarka”, PO „Rozwój Polski Wschodniej”, PO „Pomoc Techniczna” oraz regionalne programy operacyjne). Każdy półroczny raport z realizacji programów operacyjnych, dla których Ministerstwo 8 Rozwoju Regionalnego jest (lub było) instytucją zarządzającą, w załączniku 2b w tabeli 2 pokazuje stan wykorzystania środków europejskich w ujęciu wojewódzkim. Raporty roczne są tworzone w inny sposób i nie zawierają danych w podziale na województwa. Do naszego projektu wykorzystaliśmy następujące sprawozdania i raporty opracowane w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego: 1) sprawozdania z realizacji Programu Operacyjnego „Kapitał Ludzki” za II półrocze za lata 2007, 2) 2008, 2009, 2010 oraz 2011 r. , sprawozdania okresowe z realizacji Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko” za II 3) półrocze za lata 2007, 2008, 2009, 2010 oraz 2011 r. , sprawozdania okresowe z realizacji Programu Operacyjnego „Innowacyjna Gospodarka” za II 9 10 11 półrocze za lata 2007, 2008, 2009, 2010 oraz 2011 r. , 8 Wszystkie półroczne sprawozdania z wykonania programów operacyjnych sporządzane były według jednolitego wzoru. 9 http://www.efs.gov.pl/AnalizyRaportyPodsumowania/Strony/default.aspx?zakladka=1&strona=1#zakladka =1&strona=1 10 http://www.pois.gov.pl/AnalizyRaportyPodsumowania/Strony/default.aspx 11 http://www.poig.gov.pl/AnalizyRaportyPodsumowania/Strony/default.aspx 18 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA 4) 5) sprawozdania okresowe z realizacji Programu Operacyjnego „Rozwój Polski Wschodniej” za II 12 półrocze za lata 2007, 2008, 2009, 2010 oraz 2011 r. , Wykorzystanie środków UE w ramach strategii wykorzystania Funduszu Spójności na lata 13 2004-2006 oraz Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013 Dane dotyczące wydatków dokonywanych w ramach programów finansujących zadania Wspólnej Polityki Rolnej pochodzą z następujących materiałów publikowanych przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Agencję Rynku Rolnego: 1) 2) 3) 4) Sprawozdanie z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 za lata 14 2007, 2008, 2009, 2010, oraz 2011 , Wykaz beneficjentów, którzy otrzymali pomoc finansową w ramach PO „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007 – 2013, za lata 2007, 2008, 15 2009, 2010 i 2011 , 16 Płatności bezpośrednie – kampanie 2004 – 2011 – stan na dzień 29.02.2012 , Informacja na temat realizacji PROW 2007 – 2013, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 17 “Zielona książeczka” Część danych dotyczących podziału środków w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich została oszacowana na podstawie informacji o całkowitych kwotach wypłaconych w województwach oraz całkowitych kwotach wypłaconych w kolejnych latach. Konieczność zastosowania takiej metody określenia wielkości środków wykorzystanych – w danym roku – w poszczególnych województwach wynika z braku publikowanych danych przedstawiających wydatki PROW w pełnej szczegółowości. Podkreślić należy, że przyjęta przez nas metoda szacowania rozkładu wydatków może jedynie powodować pewne przesunięcia wydatków pomiędzy latami, bez zmiany globalnych kwot wydatkowanych łącznie (przez wszystkie lata) w ramach PROW w poszczególnych województwach. Dane dotyczące rozliczeń programów europejskich z lat 2004 – 2006 zostały zaczerpnięte z publikacji Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową dotyczących regionalnego (wojewódzkiego) rozkładu 18 dochodów i wydatków publicznych za lata 2004 – 2009 . Informacje dotyczące przepływów finansowych Polska – Unia Europejska są regularnie (co miesiąc) publikowane przez Ministerstwo Finansów w opracowaniach zatytułowanych Skumulowane przepływy 19 finansowe między RP a UE, udostępnianych na stronie internetowej Ministerstwa Finansów . Dane dotyczące aktualnych oraz historycznych kursów złotego względem euro zostały przygotowane 20 na podstawie materiałów publikowanych przez Narodowy Bank Polski . 12 http://www.polskawschodnia.gov.pl/AnalizyRaportyPodsumowania/Strony/default.aspx#zakladka=2&strona=1 http://www.mrr.gov.pl/aktualnosci/fundusze_europejskie_2004_2006/Documents/NSRO_miesieczna_lipiec_2012.pdf 14 Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa. Dokumenty te dostępne są na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi: http://www.minrol.gov.pl/pol/Wsparcie-rolnictwa-i-rybolowstwa/PROW-2007-2013/Dokumenty-analizy-raporty 15 http://www.minrol.gov.pl/pol/Wsparcie-rolnictwa-i-rybolowstwa/PO-RYBY-2007-2013/Kontrola-monitoringsprawozdawczosc -PO-RYBY-2007-2013 16 http://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/wdrazane-programy-i-dzialania-dane-liczbowe/zrealizowane-platnosciobszarowe.html 17 http://www.minrol.gov.pl/pol/Media/Files/Zielona-ksiazeczka-9-marca-2012-r.-2 18 E. Malinowska-Misiąg, W. Misiąg, M. Tomalak, Przestrzenne zróżnicowanie dochodów i wydatków publicznych w Polsce w latach 2004–2005, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2007; J. Mackiewicz-Łyziak, W. Misiąg, M. Tomalak, Dochody i wydatki publiczne w latach 2006–2007. Analiza regionalna, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2009; J. Mackiewicz-Łyziak, E. Malinowska-Misiąg, W. Misiąg, R. Osiński, M. Tomalak, Dochody i wydatki publiczne w latach 2008–2009. Analiza regionalna, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2011 19 http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/unia-europejska/transfery-finansowe-polska-ue http://www.archbip.mf.gov.pl/bip/1021.html 13 19 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Zgodnie z wymienionymi powyżej sprawozdaniami, w latach 2004–2011 wydatki, finansowane środkami budżetowymi UE w ramach analizowanych przez nas 19 kategorii wydatków, wyniosły łącznie ponad 196,4 mld zł, przy czym: – największą część tych wydatków (ok. 61,4%) stanowiły wydatki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, wydatki finansujące zadania z zakresu Wspólnej Polityki Rolnej stanowiły ok.35,7% łącznej kwoty wydatków, z roku na rok wydatki finansowane środkami pochodzącymi z budżetu UE rosły. – – Tabela 6. Wydatki finansowane środkami budżetu UE w latach 2004–2011 Treść 2004 2005 2006 2007 2008 10.052 2.378 3.951 979 244 814 1.914 3.723 537 3.186 17.649 1.112 10.052 3.396 1.267 2.413 2.977 6.485 3.218 3.267 17.776 – 14.004 3.977 1.848 4.568 3.611 3.772 130 3.642 17.931 – 9.295 2.207 706 3.808 2.574 8.635 4.710 3.925 2009 2010 2011 2004–2011 44.791 – 28.462 13.687 4.481 6.739 3.555 16.329 8.420 7.909 57.388 – 37.860 12.836 4.247 15.981 4.795 19.529 9.960 9.569 196.405 5.712 120.593 42.919 16.060 40.854 20.760 70.099 33.516 36.584 100,0 – 63,5 30,6 10,0 15,0 7,9 36,5 18,8 17,7 100,0 – 66,0 22,4 7,4 27,8 8,4 34,0 17,4 16,7 100,0 2,9 61,4 21,9 8,2 20,8 10,6 35,7 17,1 18,6 103,73 268,96 546,81 588,07 592,45 908,59 1298,98 1609,36 58,20 62,32 29,18 – – – – – 5916,95 149,69 mln zł Ogółem Fundusze przedakcesyjne Fundusze strukturalne Programy regionalne1 Kapitał ludzki2 Infrastruktura3 Pozostałe Wspólna Polityka Rolna PROW Dopłaty bezpośrednie 3.199 2.222 978 – – 978 – – – – 27.617 – 15.992 5.838 3.267 5.552 1.335 11.626 6.540 5.086 Ogółem = 100 Ogółem Fundusze przedakcesyjne Fundusze strukturalne Programy regionalne1 Kapitał ludzki2 Infrastruktura3 Pozostałe Wspólna Polityka Rolna PROW Dopłaty bezpośrednie 100,0 69,4 30,6 – – 30,6 – – – – 100,0 23,7 39,3 9,7 2,4 8,1 19,0 37,0 5,3 31,7 100,0 6,3 57,0 19,2 7,2 13,7 16,9 36,7 18,2 18,5 100,0 – 78,8 22,4 10,4 25,7 20,3 21,2 0,7 20,5 100,0 – 51,8 12,3 3,9 21,2 14,4 48,2 26,3 21,9 100,0 – 57,9 21,1 11,8 20,1 4,8 42,1 23,7 18,4 zł na jednego mieszkańca Ogółem Fundusze przedakcesyjne Fundusze strukturalne Programy regionalne1 Kapitał ludzki2 Infrastruktura3 Pozostałe Wspólna Polityka Rolna PROW Dopłaty bezpośrednie 25,6 – – 25,6 – – – – 103,5 25,6 6,4 21,3 50,2 97,6 14,1 83,5 263,7 89,1 33,2 63,3 78,1 170,1 84,4 85,7 367,4 104,3 48,5 119,9 94,7 99,0 3,4 95,6 243,7 57,9 18,5 99,9 67,5 226,4 123,5 102,9 419,0 152,9 85,6 145,5 35,0 304,6 171,4 133,2 745,1 358,3 117,3 176,4 93,1 427,5 220,4 207,0 982,4 333,1 110,2 414,7 124,4 506,7 258,4 248,3 3.150,4 1.121,2 419,7 1.066,5 542,9 1.831,9 875,6 956,2 1 Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego. Regionalne Programy Operacyjne i PO „Rozwój Polski Wschodniej” PO „Rozwój Zasobów Ludzkich” (2004–2006) i PO „Kapitał Ludzki” (2007–2013) 3 PO „Transport”, (2004–2006), PO „Infrastruktura i Środowisko” (2007–2013), Fundusz Spójności Źródło: obliczenia własne 2 Proporcje wydatków na Wspólną Politykę Rolną i na politykę strukturalną UE zmieniały się, przy czym ogólną tendencją jest stopniowy wzrost udziału wydatków strukturalnych. Dobrze ilustruje to wykres 4, pokazujący narastające (skumulowane) kwoty wydatków otrzymanych przez Polskę z budżetu Unii Europejskiej 20 http://nbp.pl/home.aspx?f=/kursy/kursy_archiwum.html 20 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Przyczyną zmian w proporcjach wydatków strukturalnych i wydatków na WPR jest – z jednej strony – zmieniający się udział UE w finansowaniu dopłat dla rolników (co zwiększa udział wydatków na WPR w całkowitej kwocie wydatków finansowanych środkami unijnymi), z drugiej zaś – zmiany kwot wydatków strukturalnych wynikające z trybu rozliczeń w obu perspektywach finansowych (2004–2006 i 2007–2013). Wyraźny „dołek” w wydatkach strukturalnych w 2008 roku wynikał stąd, że stopniowo kończyły się już rozliczenia programów finansowanych ze środków przyznanych Polsce na lata 2004– 2006 (poza programami finansowanymi ze środków Funduszu Spójności, rozliczanymi do końca 2010 roku), a niewielkie były jeszcze wydatki na projekty realizowane w nowej perspektywIe finansowej. Wykres 4. Wydatki publiczne finansowane środkami UE w latach 2004–2011 (narastająco, w mld zł) 200 WSPÓLNA POLITYKA ROLNA STRUKTURALNE PRZEDAKCESYJNE 150 100 50 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: obliczenia własne W następnej tabeli przedstawiono rozkład wydatków w podziale na województwa. Kwoty wydatków w poszczególnych województwach są mocno zróżnicowane – od ok. 27,5 mld zł w województwie mazowieckim do 4,9 mld zł w województwie opolskim i ok. 5,8 mld zł w województwie lubuskim. Tabela 7. Wydatki finansowane środkami budżetu UE w latach 2004–2011 według województw Treść 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2004–2011 mln zł Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Ogólnopolskie 3.199,4 10.052,1 17.649,5 17.776,3 17.930,6 27.617,1 44.791,1 57.388,4 414,8 755,4 1.057,1 1.127,5 1.042,4 1.556,0 2.148,8 3.221,7 158,3 673,1 1.148,8 934,7 1.097,2 1.387,8 2.418,0 2.835,8 184,2 763,0 1.127,1 1.179,2 1.531,0 1.813,0 3.141,4 3.870,9 199,4 365,3 539,3 346,0 414,0 1.338,5 1.134,2 1.437,9 186,9 615,9 1.201,7 1.218,6 1.412,6 1.486,6 2.389,9 3.480,4 189,7 572,2 872,5 769,6 687,7 1.226,6 2.647,5 3.489,9 427,1 1.130,4 2.209,8 2.154,0 2.397,1 4.061,8 6.955,6 8.157,4 63,4 263,6 460,2 467,9 503,4 776,5 1.177,1 1.219,3 181,8 475,6 753,6 642,1 706,4 1.276,1 2.727,6 4.170,6 156,1 671,5 1.085,3 698,0 985,3 1.421,8 2.176,3 2.759,9 172,1 567,5 1.053,3 1.285,2 1.229,7 1.386,7 2.469,2 2.794,3 342,3 618,0 999,8 1.571,4 1.206,8 1.844,3 4.084,6 4.751,2 85,0 377,3 652,3 482,3 588,2 954,9 2.098,1 2.387,8 151,1 590,9 1.012,5 802,1 961,5 1.309,4 2.633,2 3.617,3 172,5 1.051,4 2.562,0 1.512,8 1.855,2 2.502,0 3.651,6 5.003,7 114,5 560,9 914,1 1.030,8 1.082,1 2.056,2 1.735,8 2.432,7 0,0 0,0 0,0 1.554,0 229,8 1.218,9 1.202,1 1.757,5 196.404,5 11.323,6 10.653,8 13.609,9 5.774,8 11.992,7 10.455,8 27.493,3 4.931,4 10.933,7 9.954,3 10.958,1 15.418,5 7.625,9 11.078,0 18.311,2 9.927,3 5.962,3 Źródło: obliczenia własne 21 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA O tak dużej rozpiętości kwot przeznaczonych dla poszczególnych województw decyduje fakt, iż trzy wskazane powyżej województwa otrzymały środki wyraźnie różniące się (in plus lub in minus) od przeciętnego „przydziału” środków, wynoszącego ok. 11,9 mld zł – dla dziewięciu z szesnastu województw kwoty wydatków mieszczą się w przedziale od 7,6 mld zł do 11,4 mld zł, czyli od 2 do 4% łącznej kwoty rozdzielonej na województwa. Wykres 5. Wydatki finansowane środkami budżetu UE w latach 2004–2011 według województw (w procentach kwoty rozdzielonej na województwa) 2 – 4% 4 – 6% 6 – 8% 8 – 10% Ponad 14% Źródło: obliczenia własne Zupełnie inaczej przedstawia się rozkład wydatków finansowanych środkami z budżetu UE, gdy pod uwagę weźmiemy nie globalne kwoty wydatków w województwach, lecz kwoty przypadające na jednego mieszkańca. Wskaźniki wydatków na jednego mieszkańca są istotne z trzech powodów: – – 21 po pierwsze, polskie województwa są mocno zróżnicowane pod względem liczby mieszkańców – ludność najludniejszego województwa (mazowieckiego) była w 2003 roku o 409,1% większa niż w województwie o najmniejszej liczbie mieszkańców (lubuskim) – w roku 2011 rozpiętość była jeszcze większa, gdyż liczba mieszkańców województwa mazowieckiego 21 przewyższała o 421,3% liczbę mieszkańców województwa opolskiego ; po drugie, znaczna część środków z pomocy unijnej została a priori podzielona pomiędzy województwa, a liczba mieszkańców województwa była jednym z podstawowych kryteriów tego podziału – tak było na przykład przy podziale środków Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, przy podziale środków pomiędzy regionalne programy Województwo opolskie jest jednym z sześciu województw, w których liczba mieszkańców w 2011 roku była mniejsza niż w roku 2003. 22 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA – operacyjne, a także przy podziale części środków Programu Operacyjnego „Kapitał Ludzki” i przy podziale środków na niektóre działania realizowane w ramach obu Programów Rozwoju Obszarów Wiejskich – zróżnicowanie wskaźników wydatków przypadających w województwach na jednego mieszkańca dobrze oddaje więc priorytety rządzące alokacją środków pomocowych, po trzecie – znacząca część mierników, za pomocą których oceniamy stopień realizacji celów programów finansowanych z udziałem środków unijnych, ma postać wskaźników na jednego mieszkańca – w takich przypadkach oczywiste jest, że dla oceny efektywności wykorzystania środków z budżetu UE powinniśmy posługiwać się wielkościami wydatków na jednego mieszkańca. W rankingu województw według wielkości wydatków unijnych poniesionych w latach 2004–2011 i przeliczonych na jednego mieszkańca pierwsze miejsce – z dużą przewagą nad następnymi województwami – zajmuje województwo podlaskie, drugie jest województwo warmińsko-mazurskie, a dwa ostatnie miejsca zajmują województwa: małopolskie i śląskie. Tabela 8. Wydatki finansowane środkami budżetu UE w latach 2004–2011 na jednego mieszkańca według województw Treść 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 83,81 143,38 76,55 84,32 197,64 72,24 58,19 82,99 60,32 86,63 129,80 78,46 72,81 65,94 105,78 51,26 67,59 0,00 263,44 261,55 325,47 350,08 362,01 238,97 175,18 219,17 251,63 226,67 559,71 258,05 131,90 293,64 413,62 311,76 331,09 0,00 462,93 366,74 555,97 518,75 534,73 468,28 266,74 427,28 441,66 359,27 907,32 478,00 214,13 509,65 709,60 758,33 540,01 0,00 466,38 392,01 452,34 542,97 342,76 475,99 235,75 415,75 451,87 304,83 583,64 582,29 337,53 375,98 561,33 447,18 609,68 40,77 470,18 723,58 1.172,54 1.489,12 362,30 540,90 746,66 1.104,61 530,57 670,72 1.168,39 1.351,44 708,19 840,44 1.459,81 1.782,31 410,34 1.325,23 1.121,86 1.405,35 554,23 584,87 942,99 1.373,66 209,22 371,88 799,83 1.042,77 460,59 777,80 1.326,66 1.543,33 487,31 753,04 1.144,41 1.202,52 336,44 607,17 1.296,72 1.959,22 827,00 1.195,06 1.831,43 2.298,07 554,05 621,82 1.102,18 1.223,70 259,77 397,41 881,08 1.026,99 462,17 751,78 1.657,26 1.868,22 673,79 917,54 1.844,92 2.490,20 546,03 734,09 1.067,89 1.448,05 639,19 1.214,41 1.025,25 1.412,12 6,03 31,94 31,47 45,60 2004–2011 zł Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Ogólnopolskie 5.131,98 3.918,15 5.131,45 6.286,87 5.699,92 4.711,22 3.159,57 5.253,58 4.792,76 5.176,95 8.332,04 4.898,55 3.321,63 5.984,64 7.716,79 5.364,59 5.839,34 155,80 Średnia dla Polski = 100 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Ogólnopolskie 100,00 171,08 91,33 100,60 235,81 86,19 69,43 99,02 71,97 103,37 154,88 93,62 86,88 78,67 126,21 61,16 80,64 0,00 100,00 99,28 123,54 132,89 137,42 90,71 66,50 83,20 95,52 86,04 212,46 97,95 50,07 111,46 157,01 118,34 125,68 0,00 100,00 79,22 120,10 112,06 115,51 101,15 57,62 92,30 95,41 77,61 196,00 103,25 46,26 110,09 153,28 163,81 116,65 0,00 100,00 84,05 96,99 116,42 73,49 102,06 50,55 89,14 96,89 65,36 125,14 124,85 72,37 80,62 120,36 95,88 130,73 8,74 100,00 77,06 112,85 150,62 87,27 117,88 44,50 97,96 103,64 71,56 175,89 117,84 55,25 98,30 143,31 116,13 135,95 1,28 100,00 74,75 92,69 116,15 183,15 80,83 51,39 107,49 104,07 83,91 165,16 85,94 54,92 103,90 126,81 101,45 167,83 4,41 100,00 63,68 99,65 124,50 95,68 80,42 68,21 113,14 97,60 110,59 156,19 94,00 75,14 141,34 157,34 91,08 87,44 2,68 100,00 74,18 90,75 119,69 94,37 92,25 70,03 103,64 80,75 131,57 154,32 82,18 68,97 125,46 167,23 97,24 94,83 3,06 100,00 76,35 99,99 122,50 111,07 91,80 61,57 102,37 93,39 100,88 162,36 95,45 64,72 116,61 150,37 104,53 113,78 3,04 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS i Ministerstwa Rozwoju Regionalnego 23 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA W zestawieniu wydatków na jednego mieszkańca powyżej średniej krajowej uplasowały się wszystkie województwa Polski Wschodniej, widać też, że stosunkowo małe środki (na jednego mieszkańca) kierowane były do województw silnie zurbanizowanych i takich, których centrami są duże metropolie (Katowice, Kraków. Gdańsk, Wrocław). Na zamieszczonym poniżej wykresie (kartogramie) widzimy też, że regiony północne i wschodnie otrzymały większe środki unijne na jednego mieszkańca niż województwa z południowej granicy. Tendencja ta jest szczególnie dobrze widoczna gdy porównujemy środki przekazywane województwom Polski Wschodniej Wykres 6. Wydatki finansowane środkami budżetu UE w latach 2004–2011 według województw (na jednego mieszkańca, średnia dla Polski = 100) Tabela 9. Wydatki finansowane środkami budżetu UE w latach 2004–2011 Treść 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2004–2011 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów i GUS X Poniżej 80% 80 – 100% 100 – 120% 120 – 140% Powyżej 140% Źródło: obliczenia własne Opisany powyżej rozkład wielkości wydatków unijnych na jednego mieszkańca nie jest wynikiem pojedynczej decyzji, kształtującej regionalny rozkład pomocy unijnej, lecz wynika z decyzji podejmowanych odrębnie przy dzieleniu na regiony środków finansujących poszczególne rodzaje unijnego wsparcia dla Polski. Gdy analizujemy strukturę wydatków finansowanych środkami unijnymi w poszczególnych województwach widzimy, że województwa różnią się nie tylko wielkością pomocy przypadającej na jednego mieszkańca, ale i strukturą tej pomocy. Ilustruje to zamieszczony poniżej wykres, na którym przedstawiono wydatki przypadające na jednego mieszkańca wszystkich województw, z wyróżnieniem kwot per capita: – – 24 wydatków ponoszonych w ramach programów regionalnych (ZPORR, RPO PO „Rozwój Polski Wschodniej), pozostałych wydatków finansowanych z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA – – wydatków na dopłaty bezpośrednie, wydatków na realizację obu Programów Rozwoju Obszarów Wiejskich (2004–2006, 2007–2013). Wykres 7. Wydatki finansowane środkami budżetu UE w latach 2004–2011 według województw i rodzajów wydatków (w zł na jednego mieszkańca) 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 Polska Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodnopomorskie ZPORR+RPO+PO RPW INNE EFRR+EFS+FS DOPŁATY PROW PRZEDAKCESYJNE Źródło: obliczenia własne Z wykresu tego widzimy, że wydatki na zadania związane ze Wspólną Polityką Rolną (dopłaty bezpośrednie, PROW) są zróżnicowane znacznie silniej niż wydatki ponoszone na programy finansowane z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Widzimy też, że przy podziale środków na programy regionalne decydującym czynnikiem było to, czy województwo jest położone w Polsce Wschodniej – zarówno w ramach tej grupy województw, jak i wśród województw spoza Polski Wschodniej zróżnicowanie wydatków per capita jest mało znaczące. Stosunkowo niewielkie są też dysproporcje w podziale pozostałych środków strukturalnych. 22 W całej grupie wydatków finansowanych z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności uwagę zwraca z jednej strony duża koncentracja tych wydatków (na trzy województwa, do których trafiło naj1 więcej środków, czyli na województwa mazowieckie, śląskie i wielkopolskie) przypada prawie /3 całej kwoty wydatków, z drugiej zaś – dość wyrównany rozkład wydatków mierzonych na jednego mieszkańca. Najważniejsze dane o rozkładzie wydatków strukturalnych przedstawiono poniżej w tabeli 9. 22 Przypomnijmy, że grupa ta obejmuje:: dla perspektywy finansowej 2004–2006 – wydatki z ZPORR oraz z sektorowych programów operacyjnych „Transport”, „Rozwój Zasobów Ludzkich”, „Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw”, „Rozwój Przemysłu Rolnego”, i „Pomoc Techniczna”, – dla perspektywy finansowej 2007–2013 – wydatki z RPO oraz z programów operacyjnych „Rozwój Polski Wschodniej”, „Kapitał Ludzki”, „Innowacyjna Gospodarka”, „Infrastruktura i Środowisko”, „Rozwój Rybołówstwa” , – w całym okresie lat 2004–2011 – inne wydatki finansowane z Funduszu Spójności. – 25 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Zwróćmy też uwagę na rozkład wydatków w czasie – prawie 55% wszystkich wydatków zostało poniesionych w latach 2010–2011. W niektórych województwach udział wydatków z lat 2010–2011 jest jeszcze wyższy, wynosząc na przykład w województwie podkarpackim 69,8%, świętokrzyskim – 65,5%, w warmińsko-mazurskim – 64,5%, w małopolskim – 63,4%. Zauważmy, że trzy z wymienionych czterech województw zaliczają się do Polski Wschodniej. Tabela 9. Wydatki na jednego mieszkańca, finansowane środkami funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności UE w latach 2004–2011 Treść 2004 2005 2006 2007 10.052 675 488 530 297 681 594 1.112 293 480 412 634 806 359 464 1.650 574 0 14.004 890 636 816 245 969 646 1.663 321 511 421 1.097 1.484 355 549 1.031 817 1.553 2008 2009 2010 2011 15.992 932 548 666 1.016 697 790 2.452 431 813 511 838 1.555 485 584 1.069 1.450 1.155 28.462 1.268 1.242 1.494 684 1.293 2.011 4.724 689 2.068 919 1.700 3.673 1.429 1.617 1.652 879 1.120 37.860 2.168 1.430 1.895 897 2.166 2.727 5.484 633 3.379 1.258 1.872 4.260 1.590 2.406 2.620 1.414 1.660 2004–2011 mln zł Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Ogólnopolskie 978 192 42 3 80 61 54 226 10 17 8 53 189 0 13 23 6 0 3.951 367 271 254 140 207 283 412 94 168 202 295 335 148 182 336 256 0 9.295 575 470 680 177 827 363 1.205 243 364 311 821 992 240 423 788 631 184 120.593 7.067 5.128 6.338 3.537 6.902 7.467 17.277 2.714 7.801 4.043 7.311 13.295 4.606 6.238 9.168 6.028 5.671 Źródło: obliczenia własne Stosunkowo niewielkie zróżnicowanie wydatków strukturalnych na jednego mieszkańca wynika przede wszystkim ze stabilizującego działania algorytmów podziału środków miedzy województwa, obowiązujących w Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego (2004–2006) i przy podziale środków regionalnych programów operacyjnych na lata 2007–2013. Zarówno w ZPORR, jak i w RPO przeważająca część środków została rozdzielona między województwa proporcjonalnie do liczby ludności. W taki sposób dzielono też 58,2% środków Programu Operacyjnego „Kapitał 23 Ludzki” . Czynnikami różnicującymi wydatki strukturalne per capita dla poszczególnych województw są zatem trzy mechanizmy: – – – sposób podziału pomiędzy województwa środków tych programów operacyjnych, w których nie ustalono a priori – jak np. w PO „Infrastruktura i Środowisko”, czy w PO „Innowacyjna Gospodarka” – podziału dostępnych w programie środków pomiędzy województwa, preferencje dla województw Polski Wschodniej (w tym – wyodrębnienie odrębnego programu operacyjnego), nierównomierne wykorzystanie do końca roku 2011 dostępnych limitów finansowania – ten mechanizm pominiemy w dalszej analizie, nie ma on zresztą większego wpływu na prezentowane dalej wyniki W efekcie działania tych mechanizmów relacja wydatków per capita w województwach o największych i najmniejszych wydatkach na jednego mieszkańca wynosi – dla całego badanego okresu (2004– 23 Por. W. Misiąg, M. Tomalak, Analiza algorytmów podziału środków publicznych z punktu widzenia polityki regionalnej, IBnGR, Warszawa 2009. 26 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA 2011) 1,925 : 1, podczas gdy dla całości środków UE relacja ta wynosiła 2,637 : 1. W obrębie całej grupy wydatków strukturalnych najsilniejsze zróżnicowanie wojewódzkich wskaźników wydatków na jednego mieszkańca odnotowano w podziale środków na programy infrastrukturalne – tu relacja skrajnych wskaźników wydatków per capita wyniosła 3,366 : 1, przy czym największe wydatki na jednego mieszkańca odnotowano w województwie mazowieckim, a więc w województwie o dużej liczbie mieszkańców. W całym okresie od 2004 roku wydatki infrastrukturalne (w ujęciu bezwzględnym) w województwie mazowieckim były 17 razy większe niż w województwie opolskim i 12 razy większe niż w województwie podlaskim. Tabela 10. Wydatki na jednego mieszkańca, finansowane środkami funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności UE w latach 2004–2011 Treść 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2004–2011 zł na jednego mieszkańca Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Ogólnopolskie 25,61 66,36 20,21 1,60 79,61 23,48 16,47 43,84 9,69 8,09 6,99 24,23 40,30 0,00 8,94 6,76 3,82 0,00 103,54 127,00 130,84 116,40 139,19 80,45 86,60 79,97 89,44 80,27 168,04 134,27 71,39 115,56 127,32 99,67 151,38 0,00 263,65 234,29 236,29 244,00 294,55 265,56 181,67 215,03 281,55 228,89 344,73 287,78 172,66 280,33 325,30 488,32 339,32 0,00 367,41 309,27 307,97 375,84 243,13 378,61 197,81 320,90 310,30 242,60 351,88 497,04 318,68 276,67 383,93 304,83 483,48 40,74 243,75 418,98 745,08 982,39 199,98 323,82 440,77 743,32 227,42 265,03 600,19 681,48 314,45 308,96 694,15 872,32 174,95 1.006,07 676,23 876,67 324,35 274,20 510,31 855,03 110,48 239,48 607,56 814,71 231,52 469,50 900,98 1.037,56 235,45 417,80 669,51 624,41 173,50 387,00 983,24 1.587,32 261,40 429,70 773,51 1.047,55 `370,12 375,63 758,72 820,00 213,56 335,05 792,36 920,91 188,62 381,70 1.128,53 1.244,37 296,69 409,27 1.132,98 1.656,20 231,87 313,51 483,13 758,23 372,78 856,34 519,24 820,56 4,82 30,26 29,31 43,08 3.150,41 2.444,80 2.469,43 2.927,72 3.490,39 2.711,99 2.254,78 3.299,30 2.638,15 3.690,91 3.383,81 2.897,68 2.864,92 3.615,78 4.340,62 2.686,32 3.546,91 148,21 Średnia dla Polski = 100 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Ogólnopolskie 100,0 259,1 78,9 6,2 310,8 91,7 64,3 171,1 37,8 31,6 27,3 94,6 157,3 0,0 34,9 26,4 14,9 0,0 100,0 122,7 126,4 112,4 134,4 77,7 83,6 77,2 86,4 77,5 162,3 129,7 69,0 111,6 123,0 96,3 146,2 0,0 100,0 88,9 89,6 92,5 111,7 100,7 68,9 81,6 106,8 86,8 130,8 109,2 65,5 106,3 123,4 185,2 128,7 0,0 100,0 84,2 83,8 102,3 66,2 103,0 53,8 87,3 84,5 66,0 95,8 135,3 86,7 75,3 104,5 83,0 131,6 11,1 100,0 82,0 93,3 129,0 71,8 133,1 45,3 95,0 96,6 71,2 107,2 151,8 87,6 77,4 121,7 95,1 152,9 2,0 100,0 77,3 63,3 73,7 240,1 65,4 57,2 112,1 99,7 92,4 102,6 89,7 80,0 91,1 97,7 74,8 204,4 7,2 100,0 59,2 80,6 93,2 90,8 68,5 81,5 120,9 89,9 132,0 103,8 101,8 106,3 151,5 152,1 64,8 69,7 3,9 100,0 75,7 69,4 88,8 89,2 87,0 82,9 105,6 63,6 161,6 106,6 83,5 93,7 126,7 168,6 77,2 83,5 4,4 100,0 77,6 78,4 92,9 110,8 86,1 71,6 104,7 83,7 117,2 107,4 92,0 90,9 114,8 137,8 85,3 112,6 4,7 Źródło: obliczenia własne Rozrzut wydatków na zadania Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) jest znacznie większy niż w przypadku 24 wydatków strukturalnych. Z 70 mld zł, jakie od 2004 roku wydano w Polsce na zadania WPR , ponad 24 Przypomnijmy, że zidentyfikowane przez nas wydatki WPR, które można rozdzielić na województwa obejmują tylko dopłaty bezpośrednie i wydatki dokonywane w ramach Programów Rozwoju Obszarów Wiejskich, nie obejmują natomiast wydatków Agencji Rynku Rolnego na interwencje na rynkach rolnych i na inne zadania ARR. 27 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA 27% wykorzystano w trzech województwach: mazowieckim, wielkopolskim i lubelskim. Wydatki na WPR w województwie mazowieckim były prawie sześć razy większe niż w województwie śląskim i ponad pięć razy większe niż w województwie lubuskim. Zwróćmy uwagę jak różne – pod względem liczby ludności, zagospodarowania przestrzennego, struktury gospodarki, stopnia urbanizacji i wielu innych cech istotnych dla podziału środków publicznych na rolnictwo – są oba województwa z najmniejszymi wydatkami na WPR. Tabela 11. Wydatki finansowane środkami Wspólnej Polityki Rolnej UE w latach 2004–2011 Treść 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 11.626 624 839 1.147 322 790 437 1.610 346 463 911 549 289 470 725 1.433 606 64 16.329 880 1.176 1.648 451 1.097 636 2.232 488 659 1.257 769 411 669 1.016 2.000 857 82 19.529 1.054 1.406 1.976 541 1.314 763 2.673 586 792 1.502 922 491 797 1.211 2.384 1.019 97 2004–2011 mln zł Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Ogólnopolskie – – – – – – – – – – – – – – – – – – 3.723 218 267 326 100 281 128 542 115 139 317 152 82 114 248 496 196 – 6.485 259 611 507 151 477 224 1.050 134 213 604 330 106 259 457 840 265 – 3.772 238 298 363 101 249 124 491 147 131 277 188 88 127 253 482 213 1 8.635 467 627 851 238 586 325 1.192 260 342 674 408 215 348 538 1.067 451 46 70.099 3.741 5.225 6.818 1.902 4.794 2.637 9.791 2.076 2.739 5.541 3.319 1.681 2.785 4.450 8.702 3.608 291 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz Ministerstw Rolnictwa i Rozwoju Wsi Jeszcze większe są różnice w wydatkach WPR na jednego mieszkańca – od ok. 4460 zł w województwie podlaskim do ok. 362 zł w województwie śląskim, co oznacza proporcję wydatków w „skrajnych” województwach równą 12,809 : 1. Tak duże rozpiętości dość łatwo wyjaśnić – skala wydatków unijnych na rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich nie jest bowiem ściśle związana ani z liczbą ludności województwa, ani z jego powierzchnią. Większe znaczenie mają takie charakterystyki województwa jak: – – – – – – działowa struktura pracujących, a w szczególności udział pracujących w rolnictwie w ogólnej liczbie pracujących, stopień urbanizacji, udział użytków rolnych w powierzchni województwa, struktura własnościowa gruntów rolnych, stan infrastruktury obszarów wiejskich, liczba i struktura gospodarstw rolnych. Należy też pamiętać, że ponad połowę wydatków na zadania związane z unijną WPR stanowią wydatki na dopłaty bezpośrednie. Są to wydatki, na których rozmieszczenie organy administrujące środkami unijnymi praktycznie nie mają wpływu – dopłaty bezpośrednie są płatnościami obligatoryjnymi i ich wielkość zależy z jednej strony od obowiązujących w UE zasad ustalania wymiaru należnych dopłat, z drugiej – od liczby złożonych wniosków i powierzchni gospodarstw, których te wnioski dotyczą. Analiza rozkładu wojewódzkich mierników wydatków WPR na jednego mieszkańca powinna więc być uzupełniona o inne wskaźniki, wiążące lepiej wydatki WPR z rozmiarami produkcji rolnej i z efektywnością wykorzystania zasobów zaangażowanych w produkcję rolną. Dotyczy to zwłaszcza wydatków realizowanych w ramach PROW. 28 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela 12. Wydatki finansowane środkami Wspólnej Polityki Rolnej UE w latach 2004–2011 na jednego mieszkańca według województw Treść 2004 2005 2006 2007 2008 97,58 75,64 129,34 149,78 98,92 108,96 39,21 105,14 109,50 66,23 264,42 69,26 17,43 88,93 173,87 147,13 115,80 – 170,10 89,79 295,60 233,33 149,27 186,00 68,37 202,94 128,36 101,76 504,59 149,71 22,61 202,12 320,63 248,63 156,63 – 98,97 82,74 144,37 167,13 99,63 97,38 37,94 94,85 141,57 62,23 231,77 85,25 18,85 99,31 177,41 142,35 126,20 0,03 226,43 162,32 303,15 393,74 235,39 229,87 98,74 229,07 251,86 162,94 565,60 183,93 46,21 273,55 377,10 314,16 266,41 1,21 2009 2010 2011 2004–2011 zł Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Ogólnopolskie – – – – – – – – – – – – – – – – – – 304,60 427,46 506,73 217,08 305,90 361,29 405,69 568,20 669,96 531,48 765,66 910,00 319,16 445,64 528,68 310,67 432,69 518,63 132,41 192,27 228,06 308,30 425,68 505,77 335,24 474,90 578,11 220,17 313,48 371,89 765,35 1.057,92 1.250,52 246,19 343,46 403,71 62,36 88,72 106,08 370,09 528,73 623,85 508,27 711,95 834,00 420,58 584,77 689,82 358,08 506,02 591,56 1,67 2,15 2,53 1.831,87 1.294,76 2.516,32 3.151,12 1.876,69 1.884,20 797,00 1.871,75 2.019,55 1.298,70 4.640,17 1.481,50 362,26 2.186,57 3.103,23 2.547,44 2.120,69 7,59 Średnia dla Polski = 100 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Ogólnopolskie – – – – – – – – – – – – – – – – – – 100,00 77,52 132,54 153,49 101,37 111,66 40,19 107,75 112,22 67,87 270,98 70,98 17,87 91,14 178,18 150,78 118,67 0,00 100,00 52,79 173,78 137,17 87,75 109,35 40,19 119,31 75,46 59,83 296,64 88,01 13,29 118,82 188,49 146,17 92,08 0,00 100,00 83,60 145,88 168,87 100,67 98,39 38,33 95,83 143,04 62,88 234,18 86,13 19,04 100,34 179,25 143,84 127,52 0,03 100,00 71,69 133,88 173,89 103,96 101,52 43,61 101,17 111,23 71,96 249,79 81,23 20,41 120,81 166,54 138,75 117,66 0,53 100,00 71,27 133,19 174,49 104,78 101,99 43,47 101,22 110,06 72,28 251,27 80,83 20,47 121,50 166,87 138,08 117,56 0,55 100,00 71,56 132,92 179,12 104,25 101,22 44,98 99,58 111,10 73,33 247,49 80,35 20,76 123,69 166,55 136,80 118,38 0,50 100,00 71,30 132,21 179,58 104,33 102,35 45,01 99,81 114,09 73,39 246,78 79,67 20,93 123,11 164,58 136,13 116,74 0,50 100,00 70,68 137,36 172,02 102,45 102,86 43,51 102,18 110,25 70,89 253,30 80,87 19,78 119,36 169,40 139,06 115,77 0,41 Źródło: obliczenia własne Wykres 8, obrazujący terytorialne rozmieszczenie wydatków związanych ze Wspólną Polityką Rolną jest bardzo podobny do wykresu ze strony 25, na którym pokazano wskaźniki wartości na jednego mieszkańca wszystkich wydatków finansowanych z budżetu UE – największe wielkości wydatków na jednego mieszkańca osiągają województwa północno-wschodniej Polski, najmniejsze środki (na jednego mieszkańca) trafiają do województw położonych wzdłuż południowej granicy Polski. Potwierdza to sformułowaną wcześniej tezę, iż o zróżnicowaniu wydatków unijnych na jednego mieszkańca decydują przede wszystkim wydatki na dopłaty bezpośrednie i na rozwój obszarów wiejskich. Zwróćmy uwagę, że dwie skrajne klasy wyróżnione na prezentowanym wykresie obejmują po jednym województwie, wyraźnie różniącym się od województw zajmujących sąsiednie pozycje w rankingu wydatków WPR na jednego mieszkańca W województwie śląskim wydatki WPR na jednego mieszkańca równe były 19,8% średniej krajowej, podczas gdy w kolejnym województwie – małopolskim – wskaźnik ten wynosił już 43,5%. Na drugim końcu skali przoduje województwo podlaskie z wydatkami na jednego mieszkańca równymi 253,3% średniej krajowej, podczas gdy w kolejnym województwie – warmińsko-mazurskim – wydatki na jednego mieszkańca równe były 169,4% średniej. 29 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Wykres 8. Wydatki finansowane środkami na Wspólną Politykę Rolną w latach 2004–2011 według województw (na jednego mieszkańca, średnia dla Polski = 100) Poniżej 50% 50 – 100% 100 – 150% 150 – 200% Powyżej 200% Źródło: obliczenia własne Na wykresie 9 przedstawione zostały wydatki na zadania związane z WPR, przypadające w poszczególnych województwach na 1 hektar użytków rolnych, utrzymywanych we właściwej kulturze rolnej,. Wykres 9. Wydatki finansowane środkami na Wspólną Politykę Rolną w latach 2004–2011 według województw (zł na hektar użytków rolnych) 0 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Źródło: obliczenia własne 30 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 DOPŁATY PROW OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Zróżnicowanie kwot na 1 hektar użytków jest znacznie mniejsze niż zróżnicowanie kwot wydatków WPR przeliczonych na jednego mieszkańca, gdyż maksymalna wartość tego wskaźnika (5624 zł w województwie świętokrzyskim) jest tylko o 40% większa od wielkości minimalnej (4048 zł dla województwa lubuskiego). Z wykresu 9 wyraźnie widać, że o zróżnicowaniu kwot (na jeden hektar) kierowanych do poszczególnych województw decyduje przede wszystkim rozkład kwot dzielonych w ramach PROW – o ile w dopłatach bezpośrednich wielkości przeciętnych dla województwa kwot przypadających na jeden hektar zmieniają się 80,2% do 110,2% średniej krajowej, to w przypadku PROW rozrzut średnich wojewódzkich jest znacznie większy – od 62,0% dla województwa opolskiego do 132,1% dla województwa świętokrzyskiego. 31 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Wykorzystanie środków UE przez jednostki samorządu terytorialnego Analiza danych dotyczących wydatków gmin w latach 2004-2011 wskazuje na odwrotną zależność pomiędzy liczbą mieszkańców a wydatkami finansowanymi za pomocą środków Unii Europejskiej. Zależność tę obserwujemy zarówno w miastach na prawach powiatu, jak i w pozostałych gminach. Wykres 10. Łączne wydatki gmin finansowane za pomocą środków Unii Europejskiej w latach 2004-2011 25 według kategorii gmin i liczby mieszkańców w przeliczeniu na jednego mieszkańca (zł) 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 MPP powyżej 250 tys. Pozostałe MPP Inne GM i GMW powyżej 40 tys. GM od 20 do 40 tys. GMW od 20 do 40 tys. GM do 20 tys. GMW do 20 tys. Wiejskie MPP – miasta na prawach powiatu; GM – gminy miejskie; GMW – gminy miejsko-wiejskie Źródło: obliczenia własne W latach 2004-2011 miasta na prawach powiatu o liczbie mieszkańców nieprzekraczającej 250 tys. poniosły wydatki finansowane za pomocą środków z Unii Europejskiej w wysokości 1220,5 zł w przeliczeniu na jednego mieszkańca. W tym czasie łączne wydatki największych miast na prawach powiatu, przekraczających 250 tys. mieszkańców, finansowane za pomocą środków UE, wyniosły 935,6 zł w przeliczeniu na jednego mieszkańca, były zatem o 23,3% niższe od wydatków mniejszych miast na prawach powiatów. Podobną zależność zaobserwowaliśmy w innych gminach. Małe gminy miejskie i miejsko-wiejskie – do 20 tys. mieszkańców, a także gminy wiejskie wykonały wydatki sfinansowane za pomocą środków z UE w wysokości przekraczającej 800 zł w przeliczeniu na jednego mieszkańca. W tym czasie 25 Liczba ludności w gminach według stanu na dzień 31 grudnia 2004 r. 33 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA wydatki gmin miejskich i miejsko-wiejskich powyżej 40 tys. nie przekraczały 700 zł, wydatki gmin miejskich od 20 do 40 tys. mieszkańców wyniosły 655,3 zł, a wydatki gmin miejsko-wiejskich – 597,0 zł. Oznacza to, że najmniejszymi środkami UE w przeliczeniu na jednego mieszkańca dysponowały średnie gminy miejskie i miejsko-wiejskie, a największymi – gminy nieprzekraczające 20 tys. mieszkańców. Z powyższego wynika, że mniejszy wpływ na wielkość pozyskanych środków z Unii Europejskiej miało szerokie zaplecze administracyjne, charakterystyczne dla większych gmin. Nie potwierdziła się również obawa, że środki pomocowe zostaną wykorzystane przede wszystkim przez najsilniejsze gminy, co doprowadziłoby do zwiększenia różnic terytorialnych pod względem warunków życia. Struktura środków przekazanych na bezzwrotną pomoc została tak zaprogramowana, żeby zapewnić finansowanie tych projektów, które były najważniejsze z punktu widzenia mieszkańców małych i słabiej rozwiniętych gmin, a także sfinansować duże projekty inwestycyjne realizowane przez największe jednostki. Średnie gminy, zwłaszcza te o dużej dostępności sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, miały znacznie węższy wybór oferty projektów, w których udział, co przełożyło się na wyraźnie niższe środki europejskie w ich budżetach w porównaniu z innymi gminami. Tabela 13. Wydatki gmin finansowane za pomocą środków Unii Europejskiej w latach 2004-2011 według rodzaju gminy i liczby mieszkańców Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2010-11 2004-11 zł Miasta na prawach powiatu powyżej. 250 tys. mieszkańców. Miasta na prawach powiatu do 250 tys. mieszkańców Inne gminy miejskie i miejsko-wiejskie pow. 40 tys. mieszkańców Gminy miejskie od 20 tys. do 40 tys. mieszkańców Gminy miejsko-wiejskie od 20 tys. do 40 tys. mieszkańców Gminy miejskie do 20 tys. mieszkańców Gminy miejsko-wiejskie do 20 tys. mieszkańców Gminy wiejskie 4,5 45,4 101,2 114,1 72,1 109,5 182,1 306,6 488,7 935,6 8,9 71,3 162,0 159,8 116,7 147,6 254,8 299,6 554,4 1.220,5 5,5 23,9 62,4 60,1 76,3 110,3 151,6 208,7 360,4 698,8 4,6 39,5 69,9 60,3 26,4 66,8 186,3 201,5 387,8 655,3 17,5 7,9 46,0 47,4 56,9 90,1 40,5 63,8 21,5 75,3 83,1 88,3 157,0 250,5 174,5 244,9 331,5 495,5 597,0 868,3 22,5 30,5 48,4 47,1 71,9 69,5 51,6 40,8 24,3 23,8 86,2 77,8 256,7 250,9 256,7 261,0 513,4 511,9 818,4 801,5 Źródło: obliczenia własne Dane dla lat 2010-2011 wskazują, że pomimo pogorszenia się sytuacji finansowej polskich samorządów jednostki o mniejszej liczbie mieszkańców zachowały przewagę pod względem wydatkowania środków europejskich w przeliczeniu na jednego mieszkańca. W gminach miejskich i miejsko-wiejskich do 20 tys. mieszkańców, a także w gminach wiejskich wydatki finansowane za pomocą środków europejskich wynosiły około 500 zł na jednego mieszkańca. W tym czasie większe gminy, z wyjątkiem miast na prawach powiatu, wykonały wydatki finansowane za pomocą środków UE w znacznie mniejszej kwocie, która nie przekraczała 400 zł. Analiza gminnych wydatków finansowanych za pomocą środków UE w poszczególnych województwach wskazuje, że wyżej opisane tendencje nie miały charakteru ogólnopolskiego. Wyraźna przewaga gmin o małej liczbie mieszkańców nad innymi gminami zaznaczyła się jedynie w trzech województwach: dolnośląskim, opolskim i podlaskim. Oprócz tego w województwie lubelskim, lubuskim i zachodniopomorskim gminy średnie pozyskały wyraźnie mniejsze środki ze źródeł europejskich w porównaniu z innymi gminami. Duże miasta, liczące powyżej 250 tys. mieszkańców, są jedną z najbardziej zróżnicowanych grup gmin pod względem średnich wydatków finansowanych za pomocą środków europejskich, w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Największe wydatki sfinansowane za pomocą środków europejskich 34 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA wykonał Białystok – 238,2 zł w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Drugą pozycję zajmowały duże miasta z województwa pomorskiego – Gdańsk i Gdynia (171,4 zł). Ostatnie miejsce pod względem finansowania wydatków za pomocą środków europejskich zajęły Katowice – zaledwie 41,5 zł średnio w roku. Jeszcze większa była rozpiętość pomiędzy województwami wydatków sfinansowanych za pomocą środków z UE w gminach miejskich do 20 tys. mieszkańców. Małe gminy miejskie z województwa pomorskiego dysponowały środkami europejskimi w wysokości 203,1 zł na jednego mieszkańca, a z województwa wielkopolskiego – 31,1 zł, zatem zróżnicowanie regionalne było 6,5-krotne. Wykres 11. Średnie wydatki gmin finansowane za pomocą środków Unii Europejskiej w latach 2004-2011 26 w przeliczeniu na jednego mieszkańca (zł) 300 250 200 150 100 50 0 1 2 3 4 Województwo z największymi wydatkami Średnia w grupie 5 6 7 8 Województwo z najmniejszymi wydatkami 1 - miasta na prawach powiatu powyżej 250 tys. mieszkańców, 2 – pozostałe miasta na prawach powiatu, 3 – inne gminy miejskie i gminy miejsko-wiejskie powyżej 40 tys. mieszkańców, 4 - gminy miejskie od 20 tys. do 40 tys. mieszkańców, 5 - gminy miejsko-wiejskie od 20 tys. do 40 tys. mieszkańców, 6 – gminy miejskie do 20 tys. mieszkańców, 7 - gminy miejsko-wiejskie do 20 tys. mieszkańców, 8 – gminy wiejskie. Źródło: opracowanie własne Czynnikiem wpływającym na zróżnicowanie międzyregionalne środków europejskich do dyspozycji gmin, w przeliczeniu na jednego mieszkańca, była zarówno ich wielkość, jak i rodzaj. Najbardziej zróżnicowane były gminy miejskie (grupy: 1, 2, 6) oraz gminy z dużą liczbą mieszkańców, a najmniej – małe gminy miejsko-wiejskie oraz gminy wiejskie. Również współczynnik zmienności jest wyższy w przypadku gmin miejskich oraz gmin o dużej liczbie mieszkańców. Najwyższy współczynnik międzywojewódzkiej zmienności wydatków sfinansowanych za pomocą środków europejskich mają duże miasta na prawach powiatu, liczące powyżej 250 tys. mieszkańców. W latach 2004-2011 współczynnik ten liczył 45,8%. Wysoką zmiennością cechują się także pozostałe gminy miejskie i miejsko-wiejskie o liczbie mieszkańców przekraczającej 40 tys., gminy miejskie od 20 tys. do 40 tys. mieszkańców oraz gminy miejskie do 20 tys. mieszkańców. Wyżej wymienione grupy gmin miały współczynnik zmienności powyżej 40%. Najniższy współczynnik zmienności – poniżej 25% - dotyczył gmin wiejskich oraz małych gmin miejsko-wiejskich. W tabeli 14 prezentujemy ranking poszczególnych grup gmin według województw. Wyniki wskazują na duże zróżnicowanie pod wyglądem preferencji dotyczących wyboru gmin otrzymujących wsparcie 26 Liczba ludności w gminach według stanu na dzień 31 grudnia 2004 r. 35 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA w postaci środków z UE w poszczególnych województwach. Gdyby we wszystkich województwach przyporządkowano środki europejskie do gmin w jednolity sposób (tak, by przydzielone środki europejskie przypadające na jednego mieszkańca były we wszystkich gminach województwa takie same), to wszystkie grupy gmin z danego województwa zajmowałyby tę samą pozycję w rankingu, odpowiadającą pozycji województwa w rankingu według środków na jednego mieszkańca w całym województwie. Jednak ze względu na różny stopień zaspokojenia potrzeb, zróżnicowaną sytuację finansową oraz indywidualne preferencje województw przy rozdzielaniu środków, mamy do czynienia z dosyć zróżnicowaną kolejnością w rankingu wyników dla poszczególnych grup gmin. Tabela 14. Miejsce poszczególnych grup gmin pod względem wydatków finansowanych za pomocą środków europejskich w przeliczeniu na jednego mieszkańca według województw Grupy gmin Wyszczególnienie Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 1 2 3 4 5 6 7 8 3 9 7 x 5 8 6 x x 1 2 11 x x 4 10 6 4 9 10 15 13 16 12 2 1 7 11 5 3 8 14 12 8 1 2 11 9 7 14 6 x 13 4 10 5 15 3 8 4 12 11 1 13 14 15 9 6 5 7 3 2 16 10 14 11 15 4 6 3 7 12 9 13 5 1 8 2 16 10 3 7 6 2 9 12 8 x 13 5 1 11 x 4 14 10 9 15 1 3 2 5 14 12 7 8 10 11 6 4 16 13 10 14 7 2 11 12 16 13 6 3 5 9 1 8 15 4 1 - miasta na prawach powiatu powyżej 250 tys. mieszkańców, 2 – pozostałe miasta na prawach powiatu, 3 – inne gminy miejskie i gminy miejsko-wiejskie powyżej 40 tys. mieszkańców, 4 - gminy miejskie od 20 tys. do 40 tys. mieszkańców, 5 - gminy miejsko-wiejskie od 20 tys. do 40 tys. mieszkańców, 6 – gminy miejskie do 20 tys. mieszkańców, 7 - gminy miejsko-wiejskie do 20 tys. mieszkańców, 8 – gminy wiejskie. Źródło: obliczenia własne Na przykład ze zgromadzonych danych wynika, że w województwie podlaskim szczególne preferencje w podziale środków dotyczyły miast na prawach powiatu. W województwie pomorskim stosunkowo silnie były wspierane największe miasta (Gdańsk, Gdynia) oraz małe gminy miejskie. W województwie lubelskim preferencje dotyczyły małych gmin miejsko-wiejskich oraz największych gmin, liczących ponad 40 tys. mieszkańców (z wyłączeniem miast na prawach powiatu). W województwie Mazowieckim stosunkowo duże środki europejskie przekazano Warszawie, podczas gdy mniejsze miasta na prawach powiatu dysponowały dosyć skromnymi środkami. W województwie śląskim szczególnie duże wsparcie finansowe otrzymały średniej wielkości gminy miejsko-wiejskie i gminy liczące powyżej 40 tys. mieszkańców, zaś stosunkowo niewielkie środki zostały skierowane do licznych w województwie miast na prawach powiatu. Odmiennie przedstawiały się preferencje finansowania w województwie wielkopolskim, w którym miasta na prawach powiatu otrzymały znaczące wsparcie. W powiatach również wielkość środków europejskich zależała od liczby mieszkańców – powiaty z mniejszą liczbą mieszkańców otrzymywały relatywnie większe środki europejskie, w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Współczynnik korelacji liniowej pomiędzy wielkością wykorzystanych środków europejskich w przeliczeniu na jednego mieszkańca a liczbą mieszkańców był ujemny i wynosił minus 0,224. Ujemna zależność w tym przypadku oznacza, że wielkość środków europejskich w budżetach powiatów rosła wolniej niż liczba mieszkańców. Współczynnik korelacji liniowej pomiędzy liczbą mieszkańców a wielkością wydatków sfinansowanych za pomocą środków europejskich wynosi 0,409. 36 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Wykres 12. Liczba mieszkańców oraz wysokość środków europejskich wydatkowanych przez powiaty w latach 2004-2011 180 Środki europejskie (mln zł) 160 140 120 100 80 y = 0,1618x + 7,3234 60 40 20 0 0 50 100 150 200 Liczba mieszkańców (tys) 250 300 Źródło: opracowanie własne Średnio każdy powiat wykonał w latach 2004-2011 wydatki sfinansowane za pomocą środków europejskich o wartości 20,4 mln zł. Analiza zależności pomiędzy wielkością środków europejskich i liczbą mieszkańców obliczonej metodą najmniejszych kwadratów wskazuje, że wartość stała, niezależna od liczby mieszkańców, wynosiła ponad 7,3 mln zł, a jednostkowy wzrost liczby mieszkańców powiatu prowadził do wzrostu wydatków finansowanych za pomocą środków UE o 161,8 zł. Wykres 13. Liczba mieszkańców oraz wysokość środków europejskich wydatkowanych przez powiaty w latach 2004-2011 w przeliczeniu na jednego mieszkańca, według województw (zł) Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 Źródło: opracowanie własne 37 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Średnie wydatki powiatów finansowane za pomocą środków europejskich wyniosły w latach 20042011 łącznie 261,2 zł w przeliczeniu na mieszkańca. Największe wydatki poniosły powiaty z województwa lubelskiego – 438,5 zł, a najmniejsze – z województwa wielkopolskiego – 175,2 zł w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Relacja pomiędzy powiatami z wyżej wymienionych województw, pod względem wydatków sfinansowanych za pomocą środków z UE, wyniosła więc 2,50 : 1. Współczynnik zmienności wynosił 26,4%, był zatem istotnie niższy niż w gminach. Oprócz powiatów z województwa lubelskiego stosunkowo wysokimi środkami UE dysponowały powiaty z województwa warmińsko-mazurskiego, świętokrzyskiego, podkarpackiego, czyli z województw Polski Wschodniej. Z drugiej strony województwami o najniższych wydatkach sfinansowanych za pomocą środków europejskich w przeliczeniu na jednego mieszkańca były, oprócz województwa wielkopolskiego, także województwa: opolskie, mazowieckie i dolnośląskie. Wysokie środki europejskie w przeliczeniu na mieszkańca są zatem charakterystyczne dla powiatów z województw o najniższym PKB na jednego mieszkańca. W województwach o wysokim PKB powiaty nie zajmują zbyt eksponowanej pozycji pod względem wydatków finansowanych za pomocą środków europejskich. Porównanie wydatków sfinansowanych za pomocą środków europejskich i wykazanych w budżetach województw, powiatów i gmin wyraźnie wskazuje na lokalne przeznaczenie tych środków. Wydatki sfinansowane za pomocą środków unijnych, wykazane w budżetach województw samorządowych, 1 stanowiły niespełna /3 łącznych wydatków JST sfinansowanych za pomocą środków unijnych. Udział poszczególnych województw w tych wydatkach był jest zróżnicowany, w zależności od regionu. Największy udział województwa samorządowego w podziale środków europejskich pomiędzy JST z danego regionu przekraczał 50%. Taka pulą środków w budżecie dysponował samorząd województwa opolskiego. Tabela 15. Struktura podziału środków z Unii Europejskiej wg rodzajów JST i wg województw (%) Wyszczególnienie Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Województwo 32,7 36,1 33,6 26,2 41,0 31,0 39,7 26,5 50,6 30,2 31,6 29,0 18,2 32,2 30,7 44,1 43,7 Powiaty 11,0 8,3 9,0 19,8 10,4 11,5 11,3 10,5 10,3 15,4 7,7 9,2 7,8 12,9 13,5 9,4 10,7 Gminy 56,4 55,6 57,4 54,0 48,6 57,4 49,0 63,0 39,1 54,5 60,7 61,8 74,0 54,9 55,7 46,5 45,7 Źródło: obliczenia własne Regionem o najniższym udziale województwa samorządowego w wydatkach JST finansowanych za pomocą środków europejskich było województwo śląskie. Województwo samorządowe wykonało zaledwie 18,2% wydatków JST, których źródłem były środki europejskie. Stosunkowo niewielkie środki europejskie przypadły tam również w udziale powiatom (7,8%), co można tłumaczyć faktem zamieszkiwania przez znaczny odsetek mieszkańców w miastach na prawach powiatu. Pozostałe wydatki sfinansowane za pomocą środków europejskich zostały zrealizowane przez gminy (74,0%). 38 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Jedynie w województwie lubelskim powiaty odgrywały ważną rolę w realizacji wydatków finansowanych za pomocą środków europejskich. W województwie tym udział powiatów w podziale środków europejskich przekazanych JST wynosił prawie 20%. 39 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Wpływ środków UE na rozwój województw W rozdziale tym przedstawimy ocenę statystycznej analizy relacji pomiędzy wielkościami środków z budżetu UE, jakie w latach 2004–2011 zostały wydatkowane w poszczególnych województwach, a wartościami wskaźników opisujących zmiany sytuacji społeczno-gospodarczej w tych latach Dla określenia skali zmian sytuacji społeczno-gospodarczej wykorzystamy przy tym trzy grupy wskaźników: – – – wielkość produktu krajowego brutto na jednego mieszkańca, wybrane wskaźniki ustalone w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia – Narodowej Strategii Spójności (NSRO), dla oceny stopnia realizacji celów NSRO, przy czym analizowaliśmy tylko te wskaźniki, dla których dostępne są dane statystyczne w układzie województw, wybrane z publikacji GUS inne wskaźniki przydatne do oceny sytuacji społeczno-gospodarczej w województwach. Do oceny skali zmian sytuacji społeczno-gospodarczej województw wybraliśmy 19 wskaźników, opisujących: – – – – – – zmiany sytuacji gospodarczej, sytuację na rynku pracy, sytuację materialną mieszkańców, zdrowotność, stan bezpieczeństwa publicznego, stan infrastruktury technicznej i społecznej. Analizie poddaliśmy zarówno łączny wpływ wszystkich środków pochodzących z budżetu UE na wartości zmiennych monitorujących, jak i wpływ wyodrębnionych rodzajów wydatków, a w szczególności:: – – – – łącznych wydatków z wyłączeniem środków na dopłaty dla rolników wydatków pochodzących z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, wydatków ze środków finansujących zadania Wspólnej Polityki Rolnej, wydatków na programy regionalne, do których zaliczyliśmy wydatki ponoszone w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) z perspektywy finansowej 2000–2006 oraz Programu Operacyjnego „Rozwój Polski Wschodniej i regionalnych programów operacyjnych z perspektywy finansowej 2007–2013. Pełny wykaz wybranych do analizy wskaźników rozwoju społeczno-gospodarczego przedstawiono poniżej. Bardziej szczegółowe informacje o tych wskaźnikach, obejmujące: – – – dokładne definicje wskaźników, dane o wartościach wskaźników w latach 2003–2011 i Źródło: tych danych, sposób obliczenia syntetycznej wartości wskaźnika dla całego badanego okresu, przedstawiono w aneksie B. 41 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Wybrane do analizy wskaźniki rozwoju społeczno-gospodarczego Wskaźniki makroekonomiczne 1. 2. 3. Produkt krajowy brutto (w cenach bieżących) na jednego mieszkańca Wydajność pracy Produkcja końcowa rolnictwa na 1 ha użytków rolnych Rynek pracy 4. 5. 6. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku od 15 do 64 lat Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku od 55 do 64 lat Stopa bezrobocia Sytuacja materialna ludności 7. 8. 9. Przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej Przeciętne dochody na jedną osobę Odsetek osób zagrożonych relatywnym ubóstwem Zdrowie 10. 11. 12. Zgony niemowląt Zgony na choroby układu krążenia Zgony na choroby nowotworowe Bezpieczeństwo publiczne 13. 14. Zarejestrowane przestępstwa Wykrywalność przestępstw Infrastruktura 15. 16. 17. 18. 19. 2 Długość dróg publicznych na 100 km Liczba łóżek szpitalnych Odsetek gospodarstw z dostępem do sieci wodociągowej Odsetek gospodarstw z dostępem do sieci kanalizacyjnej Odsetek dzieci wiejskich objętych wychowaniem przedszkolnym Wskaźniki zostały dobrane w ten sposób, by pozwalały – z jednej strony – na ocenę makroekonomicznych efektów wykorzystania środków unijnych i stopnia realizacji strategicznych celów podstawowych programów rozwojowych, z drugiej zaś – na ocenę postępu w tych dziedzinach, w których unijna interwencja była najbardziej intensywna. Z tego względu pominęliśmy w proponowanym zestawie wskaźniki odnoszące się do szeroko rozumianej edukacji, gdyż pomoc unijna dla działów związanych z edukacją była mało znacząca w porównaniu z krajowymi środkami kierowanymi na finansowanie oświaty i szkolnictwa wyższego. Wartości wszystkich zaproponowanych powyżej wskaźników dostępne są, oddzielnie dla każdego województwa, w zasobach informacyjnych Głównego Urzędu Statystycznego, w tym przede wszystkim w Banku Danych Lokalnych i w zestawie wartości wskaźników służących do monitorowania realizacji NSRO i innych rządowych dokumentów strategicznych. Wpływ środków z budżetu UE na dynamikę wzrostu PKB Chociaż uznawanie produktu krajowego brutto za podstawowy wskaźnik rozwoju społecznogospodarczego, a trwałego i zrównoważonego (ilościowo) wzrostu PKB – za strategiczny cel gos- 42 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA 27 podarki jest ostatnio intensywnie krytykowane , analizę wpływu środków budżetowych UE na polską gospodarkę rozpoczniemy jednak od analizy statystycznie obserwowalnych zależności między rozmiarami środków unijnych kierowanych do poszczególnych województw, a tempem wzrostu PKB w województwach. Potrzeba i znaczenie takiej analizy wynikają z dwóch istotnych przesłanek. Po pierwsze, zależność pomiędzy wielkością PKB w całej gospodarki, a napływem pomocy finansowej z budżetu UE jest w istotny sposób zakłócona przez fakt, że w miarę jak po roku 2004 rosły kwoty przekazywane do Polski z budżetu UE, jednocześnie nasilał się światowy kryzys finansowy i gospodarczy, oddziałujący wyraźnie na tempo wzrostu polskiej gospodarki. W ujęciu statystycznym wygląda to tak, jakby zwiększone transfery z budżetu UE powodowały osłabianie dynamiki wzrostu gospodarczego w Polsce. Większe szanse na uchwycenie zależności pomiędzy pomocą unijną a tempem wzrostu gospodarczego daje więc zejście na poziom regionalny (wojewódzki). Po drugie, kilka spośród kluczowych wskaźników, przy pomocy których kontrolowany ma być przebieg wdrażania i stopień realizacji celów NSRO odwołuje się bezpośrednio do wielkości PKB. Oznacza to, ze budując Narodową Strategię Spójności zakładano, że pomoc unijna dać – między innymi – efekty w postaci pożądanych zmian makroproporcji związanych z PKB. Celowe, a wręcz niezbędne jest stwierdzenie, czy założenia dotyczące wpływu pomocy unijnej na PKB zostały zrealizowane. Związane z PKB wskaźniki realizacji Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia Cel strategiczny Tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz poziomu spójności społecznej Średnie roczne tempo wzrostu PKB PKB na jednego mieszkańca w PPS (UE25 = 100) PKB na jednego mieszkańca w PPS (UE27 = 100) Wydajność pracy na 1 pracującego (UE25 = 100) Wydajność pracy na 1 pracującego (UE27 = 100) Cel 5 Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej Zróżnicowanie PKB na jednego mieszkańca na poziomie województw (w % krajowej wartości PKB na jednego mieszkańca Tempo wzrostu PKB na jednego mieszkańca dla województw Polski Wschodniej Źródło: Polska. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007 (s.76–78) Dla oceny efektywności wykorzystania środków UE istotne znaczenie ma fakt, iż większość wymienionych powyżej podstawowych wskaźników realizacji NSRO nie zostanie wykonana, chociaż odchylenia nie będą drastycznie duże. W NSRO założono, że w 2013 roku PKB (w ujęciu realnym) będzie o 5,2% większy niż w roku 2012, a średnie tempo wzrostu PKB w latach 2011–2013 wyniesie 6,1% (rocznie). Na podstawie danych z ostatnich lat i najbardziej aktualnych prognoz można stwierdzić, że założenia te nie zostaną zrealizowane. W 2011 r. realna wartość PKB była o 4,3% większa niż w roku 2010, a wzrost PKB w roku 2012 GUS szacuje obecnie na 2%. Na to, by dla lat 2011–2013 osiągnąć przeciętne tempo 27 Por. np. J. Fitoussi, A. Sen, J. Stiglitz, Report by the Commission on the Measurement of Economic Performance and Social Progress, Paris 2009; Wyjść poza PKB. Pomiar postępu w zmieniającym się świecie, komunikat Komisji do Rady I Parlamentu Europejskiego, KOM(2009) 433, Bruksela 2009; P. Schepelmann, J. Goossens, A. Maakipa (red.), Towards Sustainaable Development, Wuppertal Institute for Climate, Environment and Energy, Wuppertal 2010. 43 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA wzrostu wynoszące 6,1% rocznie, w 2013 r. realna wartość PKB musiałaby być o 12,3% większa niż w roku 2012, gdy tymczasem według szacunków Ministerstwa Finansów zaprezentowanych w uzasadnieniu ustawy budżetowej na rok 2013, wzrost realnej wartości PKB w tym roku szacowany jest na 2,2% Jeśli prognoza ta okaże się trafna, przeciętne tempo wzrostu PKB w latach 2011–2014 równe będzie 2,9% rocznie. Osiągnięte zostaną natomiast zakładane wartości wskaźników relacji PKB przypadającego na jednego mieszkańca w Polsce do średniej wartości PKB per capita w krajach Unii Europejskiej. Formalnym celem NSRO jest osiągnięcie w 2013 r, PKB na poziomie 65% PKB na jednego mieszkańca w krajach tzw. UE-25, czyli we wszystkich państwach członkowskich UE, z wyłączeniem Bułgarii i Rumunii. Według danych GUS, w 2011 r. PKB na jednego mieszkańca w Polsce odpowiadało 63% PKB na jednego mieszkańca w UE-25 i 64% PKB na jednego mieszkańca w UE-27. Jeśli trafne okażą się 28 prognozy wzrostu PKB w latach 2012–2013, określone dla Polski przez Ministerstwo Finansów , a przez Eurostat dla państw członkowskich UE, to w 2013 r. PKB na jednego mieszkańca w Polsce równe będzie 66,8% PKB z UE-25 oraz 68,8% PKB z UE-27. Cele NSRO w tej kwestii zostaną więc osiągnięte. Kolejne zmniejszenie luki dochodowej pomiędzy Polską i traktowanymi łącznie krajami Unii Europejskiej. Dodać należy, że ten dobry wynik zawdzięczamy nie tylko relatywnie wysokiemu tempu wzrostu w Polsce, ale i wyraźnej recesji w krajach UE. Nie zostaną natomiast zrealizowane cele NSRO w zakresie wzrostu wydajności pracy, mierzonej wielkością PKB na jednego pracującego. W roku 2011 tak mierzona wydajność pracy w Polsce odpowiadała 66,8% wydajności pracy w UE-25 i 68,8% wydajności pracy w UE-27, co praktycznie uniemożliwia osiągniecie w 2013 roku zakładanego poziomu 75% wydajności pracy w UE-25. Nie będzie także zrealizowane zadanie polegające na zwiększeniu – w perspektywie finansowej 2007–2013 – stopy inwestycji (relacji nakładów na inwestycje do PKB) z 19,6% w roku 2006 do 24% w roku 2013. W 2011 stopa inwestycji – według wstępnych danych GUS – wynosiła 20,4%, stopę inwestycji w 2012 roku można szacować na 20,1%. Nie zostanie więc również osiągnięty poziom zakładany w NSRO dla roku 2013. Spośród wskaźników ustalonych dla celu 5 (Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej), nie zostaną w perspektywie finansowej 2007-2013 zrealizowane założenia dotyczące Polski Wschodniej. Tempo wzrostu PKB w tych województwach miało być wyższe niż średnie tempo wzrostu dla całej Polski. Tymczasem pomiędzy rokiem 2006 i 2011 PKB w Polsce wzrósł (mierząc wzrost w cenach bieżących)o 43,7%, w tym w województwach Polski Wschodniej – o 42,5% i nie ma podstaw, by zakładać, że w latach 2012– 2013 tempo wzrostu PKB w województwach wschodnich będzie wyższe niż w całej gospodarce. Luka między poziomem PKB w Polsce Wschodniej i w pozostałych województwach wzrośnie. Punktem wyjścia dla oceny wpływu środków UE na rozwój gospodarczy województw będzie analiza zależności tempa wzrostu PKB w województwach, opisanego wektorem wartości wzrostu – pomiędzy rokiem 2003 i 2011 – realnej wartości PKB wytworzonego w województwach i wielkości środków UE kierowanych do poszczególnych województw, opisanych wektorami przeliczonych na jednego mieszkańca kwot finansowanych środkami UE wydatków poniesionych w województwach w latach 2003– 2011. Badać będziemy zarówno zależność pomiędzy globalną kwotą wydatków i tempem wzrostu PKB, jak i wpływ na wzrost PKB wybranych kategorii wydatków finansowanych środkami unijnymi. Zarówno wojewódzkie wskaźniki wzrostu gospodarczego, jak i wielkości środków UE wydatkowanych w poszczególnych województwach są mocno zróżnicowane. I tak, wskaźniki wzrostu PKB w latach 2004–2011 mieszczą się w przedziale od 54,0% (średnio 5,5% rocznie) dla województwa mazo28 Ustawa budżetowa na rok 2013. Uzasadnienie – tom I, Rada Ministrów, Warszawa 2012, s. 220. Ministerstwo Finansów przewiduje na rok 2012 wzrost PKB (w cenach stałych) o 2,5%, a na rok 2013 44 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA wieckiego do 27,0% (średnio 3% rocznie) dla województwa podlaskiego, przy średniorocznym tempie wzrostu PKB wynoszącym dla całej polskiej gospodarki 4,6%. Podkreślić przy tym warto, że: – – tempo wzrostu szybsze od średniej przeciętne tempo wzrostu PKB dla całej gospodarki osiągnęło w latach 2004–2011 sześć województw (lubuskie, małopolskie, mazowieckie, podkarpackie, pomorskie i śląskie), przy czym we wszystkich tych województwach (poza mazowieckim) średnioroczne tempo wzrostu PKB było niemal identyczne (4,8–4,9%); tempo wzrostu PKB w województwie warmińsko-mazurskim (średnio 3,2% rocznie) było tylko nieznacznie wyższe niż w sąsiednim województwie podlaskim. Jeszcze większe było zróżnicowanie pomocy unijnej skierowanej do poszczególnych województw. Największe kwoty – w przeliczeniu na jednego mieszkańca – trafiły do województw: podlaskiego (8325,8 zł na jednego mieszkańca) i warmińsko-mazurskiego (7742,1 zł), najmniejsze – do województwa małopolskiego (3180 zł na jednego mieszkańca) i śląskiego (3310,5 zł). Wydatki na jednego mieszkańca w województwie podlaskim były więc o prawie 162% większe niż w województwie małopolskim. Dla poszczególnych kategorii wydatków rozpiętości między województwami były jeszcze większe. Obliczony na podstawie danych prezentowanych w dwóch poprzednich rozdziałach współczynnik korelacji wielkości pomocy unijnej (wyrażonej w kwotach na jednego mieszkańca) oraz tempa wzrostu PKB, mierzonego w cenach stałych wynosi -0,590. Oznacza to, że: – – po pierwsze – wojewódzkie wskaźniki realnego tempa wzrostu PKB i wydatków per capita finansowanych środkami z budżetu UE są od siebie – w ujęciu statystycznym – istotnie zależne, wyższym kwotom pomocy UE na jednego mieszkańca towarzyszy – przeciętnie – niższe tempo wzrostu gospodarczego. Ujemne są także współczynniki korelacji tempa wzrostu PKB z przeliczonymi na jednego mieszkańca kwotami wydatków unijnych finansowanych ze środków strukturalnych UE (-0,171) i wydatków finansowanych środkami przypisanymi do Wspólnej Polityki Rolnej (-0,667). Dodatnie skorelowanie (+0,382) z tempem wzrostu PKB wykazują natomiast wydatki per capita na infrastrukturę finansowane z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Interesującego, dodatkowego materiału do analizy relacji między tempem wzrostu PKB i rozmiarami pomocy unijnej dostarcza zamieszczony poniżej wykres, na którym każde województwo reprezentowane jest przez punkt, którego współrzędne określają: – – na osi pionowej – wielkość wydatków per capita finansowanych środkami budżetowymi UE, wyrażona wskaźnikiem typu „średnia dla Polski = 100” na osi poziomej – procentowy wzrost PKB (w cenach stałych) województwa pomiędzy rokiem 2003 i 2011. Na wykresie kolorem zielonym oznaczono województwa Polski Wschodniej, czerwonym – województwo, w którym PKB wzrosło najbardziej (mazowieckie – wzrost o 54%), a kolorem granatowym – województwo o najniższych wydatkach (per capita) finansowanych środkami europejskimi (małopolskie, wydatki unijne per capita na poziomie ok. 62% średniej krajowej). Pionową czerwoną linią oznaczono wskaźnik wzrostu realnej wartości PKB – od roku 2003 do 2011 – dla całej Polski (43,1%). Na wykresie pominięto województwo śląskie, którego współrzędne są niemal identyczne – chociaż nieco lepsze zarówno pod względem tempa wzrostu PKB, jak i wielkości wydatków unijnych, od odpowiednich wielkości dla województwa małopolskiego. Na wykresie można wyróżnić trzy grupy województw: – województwa Polski Wschodniej, dla których im większa jest kwota wydatków finansowanych środkami UE, tym niższy jest wskaźnik wzrostu realnej wartości PKB, 45 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA – województwa: śląskie i małopolskie, które – mimo relatywnie małego zasilania środkami unijnymi – osiągnęły tempo wzrostu gospodarczego wyższe od tempa wzrostu całej gospodarki, pozostałe dziewięć województw, w których nie da się zaobserwować widocznego związku pomiędzy rozmiarami pomocy unijnej i tempem wzrostu gospodarczego – najwolniej rozwijające się województwa z tej grupy (opolskie i zachodniopomorskie) otrzymały – licząc na jednego mieszkańca – podobną kwotę pomocy unijnej jak województwo mazowieckie, w którym tempo wzrostu gospodarczego było prawie dwa razy wyższe. – Wykres 14. Tempo wzrostu gospodarczego i wydatki ze środków UE (na mieszkańca, w zł) w latach 2004–2011 według województw 180 PODLASKIE 160 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 140 ŚWIĘTOKRZYSKIE 120 LUBELSKIE 100 MAZOWIECKIE PODKARPACKIE 80 60 MAŁOPOLSKIE 40 20 0 0 10 20 30 40 50 60 Źródło: obliczenia własne Analiza zamieszczonego powyżej wykresu wskazuje wyraźnie, że: – – środki unijne nie były w latach 2004–2011 czynnikiem kształtującym w istotny sposób tempo wzrostu poszczególnych województw, znaczące preferencje, przyznane przy podziale środków unijnych województwom Polski Wschodniej nie dały zakładanego przyspieszenia wzrostu gospodarczego tych regionów i nie zapoczątkowały „doganiania” przez województwa wschodnie reszty kraju. Wyrazem preferencji dla Polski Wschodniej w podziale środków przyznanych Polsce z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego było zarówno wyodrębnienie prawie 2,3 mld euro na Program Operacyjny „Rozwój Polski Wschodniej”, jak i ustalenie bardzo dla tych województw korzystnego 29 algorytmu podziału środków z puli przeznaczonej na regionalne programy operacyjne ..Ostatecznie w województwach wschodnich przypadające na jednego mieszkańca środki RPO i PO „Rozwój Polski Wschodniej” przekraczały dwukrotnie (lub więcej środki na jednego mieszkańca innych województw. Skalę preferencji dla Polski Wschodniej dobrze ilustruje zamieszczony poniżej wykres 15, na którym przedstawiono kwoty przypisane poszczególnym województwom w ramach puli na regionalne progra29 Pulę środków przeznaczoną na RPO dzielono między województw w ten sposób, że: – 80% całej kwoty podzielono między województwa proporcjonalnie do liczby ich ludności, – 10% przydzielono województwom o najniższych wartościach PKB na jednego mieszkańca, – 10% – województwom, w których położone były powiaty charakteryzujące się wysoką stopą bezrobocia. W efekcie 20% puli środków na RPO podzielone zostało między pięć województw Polski Wschodniej. Ludność tych województw stanowi ok. 21% łącznej liczby mieszkańców Polski, więc przypadające na jednego mieszkańca Polski Wschodniej środki z puli 20% były niemal takie same, jak środki przydzielone z puli 80%. Szerzej na ten temat: W. Misiąg, M. Tomalak, Analiza algorytmów podziału środków publicznych z punktu widzenia polityki regionalnej, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2009. 46 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA my operacyjne i puli wyodrębnionej dla PO „Rozwój Polski Wschodniej”. Kwoty przyznane województwom wschodnim z puli regionalnych programów operacyjnych przewyższają kwoty przydzielone wszystkim pozostałym województwom, a ustanowienie PO „Rozwój Polski Wschodniej” jeszcze różnice między Polską wschodnią i resztą Polski pogłębiło. Wykres 15. Alokacja środków na regionalne programy operacyjne i Program Operacyjny „Rozwój Polski Wschodniej” w latach 2007–2013 w zł,, w przeliczeniu na mieszkańca 0 200 400 600 800 1000 1200 Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie RPO Opolskie PO RPW Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Źródło: obliczenia własne Wskaźnik korelacji wojewódzkich wskaźników unijnych wydatków (bez dopłat dla rolników) per capita i wojewódzkich wskaźników wzrostu PKB wynosi, dla danych z lat 2004–2011, -0,446. Również rozkład województw na wykresie sporządzonym w analogiczny sposób jak wykres 14 na poprzedniej stronie, jest bardzo podobny. Wykres 16. Tempo wzrostu gospodarczego i wydatki ze środków UE (bez dopłat dla rolników) w latach 2004–2011 według województw 160 PODLASKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE 140 120 ŚWIĘTOKRZYSKIE MAZOWIECKIE PODKARPACKIE 100 LUBELSKIE 80 MAŁOPOLSKIE 60 40 20 0 0 10 20 30 40 50 60 Źródło: obliczenia własne 47 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Obraz relacji między tempem wzrostu PKB i wysokością wydatków unijnych praktycznie nie zmieni się, gdy z rachunku wyłączymy wydatki na dopłaty bezpośrednie dla rolników, których wpływ na wartości wskaźników stopnia realizacji celów pomocy unijnej jest praktycznie niemożliwy do określenia. Bardzo podobny jest też obraz relacji pomiędzy tempem wzrostu PKB i wydatkami finansowanymi z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Wykres 17. Tempo wzrostu gospodarczego i wydatki funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności UE w latach 2004–2011 według województw 160 PODLASKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE 140 ŚWIĘTOKRZYSKIE MAZOWIECKIE LUBELSKIE 120 100 PODKARPACKIE 80 60 MAŁOPOLSKIE 40 20 0 0 10 20 30 40 50 60 Źródło: obliczenia własne Zbadaliśmy również korelację pomiędzy tempem wzrostu PKB w województwach, a poziomem PKB na jednego mieszkańca w roku 2003, w ostatnim roku przed wstąpieniem Polski do UE. Zależność ta okazała się bardzo silna, gdyż wyliczona z danych GUS wartość współczynnika korelacji wyniosła 0,988. Wykres 18. PKB na jednego mieszkańca w roku 2003 i tempo wzrostu PKB w latach 2004–2011 według województw (tys. zł, ceny bieżące) Mazowieckie Śląskie Wielkopolskie Dolnośląskie Polska Pomorskie Zachodniopomorskie Łódzkie Kujawsko-Pomorskie Lubuskie Małopolskie Opolskie Warmińsko-Mazurskie Świętokrzyskie Podlaskie Podkarpackie Lubelskie 0 10 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS 48 20 30 40 50 60 70 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA W zestawieniu z prezentowanymi powyżej danymi potwierdza to tezę, że wykorzystanie środków UE nie miało istotnego wpływu na dynamikę wzrostu gospodarczego poszczególnych województw – województwa rozwijały się „w swoim tempie”, niezależnie od rozmiarów unijnej pomocy. Z przedstawionych powyżej obliczeń nie należy wyciągać wniosku, że wykorzystanie środków unijnych zmniejsza szanse na osiągnięcie wysokiej dynamiki wzrostu gospodarczego. Niewątpliwe jest jednak, że brak dodatniej korelacji pomiędzy rozmiarami pomocy finansowej z budżetu UE i dynamiką wzrostu gospodarczego w poszczególnych regionach jest zjawiskiem wymagającym analizy zmierzającej do wyjaśnienia przyczyn niskiej efektywności wykorzystania pomocy UE. Przypomnieć przy tym należy, że spodziewać się należy pełnego lub niemal pełnego wykorzystania przyznanego Polsce limitu transferów z budżetu UE, a jednocześnie jest już mało prawdopodobne, by do końca 2013 roku udało się osiągnąć zakładane efekty odnoszące się do wzrostu PKB – ani nie uda się osiągnąć zakładanego tempa wzrostu PKB w całej gospodarce (średnio 5,1% rocznie w całym okresie od 2007 do 2013 roku), ani nie doprowadzimy do tego, by tempo wzrostu PKB w województwach Polski Wschodniej było wyższe niż tempo wzrostu PKB w skali całego kraju. Niewątpliwie jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest to, że ustalając w latach 2006–2007 założenia dotyczące efektów pomocy unijnej, jaka zostanie skierowana do Polski w latach 2007–2013, nie przewidziano poważnego załamania gospodarki światowej, wpływającego mocno – co opisaliśmy we wcześniejszym rozdziale – na dynamikę wzrostu polskiej gospodarki. Dość oczywiste jest to, że kryzys światowej gospodarki i finansów utrudnił osiągnięcie zakładanego tempa wzrostu gospodarki jako całości. Światowy kryzys finansowo-gospodarczy nie wyjaśni jednak powodów, dla których 30 województwa, do których skierowano największe (w proporcji do liczby mieszkańców ) kwoty pomocy unijnej, rozwijały się w latach 2007–2013 znacznie wolniej niż niektóre województwa, do których skierowano relatywnie mniej środków. Tu wyjaśnień szukać już należy w naszej gospodarce, a w szczególności – w mechanizmach dystrybucji środków unijnych pomiędzy województwa oraz w procedurach programowania kierunków wykorzystania tych środków. Przyczyn niskiej efektywności wykorzystania środków unijnych było co najmniej kilka. Spróbujemy poniżej omówić najważniejsze z nich. Niska efektywność inwestycji infrastrukturalnych Po pierwsze, niewątpliwy wydaje się fakt, że istotna część środków unijnych została skierowana na wydatki, które nie przyczyniły się, lub przyczyniły się w bardzo niewielkim stopniu, do zdynamizowania gospodarki i stworzenia podstaw trwałego, zrównoważonego wzrostu. Odnosi się to w szczególności do wydatków na: – – dopłaty bezpośrednie dla rolników, na które przeznaczono prawie 20% łącznej kwoty otrzymanych z budżetu UE środków, niektóre „miękkie” projekty (zwłaszcza szkoleniowe) finansowane najpierw środkami ujętymi w Sektorowym Programie Operacyjnym „Rozwój Zasobów Ludzkich”, a następnie środkami 31 przeznaczonymi na finansowanie Programu Operacyjnego „Kapitał Ludzki” , 30 W województwach opolskim i lubuskim mieszka po ok. 1,2 miliona obywateli, ludność województw: mazowieckiego i ludność województwa śląskiego przekraczają 5 milionów mieszkańców. 31 Niską (w relacji do przyjętych założeń) efektywność wydatkowania środków z wymienionych powyżej programów operacyjnych dokumentują w przekonujący sposób wyniki wielu kontroli NIK – por. np.: – Wykorzystanie środków Unii Europejskiej na realizację projektów aktywizacji zawodowej bezrobotnych w ramach komponentu regionalnego programu operacyjnego kapitał ludzki 2007–2013, NIK, Warszawa 2012; – Realizacja programu aktywizacji zawodowej osób do 30 roku życia w województwie lubuskim, NIK, Warszawa 2012, – Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi (w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007– 2013, NIK, Warszawa 2012. 49 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA – znaczną część zadań z zakresu budowy i modernizacji infrastruktury komunalnej i transportowej (dróg, linii kolejowych). Zaliczenie części wydatków na infrastrukturę do wydatków, które nie oddziałują w praktyce na tempo wzrostu gospodarczego regionów, w której inwestycje infrastrukturalne zostały ulokowane wymaga pewnego komentarza. Wiemy już, że znacząca część środków przeznaczonych na inwestycje infrastrukturalne została skierowana do województw słabiej rozwiniętych, charakteryzujących się względnie niskim poziomem rozwoju. Preferowane przy podziale środków strukturalnych były więc województwa słabsze, z niskim poziomem PKB na jednego mieszkańca, wysokim bezrobociem i na ogół słabą infrastrukturą. Wydaje się, że w województwach tych środki unijne zostały w dużej części skierowane na uzupełnienie katastrofalnych luk w podstawowej infrastrukturze komunalnej i transportowej – budowano wodociągi i kanalizację, oczyszczalnie ścieków, budowano i modernizowano drogi lokalne, wzmocniono infrastrukturę telekomunikacyjną (telefonia, Internet), budowano i modernizowano budynki użyteczności publicznej. Były to inwestycje niewątpliwie potrzebne i poprawiające zarówno poziom życia mieszkańców, jak i warunki dla działalności gospodarczej. Te lepsze warunki nie przełożyły się jednak na przyspieszenie wzrostu gospodarczego. Podstawowej przyczyny tego faktu upatrywać należy w zbytniej koncentracji działań na problemach infrastruktury, przy zaniedbaniu innych czynników zwiększających atrakcyjność regionu jako miejsca lokowania nowych inwestycji produkcyjnych i miejsca podejmowania działalności produkcyjnej i usługowej. Wydaje się, że zaniedbane zostały takie niezbędne działania (komplementarne wobec poprawy infrastruktury), jak: – – – – wzmocnienie kapitału ludzkiego – większość słabszych gospodarczo regionów odczuwała i nadal odczuwa poważne braki kwalifikowanych kadr, zapewnienie właściwej obsługi technicznej i administracyjnej inwestorów., uproszczenie przepisów prawa i procedur administracyjnych, prowadzenie skutecznych działań promocyjnych. Wobec braku – lub niedostatecznej intensywności – takich działań, podażowy efekt wydatków strukturalnych na infrastrukturę okazał znacznie słabszy niż przewidywano. Tak więc działania na rzecz infrastruktury nie przyniosły zakładanych efektów ze względu na brak niezbędnych działań uzupełniających. Ważnym czynnikiem powodującym niską ocenę efektywności inwestycji infrastrukturalnych jest też na pewno zawyżanie kosztów niektórych inwestycji . Dotyczy to zwłaszcza inwestycji drogowych, i kolejowych. Złe ukierunkowanie pomocy UE Za cel główny Narodowej Strategii Spójności (NSS, NSRO) przyjęto tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Wydaje się jednak, że sposób podziału przyznanych Polsce środków pomiędzy poszczególne programy i instrumenty nie był optymalny z punktu widzenia tak określonego celu. Nie był on również adekwatny do zestawu wskaźników, przy pomocy których mierzony miał być stopień realizacji celów NSRO. Za podstawową metodę zapewnienia realizacji „spójnościowego” celu NSRO uznano przyznanie województwom o relatywnie niskim poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego większych środków na rozbudowę infrastruktury. Wydaje się jednak, że metoda ta okazała się nieskuteczna, chociaż preferencyjnie potraktowane województwa odczuwały znaczący niedostatek infrastruktury. Uzupełnienie 50 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA braków w zakresie sieci drogowej, zaopatrzenia w wodę, czy dostępu do Internetu samo w sobie nie stanowi jednak wystarczającej podstawy dla przyspieszenia wzrostu gospodarczego, gdyż przyspieszenie wzrostu tych regionów jest nadal blokowane przez inne czynniki, takie jak niedobór kwalifikowanych kadr, niższa jakość zarządzania. Przypuszczalnie bariery te mają i ten skutek, że hamujące wzrost czynniki o znaczeniu ponadlokalnym (takie jak nadmierna szczegółowość i niejasność prawa, uciążliwe procedury związane z podejmowaniem działalności gospodarczej, korupcja itp.) są bardziej uciążliwe w regionach mniej rozwiniętych. W efekcie znaczna część wydatków unijnych na rzecz szczególnie wspieranych regionów nie przyniosła widocznych efektów. Efektywność – mierzona wpływem na realizację głównych celów Strategii Rozwoju Kraju i NSRO – przedsięwzięć podejmowanych w Polsce po roku 2004 i finansowanych z udziałem środków europejskich jest więc bardzo zróżnicowana. Zróżnicowany jest też – w układach terytorialnych i branżowych – udział nietrafionych wydatków w całości wykorzystanej pomocy unijnej. W oczywisty sposób wpływa to na wynikową, przeciętną efektywność wykorzystania środków unijnych. Brak efektów podażowych Na podstawie informacji dostępnych w sprawozdawczości trudno wskazać silne dowody na to, że oprócz oczywistego oddziaływania popytowego (którego skali – o czym piszemy dalej – nie da się łatwo oszacować) wydatki dokonywane ze środków budżetowych UE przyniosły efekty przekładające się bezpośrednio na wzrost produkcji globalnej lub wzrost PKB. Niewątpliwie wskazać można wiele pojedynczych projektów, w których środki unijne pozwoliły rozwinąć i unowocześnić produkcje, a dzięki temu również sprzedaż, jednak w ujęciu makroekonomicznym podażowe efekty wydatków unijnych są – jak dotąd – niezauważalne. Wskazać można co najmniej kilka przyczyn takiego stanu rzeczy. Po pierwsze, tylko stosunkowo nieznaczna część unijnej pomocy została przeznaczona na bezpośrednie wsparcie sektora produkcyjnego. Według naszych szacunków takie wydatki stanowiły nie więcej niż 17–18% wszystkich wykorzystanych w Polsce środków z budżetu UE – przypomnieć warto, że ok. ¼ wszystkich środków unijnych przeznaczono na budowę i modernizację dróg i linii kolejowych, a ok. 19% – na bezpośrednie dopłaty dla rolników, znaczące kwoty wykorzystano też na inwestycje związane z gospodarką wodną i ochroną środowiska. Zakres wydatków, które potencjalnie mogły dać bezpośrednie efekty podażowe był więc relatywnie niewielki – i to właśnie należy uznać za główną przyczynę braku wyraźnych efektów podażowych wykorzystanej pomocy unijnej.. Po drugie, część inwestycji służących rozbudowie i modernizacji produkcji jest nadal realizowana. Wydatki, jakie zostały do tej pory poniesione na realizację tych inwestycji nie mogła jeszcze – z oczywistych powodów – dać jeszcze konkretnych wyników produkcyjnych i finansowych. Po trzecie, nawet w przypadku tych zadań, które były wspierane środkami budżetowymi UE i które zostały już zakończone, efekty produkcyjne (podażowe) będą się pojawiały z pewnym opóźnieniem. Nieznany rozkład faktycznych efektów popytowych Jeśli nawet zrealizowane już projekty wspierane środkami UE nie dały jeszcze (lub nie dadzą wcale) wymiernych efektów podażowych, a więc nie przyczynią się bezpośrednio do zwiększenia potencjału produkcyjnego i do wykorzystania tego potencjału, to sam fakt wykorzystania zewnętrznego zasilania dla finansowania wydatków publicznych powinien stanowić impuls pobudzający gospodarkę przez kreowanie popytu na towary i usługi. Wpływ unijnej pomocy dla Polski na wielkość popytu – i to zarówno inwestycyjnego, jak i konsumpcyjnego, niewątpliwie występuje, jednak kwantyfikacja siły tego wpływu i oszacowanie regionalnego rozkładu efektów popytowych jest w praktyce niemożliwe. 51 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Jak już sygnalizowaliśmy, bieżąca sprawozdawczość z realizacji wydatków refundowanych środkami budżetowymi UE za kryterium przypisania wydatku do konkretnego województwa przyjmuje – 32 z pewnymi wyjątkami – siedzibę beneficjenta. Tymczasem faktyczne efekty popytowe lokują się nie u beneficjenta, lecz w podmiocie wykonującym zadanie. Bardzo często wykonawcą jest podmiot umiejscowiony w innym województwie, a nawet poza Polską. Z danych o wydatkach nie możemy więc odczytać ani rozmiarów efektu popytowego pomocy unijnej (nie znamy rozmiarów „eksportu” pomocy 33 unijnej), ani terytorialnego rozmieszczenia popytu generowanego przez transfery z budżetu UE . Analizujemy więc sytuację, w której efekty podażowe pomocy unijnej prawdopodobnie jeszcze się nie ujawniły, natomiast efekty popytowe mają nieznany rozkład na województwa. O efektywności wykorzystania środków unijnych możemy więc wnioskować tylko w sposób pośredni. „Przefinansowanie” Polski Wschodniej Jednym z istotnych powodów braku wyraźnej zależności pomiędzy wielkością pomocy unijnej i tempem wzrostu PKB może być przyznanie nadmiernych – w stosunku do instytucjonalnych możliwości ich efektywnego zagospodarowania – środków województwo wschodnim, a w szczególności województwom: podlaskiemu i warmińsko-mazurskiego. Dzięki relatywnie dużym rozmiarom pomocy unijnej, województwa wschodnie mogły w znaczący sposób poprawić stan swojej infrastruktury transportowej i komunalnej. Inwestycje infrastrukturalne nie mogły jednak w widoczny sposób wpłynąć na dynamikę produkcji oraz dynamikę produktu krajowego brutto. Zabrakło projektów, które w bezpośredni sposób zwiększyłyby potencjał rozwojowy przedsiębiorstw, a tym samym – spowodowałyby szybszy wzrost PKB. W niektórych województwach Polski Wschodniej problemem okazał się również brak środków na sfinansowanie wkładu własnego, niezbędnego do otrzymania dofinansowania z budżetu UE. Problem ten – sygnalizowany przez nas już w roku 2006, gdy dyskutowano algorytmy podziału środków 34 unijnych pomiędzy województwa – wystąpił ze szczególną ostrością w województwach: warmińskomazurskim i lubelskim. Duże środki, jakie trafiły do województw wschodnich z budżetu UE przyczyniły się na pewno do poprawy stanu infrastruktury. Sposób wykorzystania tych środków nie pozwolił jednak na to, by wzmocnić w miarę szybko potencjał rozwojowy tych województw. Naszym zdaniem zabrakło przy tym jasnego określenia realizowanego modelu rozwoju Polski Wschodniej. W efekcie ani nie udało się doprowadzić do rozwoju tych działów, które tradycyjnie stanowiły podstawę gospodarki województw wschodnich (zwłaszcza północno-wschodnich) – rolnictwa i turystyki, ani nie stworzono podstaw do rozwoju nowoczesnego przemysłu. Nierozwiązane pozostały też charakterystyczne dla regionów wschodnich problemy – wysokie bezrobocie, niedostatek kwalifikowanych kadr. Przefinansowanie województw Polski Wschodniej widoczne jest również w tym, że mimo otrzymania pomocy unijnej znacznie większej niż inne województwa, w województwach Polski Wschodniej PKB 32 Por. s. .48. Pewnych informacji o wykonawcach projektów realizowanych z udziałem finansowym UE dostarczyć mogą publikowane przez MRR wykazy zawartych umów o dofinansowanie projektów. Dane te są jednak niewystarczające dla rzetelnej analizy rozkładu efektów podażowych, gdyż: – po pierwsze – zawierają tylko dane o kwocie wydatków określonej w umowie, nie dają więc podstaw do oceny wielkości faktycznie już wykonanych, – po drugie – nie pokazują ewentualnych transferów środków do podwykonawców. 34 M. Mackiewicz, E. Malinowska-Misiąg, W. Misiąg (red.), M. Tomalak, Ramy finansowe strategii rozwoju województw na lata 2007 – 2013, IBnGR, Warszawa, 2006, dostępne na stronie internetowej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego: http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/informator/nsro/ekspertyzy/sty_1/misiag_ramy_finansowe_rpo.pdf, s. 35 i nast. 33 52 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA rosło wolno. Zilustrowano ten fakt na zamieszczonym poniżej wykresie. Widzimy, że PKB w województwach wschodnich rósł nie tylko wolniej niż PKB w województwie mazowieckim, ale również wolniej niż PKB w całej Polsce. Wykres 19. Produkt krajowy brutto w latach 2004–2011 (ceny stałe, rok 2004 dla Polski = 100) 250 200 150 100 50 POLSKA WOJEWÓDZTWO MAZOWIECKIE POLSKA WSCHODNIA 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Źródło: obliczenia własne Modelowanie wpływu środków budżetowych UE na tempo wzrostu PKB W pracach nad programowaniem wykorzystania środków strukturalnych UE Ministerstwo Rozwoju Regionalnego wykorzystywało formalne modele, skonstruowane w celu prognozowania wpływu, jaki na podstawowe wielkości makroekonomiczne mają środki przekazywane Polsce z budżetu UE z funduszy strukturalnych (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny) oraz z Funduszu Spójności. Poniżej przedstawimy prognozy – sporządzone w roku 2006 – wpływu na tempo wzrostu PKB przy pomocy trzech model wykorzystywanych stale przez MRR: – – – modelu HERMIN, opracowanego przez J. Bradleya i dostosowanego do polskich warunków we Wrocławskiej Agencji Rozwoju Regionalnego przez zespół J. Zaleskiego, modelu MaMoR2, opracowanego przez T. Kaczora w Instytucie Badań nad Gospodarką Rynkową, modelu EUImpactMod, opracowanego w Instytucie Badań Strukturalnych i wykorzystywanego zarówno do oceny wpływu na polską gospodarkę środków z funduszy strukturalnych jak i do oceny efektywności wydatków na Wspólną Politykę Rolną. Przy pomocy wymienionych powyżej modeli badać można nie tylko wpływ środków unijnych na tempo wzrostu PKB, lecz również wpływ na niektóre inne wskaźniki wykonania podstawowych realizacji celów głównych dokumentów strategicznych. Model HERMIN Model HERMIN skonstruowany został przez dr. Johna Bradleya z The Economic and Social Research Institute w Dublinie do modelowania gospodarki irlandzkiej. W Polsce został wykorzystany po raz pierwszy do oceny ex ante Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004–2006. Dostosowaniem modelu do warunków polskich i realizacją badań zajmowała się Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego 53 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA 35 wraz z twórcą modelu Johnem Bradleyem . Model HERMIN umożliwia ewaluację wpływu funduszy ze środków UE na procesy gospodarcze. Od momentu pierwszego wykorzystania w polskich warunkach model jest ciągle udoskonalany. Podczas prac nad oceną skutków wykorzystania środków UE w perspektywie finansowej 2007–2013 rozbudowano model HERMIN o 16 modeli wojewódzkich. W grudniu 2006 Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego opublikowała prognozę efektów 36 wykorzystania środków unijnych w latach 2007–2013 . Wyniki tej prognozy przedstawione zostały we wstępnej części dokumentu NSRO. Zgodnie z wynikami z modelu HERMIN z 2006 roku, wykorzystanie środków UE finansujących przedsięwzięcia polityki strukturalnej UE miało przynieść przyspieszenie tempa wzrostu PKB o od 0,2 punktu procentowego w 2007 roku, a w kolejnych latach – aż do roku 2010 wpływ środków unijnych na tempo wzrostu PKB miał stale rosnąć, dochodząc w roku 2010 do poziomu 2,9 punktów procentowych w 2010 roku i 1,9 punktu procentowego w roku 2011. W całym okresie od 2007 do 2015 roku wykorzystanie środków strukturalnych z budżetu UE miało spowodować zwiększenie łącznej wielkości PKB, liczonego w cenach stałych dla całego siedmioletniego okresu perspektywy finansowej 2007–2013, o 5,81%. Efekty wykorzystania środków unijnych szacowano obliczając różnicę dwóch prognoz: zakładającej brak dopływu do Polski środków z UE oraz prognozy uwzględniającej określone dla perspektywy finansowej 2007–2013 rozmiary środków przyznanych Polsce z budżetu UE na realizację zadań z zakresu polityki strukturalnej UE. Tempa wzrostu PKB uzyskane w obu prognozach przedstawiono na wykresie 20. Na tym samym wykresie przedstawiono również faktyczne stopy wzrostu PKB (w cenach stałych) według danych Głównego Urzędu Statystycznego. Wykres 20. Ocena wpływu wykorzystania środków z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności na tempo wzrostu PKB – wyniki z modelu HERMIN 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 NSRO Bez NSRO Dane faktyczne 0,00 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: NSRO, dane GUS Wyniki te nie mogą być w praktyce zweryfikowane, gdyż różnica stóp wzrostu PKB w warunkach napływu środków UE oraz w warunkach braku pomocy finansowej nie jest wielkością obserwowalną. 35 J. Zaleski, P. Tomaszewski, A. Wojtasiak, J. Bradley, Modyfikacja i uaktualnienie modelu HERMIN dla Polski, Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego, Wrocław 2004 36 J. Bradley, J. Zaleski, P. Tomaszewski, M. Zembaty, Ocena wpływu Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia i Programów Operacyjnych na lata 2007-2013 na polską gospodarkę przy pomocy modelu makroekonomicznego HERMIN, Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego, Wrocław 2006 54 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Wiarygodność prezentowanych w NSRO wyników z modelu HERMIN podważa również fakt, iż wygenerowana przez model teoretyczna ścieżka wzrostu PKB w warunkach braku pomocy finansowej UE dla niemal dla wszystkich lat z okresu 2007–2015 przebiega powyżej faktycznej ścieżki wzrostu PKB, podczas gdy z logiki konstrukcji modelu HERMIN wynika, że ścieżka wzrostu PKB „bez pomocy UE” powinna być położona poniżej faktycznej ścieżki wzrostu. Model MaMoR2 Skonstruowany przez Tomasza Kaczora model MaMoR2 jest jtzw. obliczeniowym modelem równowagi ogólnej (ang. computable general equilibrium model, CGE). Model pozwala badać niektóre aspekty gospodarki w ujęciu regionalnym, tj. na poziomie województw. Model nie stanowi jednak prostego złożenia 16 modeli dla gospodarek poszczególnych województw - regiony są w pełni autonomiczne w zakresie przebiegu procesu tworzenia produktu oraz określania rozmiarów strumieni i zasobów takich jak spożycie, inwestycje czy zasób kapitału, a sytuacja w danym województwie jest zależna także od procesów zachodzących w innych częściach kraju. Na poziomie krajowym podejmowane są natomiast decyzje dotyczące struktury niektórych strumieni: przeznaczenia produkcji krajowej oraz zaspokojenia 37 popytu krajowego. Opis modelu został opublikowany po raz pierwszy w 2006 roku . Na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego przy użyciu modelu MaMoR2 badano wpływ, jaki w perspektywie finansowej 2007–2013 napływ środków unijnych będzie miał na wartości kluczowych wskaźników makroekonomicznych, takich jak PKB, zatrudnienie i przeciętne wynagrodzenie, wydajność pracy, wynagrodzenia oraz dochody osobiste ludności. Prognozy uzyskane przy pomocy modelu 38 MaMoR2 zostały opublikowane przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową w 2006 roku . W roku 2009 nowa wersja modelu MaMoR (MaMoR3) została wykorzystana do uaktualnienia 39 prognoz . Punktem odniesienia dla prognoz sporządzonych w 2006 roku przy pomocy modelu MaMoR2 był wariant bazowy, czyli prognoza sporządzona przy założeniu (tak jak w modelu HERMIN) braku napływu środków unijnych dla Polski. Autorzy prognozy zakładali, że przy takim scenariuszu tempo wzrostu PKB (w cenach stałych) wyniesie w 2007 roku 4,7%, a w kolejnych latach ustabilizuje się na stałym poziomie 4,2% rocznie. W drugim wariancie prognozy, zakładającej, że Polska otrzyma z budżetu UE w perspektywie finansowej 2007–2013 ok. 70 mld euro na wydatki strukturalne, łączna wartość PKB dla całego okresu od 2007 do 2013 roku była o 1,9% wyższa niż w wariancie bez środków unijnych. Porównanie obu prognoz i faktycznych zmian PKB w latach 2007–2012 przedstawiono na wykresie 21. Kreskowaną linią przedstawiono prognozę wzrostu PKB przyjętą 40 w uzasadnieniu ustawy budżetowej na rok 2013 . Jak widać, model MaMoR2 ocenił wpływ środków unijnych znacznie ostrożniej – zarówno w kwestii skali wpływu, jak i momentu, od którego wpływ środków UE na PKB będzie widoczny – dopiero w 2011 roku prognoza „ze środkami UE” różni się zauważalnie od prognozy bazowej. Równie ostrożne były oceny wpływu środków UE na zatrudnienie. Model MaMoR2 prawidłowo ocenił również wpływ środków UE na wynagrodzenia (a przez to i na dochody ludności), wskazując, że będą one rosły szybciej niż PKB. 37 T. Kaczor, Model MaMoR2. Informacje o konstrukcji i założeniach, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2006 38 T. Kaczor, Prognoza oddziaływania makroekonomicznego realizacji Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007 – 2013, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2006. 39 T. Kaczor, J. Mackiewicz-Łyziak, M. Michniewicz, R Socha, K Soszyński, Wpływ realizacji polityki spójności na kształtowanie się głównych wskaźników dokumentów strategicznych NPR 2004 – 2006 i NSS 2007 – 2013,. Raport końcowy 2009. Tom I Opis, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, PreVision, Warszawa 2009 40 Ustawa budżetowa na rok 2013. Uzasadnienie – tom I, Rada Ministrów, Warszawa 2012, s. 220. 55 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Wykres 21. Ocena wpływu wykorzystania środków z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności na tempo wzrostu PKB – wyniki z modelu MaMoR2 (ceny stałe, PKB dla Polski 2006 = 100) 160 150 DANE GUS BEZ NSRO 140 Z NSRO 130 120 110 100 90 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: obliczenia własne Zwrócić też należy uwagę, że podobnie jak w modelu HERMIN zarówno prognoza uwzględniająca napływ środków UE, jak i prognoza „bazowa”, prawdopodobnie okażą się bardzo zawyżone w ocenie wielkości PKB w ostatnich latach prognozowanego okresu. Model EUImpactMod Wykorzystywany przez Instytut Badań Strukturalnych model EUImpactMod jest – według określenia autorów – modelem typu DSGE (Dynamic stochastic general equilibrium model) zbudowanym dla gospodarki polskiej jako model małej gospodarki otwartej z egzogeniczną zagranicą. Przy jego konstrukcji główny nacisk położono na rozbudowę segmentu fiskalnego, tak aby możliwe było dokonanie wszechstronnej oceny wpływu funduszy strukturalnych UE na gospodarkę. Oprócz wpływu środków unijnych na wielkość PKB, model EUImpactMod badał również wpływ środków unijnych na zmienne związane z rynkiem pracy, takie jak wielkość zatrudnienia, wynagrodzenia, czy stopa bezrobocia. Wykres 22 Ocena wpływu wykorzystania środków z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności na tempo wzrostu PKB – wyniki z modelu EUImpactMod (ceny stałe, PKB dla Polski 2006 = 100) 150 140 DANE GUS BEZ NSRO Z NSRO 130 120 110 100 90 2006 2007 Źródło: obliczenia własne 56 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Wyniki prognozy wpływu środków unijnych na wzrost produktu krajowego brutto, uzyskane z modelu 41 EUImpactMod w roku 2009 , są dość podobne do prognozy uzyskanej z modelu MaMoR2. W modelu EUImpactMod przyjęto mniej optymistyczny niż w modelach MaMoR i HERMIN scenariusz bazowy, nieco wyżej oceniono natomiast potencjalne efekty wykorzystania środków UE, szacując, że w latach 2007–2015 wykorzystanie środków UE da dla produktu krajowego brutto efekt odpowiadający 2,58% skumulowanej wartości PKB z wariantu bazowego. Ostatecznie prognoza PKB (w wariancie z wykorzystaniem funduszy europejskich) jest w modelu EUImpactMod nieco niższa niż w modelu MaMoR2 i znacznie niższa niż w modelu HERMIN. Podsumowując – najbardziej optymistyczna i zarazem najmniej realistyczna wydaje się prognoza efektów wykorzystania środków europejskich sporządzona przy pomocy modelu HERMIN. Znacznie bardziej realistyczne i dość do siebie zbliżone są natomiast wyniki otrzymane z modeli EUImpactMod i MaMoR2. Przypomnieć też należy, że nie jest możliwe bezpośrednie porównanie ex post trafności oceny efektów wykorzystania środków unijnych, definiowanych jako różnica efektów (w analizowanym tu przypadku – wielkości PKB) pomiędzy wariantami „z funduszami UE” i „bez funduszy UE”, gdyż wyniki wariantu „bez środków UE” są nieobserwowalne. Możemy natomiast porównywać ostateczne prognozy PKB uzyskane przy pomocy analizowanych modeli. Nie ma natomiast możliwości, by przy analizie prognoz ex post zdezagregować błąd prognozy PKB na błąd prognozy wariantu bazowego i błąd oceny efektywności wykorzystania środków unijnych. Wykres 23. Porównanie prognoz wpływu wykorzystania środków z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności na tempo wzrostu PKB (ceny stałe, PKB dla Polski 2006 = 100) 170,0 DANE GUS 160,0 HERMIN 150,0 EUImpactMod 140,0 MaMoR2 130,0 120,0 110,0 100,0 90,0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: obliczenia własne Wszystkie omawiane powyżej modele badały wpływ na wielkości PKB i innych zmiennych makroekonomicznych wydatków z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Ocenę efektywności wykorzystania środków finansujących zadania Wspólnej Polityki Rolnej podjął tylko Instytut Badań Strukturalnych, który w 2010 roku opublikował opracowaną na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi ocenę wpływu realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na kluczowe 41 Wpływ realizacji polityki spójności na kształtowanie się głównych wskaźników dokumentów strategicznych – Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 i Narodowej Strategii Spójności 2007-2013 oraz innych wybranych wskaźników makroekonomicznych na poziomie krajowym i regionalnym. 2009 – Raport roczny. Część I – omówienie wyników, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa 2009. Rok wcześniej Instytut Badań Strukturalnych opracował – na podstawie poprzedniej wersji modelu EUImpactMod – prognozę skutków wykorzystania środków UE w latach 2004–2020. Prognoza ta była znacznie bardziej optymistyczna niż wersja z 2009 roku – por. M. Bukowski, D. Pelle, W. M. Saj, Wpływ funduszy unijnych na gospodarkę Polski w latach 2004–2020, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa 2008 57 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA wskaźniki makroekonomiczne – tempo wzrostu gospodarczego, wzrost wydajności pracy oraz 42 przyrost liczby miejsc pracy (zatrudnienie) . Najważniejsze wnioski wynikające z przeprowadzonych obliczeń prognostycznych były następujące: – – – tylko ok. 0,8% całkowitego, prognozowanego wzrostu PKB w latach 2007–2015 można wyjaśnić oddziaływaniem wydatków dokonywanych w ramach PROW, przy czym wątpliwe jest osiągnięcie tak dużego wzrostu PKB jak zakładano w PROW i w NSRO, efektem działań w ramach PROW będzie wzrost zatrudnienia o ok. 79 tys. osób, co odpowiada 21,3% całego prognozowanego na lata 2007–2015 przyrostu zatrudnienia w gospodarce, nieznaczny będzie również wpływ PROW na zmiany wydajności pracy w gospodarce Narodowej. Wpływ środków UE na wskaźniki stopnia realizacji celu głównego NSRO i SRK Omówimy teraz krótko zmiany wartości 19 pozostałych wskaźników opisujących sytuację społecznogospodarczą, a w tym – poziom życia ludności, wymienionych na s. 42. Oprócz powiązań zmian tych wskaźników z wielkością i strukturą wydatków unijnych interesować nas będą również zmiany stopnia rozwarstwienia (pomiędzy województwami) wartości tych wskaźników, a więc to, czy realizowany jest jeden z głównych celów wskazanych przez NSRO – wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. W zamieszczonej poniżej tabeli przedstawiono wskaźniki korelacji zmian wartości wybranych przez nas wskaźników z tempem wzrostu PKB oraz z wielkością przypadającej na jednego mieszkańca pomocy unijnej. Zmiany wartości wskaźników prezentowane są w postaci wskaźników syntetycznych, obrazujących zmiany wartości tych wskaźników (w kolejnych województwach) pomiędzy rokiem 2004 i 2011. Wskaźniki syntetyczne opisane zostały szczegółowo w aneksie B. Tabela 16. Współczynniki korelacji pomiędzy rozmiarami per capita transferów z budżetu UE i wzrostem PKB oraz wybranymi wskaźnikami rozwoju społeczno-gospodarczego w województwach Współczynniki korelacji Miernik Produkt krajowy brutto (a jednego mieszkańca Wydajność pracy Produkcja końcowa rolnictwa na 1 ha użytków rolnych Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku od 15 do 64 lat Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku od 55 do 64 lat Stopa bezrobocia Przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej Przeciętne dochody na jedną osobę Odsetek osób zagrożonych relatywnym ubóstwem Zgony niemowląt na 1000 urodzeń żywych Zgony na choroby układu krążenia na 10000 mieszkańców Zgony na choroby nowotworowe na 10000 mieszkańców Zarejestrowane przestępstwa Wykrywalność przestępstw Długość dróg publicznych na 100 km 2 Liczba łóżek szpitalnych Odsetek gospodarstw z dostępem do sieci wodociągowej Odsetek gospodarstw z dostępem do sieci kanalizacyjnej Odsetek dzieci wiejskich objętych wychowaniem przedszkolnym Wydatki finansowanie środkami UE PKB na mieszkańca Ogółem Strukturalne WPR 1,000 -0,131 0,069 0,210 0,260 -0,018 -0,075 -0,266 -0,239 0,406 -0,214 -0,270 0,191 0,319 0,474 0,130 0,325 0,248 0,619 -0,590 0,181 0,063 -0,307 -0,388 -0,163 -0,376 0,439 0,096 -0,092 0,429 -0,026 0,132 -0,405 -0,313 -0,085 0,120 -0,155 -0,232 -0,171 -0,166 0,092 -0,039 -0,016 0,089 -0,515 0,108 0,076 -0,092 0,504 0,031 0,104 -0,310 -0,329 0,188 0,141 0,021 0,042 -0,667 0,348 0,020 -0,393 -0,512 -0,281 -0,209 0,503 0,100 -0,066 0,252 -0,056 0,132 -0,333 -0,198 -0,201 0,085 -0,207 -0,315 Źródło: obliczenia własne 42 Ocena wpływu realizacji PROW 2007–2013 na gospodarkę Polski. Prezentacja wyników, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa 2011 58 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Jak widać, zmiany wartości wybranych wskaźników są – w ogromnej większości przypadków – słabo skorelowane zarówno z tempem wzrostu PKB, jak i z rozmiarami (przeliczonymi na jednego mieszkańca) środków unijnych kierowanych do poszczególnych województw. Zwracają także przypadki ujemnych współczynników korelacji takich zmiennych, których dodatnie skorelowanie wydaje się dość oczywiste. Do podobnych wniosków prowadzi również analiza kolejnej tabeli, w której przedstawiono korelacje zmian wskaźników rozwoju społeczno-gospodarczego z rozmiarami pomocy unijnej per capita, przedstawionej z wyszczególnieniem większej liczby rodzajów pomocy unijnej. Tabela 17. Współczynniki korelacji pomiędzy rozmiarami transferów z budżetu UE oraz wybranymi wskaźnikami rozwoju gospodarczego i poziomu życia w województwach Wydatki finansowane środkami budżetowymi UE Miernik Ogółem Wydatki strukturalne Wspólna Polityka Rolna Ogółem Lokalne Ogółem PROW Produkt krajowy brutto (a jednego mieszkańca Wydajność pracy Produkcja końcowa rolnictwa na 1 ha użytków rolnych Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku od 15 do 64 lat Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku od 55 do 64 lat Stopa bezrobocia Przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej Przeciętne dochody na jedną osobę Odsetek osób zagrożonych relatywnym ubóstwem Zgony niemowląt na 1000 urodzeń żywych Zgony na choroby układu krążenia na 10000 mieszkańców Zgony na choroby nowotworowe na 10000 mieszkańców Zarejestrowane przestępstwa Wykrywalność przestępstw Długość dróg publicznych na 100 km 2 Liczba łóżek szpitalnych Odsetek gospodarstw z dostępem do sieci wodociągowej Odsetek gospodarstw z dostępem do sieci kanalizacyjnej Odsetek dzieci wiejskich objętych wychowaniem przedszkolnym -0,590 0,181 0,063 -0,307 -0,388 -0,163 -0,376 0,439 0,096 -0,092 0,429 -0,026 0,132 -0,405 -0,313 -0,085 0,120 -0,155 -0,232 -0,171 -0,166 0,092 -0,039 -0,016 0,089 -0,515 0,108 0,076 -0,092 0,504 0,031 0,104 -0,310 -0,329 0,188 0,141 0,021 0,042 -0,503 -0,281 -0,184 -0,308 -0,211 -0,193 -0,173 0,127 -0,021 -0,384 0,518 -0,123 -0,073 -0,724 -0,394 0,439 0,125 0,290 -0,166 -0,667 0,348 0,020 -0,393 -0,512 -0,281 -0,209 0,503 0,100 -0,066 0,252 -0,056 0,132 -0,333 -0,198 -0,201 0,085 -0,207 -0,315 -0,567 0,312 -0,012 -0,428 -0,523 -0,385 -0,193 0,536 0,031 -0,084 0,275 -0,126 0,142 -0,287 -0,064 -0,154 0,199 -0,167 -0,157 Dopłaty -0,737 0,370 0,049 -0,346 -0,482 -0,172 -0,217 0,454 0,162 -0,047 0,221 0,012 0,119 -0,364 -0,318 -0,238 -0,026 -0,238 -0,454 Źródło: obliczenia własne Układ współczynników korelacji zmienia się w istotny sposób, gdy wydatki unijne prezentowane są nie w postaci kwot na jednego mieszkańca, lecz w postaci globalnych kwot wydatków. Nadal niskie, a dla znacznej części wybranych przez nas wskaźników rozwoju społeczno-gospodarczego ujemne pozostają współczynniki korelacji z tempem wzrostu PKB (dotyczy to również takich wskaźników, których dodatnia korelacja ze wzrostem PKB – np. wydajności pracy, stopy bezrobocia lub wynagrodzeń – wydaje się intuicyjnie dość oczywista), lecz wyraźnie wyższe niż poprzednio są teraz współczynniki korelacji „naszych” wskaźników z rozmiarami wykorzystywanych w poszczególnych województwach środków unijnych. Oznacza to, że efekty pomocy unijnej zależą raczej od wolumenu tej pomocy, niż od jej intensywności, mierzonej poziomem wydatków unijnych na jednego mieszkańca. Interpretacja tego faktu nie jest łatwa. Wydaje się jednak, że może to być efekt równocześnie działających dwóch czynników: – – wyższej efektywności wydatkowania środków unijnych w największych i najmocniejszych pod względem kadr i infrastruktury województwach, takich jak mazowieckie, lub śląskie, bardzo zróżnicowanej efektywności pojedynczych projektów realizowanych z finansowym udziałem środków unijnych i zróżnicowanego pomiędzy województwami udziału projektów efektywnych, przyczyniających się do realizacji założonych celów NSRO i PROW, weryfikacja tych hipotez wymagałaby jednak pogłębionych badań, odwołujących się do efektów pojedynczych przedsięwzięć finansowanych środkami unijnymi. 59 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela 18. Współczynniki korelacji pomiędzy rozmiarami transferów z budżetu UE i wzrostem PKB oraz wybranymi wskaźnikami rozwoju gospodarczego i poziomu życia w województwach Współczynniki korelacji Miernik PKB na mieszkańca Produkt krajowy brutto (a jednego mieszkańca Wydajność pracy Produkcja końcowa rolnictwa na 1 ha użytków rolnych Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku od 15 do 64 lat Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku od 55 do 64 lat Stopa bezrobocia Przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej Przeciętne dochody na jedną osobę Odsetek osób zagrożonych relatywnym ubóstwem Zgony niemowląt na 1000 urodzeń żywych Zgony na choroby układu krążenia na 10000 mieszkańców Zgony na choroby nowotworowe na 10000 mieszkańców Zarejestrowane przestępstwa Wykrywalność przestępstw Długość dróg publicznych na 100 km 2 Liczba łóżek szpitalnych Odsetek gospodarstw z dostępem do sieci wodociągowej Odsetek gospodarstw z dostępem do sieci kanalizacyjnej Odsetek dzieci wiejskich objętych wychowaniem przedszkolnym Wydatki finansowanie środkami UE Ogółem 1,000 -0,131 0,069 0,210 0,260 -0,018 -0,075 -0,266 -0,239 0,406 -0,214 -0,270 0,191 0,319 0,474 0,130 0,325 0,248 0,619 0,500 0,390 0,107 -0,163 -0,246 -0,286 -0,212 -0,060 0,031 0,526 -0,329 0,237 0,298 0,350 0,547 -0,015 0,390 -0,053 0,476 Strukturalne 0,651 0,213 0,016 0,030 -0,016 -0,206 -0,148 -0,145 0,018 0,418 -0,356 0,387 0,218 0,409 0,562 0,045 0,322 0,000 0,604 WPR 0,098 0,535 0,214 -0,401 -0,516 -0,316 -0,250 0,093 0,046 0,503 -0,176 -0,079 0,324 0,150 0,340 -0,095 0,362 -0,108 0,115 Źródło: obliczenia własne Do opisanego powyżej problemu i próby wyjaśnienia przyczyn opisanego powyżej zjawiska powrócimy jeszcze w końcowej części raportu, zawierającej wnioski i rekomendacje wynikające z przeprowadzonych obliczeń. Wydajność pracy Wydajność pracy, mierzona wartością PKB (w cenach bieżących) na pracującego, jest cechą silnie zróżnicowaną pomiędzy województwami. W 2011 roku wydajność pracy w województwie mazowieckim wynosiła 196,5 tys. zł na jednego zatrudnionego i była o ponad 130% wyższa od wydajności pracy w województwie podkarpackim. Wykres 24. Zróżnicowanie wojewódzkich wskaźników wydajności pracy w latach 2004–2011 200 180 tys. zł/os. 160 140 120 100 80 60 40 POL MAX MIN 20 0 2004 Źródło: obliczenia własne 60 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Relatywnie wysoką wydajnością pracy charakteryzują się województwa: dolnośląskie, śląskie, pomorskie i zachodniopomorskie, wydajność pracy jest najniższa w województwach lubelskim i podkarpackim. Od 2004 roku nie nastąpiły istotne zmiany w rankingu województw pod względem wydajności pracy, postępuje natomiast powiększanie się luki pomiędzy województwami z najniższymi i najwyższymi wartościami tego parametru, przy czym we wszystkich województwach wydajność pracy w ostatnich ośmiu latach wzrosła o co najmniej 22%. Najniższe tempo wzrostu wydajności pracy (średnio 2,5% rocznie) odnotowano w województwie podkarpackim, najwyższe (prawie 7,9%) – w województwie mazowieckim. Przypomnieć należy, że w latach 2004–2011 ceny rosły średnio o 3% rocznie. Syntetyczny wskaźnik zmian wydajności pracy, za jaki uznano procentowy wzrost wydajności pracy pomiędzy rokiem 2004 i 2011 nie jest znacząco skorelowany ani z globalną kwotą wydatków unijnych przypadających na poszczególne województwa, ani z rozmiarami wydatków z żadnej z omawianych wcześniej kategorii. Najwyższe wskaźniki korelacji (dodatniej) wydajności pracy i wydatków unijnych odnotowano dla wydatków strukturalnych związanych z wspieraniem innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw (0,477) oraz dla dopłat bezpośrednich (0,370). Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15–64 lat Wojewódzkie wskaźniki zatrudnienia osób w wieku od 15 do 64 lat, liczone jako iloraz liczby pracujących i liczby mieszkańców w takim przedziale wiekowym, są we wszystkich województwach dość podobne – w 2004 roku wynosiły one od 47,4% dla województwa dolnośląskiego do 57,2% dla województwa mazowieckiego, w roku 2011 zróżnicowanie wskaźników wojewódzkich było tylko nieznacznie większe – od 54,3% w województwie zachodniopomorskim do 66,4% w województwie mazowieckim. Charakterystyczne są zmiany tempa, wzrostu wskaźników zatrudnienia. Na wykresie 22 widać wyraźnie szybszy wzrost wskaźników zatrudnienia w latach najwyższego wzrostu polskiej gospodarki, w latach 2006–2007, a następnie powolne zahamowanie wzrostu wskaźników, gdy w Polsce zaczęły być odczuwane skutki światowego kryzysu gospodarczego i finansowego. Po roku 2011 w żadnym województwie znaczących zmian w wartości wskaźnika zatrudnienia. Wykres 25. Zróżnicowanie wojewódzkich wskaźników zatrudnienia osób w wieku 15–64 lat w latach 2004–2011 80 %% 70 60 50 40 30 20 POL MAX MIN 10 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: obliczenia własne 61 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Wskaźniki zatrudnienia nie wykazują istotnej korelacji z rozmiarami pomocy unijnej, a wskaźnik korelacji syntetycznego miernika zmian wskaźników zatrudnienia (różnica wartości wskaźników z roku 2004 i 2011) i globalnej wartości pomocy unijnej (na jednego mieszkańca) wyliczono na -0,307. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 55–64 lat Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku od 55 do 64 zwiększył się pomiędzy rokiem 2003 i 2011 z 28,3% do 36,9%, osiągając tym samym poziom bliski wielkości docelowej (37,0%) ustalonej w Strategii Rozwoju Kraju dla roku 2015. Wraz ze wskaźnikiem ogólnopolskim wzrosły także wszystkie wskaźniki wojewódzkie, a największą poprawę (ponad 11 punktów procentowych) zanotowano w województwach: dolnośląskim, lubuskim i śląskim. Zmniejszyło się również wyraźnie zróżnicowanie wojewódzkich wskaźników zatrudnienia osób w wieku 55–64, gdyż wymienione powyżej województwa w 2003 roku charakteryzowały się najniższymi wskaźnikami zatrudnienia osób starszych. Wykres 26. Zróżnicowanie wojewódzkich wskaźników zatrudnienia osób w wieku 55–64 lat w latach 2004–2011 50 45 %% 40 35 30 25 20 15 10 POL MAX MIN 5 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: obliczenia własne Współczynniki korelacji zmian wskaźnika zatrudnienia osób w wieku 55–64 lat z rozmiarami (na jednego mieszkańca) wszystkich – poza wydatkami na infrastrukturę – rodzajów finansowej pomocy UE są dla danych z lat 2004–2011 ujemne. Stopa bezrobocia rejestrowanego Lata od przystąpienia Polski do UE do chwili obecnej dzielą się, gdy analizujemy zmiany stopy bezrobocia rejestrowanego, na dwa istotnie różne okresy: – – lata 2004–2008, w których stopy bezrobocia szybko maleją, lata 2009–2012, w których stopy bezrobocia (dla Polski i dla województw) najpierw wyraźnie wzrosły (pomiędzy rokiem 2008 i 2009 stopa bezrobocia dla całej Polski wzrosła z 9,5% do 12,1%), a następnie ustabilizowała się z lekką tendencją wzrostową. Zmiany stóp bezrobocia stanowią więc czytelne odbicie zmian w sytuacji gospodarczej Polski – na wykresie 24 widać najpierw okres dobrej koniunktury gospodarczej sprzyjający ograniczeniu bezrobocia, potem – negatywne skutki kryzysu w gospodarce światowej, wreszcie – względną stabilizację, przy poziomie bezrobocia wyższym niż przed kryzysem. 62 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Wykres 27. Zróżnicowanie wojewódzkich stóp bezrobocia rejestrowanego w latach 2004–2011 30 25 %% 20 15 10 5 POL MAX MIN 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: obliczenia własne W NSRO założono, że w 2013 roku stopa bezrobocia dla Polski będzie równa 10%. Osiągniecie tego celu wydaje się już niemożliwe – w lutym 2013 roku stopa bezrobocia rejestrowanego wynosiła już 14,4%, o jeden punkt procentowy więcej niż w lutym 2012 roku. Zmiany wojewódzkich stóp bezrobocia nie są skorelowane z wielkościami wydatków unijnych na jednego mieszkańca (wskaźnik korelacji zmian stóp bezrobocia między rokiem 2004 i 2011 z łącznymi dla całego okresu 2004–2011 wielkościami pomocy unijnej na jednego mieszkańca województwa wynosi -0,163). Istnieje natomiast dość silna, ujemna korelacja zmian stóp bezrobocia z wydatkami na infrastrukturę oraz na programy służące poprawie innowacyjności i konkurencyjności gospodarki. Zgony niemowląt Wskaźnik zgonów niemowląt, obliczany jest jako liczba zgonów dzieci w wieku do ukończenia pierwszego roku życia, przypadająca na 1000 urodzeń żywych. Wskaźnik ten jest jednym z mierników realizacji celu głównego Strategii Rozwoju Kraju. Wykres 28. Zróżnicowanie wojewódzkich wskaźników zgonów niemowląt (na 1000 urodzeń żywych) 9 8 7 6 5 4 3 2 POL 1 MAX MIN 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: obliczenia własne 63 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Na przestrzeni lat 2003–2011 wskaźnik zgonów niemowląt, liczony dla całej Polski, obniżył się bardzo wyraźnie – z 7,0 w roku 2003 do 4,7 w roku 2011. Obniżyły się też analogiczne wskaźniki dla wszystkich województw. Zmniejszenia wskaźników wojewódzkich były przy tym dość mocno zróżnicowane – w województwie świętokrzyskim wskaźnik zgonów niemowląt obniżył się tylko o 0,5 (z 6,5 w roku 2003 do 6,0 w roku 2011), podczas gdy w województwie lubelskim i mazowieckim – aż o 3,3. Najniższy poziom wskaźnika (3,4) odnotowano w 2011 roku w województwie mazowieckim, największy – w województwach: śląskim, kujawsko-pomorskim i w województwie świętokrzyskim. W Strategii Rozwoju Kraju założono, że w 2015 roku wskaźnik zgonów niemowląt osiągnie wartość 5,0, o 1,0 niższy niż w latach 2006–2007. Tak więc cel SRK zostanie w tej dziedzinie osiągnięty. Dodać warto, że obecny poziom wskaźnika zgonów niemowląt w Polsce jest już znacznie bliższy standardom europejskim niż kilkanaście lat temu – w 2011 roku wskaźnik ten wynosił dla całej Unii Europejskiej 3,9, a dla państw UE-15 – 3,4. Zmiany wojewódzkich wskaźników zgonów niemowląt nie wykazują istotnej korelacji z wielkościami pomocy unijnej na jednego mieszkańca, a większość współczynników korelacji wskaźnika zgonów niemowląt i kwot pomocy unijnej wykazuje wartości ujemne. Wpływ środków z budżetu UE na inne wskaźniki rozwoju społeczno-gospodarczego Produkcja końcowa rolnictwa na 1 hektar użytków rolnych Pomiędzy rokiem 2004 i 2007 produkcja końcowa z 1 hektara użytków rolnych (w cenach bieżących) 43 zwiększyła się o 55,3%, co przy wzroście cen produktów rolnych o ok. 37% oznacza wzrost realnej wartości produkcji końcowej z hektara o ok. 13,6%, czyli o ok. 1,8% rocznie. Produkcja końcowa rolnictwa rosła więc wolniej niż w pozarolniczym sektorze gospodarki narodowej. Wykres 29. Zróżnicowanie wojewódzkich wskaźników produkcji końcowej rolnictwa na 1 hektar w latach 2004–2010 7.000 6.000 zł/ha 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 POL MAX MIN 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: obliczenia własne 43 Według danych GUS indeks wzrostu cen produkcji globalnej rolnictwa dla lat 2004–2011 wyniósł 37,1%, a indeks cen produkcji towarowej – 36,7%. W dalszych obliczeniach posługiwaliśmy się indeksem cen produkcji towarowej. 64 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Korelacja wydajności produkcji rolniczej i wielkości wydatków unijnych na jednego mieszkańca jest słaba – współczynnik korelacji pomiędzy wojewódzkimi wskaźnikami łącznej kwotą wydatków unijnych na jednego mieszkańca i zmian wojewódzkich wskaźników produkcji końcowej z jednego hektara wynosi tylko 0,176, jeszcze słabsza (tylko 0,159) jest korelacja z wydatkami na Wspólną Politykę Rolną. Nakazuje to bardzo dużą ostrożność przy szacowaniu wpływu środków unijnych na wzrost wydajności i produkcji w rolnictwie, otrzymane wyniki wskazują jednak na małą rolę środków unijnych dla zmian wydajności w rolnictwie Przeciętne wynagrodzenia W 2011 roku przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej wynosiło w Polsce 3625,2 zł, czyli o 50,4% więcej niż w roku 2004. Oznacza to, że wynagrodzenia w gospodarce rosły szybciej niż produkt krajowy brutto. Wojewódzkie przeciętne wynagrodzeń w gospodarce narodowej były w roku 2011 dość mocno zróżnicowane – od 3019,4 w województwie warmińsko-mazurskim i 3023,2 zł w województwie podkarpackim do 4504,7 zł w województwie mazowieckim. Różnica wynosi zatem prawie 50%. Na przestrzeni ostatnich ośmiu lat zróżnicowanie przeciętnych wynagrodzeń pomiędzy województwami nieznacznie wzrosło. Wykres 30. Zróżnicowanie wojewódzkich wskaźników przeciętnych wynagrodzeń w latach 2004–2011 5 000 zł 4 500 4 000 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 POL MAX MIN 500 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: obliczenia własne Zmiany przeciętnego wynagrodzenia są ujemnie skorelowane z wielkością wszystkich podstawowych kategorii wydatków unijnych, przy czym największą (co do modułu) wartość ma współczynnik korelacji pomiędzy zmianami przeciętnego wynagrodzenia, a wydatkami z funduszy strukturalnych. Wyjaśnieniem takich relacji pomiędzy zmianami wysokości wynagrodzeń i rozmiarami pomocy unijnej jest fakt (już opisywany), iż największe (w relacji do liczby mieszkańców) środki strukturalne z budżetu UE kierowane były do województw o niskim PKB na jednego mieszkańca, w których – co do zasady – przeciętne wynagrodzenia również są niskie. Przeciętne dochody na jedną osobę Pomiędzy rokiem 2004 i 2011 przeciętne dochody na jedną osobę zwiększyły się – w skali całego kraju – z 706,3 zł w 2004 roku do 1227,0 zł w roku 2011. Dochody w 2011 roku były więc o 73,4% większe niż w roku 2004. W ujęciu realnym daje to wzrost dochodów o 42,4%, czyli o 5,2% rocznie. 65 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Rosły też, choć w różnym tempie, wskaźniki przeciętnych dochodów na jedną osobę we wszystkich województwach. Tak w roku 2004, jak i w roku 2011, najwyższymi dochodami na jedną osobę charakteryzowało się województwo mazowieckie, wyraźnie wyprzedzające następne w kolejności województwa: pomorskie i dolnośląskie. Najniższe dochody na jednego mieszkańca notowano – we wszystkich analizowanych latach – w województwie podkarpackim. Rosło przy tym, choć niezbyt szybko rozwarstwienie wojewódzkich wskaźników przeciętnych dochodów – w 2004 roku dochody na jednego mieszkańca województwa mazowieckiego były o 64% większe od dochodów na jednego mieszkańca województwa podkarpackiego, w 2011 roku różnica ta wzrosła do 73,1%. Tempa wzrostu przeciętnych dochodów na jednego mieszkańca w poszczególnych województwach były jednak mało zróżnicowane. Z dwoma wyjątkami mieściły się one w przedziale od 4,1% do 5,7% rocznego przyrostu realnej wartości dochodów. Szybciej rosły dochody w dwóch województwach: – w województwie podlaskim w latach 2004–2011 średnie roczne tempo wzrostu realnych dochodów na jednego mieszkańca wynosiło 7,1%, w województwie lubuskim analogiczny wskaźnik osiągnął wartość 6,6%. – Wykres 31 Zróżnicowanie wojewódzkich wskaźników przeciętnych dochodów na jedną osobę w latach 2004–2011 2 000 zł 1 800 1 600 1 400 1 200 1 000 800 600 400 POL MAX MIN 200 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: obliczenia własne W odróżnieniu od większości innych prezentowanych tu mierników, wskaźnik dochodów na jednego mieszkańca okazał się dość silnie i dodatnio skorelowany z wielkościami pomocy (w przeliczeniu na jednego mieszkańca) przekazywanej do województw ze środków unijnych. Współczynnik korelacji syntetycznego wskaźnika wzrostu dochodów ludności pomiędzy rokiem 2003 i 2011 z wskaźnikami pomocy unijnej przypadającej na jednego mieszkańca wyniósł 0,439. Jeszcze silniejszą korelację (0,503) odnotowaliśmy pomiędzy syntetycznym wskaźnikiem dochodów na jednego mieszkańca i wielkością pomocy per capita pochodzące środków na przedsięwzięcia Wspólnej Polityki Rolnej. Jest to zrozumiałe, gdyż wszystkie środki na dopłaty bezpośrednie służą właśnie zwiększaniu dochodów ludności. Odsetek osób zagrożonych relatywnym ubóstwem Pomiędzy rokiem 2005 i rokiem 2011 odsetek osób zagrożonych relatywnym ubóstwem zmniejszył się z 20,6% do 17,7%. Pamiętać należy, że wskaźnik ten ilustruje stopień zróżnicowania poziomu 66 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA dochodów, a nie wielkość tych dochodów. Zmniejszenie odsetka osób zagrożonych relatywnym ubóstwem oznacza zatem pewne „spłaszczenie” piramidy dochodowej, a nie ograniczenie zakresu ubóstwa, gdyż wraz ze wzrostem dochodów zazwyczaj przesuwa się również ich mediana, a wraz z nią – granica relatywnego ubóstwa. Dla oceny sytuacji społecznej w kraju istotny jest fakt dużego zróżnicowania wskaźników wojewódzkich. W niektórych województwach obserwujemy bardzo duży wzrost wskaźnika zagrożenia relatywnym ubóstwem (tak jest np. w województwie lubelskim i w województwie lubuskim), w innych nastąpił jeszcze większy spadek wskaźnika. Odnotować w szczególności należy zmniejszenie się odsetka zagrożonych ubóstwem relatywnym w województwie dolnośląskim (spadek z 20,7% w 2005 roku do 12,8% – co jest najniższym wskaźnikiem w kraju – w roku 2011). Duże spadki analizowanego wskaźnika miały również miejsce w województwach: pomorskimi kujawsko-pomorskim. Utrzymuje się duże zróżnicowanie wskaźników wojewódzkich – od 31,3% w województwie lubelskim do 12,8% w dolnośląskim. Zmiany odsetka osób zagrożonych relatywnym ubóstwem są przy tym całkowicie nieskorelowane z tempem wzrostu dochodów na jednego mieszkańca. Widoczna jest natomiast dość silna, ujemna korelacja aktualnego poziomu dochodów na jednego mieszkańca w województwie i odsetka osób zagrożonych ubóstwem relatywnym. Wynika to przede wszystkim z faktu, iż granica relatywnego ubóstwa ustalana jest na jednolitym poziomie dla całego kraju, co oznacza, że wskaźniki wojewódzkie nie obrazują wprost zróżnicowania dochodów w danym województwie. Wykres 32. Zróżnicowanie wojewódzkich wskaźników odsetka osób zagrożonych relatywnym ubóstwem w latach 2005–2011 35 %% 30 25 20 15 10 POL 5 MAX MIN 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: obliczenia własne Wskaźniki zagrożenia relatywnym ubóstwem nie są znacząco skorelowane z rozmiarami pomocy unijnej, ani z żadnym z analizowanych przez nas rodzajem tej pomocy. Zgony na choroby układu krążenia W 2004 roku wskaźnik zgonów na choroby krążenia (na 10000 mieszkańców) wynosił – dla całej Polski – 44,2, a wskaźniki wojewódzkie przyjmowały wartości od 35,0 dla województwa warmińskomazurskiego do 55,0 dla województwa łódzkiego. Na przestrzeni lat 2004–2011 sytuacja nie poprawiła się – średni wskaźnik dla Polski zwiększył się do poziomu 45,6, w wielu województwach 67 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA wzrost wskaźnika był jeszcze większy – na przykład w województwie świętokrzyskim liczba zgonów na choroby układu krążenia wzrosła pomiędzy rokiem 2004 i 2011 o 8,0 na 10000 mieszkańców, podobny wzrost odnotowano w województwie lubelskim. Nie udało się też zmniejszyć różnic między województwami, a pogorszenie wartości wskaźników zgonów na choroby krążenia obserwowaliśmy zarówno w tych województwach, w których w latach 2003–2004 wskaźniki te były najniższe, jak i w tych województwach, które charakteryzuje duża liczba zgonów na choroby krążenia. Wykres 33. Zróżnicowanie wojewódzkich wskaźników zgonów na choroby układu krążenia (na 10000 mieszkańców) w latach 2004–2010 60 50 40 30 20 POL 10 MAX MIN 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Źródło: obliczenia własne Wskaźniki liczby zgonów na choroby krążenia w Polsce są znacznie wyższe niż w rozwiniętych krajach europejskich. Według danych Eurostatu w 2010 roku standaryzowany wskaźnik liczby 44 zgonów na choroby krążenia wynosił dla Polski 33,64 na 10000 ludności, podczas gdy dla krajów UE-15 wskaźnik ten był równy 16,52, czyli dwa razy mniej niż w Polsce. Zmiany wskaźnika zgonów na choroby krążenia (na 10000 mieszkańców) są ujemnie skorelowane z wydatkami unijnymi, przy czym siłą tej korelacji jest zadziwiająco duża. Jest to – naszym zdaniem – efekt znacznego pogorszenia się wskaźników zgonów na choroby krążenia w kilku województwach, w których rozmiary pomocy unijnej na jednego mieszkańca przekraczały wyraźnie średnią krajową. Przypomnieć należy, że na wydatki związane z ochroną zdrowia przeznaczano w latach 2004–2011 bardzo niewielką część pomocy unijnej. Zgony na choroby nowotworowe Podobnie jak w przypadku chorób układu krążenia, przedstawiają się zmiany wskaźników zgonów na choroby nowotworowe. Od 2004 roku wartości wskaźników zgonów na 10000 ludności praktycznie nie zmieniły się, nie zmieniło się też zróżnicowanie wskaźników wojewódzkich. Tylko w jednym województwie – mazowieckim – wskaźnik zgonów na choroby nowotworowe był w 2011 roku niższy (i to bardzo nieznacznie) niż w roku 2004. 44 Standaryzacja wskaźnika polega na tym, że wartość wskaźnika oblicza się jako średnią ważoną z odpowiednich wskaźników dla kolejnych grup wiekowych, przy czym jako wagi przyjmuje się udziały grup we wzorcowej populacji, a nie faktyczne udziały grup wiekowych w ludności danego kraju. Eliminuje to wpływ struktury demograficznej na poziom wskaźnika 68 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Wykres 34. Zróżnicowanie wojewódzkich wskaźników zgonów na choroby nowotworowe (na 10000 mieszkańców) w latach 2004–2011 35 30 25 20 15 10 POL 5 MAX MIN 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: obliczenia własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS W latach 2004–2010 przeciętny standaryzowany wskaźnik zgonów na choroby nowotworowe (na 10000 ludności) obniżył się w krajach UE-15 z 17,80 do 16,46. W analogiczny sposób liczony wskaźnik dla Polski wzrósł w tym czasie z 23,99 do 25,10. Zmiany wskaźnika zgonów na choroby nowotworowe nie wykazują znaczącej korelacji z rozmiarami pomocy unijnej. Przypomnieć należy, że od 2006 roku realizowany jest Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych, ustanowiony na mocy ustawy z dnia 1 lipca 2005 roku z dnia 1 lipca 2005 r. 45 o ustanowieniu programu wieloletniego „Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych” , którego celem jest: 1) 2) 3) 4) 5) zahamowanie wzrostu zachorowań na nowotwory; osiągnięcie średnich europejskich wskaźników w zakresie wczesnego wykrywania nowotworów; osiągnięcie średnich europejskich wskaźników skuteczności leczenia; stworzenie warunków do wykorzystania w praktyce onkologicznej postępu wiedzy o przyczynach i mechanizmach rozwoju nowotworów złośliwych; utworzenie systemu ciągłego monitorowania skuteczności zwalczania nowotworów w skali kraju i poszczególnych regionach kraju. Budżet programu określony został na 3 mld zł (12 lat po 250 mln zł), a organem odpowiedzialnym za jego wykonanie jest Minister Zdrowia. Zarejestrowane przestępstwa Wskaźnik – dla całej Polski – liczby zarejestrowanych przestępstw przypadających na 1000 mieszkańców obniżył się w badanym okresie o ponad 20% – z 38,3 w 2004 roku do 30,1 w roku 2011. Zmniejszenie liczby zarejestrowanych przestępstw odnotowano też we wszystkich województwach, przy czym spadek był największy w województwach: pomorskim (liczba zarejestrowanych przestępstw zmalała tu o ponad 35%), mazowieckim, warmińsko-mazurskim i kujawsko-pomorskim. Spadek wskaźnika liczby zarejestrowanych przestępstw był najmniejszy w województwie lubuskim i śląskim. 45 Dz. U. Nr 148, poz. 1200, z późn. zm. 69 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Zauważyć też warto, że praktycznie cały spadek wskaźników przestępczości nastąpił w pierwszych latach analizowanego okresu. Po roku 2007, gdy zaczęły być odczuwalne skutki światowego kryzysu, spadek liczby przestępstw na 1000 mieszkańców uległ zahamowaniu, a w 2011 roku w większości województw (i łącznie w całym kraju) liczba przestępstw na 1000 mieszkańców była już wyższa niż w roku 2010. Wykres 35. Zróżnicowanie wojewódzkich wskaźników zarejestrowanych przestępstw (na 10000 mieszkańców) w latach 2004–2011 50 40 30 20 10 POL MAX MIN 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: obliczenia własne Zmiany wskaźnika liczby przestępstw na 1000 mieszkańców nie wykazują istotnej korelacji z Rozmiarami pomocy unijnej (na mieszkańca), z wyjątkiem stosunkowo silnej korelacji między wskaźnikami 46 przestępczości i „pozostałymi wydatkami strukturalnymi” . Warto natomiast zwrócić uwagę na fakt, iż spośród 19 analizowanych wskaźników rozwoju społeczno-gospodarczego ze zmianami liczby przestępstw na 1000 mieszkańców najsilniej skorelowany (dodatnio) jest wskaźnik określający zmiany odsetka osób zagrożonych relatywnym ubóstwem. Wykrywalność przestępstw Wskaźniki wykrywalności przestępstw – zarówno dla Polski, jak i dla poszczególnych województw – uległy w latach 2004–2011 znaczącej poprawie. W skali Polski wskaźnik wykrywalności zwiększył się z 55,2% w roku 2003 do 68,7% w roku 2011, zwiększyły się też wszystkie wskaźniki wojewódzkie, przy czym ich wzrost był bardzo zróżnicowany – od poprawy o 0,8 punktu procentowego w województwie podkarpackim do wzrostu o 20,4 punktu procentowego w województwie łódzkim. Istotna poprawa wykrywalności przestępstw miała miejsce w latach 2004–2007 – po roku 2007 zmiany były już bardzo niewielkie. Zauważyć można, że największa poprawa wykrywalności nastąpiła w województwach, których stolicami są duże metropolie, takie jak Warszawa, Kraków, Łódź, Poznań czy Gdańsk (Trójmiasto) i Katowice z całą aglomeracją. Wyjątek od tej reguły stanowi województwo dolnośląskie, w którym zmiana wskaźnika wykrywalności była znacznie mniejsza od średniej krajowej. Istotne jest i to, że największe zmiany wykrywalności miały miejsce w tych województwach, w których w latach 2003–2004 wykrywalność przestępstw była relatywnie niska. 46 Por. s. 140. 70 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Wykres 33. Zróżnicowanie wojewódzkich wskaźników wykrywalności przestępstw w latach 2004–2011 80 pp 70 60 50 40 30 20 POL MAX MIN 10 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: obliczenia własne Zmiany wskaźnika wykrywalności przestępstw wykazują zaskakująco wysoką, ujemną korelację ze wskaźnikami pomocy unijnej przypadającej na jednego mieszkańca – współczynnik korelacji zmian wskaźnika wykrywalności przestępstw ze wskaźnikami całkowitych kwot pomocy unijnej na jednego mieszkańca wyniósł -0,405, a dla wskaźników wydatków per capita z programów regionalnych – jeszcze więcej, bo -0,728. W naszym przekonaniu jest to czysto statystyczny efekt tego, że największa poprawa nastąpiła – z przyczyn niekoniecznie związanych z pomocą unijną – w tych województwach, które nie były preferowane przy podziale środków unijnych. Pewne znaczenie mogło też mieć przeznaczenie relatywnie niewielkich kwot na wzmocnienie służb policyjnych w dużych metropoliach. Długość dróg publicznych na 100 km 2 2 Liczony dla całej Polski wskaźnik długości dróg publicznych na 100 km powierzchni wzrósł w ostatnich ośmiu latach z 79,6 km w roku 2003 do 89,7 km w roku 2011. Przy powierzchni Polski 2, wynoszącej ok. 312,7 tys. km oznacza to zwiększenie długości sieci dróg o ok. 3160 km. Wzrosły 47 również we wszystkich województwach – poza opolskim – wojewódzkie wskaźniki gęstości sieci dróg publicznych. Utrzymuje się duże zróżnicowanie wojewódzkich wskaźników gęstości sieci dróg publicznych – w 2 2004 roku na 100 km powierzchni województwa warmińsko-mazurskiego przypadało 50,6 km dróg 2 publicznych, na 100 km powierzchni województwa śląskiego – 163,8 km i podobne proporcje 2 utrzymały się do roku 2011, chociaż przyrosty wskaźników długości dróg na 100 km w województwach z lepiej rozwiniętą siecią drogową były większe niż w województwach, w których sieć drogowa jest gorzej rozwinięta. O ile samo zróżnicowanie wskaźników gęstości sieci drogowej jest zjawiskiem, które samo w sobie nie budzi niepokoju (województwa są mocno zróżnicowanie pod względem ukształtowania terenu, powierzchni gruntów rolnych i leśnych, gęstości zaludnienia, stopnia urbanizacji), to niewielkie efekty rzeczowe inwestycji drogowych w województwach o słabo rozwiniętej infrastrukturze drogowej należy już ocenić negatywnie – i to tym bardziej, że województwa te otrzymały znaczącą pomoc unijną na takie właśnie cele, a budowa dróg lokalnych była również wspierana znaczącymi środkami z budżetu państwa. 47 Mimo to gęstość dróg publicznych w województwie opolskim jest nadal większa – choć już tylko nieznacznie – od średniej krajowej 71 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA 2 Wykres 34. Zróżnicowanie wojewódzkich wskaźników długości dróg publicznych na 100 km powierzchni w latach 2004–2011 200 180 km/100km 2 160 140 120 100 80 60 40 POL MAX MIN 20 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: obliczenia własne Istotnym problemem pozostaje jakość dróg. Nie dysponujemy szczegółowymi danymi dotyczącymi dróg wojewódzkich i lokalnych, ale dostępne i wiarygodne dane odnoszące się do dróg krajowych wydają się być reprezentatywne dla całej sieci dróg publicznych. Drogi krajowe stanowią co prawda tylko ok. 4% długości całej sieci dróg publicznych, lecz obsługują one znacznie większą część ruchu samochodowego. 48 Z danych publikowanych corocznie przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad wynika, że w końcu 2011 roku ok. 17% dróg krajowych kwalifikowało się – ze względu na stan nawierzchni – do natychmiastowego remontu. W ostatnich paru latach wskaźnik ten obniżył się dość wyraźnie (w 49 roku 2004 wynosił on 25,8% , lecz nadal natychmiastowych remontów wymaga ok. 3250 km dróg krajowych. Zasadne wydaje się pytanie o rozsądne proporcje między nakładami na budowę nowych dróg i nakładami na remonty dróg już istniejących. Istotne jest też, co zauważono również w raporcie GDDKiA, że zmiany stanu dobrego (utrzymanie na zbliżonym poziomie) i złego (zmniejszenie udziału), w znacznej części wynikają z włączenia do sieci dróg krajowych nowych inwestycji oraz przekazania innym jednostkom dotychczas administrowanych 50 odcinków dróg . Podobnie było też w roku 2012, gdy przyspieszenie inwestycji drogowych 51 spowodowało „uboczny skutek” w postaci obniżenia odsetka dróg w stanie złym do poziomu 13,5% . Brak jest wyraźnej korelacji pomiędzy rozmiarami pomocy unijnej i zmianami w gęstości sieci drogowej. Najbardziej prawdopodobnym wyjaśnieniem jest to, że w statystyce i sprawozdawczości unijnych nakładów na drogi nie można oddzielić wydatków poniesionych na drogi już ukończone z nakładami na drogi, których budowa jeszcze trwa, a dokładniej – trwała w końcu 2011 roku 48 Por. np. Raport o stanie technicznym sieci dróg krajowych na koniec 2011 roku, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Warszawa 2012, dostępne na stronie internetowej GDDKiA: https://www.gddkia.gov.pl/userfiles/articles/s/system-oceny-stanu-nawierzchni_6165/Raport%20na%20koniec% 202011.pdf 49 Raport o stanie technicznym nawierzchni sieci dróg krajowych na koniec 2004 roku, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Warszawa 2005, 50 Raport o stanie technicznym sieci dróg krajowych na koniec 2011 roku, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Warszawa 2012, s. 22 51 Raport o stanie technicznym sieci dróg krajowych na koniec 2012 roku, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Warszawa 2013, s. 7 72 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Liczba łóżek na 100.000 mieszkańców Pomiędzy rokiem 2003 i 2011 liczba łóżek przypadających na 100.000 mieszkańców zmalała w Polsce z 488 do 469. Odpowiada to utracie ponad 7200 łóżek, czyli ok. 4% łóżek dostępnych w szpitalach w 2003 roku. Tylko w czterech województwach liczba łóżek szpitalnych nie zmniejszyła się lub zmniejszyła się bardzo nieznacznie. Nie nastąpiły widoczne zmiany zróżnicowania wskaźników wojewódzkich. Odnotować jednak należy fakt, że liczba łóżek szpitalnych zmniejszyła się również w tych województwach, w których – w relacji do liczby ludności – jest ich najmniej Wykres 35. Zróżnicowanie wojewódzkich wskaźników liczby łóżek szpitalnych na 1000 mieszkańców w latach 2004–2011 6 5 4 3 2 POL MAX MIN 1 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: obliczenia własne Zmiany wskaźników liczby łóżek na 100000 mieszkańców okazały się silnie skorelowane z wydatkami per capita na kapitał ludzki (dodatni współczynnik korelacji równy 0,522) i z wydatkami na programy regionalne. Nie powinna natomiast dziwić ujemna korelacja zmiany liczby łóżek z wydatkami na infrastrukturę, choć wydatki te teoretycznie obejmowały również inwestycje szpitalne. Rozmiary tych wydatków i ich udział w całości wydatków na infrastrukturę był jednak niewielki i to prawdopodobnie wyjaśnia fakt ujemnej (i faktycznie przypadkowej) ujemnej korelacji. Liczba łóżek szpitalnych na 100.000 mieszkańców jest jedynym – poza liczbą zgonów na choroby nowotworowe – wskaźnikiem z analizowanego zestawu, który pokazał pogorszenie sytuacji społecznogospodarczej w okresie polskiego członkowstwa w Unii Europejskiej. Jedną z podstawowych przyczyn takiego stanu rzeczy jest utrzymujące się wysokie zadłużenie szpitali i zła bieżąca sytuacja finansowa znacznej części szpitali, skłaniająca do szukania oszczędności i likwidacji nierentownych oddziałów 52 szpitalnych . Odsetek gospodarstw domowych z dostępem w mieszkaniu do sieci wodociągowej Odsetek gospodarstw domowych posiadających dostęp do sieci wodociągowej w mieszkaniu wzrósł – w skali całego kraju – z 85,5% w roku 2004 do 87,5% w roku 2011, a więc niezbyt dużo. Bardziej widoczna była poprawa sytuacji w tych województwach, w których w 2004 roku dostęp w miesz52 Według danych Ministerstwa Zdrowia zadłużenie publicznych zakładów opieki zdrowotnej wynosiło w końcu 2012 r. ok. 10,5 mld zł i od 2005 roku nigdy nie spadło poniżej 9,5 mld zł – por. Zadłużenie na stronie internetowej Ministerstwa Zdrowia: http://www.mz.gov.pl/wwwmz/index?mr=b3&ms=0&ml=pl&mi=0&mx=0&ma=3917 73 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA kaniach do wody z wodociągów miało relatywnie mniej gospodarstw domowych (małopolskie, mazowieckie, podkarpackie). W efekcie zmniejszyły się różnice między województwami z najniższym i najwyższym poziomem tego wskaźnika. Wykres 36. Zróżnicowanie wojewódzkich wskaźników odsetka gospodarstw domowych do dostępem do sieci wodociągowej, w latach 2004–2011 100 90 80 70 60 50 %% 40 30 20 POL MAX MIN 10 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: obliczenia własne Zmiany wskaźnika dostępu do sieci wodociągowej nie wykazują w zasadzie korelacji z rozmiarami unijnej pomocy dla poszczególnych województw. Istotne statystycznie powiązania odnotowano jedynie dla korelacji odsetka gospodarstw domowych z dostępem do sieci wodociągowej i przypadających na jednego mieszkańca tzw. pozostałych wydatków pochodzących z funduszy strukturalnych – do wydatków tych klasyfikowaliśmy środki pochodzące z funduszy strukturalnych UE, czyli z EFRR i EFS oraz z Funduszu Spójności, z wyłączeniem wydatków ponoszonych w ramach regionalnych programów operacyjnych oraz programów obejmujących wydatki związane z rozbudową infrastruktury i rozwojem kapitału ludzkiego. Inne wydatki strukturalne kierowane były jednak przede wszystkim na wsparcie przedsiębiorstw produkcyjnych i silna korelacja ze zmianami wskaźników zaopatrzenia w wodę z wodociągów wydaje się raczej przypadkowa. Odsetek gospodarstw domowych z dostępem w mieszkaniu do sieci kanalizacyjnej Zmiany wojewódzkich wskaźników dostępu gospodarstw domowych do sieci kanalizacyjnej przebiegały bardzo podobnie jak zmiany wskaźników dostępu do sieci wodociągowej, z tym że osiągnięte poziomy wskaźników wojewódzkich są znacznie niższe niż w przypadku wskaźników dotyczących sieci wodociągowej. Nie widać też większego zróżnicowania wskaźników wojewódzkich określających wzrost odsetka gospodarstw z dostępem do sieci kanalizacyjnej. Wynika to prawdopodobnie z faktu, że o ile w przypadku wodociągów w większości województw osiągnięto już satysfakcjonujący poziom zaspokojenia potrzeb (i tam przyrosty wskaźników były już niewielkie), to niezaspokojone potrzeby w zakresie sieci kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków są nadal duże we wszystkich województwach i bardziej równomierne zmiany wskaźników dostępu do sieci kanalizacyjnej we wszystkich województwach. Utrzymywanie się wyraźnej różnicy pomiędzy wskaźnikami dostępu do sieci wodociągowej i do sieci kanalizacyjnej ocenić należy – z punktu widzenia ochrony środowiska – jako sytuację niekorzystną i niebezpieczną, która winna skłaniać do uznania uzupełnienia sieci kanalizacyjnej za zadanie o wysokim priorytecie. 74 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA .Wykres 37. Zróżnicowanie wojewódzkich wskaźników odsetka gospodarstw domowych do dostępem do sieci kanalizacyjnej, w latach 2004–2011 80 %% 70 60 50 40 30 20 POL MAX MIN 10 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: obliczenia własne Wskaźniki korelacji wydatków unijnych na jednego mieszkańca i zmian wskaźników dostępu do sieci kanalizacyjnej są wyższe niż w przypadku wskaźników dostępu do sieci wodociągowej, lecz nadal niezbyt wysokie – najwyższą korelację (0,290) odnotowano dla wydatków per capita z programów regionalnych. Odsetek dzieci wiejskich objętych wychowaniem przedszkolnym Wskaźniki dostępu do wychowania przedszkolnego w rejonach wiejskich uległy w latach 2003–2011 zasadniczej poprawie. O ile w roku 2003 do przedszkoli uczęszczało 16,7% dzieci wiejskich, a w roku 2004 – 17,5%, to w roku 2011 odsetek dzieci wiejskich objętych wychowaniem przedszkolnym wynosił już 52,0% – niemal trzy razy więcej niż siedem lat wcześniej. Wykres 38. Zróżnicowanie wojewódzkich wskaźników odsetka dzieci wiejskich objętych wychowaniem przedszkolnym, w latach 2004–2011 80 %% 70 60 50 40 30 20 POL MAX MIN 10 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: obliczenia własne 75 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA W niektórych województwach zmiany były jeszcze dużo większe – na przykład w województwie podlaskim odsetek dzieci wiejskich objętych wychowaniem przedszkolnym wzrósł pomiędzy rokiem 2004 i 2011 z 5,9% do 40,8%. Znacząca poprawa dostępności przedszkoli dla dzieci wiejskich miała miejsce dopiero po roku 2008. Nie stwierdziliśmy istotnej dodatniej korelacji zmian odsetka dzieci wiejskich uczęszczających do przedszkoli z żadną kategorią wydatków unijnych. W szczególności współczynnik korelacji między zmianami omawianego wskaźnika i rozmiarami pomocy unijnej na jednego mieszkańca wyniósł 0,232, a współczynnik korelacji z wydatkami per capita na Program Rozwoju Obszarów Wiejskich – minus 0,157. Wynika stąd, że poprawa dostępności przedszkoli na obszarach wiejskich finansowana była głównie ze środków krajowych. 76 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Wnioski Po dziewięciu latach od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej pozytywne efekty tego faktu są łatwe do wskazania i widoczne. Nie są to zresztą wyłącznie efekty rzeczowe. Ważną, lecz niedocenianą korzyścią z wejścia do Unii Europejskiej jest na przykład to, że unijna pomoc finansowa dla Polski (przypomnijmy, że pierwsze środki z budżetu UE trafiły do Polski, w ramach tzw. programów przedakcesyjnych, na długo przed formalnym uzyskaniem członkostwa) wprowadziła do obowiązujących reguł budżetowych nową kulturę zarządzania środkami publicznymi. Musieliśmy uczyć się metod programowania złożonych projektów wieloletnich, dbałości o uzasadnienie celowości podejmowanych działań, formułowania celów, wreszcie – mierzenia efektów podejmowanych działań i wydatkowanych środków publicznych. Wprowadziło to nową jakość do procedur gospodarowania środkami publicznymi (nie tylko tymi, które pochodziły z budżetu UE), choć lekcji z nowoczesnych 53 metod zarządzania środkami publicznymi nie odrobiliśmy zbyt dobrze . To wielka szkoda, bo polskim finansom publicznym (a może należałoby powiedzieć: polskiemu państwu) nadal brakuje jasnego określenia strategicznych celów i konsekwentnego podporządkowania wydatków publicznych rygorom zadaniowego myślenia o zakładanych celach efektach podejmowanych zadań. Ogromne znaczenie dla Polski miało i to, że członkostwo w Unii Europejskiej w pewien sposób zamknęło zapoczątkowany w 1989 roku proces otwierania się Polski i jej integracji europejskiej. Jest o proces o długofalowych konsekwencjach, ważny zarówno dla państwa i jego gospodarki, jak i dla poszczególnych obywateli. Najbardziej znane i najczęściej wskazywane są jednak korzyści finansowe i uzyskane dzięki nim efekty rzeczowe – nowe drogi, oczyszczalnie ścieków, sprzęt w szkołach i szpitalach, tysiące obiektów oznaczone tablicami przypominającymi o udziale UE w finansowaniu tych obiektów. Mniej widoczne, chociaż również ważne jest unijne wsparcie dla mniejszych i większych podmiotów produkcyjnych (zwłaszcza dla rolników), a także liczne przedsięwzięcia nieinwestycyjne (szkoleniowe i inne) finansowane z udziałem środków budżetowych UE. Według najnowszych danych Ministerstwa Finansów, po 1 maja 2004 roku do Polski przekazano z budżetu Unii Europejskiej kwotę ok. 79,3 mld euro, a Polska wpłaciła w tym czasie do budżetu UE 53 Spektakularnym przykładem takiej źle odrobionej lekcji jest budżet zadaniowy, wprowadzony formalnie do polskiego systemu finansów publicznych w 2009 roku. Wprowadzenie metod budżetowania zadaniowego miało spowodować przełomowe zmiany w metodach zarządzania środkami publicznymi i zwiększyć w zdecydowany sposób efektywność wykorzystania środków publicznych. Niestety, okazało się, że rola budżetu zadaniowego sprowadziła się do działań czysto formalnych, bez wpływu na realne procesy decyzyjne. Por. np.: Wdrażanie budżetu państwa w układzie zadaniowym – ocena procesów: planowania, monitorowania i sprawozdawczości, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2012; W. Misiąg, Siedem lat wdrażania budżetu zadaniowego – refleksje i prognozy, w: K. Marchewka-Bartkowiak, Z. Szpringer (red.), Budżet zadaniowy, „Studia BAS” Nr 1(33) 2013, Wydawnictwo Sejmowe Kancelarii Sejmu, Warszawa 2013 77 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA ok. 28,2 mld euro z tytułu składek i 141 mln euro zwrotów wcześniej otrzymanych środków. Oznacza to, że per saldo do Polski wpłynęła kwota ponad 50,9 mld euro. Polska jest przy tym największym beneficjentem pomocy na zadania realizujące unijną politykę spójności. Z ok. 139,3 mld euro wypłaconych w perspektywie finansowej 2007–2013 z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności aż 29,7 mld euro (21% całej kwoty) trafiło do Polski, przy czym kwota ta stanowi zaledwie 44% limitu przyznanego Polsce na całą 54 perspektywę finansową . Znaczące są też rzeczowe efekty wykorzystania środków UE. Według danych Ministerstwa Rozwoju 55 Regionalnego od roku 2004 dzięki projektom finansowanym ze środków europejskich znajdujących się w dyspozycji MRR (a więc z wyłączeniem środków europejskich finansujących działania podejmowane w ramach Wspólnej Polityki Rolnej) w Polsce wybudowano lub zmodernizowano: – – – – – – ponad 15,5 tys. km dróg, w tym –1325 km autostrad i dróg ekspresowych, ponad 2,1 tys. km linii kolejowych, ok. 34 tys. km sieci kanalizacyjnej, ok. 1,1 tys. km sieci wodociągowej, ponad 650 oczyszczalni ścieków, ponad 1700 laboratoriów badawczych. Efektem wykorzystania funduszy europejskich było również powstanie ok. 150 tys. nowych firm i utworzenie 289,4 tys. nowych miejsc pracy. W ramach Wspólnej Polityki Rolnej ok. 1,4 miliona polskich rolników otrzymuje corocznie dopłaty bezpośrednie, widoczne, choć bardzo zróżnicowane co do stopnia realizacji przyjętych założeń 56 i celów , są też efekty Programów Rozwoju Obszarów Wiejskich. Z danych publikowanych na stronie 57 internetowej Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (ENRD) wynika, że w latach 2007–2012, w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich: – – – – – – 54 5926 rolników otrzymało wsparcie w ramach działania „Ułatwianie startu młodym rolnikom” – wykonano w ten sposób 24,6% planu na lata 2007–2013; wsparcie otrzymało 813,6 tysiąca rolników (8,5% powyżej planu) gospodarujących na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania, a średnia wysokość pomocy wyniosła prawie 9,5 tys. euro; przyznano prawie 13,7 tysiąca rent strukturalnych (67% liczby planowanej) rolnikom w wieku powyżej 55 lat przekazującym swe gospodarstwa następcom, ponad 22,2 tysiąca rolników (40% liczby planowanej) otrzymało pomoc na modernizację gospodarstw rolnych, wynoszącą średnio 85 tysięcy euro, sfinansowano utworzenie lub wsparcie 805 mikroprzedsiębiorstw (3% planu), przyznano wsparcie 341 grupom producentów rolnych. Transfery finansowe między Polską a UE według stanu na dzień 31 marca 2013 r. (część opisowa), publikacja internetowa Ministerstwa Finansów. 55 Bilans członkostwa w UE – Fundusze Europejskie – materiał informacyjny ze strony internetowej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego: http://www.mrr.gov.pl/aktualnosci/fundusze_europejskie_2007_2013/Strony/Bilans_czlonkostwa_w_UE_Fundusze_Eur opejskie_300413.aspx 56 W minimalnym stopniu wykorzystano np. możliwości finansowania w ramach PROW usług doradczych, a także przedsięwzięć w ramach działań „Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej” i „Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej” – z planowanych na ten cel ok. 2,4 mld euro wykorzystano dotychczas zaledwie.42,8 mln euro. 57 Tabele wskaźników monitorowania PROW – Wskaźniki finansowe i rzeczowe na poziomie UE-27 i Państw Członkowskich – dane aktualizowane w październiku 2012 r. http://enrd.ec.europa.eu/policy-in-action/rural-development-policy-in-figures/rdp-monitoring-indicator-tables/pl/rdpmonitoring-indicator-tables_pl.cfm 78 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Opisane powyżej efekty wykorzystania środków unijnych, stanowiące tylko wybór przedsięwzięć, które można było zrealizować dzięki wsparciu Polski środkami z budżetu UE, w oczywisty sposób przyczyniły się do poprawy warunków życia w Polsce, stanowiły też ogromne (choć bardzo rozproszone) wsparcie kapitałowe dla polskiego rolnictwa, dały też – poprzez zwiększenie popytu Konsumpcyjnego i inwestycyjnego – ważny impuls wzrostowy polskiej gospodarce, ogromnie ważny wobec załamującej się koniunktury na rynkach europejskich i światowych. Za pewnik przyjąć należy, że dopływ środków unijnych był jednym z czynników, które po roku 2007 uchroniły polską gospodarkę od recesji, a Polskę wypromowały na pozycję unijnego lidera we wzroście gospodarczym. Ocena sposobu wykorzystania przez Polskę środków pochodzących z budżetu UE (w tym – ustalenia strategicznych kierunków wykorzystania tych środków), a także ocena efektywności gospodarowania tymi środkami byłaby jednak niepełna gdybyśmy poprzestali na wyliczeniu produktów i korzyści finansowych, których bez pomocy UE nie moglibyśmy zrealizować. Rzetelna ocena korzyści, jakie Polska osiągnęła dzięki członkostwu w UE i związanymi z tym profitami finansowymi, wymaga odpowiedzi na pytanie, czy – i w jakim stopniu – wykorzystanie środków UE przyczyniło się do realizacji zasadniczych celów unijnej i polskiej polityki rozwoju, a więc do stworzenia warunków trwałego, zrównoważonego wzrostu społeczno-gospodarczego oraz do zwiększenia stopnia spójności gospodarczej i społecznej. Jest to – naszym zdaniem – problem o kluczowym znaczeniu nie tylko dla oceny efektywności gospodarowania środkami unijnymi w latach 2004–2013, lecz przede wszystkim dla lepszego wykorzystania pomocy unijnej w perspektywie finansowej 2014–2020 i po roku 2020. Polska jest dziś największym beneficjentem pomocy unijnej. Jeśli nawet uda się utrzymać podobny jak obecnie poziom transferów z budżetu UE przy programowaniu wydatków budżetu UE w perspektywie finansowej 2014–2020, to za pewnik można przyjąć, że po roku 2020 wielkość środków, jaka trafiać będzie do Polski będzie mniejsza niż w latach 2007–2013. Pewne jest też, że znaczące zmniejszenie transferów z budżetu UE oznaczać będzie poważne wyzwanie dla polskiej gospodarki, która – jak się wydaje – „przyzwyczaiła się” już do takiego poziomu wydatków publicznych – zwłaszcza inwestycyjnych, jaki przed akcesją Polski do UE był dla nas nieosiągalny. Konieczne jest zatem, by w latach 2014–2020 wykorzystać unijne środki na stworzenie podstaw szybszego wzrostu gospodarczego po roku 2020 i łagodzić negatywne skutki „odstawienia” Polski od unijnej pomocy. Wykonanie założeń NSRO i PROW Naturalnym punktem odniesienia dla oceny efektywności wykorzystania środków, jakie Polska otrzymała z budżetu Unii Europejskiej będą założenia dotyczące celów i efektów, przyjęte w dokumentach określających kierunki i zasady wydatkowania środków unijnych. Za dokumenty takie uważamy: – – w odniesieniu do polityki spójności – Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia – Narodową Strategię Spójności i określone w niej wskaźniki realizacji, w odniesieniu do Wspólnej Polityki Rolnej – wskaźniki przyjęte w Podręczniku Wspólnych 58 Ram Monitorowania I Oceny , opublikowanym w 2006 roku na podstawie decyzji Rady z dnia 20 lutego 2006 r. w sprawie strategicznych wytycznych Wspólnoty dla rozwoju obszarów 59 wiejskich (okres programowania 2007–2013) .. 58 Rozwój Obszarów Wiejskich (2007–2013). Podręcznik Wspólnych Ram Monitorowania I Oceny. Wytyczne, Dyrekcja Generalna ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, Bruksela 2006. Lista wspólnych wskaźników (Guidance Note F – Common indicator list, dostępna jest (tylko w wersji angielskojęzycznej) na stronie internetowej: http://ec.europa.eu/agriculture/rurdev/eval/index_en.htm 59 Dziennik Urzędowy UE L 055 ,z 25 lutego 2006 r., s. 0020 – 0029. 79 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia Wskaźniki realizacji NSRO określają planowane (zakładane) wartości z roku 2013. Dane o wartościach tych wskaźników, publikowane systematycznie przez GUS oraz bieżące prognozy rozwoju sytuacji społeczno-gospodarczej dają więc już bardzo dobrą podstawę do oceny możliwości zrealizowania zamierzeń określonych w NSRO. Niemal pewne jest, że znaczna część wskaźników, przy pomocy których oceniana jest realizacja 60 strategicznego celu NSRO , nie osiągnie w 2013 roku zakładanych wartości. Nierealne jest już, by średnie tempo wzrostu PKB wynosiło w latach 2007–2013 5,2% rocznie, a w latach 2011–2013 o 6,2% rocznie, gdyż wymagałoby to wzrostu PKB (mierzonego w cenach stałych) w 2013 roku o co najmniej 12,3%, podczas gdy wzrost PKB w roku 2013 szacowany jest obecnie na 2–2,2%. Osiągnięte zostaną natomiast wskaźniki określające relację polskiego PKB do odpowiednich wartości w krajach UE, co jednak zawdzięczamy głownie wolniejszemu niż przewidywano wzrostowi gospodarczemu w krajach UE. W 2013 r. poziom PKB na jednego mieszkańca Polski, skorygowany stosownie do siły nabywczej złotego, przekroczy zakładany poziom 61 65% PKB per capita w krajach UE-25 , a co za tym idzie – również poziom 65% PKB per capita w krajach UE-27. Nie będą też osiągnięte pożądane wartości wskaźników odnoszących się do struktury tworzenia i podziału PKB – udział liczby pracujących w sektorze III (usługi) w łącznej liczbie pracujących w gospodarce narodowej (wartość tego wskaźnika w 2012 r. wyniosła 57% przy planowanej na rok 2013 – 62%) oraz średnia stopa inwestycji, która w 2013 roku miała dojść z 19,7% w roku 2006 do 24%, gdy tymczasem w 2012 roku stopa inwestycji wyniosła zaledwie 19,4%. Nie udało się również dokonać w 2009 roku znaczącego przyspieszenia inwestycji realizowanych z udziałem środków UE, 62 zapowiedzianego w rządowym Planie Stabilizacji i rozwoju z listopada 2008 roku. Zrealizowane zostaną zamierzenia odnoszące się do wskaźników zatrudnienia (zarówno dla osób w wieku 15–64, jak i w wieku 55–64 lat), co jednak oznacza, że przy niższym niż zakładano tempie wzrostu PKB nie będą na pewno zrealizowane cele odnoszące się do wzrostu wydajności pracy i w 2013 roku wydajność pracy (na jednego zatrudnionego) nie osiągnie zakładanego poziomu 75% wydajności pracy w krajach UE-25. Z formalnego punktu widzenia zrealizowane zostaną prawdopodobnie założenia dotyczące liczby nowoutworzonych miejsc pracy, gdyż według danych GUS w latach 2007–2012 utworzonych zostało ponad 3,3 miliona nowych miejsc pracy, w tym w roku 2012 – ok. 485 tysięcy, a w NSRO założono, iż nowych miejsc pracy powstanie w latach 2007–2013 ok. 3,5 miliona. Wartość informacyjna tego wskaźnika jest jednak niewielka, gdyż odnotowuje on tylko miejsca utworzone „brutto” w danym roku, nie uwzględnia on natomiast przebiegającego równolegle procesu ubywania miejsc pracy. Z analizy wskaźników mierzących stopień realizacji celów horyzontalnych NSRO odnotować warto następujące fakty. Ze wskaźników realizacji celu 1 – Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa, zakładany poziom osiągnie na pewno wskaźnik postrzeganej korupcji 60 Przypomnijmy, ze za strategiczny cel NSRO uznano tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej 61 Założenia NSRO ustalane były przed przystąpieniem do UE Bułgarii i Rumunii. 62 Plan stabilności I rozwoju – wzmocnienie gospodarki Polski wobec światowego kryzysu finansowego, dokument przyjęty przez Radę Ministrów 27 listopada 2008 r., dostępny na stronie internetowej http://www.poprzedniastrona.premier.gov.pl/s.php?id=2793 80 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA (zakładana wartość na rok 2013 wynosiła 5,0, w 2012 wskaźnik ten wynosił już 5,8, z wyraźną tendencją wzrostową). Nie uda się natomiast dojść w 2013 roku do zakładanej wartości (0,90) publikowanego 63 przez Bank Światowy wskaźnika efektywności rządzenia , który w 2011 roku został oceniony na 0,68. Zagrożona jest realizacja praktycznie wszystkich wskaźników realizacji celu 2 – . Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej, Wyjątek stanowią wskaźniki udziału osób z wykształceniem wyższym w populacji ludności w wieku 15–64. Wyższe od zakładanych będą stopy bezrobocia, wyższy od założonego będzie też odsetek ludności zagrożonej relatywnym ubóstwem. Ze wskaźników realizacji celu 3 – Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski, nie zostaną osiągnięte zakładane wartości wskaźników określających efekty inwestycji transportowych, zrealizowane będą natomiast zamierzenia dotyczące odsetka mieszkańców korzystających z oczyszczalni ścieków, a także wskaźniki redukcji emisji gazów cieplarnianych i udziału energii ze źródeł odnawialnych w produkcji energii elektrycznej. Nie zostaną osiągnięte wartości prawie wszystkich wskaźników mierzących stopień realizacji celu 4, czyli Podniesienia konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług. W szczególności warto zwrócić uwagę na wartości wskaźnika relacji nakładów na działalność badawczo-rozwojowa do wartości PKB. W NSRO założono, że w 2013 roku wskaźnik ten osiągnie poziom 1,5% PKB (w 2006 roku było to 0,56%), tymczasem w 2012 roku wyliczona przez GUS relacja nakładów na B+R do PKB wyniosła 0,77%. O połowę mniejszy od zakładanego na rok 2013 był też odsetek liczby przedsiębiorstw przemysłowych ponoszących jakiekolwiek nakłady na działalność innowacyjną. Poniżej przewidywań ukształtują się też wartości kluczowych wskaźników realizacji celu 5 – Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Dane za rok 2012 wskazują, że nie zostaną osiągnięte zakładane wartości trzech spośród pięciu wskaźników ustalonych dla tego celu: – – – wskaźnika bezrobocia w trzech podregionach o najwyższej stopie bezrobocia, liczby dużych ośrodków miejskich włączonych w sieć dróg ekspresowych i autostrad, tempa wzrostu PKB na jednego mieszkańca w województwach Polski Wschodniej. Formalnie osiągnięty będzie zakładany poziom zróżnicowania (współczynnika zmienności)PKB na jednego mieszkańca na poziomie województw, lecz docelowa wartość tego wskaźnika od początku ustalona była na poziomie wyższym niż w roku bazowym, a międzywojewódzkie zróżnicowanie wskaźników PKB na jednego mieszkańca systematycznie rośnie. Wreszcie ze wskaźników realizacji celu 6 – Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich, nie zostaną zrealizowane założenia dotyczące wzrostu liczby osób uczących się, większe będzie zatrudnienie przypadające w gospodarstwach indywidualnych na 100 ha, mniejsza natomiast – liczba gospodarstw z dostępem do Internetu. Niewątpliwym osiągnięciem jest znaczące przekroczenie zakładanego odsetka dzieci w wieku lat 3–5 objętych wychowaniem przedszkolnym i – ze wskaźnika 21,4% udało się dojść – i to już w 2011 roku – do poziomu 49,3%. Finansowe prognozy wykonania NSRO wskazują, że stopień wykorzystania środków europejskich ujętych w NSRO powinien być bliski 100%. Nieosiągnięcie zakładanych wartości tak wielu wskaźników mierzących stopień realizacji celów NSRO świadczy o niepełnej skuteczności i niższej niż zakładano efektywności przedsięwzięć finansowanych z udziałem środków budżetowych UE. 63 Metodologia obliczania wskaźnika efektywności rządzenia i dane liczbowe (bieżące i historyczne) dostępne są na stronie Banku Światowego Worldwide Governance Indicators: http://info.worldbank.org/governance/wgi/index.asp 81 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Podstawą oceny stopnia rzeczowej i finansowej realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich są dane zamieszczone na stronie internetowej Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (European Network for Rural Development), obrazujące stan wdrożenia PROW na koniec października 2012 r. Skoncentrujemy się przy tym na stopniu wdrożenia sześciu działań, na które w PROW przeznaczono najwięcej środków. 1. Z zaplanowanych 20.400 rent strukturalnych do końca października przyznano 13.678 rent, czyli ok.67% planowanej liczby. Niższe (ok. 49,3%) było zaawansowanie wykonania wskaźnika powierzchni gospodarstw przekazanych przez rolników otrzymujących renty strukturalne. 2. Płatności z tytułu modernizacji gospodarstw rolnych otrzymało ok. 22,2 tys. rolników, czyli ok.37,4% ich planowanej liczby.. 3. Płatności z tytułu wspierania gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania otrzymało 813.575 rolników, czyli ok. 108,5% ich planowanej liczby.. 4. Płatności rolnośrodowiskowe otrzymało 1.381.116 rolników , czyli 92,1% założonej liczby. 5. Ze środków na tworzenie mikroprzedsiębiorstw skorzystało 805 osób – 3% planowanej liczby. 6. W działaniu „Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej” uruchomiono 242 przedsięwzięcia (ok. 1% ich planowanej liczby), wykorzystując 2% zaplanowanych środków. W znikomym stopniu wykorzystano również możliwości finansowania w ramach PROW szkoleń i usług doradczych dla rolników, wspierania uczestnictwa rolników w systemach jakości żywności. Jak widać, stopień realizacji celów PROW jest bardzo zróżnicowany. Łatwo też zauważyć, że najbardziej zaawansowane są te działania, które wiążą się z płatnościami na rzecz rolników. Znacznie słabiej przebiega natomiast realizacja tych działań, które powinny oddziaływać na efektywność gospodarstw rolnych i jakość produkowanej żywności. Problemem jest też nieprzestrzeganie warunków pomocy przyznawanej w ramach PROW, O znacznych rozmiarach tych nieprawidłowości dobitnie świadczą wyniki kontroli przeprowadzanych systematycznie przez Agencję Restruktury64 zacji i Modernizacji Rolnictwa . Z danych zamieszczonych w sprawozdaniu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa za rok 2011 wynika np. ,że: – – – nieprzestrzeganie warunków udzielenia pomocy stwierdzono w ok. 35% kontroli beneficjentów pomocy dla rolników gospodarujących w niekorzystnych warunkach, w niemal co drugiej kontroli beneficjentów płatności rolnośrodowiskowych stwierdzono niespełnianie wymogów co do obszaru objętego programem rolnośrodowiskowym, u prawie 53% kontrolowanych beneficjentów płatności rolnośrodowiskowych stwierdzono niespełnianie warunków wzajemnej zgodności. Wykorzystanie środków UE a wzrost gospodarczy Analizując dane dotyczące wpływu pomocy unijnej na tempo wzrostu gospodarczego w stwierdziliśmy, między innymi że: – 64 Polsce założenia NSRO odnoszące się do wzrostu gospodarczego Polski w latach2007–2013 oraz w latach 2011–2013 nie zostaną spełnione, Por. np. Sprawozdanie z działalności Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa za rok 2011, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Warszawa 2012, s. 92–97. 82 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA – – – nie można wykazać korelacji pomiędzy tempem wzrostu PKB w poszczególnych województwach a rozmiarami środków budżetowych UE wykorzystanych w tych województwach, tempo wzrostu gospodarczego w Polsce było w ostatnich latach bardzo silnie uzależnione od tempa wzrostu w krajach UE, tempo wzrostu PKB w latach 2004–2011 w poszczególnych województwach było silnie, dodatnio skorelowane z wielkością PKB na jednego mieszkańca danego województwa w roku 2003. Przytoczone powyżej fakty uzasadniają niewątpliwie stwierdzenie, iż efektywność wykorzystania środków pochodzących z budżetu UE była w analizowanym okresie niższa od zakładanej. Od stwierdzenia niższej efektywności ważniejsze jest jednak ustalenie przyczyn takiego stanu rzeczy, a także wyjaśnienie zaskakującego braku możliwego do zaobserwowania związku pomiędzy wydatkami ze środków europejskich i wartościami wskaźników charakteryzujących sytuację społecznogospodarczą. Jest oczywiste, że wykorzystywane przez Polskę środki europejskie są tylko jednym z czynników kształtujących tempo wzrostu gospodarczego. Na niższe niż przewidywano wyniki ogromny wpływ 65 mają czynniki zewnętrzne . Trzeba też pamiętać, że docelowe wskaźniki wykonania NSRO ustalane były w roku 2006, gdy sytuacja na rynkach światowych była zupełnie inna, a polska gospodarka znajdowała się w fazie szybkiego wzrostu. Zmiany, jakie w gospodarce światowej, w tym szczególnie dla nas istotne zmiany wszystkim w krajach Unii Europejskiej, nakazywały rewizję pierwotnie przyjętych założeń i przyjęcie bardziej realistycznych celów. Mniej korzystny od zakładanego okazał się też przebieg procesów przebiegających wewnątrz kraju. Od wielu lat niezbędna, lecz realizowana w bardzo opieszały i niekonsekwentny reforma polskich finansów publicznych spowodowała szybkie narastanie deficytu sektora finansów publicznych i długu publicznego. W bezpośredni sposób ograniczyło to, przez rosnący udział wydatków sztywnych w bilansie sektora finansów publicznych) możliwości finansowania procesów rozwojowych środkami krajowymi i przerzucenie ciężaru tego finansowania na programy wspierane środkami europejskimi. Warto w tym miejscu przypomnieć, że wydatki finansowane środkami europejskimi stanowią stosunkowo niewielką część wszystkich ponoszonych w Polsce wydatków publicznych. W całym okresie od wstąpienia Polski do Unii Europejskiej, a dokładniej – w latach 2004–2011, udział wydatków finansowanych środkami budżetu UE w latach 2004–2011 w łącznej kwocie wydatków publicznych wyniósł 4,8%, stopniowo rosnąc od 0,9% w roku 2004 do 8,7% w roku 2011 i ok. 10–11% (ostateczne 66 dane nie są jeszcze znane) w roku 2012 . Ze względu jednak na obciążenie dochodów publicznych kosztami finansowania kosztownego systemu ubezpieczeń społecznych, wysokich wydatków na bieżące funkcjonowanie edukacji i innych kluczowych działów sfery budżetowej, a także rosnących szybciej niż dochody publiczne kosztów obsługi długu publicznego, środki europejskie zwolna stają się głównym źródłem finansowania przedsięwzięć o charakterze rozwojowym. Brak znaczącego wsparcia tych przedsięwzięć środkami krajowymi obniża skuteczność działań władzy publicznej na rzecz szybszego rozwoju społeczno-gospodarczego. Oprócz czynników zewnętrznych, istnieją również jednak czynniki wewnętrzne, związane bezpośrednio z procesami zarządzania środkami europejskimi i negatywnie oddziałujące na skuteczność i efektywność wykorzystania tych środków. Wymieńmy przynajmniej najważniejsze z nich. 65 Por. wykres na s. 16. Jeszcze większe znaczenie mają środki unijne dla słabiej rozwiniętych regionów. Według naszych szacunków w 2011 r. Wydatki finansowane środkami pochodzącymi z budżetu UE stanowiły w województwie warmińskomazurskim 19,2% wydatków publicznych, w podlaskim – 17,9%, w podkarpackim – 17,2%, w świętokrzyskim – 15%, a w lubelskim –14%. W wydatkach publicznych według województw nie uwzględniono wydatków uznanych za „ogólnopaństwowe”, takie jak wydatki na obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne, wymiar sprawiedliwości, obsługę długu publicznego, składki do UE i wydatki placówek zagranicznych. 66 83 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA 1. Ustalając szczegółowe kierunki i zasady wykorzystania środków unijnych dopuszczono do tego, by znaczna część tych środków przeznaczona została na finansowanie zadań, które formalnie mogły być finansowane ze środków budżetowych UE, lecz które w polskich warunkach nie dawały efektów sprzyjających osiągnięciu strategicznych celów unijnej pomocy. Dotyczy to zarówno dopłat bezpośrednich (z których zrezygnować nie można było), jak i części projektów drogowych, które same w sobie, bez wsparcia innymi działaniami prorozwojowymi, nie mogły dać efektów w postaci wyższego tempa wzrostu, licznych inwestycji budujących prestiż władz lokalnych bez realnego wpływu na możliwości rozwojowe, a także znacznej części tzw. projektów miękkich. Jedną z przyczyn dość zasadniczego odejścia od wyraźnych priorytetów rozwojowych był silny nacisk na finansowanie środkami europejskimi inwestycji poprawiających lokalną infrastrukturę techniczną i społeczną. Wykorzystanie środków UE dało tu widoczne efekty, przyczyniając się do poprawy warunków życia mieszkańców wielu miejscowości i regionów – i to uznać należy za realne, wymierne korzyści z unijnej pomocy dla Polski. Kosztem było jednak zmniejszenie prorozwojowych efektów, jakie można było uzyskać dzięki unijnej pomocy. 2. . Realizacja projektów finansowanych w ramach perspektywy finansowej 2007–2013 rozpoczęła się z dużym opóźnieniem (cały rok 2007 był praktycznie stracony), a wiele ważnych projektów 67 przebiega wolniej niż planowano . Oznacza to, że znacząca część rejestrowanych w sprawozdawczości wydatków ponoszonych w ramach programów operacyjnych i PROW związana jest z projektami, które nie zostały jeszcze zakończone i nie mogą dawać efektów podażowych. Wpływ środków unijnych na gospodarkę jest zatem ograniczony niemal wyłącznie do efektów popytowych, 3. Efekty popytowe są przy tym znacznie mniejsze niż wynikałoby z rozmiarów wydatków ponoszonych w Polsce ze środków europejskich. Nie przekładają się bowiem na korzystne dla naszej gospodarki efekty popytowe: – – środki na import produktów wykorzystywanych przy realizacji projektów, transferowane za granicę zyski zagranicznych wykonawców projektów unijnych. Podsumowując, za główne przyczyny niskiej efektywności – mierzonej wartościami wskaźników przyjętych za kryteria oceny NSRO i PROW – wykorzystania pomocy unijnej uznać należy: – – – – – niezgodność faktycznie realizowanej strategii wykorzystania środków europejskich z formalnie deklarowanymi celami polityki rozwojowej, niedostateczna dbałość o oszczędne i efektywne wykorzystanie środków europejskich w indywidualnych projektach finansowanych z udziałem środków europejskich, mniej korzystne warunki zewnętrzne, w jakich realizowana była w ostatnich latach ta polityka, brak reform systemowych racjonalizujących wydatki publiczne i dzięki temu umożliwiających przeznaczenie większej części krajowych dochodów publicznych na działania prorozwojowe, opóźnienia w realizacji projektów finansowanych środkami europejskimi. Zasygnalizować też należy poważne trudności z dostępem do pełnych danych umożliwiających ocenę efektywności wykorzystania środków budżetowych UE. Publikowane zbiorcze dane o stanie realizacji poszczególnych programów operacyjnych nie zawierają bowiem wielu informacji istotnych dla analizy skuteczności i efektywności środków unijnych. 67 Charakterystyczne jest stwierdzenie, zawarte w sprawozdaniu z wykonania Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko” za rok 2011 (piąty rok realizacji Programu): „…do końca grudnia 2011 r. zakończyła się realizacja zaledwie kilku projektów inwestycyjnych w kluczowych dla PO IiŚ sektorach, tj. sektorach o najwyższej przyznanej alokacji (w obszarze transportu, środowiska i energetyki), zatem wartości większości wskaźników pochodzących z systemu sprawozdawczości beneficjentów pozostają zerowe (Sprawozdanie roczne z realizacji Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowiska 2011, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012) 84 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Wykorzystanie środków UE a wzrost poziomu spójności społecznej Nie udało się również osiągnąć określonych w najważniejszych dokumentach programowych celów odnoszących się do zwiększenia spójności terytorialnej i społecznej. Świadczy o tym zarówno niewykonanie większości podstawowych wskaźników NSRO określających te cele, jak i opisane w poprzednim rozdziale zmiany wartości wybranych wskaźników rozwoju społeczno-gospodarczego, jasno wskazujące na fakt, iż na przestrzeni ostatnich ośmiu lat nie udało się w istotny sposób zmniejszyć różnic między mniej zasobnymi województwami, do których zaliczyć należy w szczególności wszystkie województwa Polski Wschodniej, a województwami, które w momencie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej dysponowały lepszą infrastrukturą i większym potencjałem rozwojowym. Za sukces można oczywiście uznać fakt zmniejszenia luki pomiędzy poziomem rozwoju województw Polski Wschodniej, a średnim poziomem rozwoju w całej Unii Europejskiej. Musimy jednak pamiętać, że poprawa relacji PKB na jednego mieszkańca w Polsce Wschodniej do średniej wartości PKB per capita w całej Unii Europejskiej jest w mniej więcej w takim samym stopniu efektem wzrostu PKB w Polsce (i jej województwach) i bardzo wolnego wzrostu PKB w przeważającej liczbie krajów UE. O niepowodzeniu działań, które – przynajmniej w założeniu – ukierunkowane były na wzrost spójności terytorialnej, zadecydowało kilka nakładających się na siebie przyczyn. Po pierwsze, programując działania finansowane środkami z funduszy strukturalnych, przeceniono samoistne efekty rozbudowy podstawowej infrastruktury technicznej i (w mniejszym stopniu) społecznej. Rozbudowa i modernizacja dróg, zakup taboru dla lokalnych operatorów transportu zbiorowego, budowa wodociągów i kanalizacji, rewitalizacja miast, nawet inwestycje w sieci internetowe nie mogły same z siebie, bez spełnienia innych warunków, przyczynić się do znaczącego przyspieszenia rozwoju biedniejszych regionów Polski. Zabrakło bardziej kompleksowego podejścia, usuwającego nie tylko bariery wynikające z niedostatecznej infrastruktury, lecz również inne bariery wzrostu – takie jak np. odczuwany przez większość słabszych ekonomicznie województw niedostatek wysoko kwalifikowanych kadr, czy brak zaplecza naukowo-badawczego, i usług biznesowych. Inwestorów nie udało się przekonać, że słabo rozwinięte, choć wyposażone w bardzo duże środki unijne regiony są atrakcyjnym miejscem do ulokowania na ich terenie działalności produkcyjnej i usługowej. Nie sprawdził się więc model ukierunkowania unijnego wsparcia regionów biedniejszych na budowę podstawowej infrastruktury, a regionów bardziej rozwiniętych – na wzmocnienie kapitału ludzkiego i zwiększenie innowacyjności podmiotów komercyjnych. Być może lepsze efekty dałoby nawet zastosowanie odwrotnej taktyki. Po drugie – organy władzy publicznej uległy – tak na szczeblu lokalnym, jak i centralnym, naciskom na przeznaczenie znacznej części środków na przedsięwzięcia służące szybkiej poprawie warunków życia, lecz dających znikome efekty podażowe. Osiągnęliśmy w ten sposób zauważalny postęp w kwestii warunków życia (co oczywiście również ma swe znaczenie), lecz jednocześnie spowodowało drastyczne ograniczenie zdolności do uruchamiania przedsięwzięć o autentycznie prorozwojowym charakterze . Ograniczenie to wynikało zarówno z faktu, iż środki przyznane poszczególnym województwom były ściśle limitowane, więc ich przeznaczenie na jeden cel (poprawa podstawowej infrastruktury, służąca poprawie warunków życia) redukowało możliwości podejmowania innych zadań, jak i z tego, że rozbudowana infrastruktura wymaga odpowiedniego zwiększenia wydatków na jej utrzymanie, co dodatkowo zmniejsza potencjał rozwojowy regionów. Po trzecie, znaczna część instytucji publicznych z biedniejszych regionów miała trudności z wygospodarowaniem środków na krajowy wkład do projektów wspieranych z budżetu UE. Z jednej strony spowolniło to tempo realizacji programów, z drugiej – co wydaje się dość groźne – spowodowało, że posiadanie środków na współfinansowanie realizacji proponowanych projektów stało się mocnym 85 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA argumentem za wyborem takich projektów do finansowania, nawet jeśli merytoryczna jakość projektu (z punktu widzenia deklarowanych celów wykorzystania środków UE) była wątpliwa. Mechanizm ten – pogoń za możliwie wysokim stopniem absorpcji środków unijnych – wiąże się z problemem negatywnych skutków stosowania sztywnych kluczy terytorialnego podziału puli dostępnych środków. Po czwarte, programując wykorzystanie środków europejskich w mniej rozwiniętych regionach w zbyt małym stopniu brano pod uwagę specyficzne cechy, mocne strony i potencjalne możliwości poszczególnych regionów. Przyjęty system gospodarowania środkami strukturalnymi wydawał się sprzyjać takiemu podejściu, dając władzom województw samorządowych możliwości – choć oczywiście ograniczone – kształtowania regionalnych programów operacyjnych. Zgodzić się należy ze zdaniem prof. Bolesława Domańskiego, iż „Największe szanse powodzenia w regionach słabo rozwiniętych ma, jak się wydaje, polityka wspierania przedsiębiorstw, które już w nich działają, a więc firm miejscowych podmiotów, które zainwestowały tu wcześniej, oraz nowych przedsiębiorstw pojawiających się w branżach, które już w danym miejscu się rozwijają. Innymi słowy, polityka rozwoju ukierunkowana powinna być w znacznym stopniu na wspieranie działalności gospodarczych, które już osiągnęły w danym miejscu dynamikę rozwojową w oparciu o miejscowe 68 zasoby i zlokalizowane zdolności” .. Praktyka poszła – niestety – w innym kierunku. Dobrą ilustracją tej tezy może być układ celów zapisanych w Regionalnym Programie Operacyjnym jednego z województw Polski Wschodniej. W określeniu celu głównego nazwę regionu zastąpiliśmy wyrazem „województwa”. CELE REGIONALNEGO PROGRAMU OPERACYJNEGO Cel główny Wzrost krajowej i międzynarodowej konkurencyjności gospodarki oraz poprawa dostępności przestrzennej województwa. Cele szczegółowe Tworzenie warunków do rozwoju przedsiębiorczości i gospodarki opartej na wiedzy. Poprawa dostępności i atrakcyjności inwestycyjnej regionu poprzez realizację przedsięwzięć w sferze komunikacyjnej i energetycznej. Stworzenie warunków do rozwoju społeczeństwa informacyjnego w regionie., Zapobieganie degradacji środowiska oraz zagrożeniom naturalnym i technologicznym, a także efektywna gospodarka zasobami naturalnymi. Tworzenie warunków do rozwoju kapitału społecznego poprzez inwestycje w edukację, ochronę zdrowia, pomoc społeczną, sport i rekreację. Wzrost udziału turystyki w gospodarce regionu oraz ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój instytucji kultury. Zmniejszenie występujących wewnątrz województwa różnic rozwojowych. Tekst w ramce pochodzi z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na 69 lata 2007–2013 , ale jest tak ogólny, mógłby pochodzić ze strategii lub regionalnego programu operacyjnego dla dowolnego województwa Polski Wschodniej. 68 B. Domański, Dylematy polityki rozwoju polskich regionów, w: A. Kukliński, J. Woźniak (red.), Transformacja sceny europejskiej i globalnej XXI wieku, Strategie dla Polski, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków 2012, s. 275 69 Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007–2013, przyjęty przez Zarząd Województwa Podkarpackiego, dostępny na stronie internetowej http://www.rpo.podkarpackie.pl/ 86 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Po piąte, przedsięwzięcia finansowane środkami europejskimi w praktyce nie były koordynowane z działaniami finansowanymi w całości środkami krajowymi. W oczywisty sposób zmniejszało to zarówno skuteczność i efektywność interwencji unijnej, jak i efektywność posługiwania się środkami krajowymi. Rekomendacje Przeprowadzona powyżej analiza nie tylko pokazuje problemy i słabości, jakie ujawniły się w toku realizacji Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004–2006 i Narodowej Strategii Spójności na lata 2007–2013, ale i skłania do sformułowania pewnych wniosków odnoszących się do sposobu zarządzania środkami unijnymi z perspektywy finansowej 2014–2020. Wnioski te dotyczą wszystkich istotnych aspektów procesu zarządzania środkami budżetowymi UE w Polsce – od programowania ich wykorzystania, poprzez umiejscowienie procedur związanych z pomocą finansową UE w systemie budżetowym, aż po kwestie związane z monitorowaniem wykorzystania pomocy unijnej i sprawozdawczością. Środki UE jako część środków publicznych Doświadczenia z wdrażania programów pomocowych w latach 2004–2013 wskazują na konieczność lepszej koordynacji wykorzystania środków unijnych ujmowanych w poszczególnych programach. Koordynacja taka potrzebna jest w co najmniej kilku płaszczyznach: – – – środków pochodzących z budżetu UE ze środkami krajowymi, w tym w szczególności ze środkami ujętymi w programach wieloletnich, środków w dyspozycji Ministra Rozwoju Regionalnego i środków na zadania Wspólnej Polityki Rolnej, środków na działania rozwojowe, pochodzących z różnych programów unijnych i ze środków krajowych, wykorzystywanych w poszczególnych województwach. W naszej opinii lepszą koordynację, a przez to i wyższą efektywność, wykorzystania środków unijnych można osiągnąć wprowadzając kilka istotnych zmian procedur programowania wykorzystania środków UE. W szczególności za celowe uważamy: – – – – sporządzanie, na początku perspektywy finansowej, zbiorczego, indykatywnego planu finansowego, obejmującego zarówno środki unijne (z zakresu polityki spójności i WPR), jak i środki 70 krajowe przeznaczone na programy rozwojowe, nadanie innego charakteru programom operacyjnym – powinny one obejmować zarówno zadania finansowane (lub współfinansowane) środkami UE, jak i zadania finansowane środkami budżetu państwa, budżetów samorządowych oraz środkami państwowych instytucji publicznych, których wydatki nie są włączane do budżetu państwa, lepsze rozgraniczenie zadań finansowanych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) i programów operacyjnych powiązanych z funduszami strukturalnymi UE – za celowe uważalibyśmy przy tym dążenie do wyłączenia z PROW zadań związanych z budową i modernizacją infrastruktury technicznej i społecznej obszarów wiejskich; nałożenia na władze województw samorządowych obowiązku zintegrowanego programowania wykorzystania środków pochodzących z budżetu UE oraz środków krajowych prze- 70 Nie ma – ani w literaturze, ani w aktach prawnych – ścisłej definicji programów (przedsięwzięć) rozwojowych. Dla sformalizowania pojęcia programów rozwojowych możemy przyjąć, że obejmuje ono zadania (i ponoszone na te zadania wydatki), które mogą, w świetle obowiązujących przepisów, być finansowane z funduszy strukturalnych UE, Funduszu Spójności lub z Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich, z wyłączeniem stałych wydatków na funkcjonowanie instytucji publicznych. 87 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA kazywanych województwom samorządowym w formie dotacji z budżetu państwa i z Innych instytucji publicznych sektora rządowego – konsekwencją powinno być nadanie nowego charakteru regionalnym programom operacyjnym, analogicznie do proponowanych powyżej zmian charakteru programów operacyjnych. Zarządzanie wykorzystaniem środków budżetowych UE Pewnych zmian wymaga również – naszym zdaniem – sposób zarządzania wykonaniem poszczególnych programów operacyjnych korzystających ze środków UE. Zmiany te powinny służyć bardziej efektywnemu wykorzystaniu środków oddanych do naszej dyspozycji. Dla osiągnięcia tego celu byłoby wskazane: – – – wzmocnienie nadzoru instytucji zarządzających nad konkursami przeprowadzanymi w celu wyboru projektów zakwalifikowanych do finansowania z udziałem środków europejskich – wyniki wskazanych w naszym raporcie kontroli NIK wskazują bowiem na dość częste przypadki „ręcznego sterowania” konkursami; wzmocnienie nadzoru nad weryfikacją kosztorysów towarzyszących wnioskom o dofinansowanie projektów środkami unijnymi i konsekwentne egzekwowanie osiągnięcia założonych wskaźników produktu i efektu jako warunków rozliczenia otrzymanych środków – w dotychczasowej praktyce gospodarowania środkami unijnymi częste są przypadki drastycznych rozbieżności między finansowym i rzeczowym wykonaniem zaplanowanych przedsięwzięć; sytuacje, w których pełnemu wykorzystaniu środków towarzyszy realizacja wskaźników produktu na poziomie 30–40% deklarowanych we wniosku wartości świadczy albo o tym, że albo we wniosku zaniżono – w relacji do rzetelnej wyceny – koszty realizacji projektu, albo że projekt wykonywany był bez należytej dbałości o oszczędne gospodarowanie środkami; ustalenie i przestrzeganie normatywów kosztów zarządzania projektem, które, bez wyraźnego uzasadnienia, w niektórych projektach realizowanych w ramach NSRO, przekraczały nawet 50% łącznych kosztów projektu Zwiększeniu efektywności wykorzystania środków unijnych służyłoby też niewątpliwie ograniczenie przypadków podziału środków według a priori ustalonego klucza wojewódzkiego. Za takim ograniczeniem przemawiają w szczególności słabe efekty wykorzystania takich kluczy podziału środków na województwa do ustalenia kwot przyznanych na realizację regionalnych programów operacyjnych i komponentu lokalnego Programu Operacyjnego „Kapitał Ludzki”. Klarownego rozwiązania wymaga też podział kompetencji pomiędzy premiera i Kancelarię Prezesa Rady Ministrów, a Ministra Rozwoju Regionalnego – szczególnie w kwestiach planowania strategicznego.. Ewidencja i sprawozdawczość W kwestiach dotyczących ewidencji, monitorowania i sprawozdawczości celowe byłoby: – – – 88 ujednolicenie ewidencji projektów i wydatków dokonywanych w ramach programów operacyjnych finansowanych z funduszy strukturalnych UE i ze środków na zadania Wspólnej Polityki Rolnej, ustalenie zasady, że w prowadzonych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego bazach danych o projektach, które uzyskały dofinansowanie ze środków unijnych rejestrować nie tylko fakt podpisania umowy, lecz również dalszy przebieg realizacji projektów, w tym – wnioski o płatności i płatności dokonywane na rzecz beneficjentów, odnotowywanie w prowadzonej ewidencji i w publikowanych sprawozdaniach płatności dokonywanych na rzecz podmiotów zagranicznych OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA System budżetowy Polski system budżetowy jest dziś daleki od doskonałości i wymaga istotnych zmian , których zakres wykracza poza kwestie poruszane w tym raporcie. W tym miejscu ograniczymy się więc tylko do wskazania tych przepisów i zasad obowiązujących obecnie w sektorze finansów publicznych, których zmiany przyczyniłyby się do zwiększenia efektywności wykorzystania środków unijnych, a przynajmniej tworzyły lepsze warunki do poprawy zarządzania środkami pomocowymi. 1. Celowe byłoby przywrócenie obowiązującej do końca 2009 roku – na mocy ustawy z dnia 25 71 czerwca 2005 roku o finansach publicznych – zasady, zgodnie z którą wszystkie środki przekazywane z budżetu UE na finansowanie polityki spójności i WPR stanowiły dochody budżetu państwa, a wszystkie wydatki na projekty i programy wspierane środkami UE są wydatkami budżetu państwa – albo jako wydatki państwowych jednostek budżetowych, albo 72 jako dotacje wypłacane beneficjentom „zewnętrznym” z budżetu państwa. Wprowadzenie takiej reguły, bardzo porządkującej obraz finansów publicznych nie stoi w sprzeczności z koncepcją wyodrębnienia (ale wewnątrz budżetu państwa) budżetu środków europejskich. 2. Zasadniczym zmianom ulec powinna koncepcja Wieloletniego Planu Finansowego Państwa (WPFP). Zmiany ta powinny prowadzić do tego, by: – – – – rozszerzyć zakres WPFP, by obejmował on nie tylko dochody i wydatki budżetu państwa, lecz również dochody i wydatki budżetu środków europejskich (gdyby nie zostały włączone do budżetu państwa) oraz przychody i wydatki kluczowych instytucji pozabudżetowych sektora rządowego, nadać WPFP charakter budżetu zadaniowego, którego mierniki stopnia wykonania zadań są ściśle skorelowane ze wskaźnikami Średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju oraz Umowy Partnerstwa, horyzont czasowy WPFP został wydłużony do 7 lat, z obowiązkowym przeglądem i korektą po czterech latach, zrezygnować z koncepcji WPFP jako planu kroczącego. Tak przekonstruowany WPFP mógłby spełniać rolę opisanego powyżej indykatywnego planu 73 finansowego . 3. Wydatki na zadania finansowane z udziałem środków europejskich, ujmowane obecnie w budżecie środków europejskich, powinny być również ujmowane w budżecie zadaniowym. 71 Dz. U. 2005 nr 249 poz. 2104, z późn. zm. Ustawa z 2005 roku została uchylona – z zachowaniem ważności niektórych przepisów –ustawą z dnia 27 sierpnia 2009 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1241, z późn. zm. 72 Za beneficjentów zewnętrznych uważamy wszelkie podmioty otrzymujące pomoc z budżetu UE i niebędące państwowymi jednostkami budżetowymi. 73 Por. s. 83. 89 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Aneks A. Dane źródłowe Poniżej przedstawiono źródłowe dane o wydatkach finansowanych w latach 2004–2011 środkami pochodzącymi z budżetu UE. Wydatki przedstawiono w dwóch przekrojach: – – według rodzajów wydatków, z podziałem wydatków na poszczególne województwa, według województw, z podziałem wydatków na poszczególne rodzaje środków unijnych. We wszystkich tabelach podano bezwzględne kwoty wydatków, ich strukturę oraz kwoty wydatków przypadających na jednego mieszkańca. Brak danych oznaczono kropką w odpowiedniej komórce tabeli. 91 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A1. Wykorzystanie środków przedakcesyjnych w latach 2004–2011 według województw Treść 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2004–2011 – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 5 712,0 515,93 301,29 453,61 335,84 296,81 351,87 425,34 141,49 393,03 369,7 328,13 442,74 234,34 389,82 441,05 290,96 – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 100,00 9,41 5,13 7,97 6,29 4,97 5,94 6,93 2,56 6,63 6,43 6,14 7,76 3,92 7,05 7,48 5,37 mln zł Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 2 221,6 222,8 116,5 180,8 119,1 126,2 136,0 201,5 53,2 164,8 147,7 119,0 152,8 85,0 138,4 149,7 108,1 2 378,0 170,1 135,0 182,9 125,0 127,7 161,2 175,7 55,2 168,2 152,7 119,9 201,8 114,6 160,6 219,1 108,3 1 112,4 123,0 49,7 90,0 91,7 42,9 54,6 48,2 33,1 60,0 69,4 89,3 88,1 34,8 90,8 72,3 74,6 – – – – – – – – – – – – – – – – – Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 100,00 10,03 5,24 8,14 5,36 5,68 6,12 9,07 2,40 7,42 6,65 5,36 6,88 3,82 6,23 6,74 4,87 100,00 7,15 5,68 7,69 5,26 5,37 6,78 7,39 2,32 7,07 6,42 5,04 8,49 4,82 6,75 9,21 4,55 100,00 11,06 4,47 8,09 8,24 3,86 4,91 4,33 2,97 5,40 6,24 8,02 7,92 3,13 8,17 6,50 6,71 – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – %% – – – – – – – – – – – – – – – – – zł na osobę Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 58,20 77,02 56,33 82,72 118,03 48,76 41,73 39,16 50,63 78,55 122,81 54,23 32,51 65,94 96,84 44,49 63,77 62,32 58,90 65,29 83,90 123,91 49,56 49,36 34,06 52,68 80,17 127,25 54,51 43,07 89,15 112,43 64,96 63,91 29,18 42,67 24,07 41,42 90,91 16,72 16,69 9,32 31,74 28,62 58,00 40,51 18,86 27,20 63,67 21,39 44,07 Źródło: obliczenia własne 93 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A2. Wykorzystanie środków strukturalnych w latach 2004–2011 według województw Treść 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2004–2011 mln zł Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wspólne 977,8 192,0 41,8 3,5 80,3 60,7 53,7 225,6 10,2 17,0 8,4 53,2 189,5 0,0 12,8 22,8 6,5 0,0 3.754,0 366,8 270,6 253,7 140,5 207,4 282,9 412,3 93,7 168,3 201,6 189,7 334,5 148,3 177,7 336,1 169,9 0,0 9.962,0 13.946,1 675,3 889,5 486,6 633,6 530,1 816,1 297,1 245,1 681,4 968,8 594,0 644,4 1 111,0 1 658,0 292,9 319,8 480,1 510,6 411,9 420,2 590,2 1 061,7 804,7 1 481,8 358,5 353,8 461,6 545,9 1 648,0 1 026,6 538,6 817,4 0,0 1 552,7 9.295,5 15.991,5 28.462,0 37.859,7 575,3 931,5 1 268,5 2 167,9 470,3 548,4 1 242,1 1 430,0 679,8 666,5 1 493,7 1 894,6 176,5 1 016,2 683,7 897,0 826,7 697,0 1 293,3 2 166,4 363,2 789,9 2 011,1 2 726,7 1 204,9 2 451,8 4 723,8 5 484,1 243,2 430,8 688,6 633,1 364,3 813,4 2 068,2 3 378,9 311,5 511,2 919,2 1 258,1 821,5 837,7 1 699,8 1 872,5 992,1 1 554,9 3 673,3 4 260,4 240,1 484,8 1 428,7 1 590,4 423,4 584,1 1 617,0 2 405,8 787,8 1 068,5 1 652,0 2 620,0 631,1 1 449,9 879,1 1 413,6 183,8 1 155,0 1 119,8 1 660,2 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wspólne 100,00 19,63 4,28 0,36 8,22 6,21 5,49 23,07 1,04 1,74 0,86 5,44 19,38 0,00 1,31 2,33 0,66 0,00 100,00 9,77 7,21 6,76 3,74 5,52 7,53 10,98 2,50 4,48 5,37 5,05 8,91 3,95 4,73 8,95 4,53 0,00 100,00 6,78 4,88 5,32 2,98 6,84 5,96 11,15 2,94 4,82 4,13 5,92 8,08 3,60 4,63 16,54 5,41 0,00 100,00 6,38 4,54 5,85 1,76 6,95 4,62 11,89 2,29 3,66 3,01 7,61 10,63 2,54 3,91 7,36 5,86 11,13 100,00 6,19 5,06 7,31 1,90 8,89 3,91 12,96 2,62 3,92 3,35 8,84 10,67 2,58 4,55 8,48 6,79 1,98 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wspólne 25,61 66,36 20,21 1,60 79,61 23,48 16,47 43,84 9,69 8,09 6,99 24,23 40,30 0,00 8,94 6,76 3,82 0,00 98,38 127,00 130,84 116,40 139,19 80,45 86,60 79,93 89,44 80,22 168,04 86,28 71,39 115,42 124,38 99,67 100,29 0,00 261,29 234,29 235,50 243,97 294,55 265,53 181,58 214,83 281,12 228,89 344,34 267,82 172,34 280,15 323,51 487,79 318,15 0,00 365,89 309,27 306,64 375,77 242,82 378,42 197,40 320,01 308,82 242,38 351,37 481,05 318,28 275,82 382,07 303,46 483,46 40,74 7 066,9 5 123,5 6 338,0 3 536,4 6 901,7 7 465,7 17 271,5 2 712,4 7 800,8 4 042,1 7 126,2 13 291,2 4 604,7 6 228,3 9 161,9 5 906,1 5 671,5 %% 100,00 5,83 3,43 4,17 6,35 4,36 4,94 15,33 2,69 5,09 3,20 5,24 9,72 3,03 3,65 6,68 9,07 7,22 100,00 4,46 4,36 5,25 2,40 4,54 7,07 16,60 2,42 7,27 3,23 5,97 12,91 5,02 5,68 5,80 3,09 3,93 100,00 5,73 3,78 5,00 2,37 5,72 7,20 14,49 1,67 8,92 3,32 4,95 11,25 4,20 6,35 6,92 3,73 4,39 243,75 418,98 745,08 199,98 323,82 440,77 227,42 265,03 600,19 314,45 308,96 694,15 174,95 1 006,07 676,23 324,35 274,20 510,31 110,48 239,48 607,56 231,52 469,50 900,98 235,45 417,80 669,51 173,50 387,00 983,24 261,40 429,70 773,51 370,12 375,63 758,72 213,56 335,05 792,36 188,62 381,70 1 128,53 296,69 409,27 1 132,98 231,87 313,51 483,13 372,78 856,34 519,24 4,82 30,26 29,31 982,39 743,32 681,48 872,32 876,67 855,03 814,71 1 037,56 624,41 1 587,32 1 047,55 820,00 920,91 1 244,37 1 656,20 758,23 820,56 43,08 zł na osobę Źródło: obliczenia własne 94 100,00 5,88 4,26 5,27 2,94 5,74 6,21 14,36 2,26 6,49 3,36 5,93 11,05 3,83 5,18 7,62 4,91 4,72 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A3. Wykorzystanie środków regionalnych w latach 2004–2011 według województw Treść 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2004–2011 mln zł Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wspólne 978,6 40,8 95,7 69,6 48,9 40,9 142,2 69,9 26,6 72,6 61,7 53,4 43,4 46,6 51,8 77,1 37,5 0,0 3 395,7 247,1 157,8 238,4 121,6 178,0 268,6 353,6 94,6 236,7 132,6 254,0 322,9 199,7 186,0 226,5 177,4 0,0 3 976,9 397,0 186,9 320,1 85,9 222,2 220,2 442,1 105,6 254,7 159,5 229,3 399,5 174,0 269,4 256,5 206,9 47,2 2 207,3 217,5 111,6 173,4 54,0 117,4 135,2 235,5 62,7 141,5 88,6 125,2 213,0 96,5 151,5 145,2 113,4 24,9 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wspólne 100,00 4,17 9,78 7,11 4,99 4,18 14,53 7,14 2,71 7,41 6,30 5,46 4,43 4,76 5,29 7,88 3,83 0,00 100,00 7,28 4,65 7,02 3,58 5,24 7,91 10,41 2,79 6,97 3,90 7,48 9,51 5,88 5,48 6,67 5,23 0,00 100,00 9,98 4,70 8,05 2,16 5,59 5,54 11,12 2,66 6,40 4,01 5,77 10,05 4,37 6,77 6,45 5,20 1,19 100,00 9,85 5,06 7,86 2,45 5,32 6,13 10,67 2,84 6,41 4,01 5,67 9,65 4,37 6,86 6,58 5,14 1,13 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wspólne 25,65 14,12 46,29 31,93 48,43 15,87 43,54 13,55 25,36 34,58 51,42 24,28 9,26 36,24 36,26 22,87 22,13 0,00 89,07 85,71 76,35 109,73 120,58 69,38 82,11 68,38 90,82 112,85 110,84 115,28 69,16 156,04 130,38 67,05 104,81 0,00 104,34 138,02 90,45 147,38 85,04 86,81 67,45 85,33 102,00 120,91 133,35 103,89 85,81 135,62 188,56 75,83 122,36 1,24 5 837,6 13 686,6 12 836,1 533,5 708,5 801,7 272,6 745,6 534,3 359,1 932,2 1 171,2 247,9 465,8 300,9 351,1 643,5 725,5 437,9 1 207,9 564,9 265,2 1 417,3 1 188,0 273,6 481,1 342,2 317,1 1 301,2 1 381,9 356,4 672,1 569,3 354,4 882,7 584,7 298,3 1 196,1 1 181,6 256,2 744,3 927,4 303,7 914,5 871,3 746,6 971,9 1 049,0 358,7 403,8 557,3 105,2 -1,9 85,0 42 918,8 2 946,0 2 104,6 3 263,9 1 325,0 2 278,7 2 976,9 3 971,6 1 386,4 3 705,8 2 040,2 2 483,8 3 654,8 2 444,7 2 748,2 3 473,0 1 855,0 260,3 %% 100,00 9,14 4,67 6,15 4,25 6,02 7,50 4,54 4,69 5,43 6,11 6,07 5,11 4,39 5,20 12,79 6,15 1,80 100,00 5,18 5,45 6,81 3,40 4,70 8,83 10,36 3,51 9,51 4,91 6,45 8,74 5,44 6,68 7,10 2,95 -0,01 100,00 6,25 4,16 9,12 2,34 5,65 4,40 9,25 2,67 10,77 4,44 4,56 9,21 7,22 6,79 8,17 4,34 0,66 152,95 185,46 131,76 166,45 245,46 138,14 132,78 50,78 265,40 150,89 299,58 158,93 64,28 201,70 212,77 219,06 211,87 2,76 358,29 246,20 360,27 433,20 460,69 253,91 364,91 270,33 467,69 618,61 565,54 394,02 258,01 587,95 640,72 284,23 238,52 -0,05 333,07 274,87 254,65 539,25 294,10 286,35 168,78 224,75 337,47 649,18 474,06 256,06 255,40 725,57 599,79 303,58 323,51 2,20 100,00 6,86 4,90 7,60 3,09 5,31 6,94 9,25 3,23 8,63 4,75 5,79 8,52 5,70 6,40 8,09 4,32 0,61 zł na osobę 57,88 75,61 53,97 80,22 53,53 46,04 41,14 45,26 60,68 67,41 74,37 56,42 45,86 75,82 106,17 42,75 66,97 0,65 Źródło: obliczenia własne 95 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A4. Wykorzystanie środków RZL / POKL w latach 2004–2011 według województw Treść Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wspólne 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 4 481,0 331,9 330,4 395,4 114,5 335,4 321,4 428,6 149,9 312,6 147,2 276,2 436,7 202,6 232,0 251,2 213,8 1,1 4 247,2 16 059,9 290,8 1 050,5 205,6 905,1 284,5 1 088,7 118,7 350,6 352,0 1 062,6 406,1 1 102,4 514,4 1 577,7 89,8 455,4 264,8 1 043,4 155,2 517,3 243,9 882,4 386,1 1 360,5 233,5 755,0 186,3 815,8 311,7 963,9 201,3 818,7 2,3 1 309,8 100,00 6,43 5,55 7,38 1,71 6,88 6,86 8,57 2,85 8,32 3,44 5,45 9,67 5,91 7,14 6,88 6,86 0,10 100,00 7,41 7,37 8,82 2,56 7,49 7,17 9,57 3,34 6,98 3,28 6,16 9,75 4,52 5,18 5,61 4,77 0,03 100,00 6,85 4,84 6,70 2,80 8,29 9,56 12,11 2,11 6,24 3,65 5,74 9,09 5,50 4,39 7,34 4,74 0,06 117,40 115,39 159,68 183,27 113,40 131,97 97,46 82,08 145,36 148,71 123,70 123,85 94,11 159,55 162,57 73,70 126,24 0,03 111,18 101,05 99,35 132,20 117,42 138,90 122,68 98,12 87,32 125,89 130,61 108,88 83,29 184,42 130,56 91,16 118,91 0,06 416,73 360,19 431,33 501,27 342,68 419,40 329,40 298,49 449,15 490,17 430,72 386,43 294,08 590,74 561,63 278,94 475,22 33,99 2004–2011 mln zł 243,6 7,8 24,2 21,8 3,9 10,0 13,1 31,2 4,6 22,3 9,7 9,7 19,1 10,4 14,1 21,1 20,8 0,0 1 266,7 98,2 73,8 66,4 32,3 65,6 64,5 212,8 77,3 77,7 52,9 99,5 78,7 46,5 63,3 96,6 60,6 0,0 1 848,2 56,1 48,4 27,5 15,1 37,8 29,7 54,6 14,9 29,2 16,8 30,9 44,3 32,6 28,7 41,6 36,7 1 303,1 705,9 55,7 41,4 51,9 10,1 37,0 43,4 56,0 25,8 65,2 23,0 44,1 79,7 36,2 58,0 16,9 61,5 0,0 3 267,3 210,0 181,3 241,3 55,9 224,7 224,2 280,1 93,1 271,7 112,6 178,1 315,9 193,2 233,4 224,7 224,0 3,2 32 119,9 2 101,0 1 810,2 2 177,4 701,2 2 125,3 2 204,9 3 155,4 910,8 2 086,8 1 034,6 1 764,8 2 721,1 1 510,1 1 631,7 1 927,8 1 637,4 2 619,6 %% Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wspólne 100,00 100,00 3,21 9,95 8,93 1,60 4,12 5,37 12,79 1,88 9,14 3,96 3,96 7,82 4,29 5,78 8,66 8,55 0,00 100,00 7,75 5,82 5,25 2,55 5,18 5,09 16,80 6,10 6,13 4,18 7,86 6,22 3,67 5,00 7,63 4,78 0,00 100,00 3,04 2,62 1,49 0,82 2,05 1,61 2,95 0,81 1,58 0,91 1,67 2,40 1,77 1,55 2,25 1,98 70,51 100,00 7,89 5,86 7,35 1,43 5,24 6,15 7,93 3,65 9,24 3,26 6,25 11,29 5,12 8,22 2,39 8,72 0,00 zł na osobę Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wspólne Źródło: obliczenia własne 96 6,38 2,70 11,72 9,95 3,85 3,88 4,01 6,05 4,35 10,61 8,03 4,40 4,05 8,10 9,86 6,27 12,28 0,00 33,20 33,98 35,67 30,48 32,02 25,46 19,75 41,25 73,79 37,02 44,08 45,25 16,80 36,19 44,30 28,65 35,76 0,00 48,48 19,48 23,44 12,66 14,96 14,74 9,08 10,56 14,34 13,92 14,03 14,02 9,50 25,50 20,12 12,32 21,66 34,18 18,52 19,36 20,01 23,89 10,03 14,45 13,31 10,81 24,90 30,96 19,26 19,99 17,11 28,20 40,59 4,99 36,40 0,00 85,68 72,98 87,66 111,60 55,44 88,15 68,20 53,82 90,16 129,42 94,47 80,24 67,99 151,76 163,56 66,15 132,31 0,08 100,00 6,54 5,64 6,78 2,18 6,62 6,86 9,82 2,84 6,50 3,22 5,49 8,47 4,70 5,08 6,00 5,10 8,16 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A5. Wykorzystanie środków na Infrastrukturę w latach 2004–2011 według województw Treść 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2004–2011 mln zł Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wspólne 977,8 192,0 41,8 3,5 80,3 60,7 53,7 225,6 10,2 17,0 8,4 53,2 189,5 0,0 12,8 22,8 6,5 0,0 814,3 240,7 22,4 1,8 45,0 73,0 47,6 38,1 8,2 16,6 11,2 35,3 205,9 0,0 11,0 34,8 22,9 0,0 2 412,9 190,4 56,8 10,3 83,0 242,7 80,4 139,1 48,9 54,4 12,6 110,5 231,7 0,0 62,8 949,8 139,5 0,0 4 568,2 257,5 170,7 233,0 60,5 472,5 176,6 560,3 117,0 99,7 19,1 670,5 728,2 11,8 75,9 317,9 412,3 184,6 3 808,4 179,2 146,3 269,3 57,4 504,2 33,6 470,5 91,6 66,9 15,9 553,4 515,8 7,5 84,3 312,5 348,8 151,2 %% 5 552,0 134,2 57,1 51,8 695,7 50,5 44,8 1 791,1 45,4 190,1 34,7 274,1 851,5 20,4 7,9 74,8 855,8 372,1 6 739,1 15 981,3 111,6 826,3 88,7 555,2 102,0 350,3 48,5 414,5 127,9 983,3 211,3 1 281,5 2 060,7 2 838,0 13,5 138,9 328,0 1 480,2 77,0 479,5 427,7 892,5 1 779,2 2 283,3 408,1 354,3 439,0 1 310,2 258,6 938,9 232,7 607,9 24,6 246,3 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wspólne 100,00 19,63 4,28 0,36 8,22 6,21 5,49 23,07 1,04 1,74 0,86 5,44 19,38 0,00 1,31 2,33 0,66 0,00 100,00 29,56 2,75 0,22 5,52 8,96 5,84 4,68 1,00 2,04 1,37 4,34 25,28 0,00 1,36 4,27 2,81 0,00 100,00 7,89 2,35 0,43 3,44 10,06 3,33 5,77 2,03 2,25 0,52 4,58 9,60 0,00 2,60 39,36 5,78 0,00 100,00 5,64 3,74 5,10 1,32 10,34 3,87 12,27 2,56 2,18 0,42 14,68 15,94 0,26 1,66 6,96 9,03 4,04 100,00 4,71 3,84 7,07 1,51 13,24 0,88 12,35 2,41 1,76 0,42 14,53 13,54 0,20 2,21 8,20 9,16 3,97 100,00 2,42 1,03 0,93 12,53 0,91 0,81 32,26 0,82 3,42 0,63 4,94 15,34 0,37 0,14 1,35 15,41 6,70 100,00 1,66 1,32 1,51 0,72 1,90 3,14 30,58 0,20 4,87 1,14 6,35 26,40 6,06 6,51 3,84 3,45 0,36 100,00 5,17 3,47 2,19 2,59 6,15 8,02 17,76 0,87 9,26 3,00 5,58 14,29 2,22 8,20 5,88 3,80 1,54 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wspólne 25,61 66,36 20,21 1,60 79,61 23,48 16,47 43,84 9,69 8,09 6,99 24,23 40,30 0,00 8,94 6,76 3,82 0,00 21,34 83,33 10,85 0,83 44,55 28,31 14,56 7,39 7,79 7,91 9,30 16,06 43,93 0,00 7,73 10,31 13,50 0,00 63,29 66,06 27,49 4,73 82,33 94,57 24,58 26,90 46,95 25,93 10,52 50,13 49,62 0,00 44,03 281,13 82,43 0,00 119,85 89,54 82,62 107,29 59,88 184,56 54,10 108,15 113,03 47,32 15,96 303,81 156,41 9,22 53,09 93,98 243,87 4,84 145,46 46,66 27,61 24,01 688,78 19,87 13,60 342,98 44,06 90,47 29,17 122,90 183,48 16,03 5,53 21,94 505,42 9,75 176,42 38,77 42,86 47,39 47,97 50,48 63,85 393,05 13,14 155,93 64,83 190,91 383,79 322,36 307,57 75,62 137,43 0,64 414,68 283,32 264,59 161,30 405,16 388,10 382,91 536,93 136,99 695,36 399,25 390,85 493,55 277,20 901,95 271,72 352,87 6,39 40 854,0 2 132,0 1 139,1 1 021,9 1 485,0 2 514,9 1 929,5 8 123,4 473,8 2 252,9 658,4 3 017,2 6 785,0 802,1 2 003,9 2 910,0 2 626,3 978,7 100,00 5,22 2,79 2,50 3,63 6,16 4,72 19,88 1,16 5,51 1,61 7,39 16,61 1,96 4,90 7,12 6,43 2,40 zł na osobę 99,86 62,30 70,74 124,55 56,94 197,83 10,21 90,40 88,68 31,89 13,37 249,35 111,02 5,86 59,10 91,97 206,03 3,96 Źródło: obliczenia własne 97 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A6. Wykorzystanie środków WPR w latach 2004–2011 według województw Treść Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wspólne 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2004–2011 mln zł – – – – – – – – – – – – – – – – – – 3.723,4 218,5 267,5 326,5 99,8 280,8 128,1 542,3 114,7 139,0 317,2 152,3 81,7 114,3 248,4 496,2 196,2 0,0 6.485,1 258,8 610,8 507,0 150,5 477,3 223,7 1.049,5 133,7 213,5 603,5 329,9 105,5 258,7 457,5 840,0 265,1 0,0 3.772,3 238,0 298,3 363,0 100,6 249,3 123,8 491,4 146,6 131,1 277,2 188,2 87,8 127,4 253,5 481,6 213,4 1,3 8.635,1 11.625,6 16.329,1 19.528,7 467,0 624,4 880,3 1.053,7 626,9 839,4 1.175,9 1.405,8 851,2 1.146,5 1.647,6 1.976,4 237,5 322,4 450,5 540,9 585,9 789,7 1.096,6 1.314,0 324,6 436,7 636,4 763,3 1.192,2 1.610,0 2.231,8 2.673,3 260,2 345,7 488,5 586,2 342,1 462,7 659,4 791,6 673,9 910,6 1.257,2 1.501,9 408,2 549,0 769,4 921,9 214,7 289,4 411,3 490,8 348,2 470,1 669,4 797,4 538,1 725,4 1.016,1 1.211,5 1.067,4 1.433,5 1.999,6 2.383,7 451,0 606,3 856,7 1.019,1 46,0 63,9 82,3 97,3 70.099,4 3.740,8 5.224,7 6.818,1 1.902,3 4.793,7 2.636,6 9.790,5 2.075,5 2.739,4 5.541,4 3.318,9 1.681,1 2.785,3 4.450,5 8.701,8 3.607,8 290,8 %% Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wspólne – – – – – – – – – – – – – – – – – – 100,00 5,87 7,18 8,77 2,68 7,54 3,44 14,56 3,08 3,73 8,52 4,09 2,19 3,07 6,67 13,33 5,27 0,00 100,00 3,99 9,42 7,82 2,32 7,36 3,45 16,18 2,06 3,29 9,31 5,09 1,63 3,99 7,05 12,95 4,09 0,00 100,00 6,31 7,91 9,62 2,67 6,61 3,28 13,03 3,89 3,47 7,35 4,99 2,33 3,38 6,72 12,77 5,66 0,03 100,00 5,41 7,26 9,86 2,75 6,79 3,76 13,81 3,01 3,96 7,80 4,73 2,49 4,03 6,23 12,36 5,22 0,53 100,00 5,37 7,22 9,86 2,77 6,79 3,76 13,85 2,97 3,98 7,83 4,72 2,49 4,04 6,24 12,33 5,22 0,55 100,00 5,39 7,20 10,09 2,76 6,72 3,90 13,67 2,99 4,04 7,70 4,71 2,52 4,10 6,22 12,25 5,25 0,50 100,00 5,40 7,20 10,12 2,77 6,73 3,91 13,69 3,00 4,05 7,69 4,72 2,51 4,08 6,20 12,21 5,22 0,50 zł na osobę Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wspólne Źródło: obliczenia własne 98 – – – – – – – – – – – – – – – – – – 97,58 75,64 129,34 149,78 98,92 108,96 39,21 105,14 109,50 66,23 264,42 69,26 17,43 88,93 173,87 147,13 115,80 0,00 170,10 89,79 295,60 233,33 149,27 186,00 68,37 202,94 128,36 101,76 504,59 149,71 22,61 202,12 320,63 248,63 156,63 0,00 98,97 82,74 144,37 167,13 99,63 97,38 37,94 94,85 141,57 62,23 231,77 85,25 18,85 99,31 177,41 142,35 126,20 0,03 226,43 162,32 303,15 393,74 235,39 229,87 98,74 229,07 251,86 162,94 565,60 183,93 46,21 273,55 377,10 314,16 266,41 1,21 304,60 427,46 506,73 217,08 305,90 361,29 405,69 568,20 669,96 531,48 765,66 910,00 319,16 445,64 528,68 310,67 432,69 518,63 132,41 192,27 228,06 308,30 425,68 505,77 335,24 474,90 578,11 220,17 313,48 371,89 765,35 1.057,92 1.250,52 246,19 343,46 403,71 62,36 88,72 106,08 370,09 528,73 623,85 508,27 711,95 834,00 420,58 584,77 689,82 358,08 506,02 591,56 1,67 2,15 2,53 100,00 5,34 7,45 9,73 2,71 6,84 3,76 13,97 2,96 3,91 7,91 4,73 2,40 3,97 6,35 12,41 5,15 0,41 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A7. Wykorzystanie środków PROW w latach 2004–2011 według województw Treść 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2004–2011 mln zł Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wspólne 537,4 26,1 43,9 49,6 7,8 52,9 25,0 83,9 14,0 29,4 52,8 18,9 9,9 28,4 25,2 52,5 17,2 0,0 3 218,2 89,3 378,3 259,2 50,3 278,3 102,8 551,3 52,9 104,4 258,7 159,2 47,9 151,0 186,9 453,1 94,7 0,0 130,0 6,0 8,6 12,8 3,7 9,0 5,5 18,9 2,9 5,7 10,8 5,9 3,4 6,0 7,7 15,6 6,3 1,3 4 710,0 216,5 312,3 464,2 132,7 327,2 198,1 684,4 106,0 207,0 391,0 212,7 124,9 216,8 277,3 563,6 229,4 46,0 % 6 540,0 300,6 433,6 644,6 184,2 454,3 275,0 950,3 147,2 287,4 542,9 295,3 173,4 301,0 385,0 782,6 318,5 63,9 8 420,0 387,0 558,3 829,9 237,2 585,0 354,1 1 223,5 189,5 370,0 699,0 380,2 223,3 387,5 495,7 1 007,5 410,1 82,3 9 960,0 457,8 660,4 981,7 280,5 691,9 418,9 1 447,2 224,2 437,6 826,9 449,8 264,1 458,4 586,4 1 191,8 485,1 97,3 33 515,6 1 483,3 2 395,4 3 242,0 896,3 2 398,7 1 379,4 4 959,4 736,8 1 441,5 2 782,2 1 521,9 846,9 1 549,0 1 964,1 4 066,5 1 561,4 290,8 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wspólne 100,00 4,86 8,17 9,23 1,44 9,85 4,65 15,60 2,60 5,48 9,83 3,51 1,84 5,29 4,69 9,76 3,20 0,00 100,00 2,77 11,75 8,05 1,56 8,65 3,20 17,13 1,64 3,24 8,04 4,95 1,49 4,69 5,81 14,08 2,94 0,00 100,00 4,60 6,63 9,86 2,82 6,95 4,21 14,53 2,25 4,39 8,30 4,52 2,65 4,60 5,89 11,97 4,87 0,98 100,00 4,60 6,63 9,86 2,82 6,95 4,21 14,53 2,25 4,39 8,30 4,52 2,65 4,60 5,89 11,97 4,87 0,98 100,00 4,60 6,63 9,86 2,82 6,95 4,21 14,53 2,25 4,39 8,30 4,52 2,65 4,60 5,89 11,97 4,87 0,98 100,00 4,60 6,63 9,86 2,82 6,95 4,21 14,53 2,25 4,39 8,30 4,52 2,65 4,60 5,89 11,97 4,87 0,98 100,00 4,60 6,63 9,86 2,82 6,95 4,21 14,53 2,25 4,39 8,30 4,52 2,65 4,60 5,89 11,97 4,87 0,98 100,00 4,43 7,15 9,67 2,67 7,16 4,12 14,80 2,20 4,30 8,30 4,54 2,53 4,62 5,86 12,13 4,66 0,87 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wspólne 14,08 9,04 21,23 22,75 7,68 20,53 7,65 16,26 13,32 14,03 44,01 8,59 2,11 22,13 17,64 15,56 10,16 0,00 84,41 30,97 183,05 119,31 49,87 108,44 31,44 106,60 50,79 49,78 216,29 72,23 10,27 117,98 130,97 134,10 55,92 0,00 3,41 2,08 4,17 5,90 3,63 3,53 1,67 3,65 2,83 2,71 9,02 2,66 0,74 4,66 5,36 4,60 3,75 0,03 171,35 104,50 209,58 298,81 182,37 178,75 83,39 181,97 142,77 136,73 456,36 132,42 37,37 236,97 269,80 229,61 188,13 1,67 220,42 134,48 269,76 385,66 234,57 230,81 106,98 233,35 184,26 175,89 588,24 169,71 48,16 306,08 347,32 294,65 242,23 2,15 258,44 156,97 314,72 452,00 274,18 273,10 125,16 273,80 221,11 205,59 688,50 196,96 57,08 358,63 403,68 344,90 281,59 2,53 zł na osobę 123,51 75,25 151,02 214,74 131,48 128,38 60,26 131,50 102,63 98,57 328,18 95,82 26,88 170,30 194,31 165,88 135,51 1,21 Źródło: obliczenia własne 99 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A8. Wykorzystanie środków na dopłaty w latach 2004–2011 według województw Treść Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wspólne 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2004–2011 5.085,6 323,8 405,8 501,9 138,2 335,3 161,7 659,7 198,5 175,4 367,6 253,7 116,0 169,1 340,3 650,9 287,8 0,0 7.909,1 493,3 617,6 817,7 213,4 511,6 282,3 1. 08,3 298,9 289,4 558,1 389,2 188,0 281,9 520,4 992,0 446,6 0,0 9.568,7 595,9 745,4 994,7 260,4 622,1 344,4 1.226,1 362,0 354,0 675,0 472,1 226,7 339,0 625,1 1 191,9 534,0 0,0 36 583,7 2 257,5 2 829,3 3 576,1 1 006,0 2 395,0 1 257,2 4 831,1 1 338,8 1 297,9 2 759,3 1 797,0 834,2 1 236,3 2 486,3 4 635,3 2 046,5 0,0 100,00 6,37 7,98 9,87 2,72 6,59 3,18 12,97 3,90 3,45 7,23 4,99 2,28 3,32 6,69 12,80 5,66 0,00 100,00 6,24 7,81 10,34 2,70 6,47 3,57 12,75 3,78 3,66 7,06 4,92 2,38 3,56 6,58 12,54 5,65 0,00 100,00 6,23 7,79 10,40 2,72 6,50 3,60 12,81 3,78 3,70 7,05 4,93 2,37 3,54 6,53 12,46 5,58 0,00 100,00 6,17 7,73 9,78 2,75 6,55 3,44 13,21 3,66 3,55 7,54 4,91 2,28 3,38 6,80 12,67 5,59 0,00 133,24 112,57 196,11 232,67 136,79 131,92 49,02 126,33 192,47 83,44 308,99 113,77 24,99 133,12 238,48 190,97 169,95 0,00 207,04 171,41 298,44 380,01 211,07 201,88 85,29 192,33 290,64 137,59 469,68 173,74 40,56 222,65 364,63 290,12 263,79 0,00 248,29 204,32 355,24 458,00 254,50 245,53 102,90 231,97 357,00 166,30 562,02 206,75 49,00 265,22 430,32 344,92 309,96 0,00 mln zł – – – – – – – – – – – – – – – – – – 3.185,9 192,3 223,6 276,9 92,1 227,9 103,1 458,4 100,7 109,5 264,4 133,4 71,8 85,8 223,2 443,7 179,0 0,0 3.266,9 169,5 232,6 247,8 100,2 199,0 120,8 498,2 80,8 109,0 344,8 170,7 57,6 107,7 270,6 386,9 170,5 0,0 3.642,3 232,0 289,7 350,2 96,9 240,3 118,4 472,5 143,7 125,4 266,4 182,3 84,3 121,4 245,8 466,0 207,0 0,0 3.925,1 250,5 314,6 387,0 104,8 258,7 126,5 507,8 154,2 135,1 282,9 195,6 89,8 131,4 260,9 503,8 221,6 0,0 %% Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wspólne – – – – – – – – – – – – – – – – – – 100,00 6,04 7,02 8,69 2,89 7,15 3,24 14,39 3,16 3,44 8,30 4,19 2,25 2,69 7,01 13,93 5,62 0,00 100,00 5,19 7,12 7,58 3,07 6,09 3,70 15,25 2,47 3,34 10,56 5,23 1,76 3,30 8,28 11,84 5,22 0,00 100,00 6,37 7,95 9,61 2,66 6,60 3,25 12,97 3,94 3,44 7,31 5,00 2,31 3,33 6,75 12,79 5,68 0,00 100,00 6,38 8,01 9,86 2,67 6,59 3,22 12,94 3,93 3,44 7,21 4,98 2,29 3,35 6,65 12,84 5,65 0,00 zł na osobę Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Wspólne Źródło: obliczenia własne 100 – – – – – – – – – – – – – – – – – – 83,50 66,60 108,10 127,02 91,23 88,43 31,56 88,88 96,18 52,20 220,41 60,67 15,33 66,80 156,23 131,57 105,64 0,00 85,69 58,82 112,55 114,03 99,40 77,56 36,93 96,34 77,58 51,98 288,30 77,48 12,34 84,14 189,66 114,53 100,70 0,00 95,56 80,66 140,20 161,23 96,00 93,85 36,26 91,20 138,75 59,52 222,74 82,59 18,11 94,64 172,05 137,76 122,46 0,00 102,93 87,07 152,13 179,01 103,91 101,50 38,48 97,57 149,23 64,36 237,41 88,11 19,33 103,25 182,79 148,28 130,90 0,00 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A9. Wykorzystanie środków unijnych w latach 2004–2011 w województwie dolnośląskim Treść 2004 2005 2006 2007 2008 1.057,1 123,0 675,3 247,1 98,2 190,4 139,7 258,8 89,3 169,5 1.127,5 0,0 889,5 397,0 56,1 257,5 178,9 238,0 6,0 232,0 1.042,4 0,0 575,3 217,5 55,7 179,2 122,9 467,0 216,5 250,5 2009 2010 2011 2004–2011 1.556,0 0,0 931,5 533,5 210,0 134,2 53,8 624,4 300,6 323,8 2.148,8 0,0 1.268,5 708,5 331,9 111,6 116,4 880,3 387,0 493,3 3.221,7 0,0 2.167,9 801,7 290,8 826,3 249,1 1.053,7 457,8 595,9 11.323,6 515,9 7.066,9 2.946,0 1.050,5 2.132,0 938,4 3.740,8 1.483,3 2.257,5 100,00 0,00 49,52 25,08 15,60 6,31 2,53 50,48 14,13 36,36 100,00 0,00 50,95 29,41 12,07 4,63 4,83 49,05 16,07 32,98 100,00 0,00 68,56 18,77 24,60 19,35 5,83 31,44 10,72 20,71 100,00 3,62 56,96 20,67 14,74 14,96 6,58 39,42 10,41 29,01 739,61 0,00 366,22 185,46 115,39 46,66 18,71 373,39 104,50 268,88 837,05 1 464,03 0,00 0,00 426,47 1 003,79 246,20 274,87 101,05 360,19 38,77 283,32 40,46 85,42 410,57 460,24 134,48 156,97 276,09 303,27 mln zł Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 414,8 222,8 192,0 0,0 0,0 192,0 0,0 0,0 0,0 0,0 755,4 170,1 366,8 40,8 7,8 240,7 77,5 218,5 26,1 192,3 %% Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 100,00 45,70 40,98 0,00 1,60 39,38 0,00 13,32 0,00 13,32 100,00 19,82 53,25 4,75 11,43 28,04 9,03 26,93 3,04 23,89 100,00 10,41 53,62 20,92 4,75 16,12 11,83 35,97 7,56 28,41 100,00 0,00 62,50 27,91 3,91 18,10 12,57 37,50 0,42 37,08 Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 168,53 77,02 69,06 0,00 2,70 66,36 0,00 22,44 0,00 22,44 297,22 58,90 158,28 14,12 33,98 83,33 26,84 80,04 9,04 70,99 409,75 42,67 219,71 85,71 19,48 66,06 48,46 147,37 30,97 116,40 494,57 0,00 309,11 138,02 19,36 89,54 62,19 185,46 2,08 183,38 100,00 0,00 48,83 14,56 14,05 12,00 8,22 51,17 14,49 36,68 zł na osobę 519,37 0,00 253,60 75,61 72,98 62,30 42,71 265,77 75,25 190,52 Źródło: obliczenia własne 101 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A10. Wykorzystanie środków unijnych w latach 2004–2011 w województwie kujawsko-pomorskim Treść 2004 2005 2006 2007 2008 1 351,2 49,7 461,3 157,8 48,4 56,8 198,3 840,1 378,3 460,3 1 296,6 0,0 626,6 186,9 41,4 170,7 227,6 670,0 8,6 658,7 1 610,8 0,0 610,2 111,6 181,3 146,3 171,0 1 000,6 312,3 688,3 2009 2010 2011 2004–2011 2 100,3 0,0 697,5 272,6 330,4 57,1 37,3 1 402,8 433,6 969,2 2 670,4 0,0 1 117,3 745,6 205,6 88,7 77,4 1 553,1 558,3 994,8 3 896,3 0,0 2 129,5 534,3 905,1 555,2 134,8 1 766,8 660,4 1 106,4 13 935,6 301,3 6 028,6 2 104,6 1 810,2 1 139,1 974,7 7 605,8 2 395,4 5 206,0 100,00 0,00 33,21 12,98 15,73 2,72 1,78 66,79 20,65 46,15 100,00 0,00 41,84 27,92 7,70 3,32 2,90 58,16 20,91 37,25 100,00 0,00 54,65 13,71 23,23 14,25 3,46 45,35 16,95 28,40 100,00 2,16 43,26 15,10 12,99 8,17 6,99 54,58 17,19 37,36 mln zł Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 272,5 116,5 66,0 0,0 24,2 41,8 0,0 90,0 0,0 90,0 737,5 135,0 320,2 95,7 73,8 22,4 128,2 282,3 43,9 238,4 %% Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 100,00 42,75 24,23 0,00 8,89 15,34 0,00 33,01 0,00 33,01 100,00 18,31 43,41 12,98 10,00 3,04 17,38 38,28 5,95 32,32 100,00 3,68 34,14 11,68 3,59 4,20 14,68 62,18 27,99 34,06 100,00 0,00 48,32 14,42 3,19 13,17 17,55 51,68 0,66 50,80 Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 131,76 56,33 31,93 0,00 11,72 20,21 0,00 43,50 0,00 43,50 356,56 65,29 154,79 46,29 35,67 10,85 61,99 136,48 21,23 115,24 653,89 24,07 223,24 76,35 23,44 27,49 95,97 406,58 183,05 222,73 627,46 0,00 303,21 90,45 20,01 82,62 110,13 324,24 4,17 318,75 100,00 0,00 37,88 6,93 11,25 9,08 10,62 62,12 19,39 42,73 zł na osobę Źródło: obliczenia własne 102 778,97 1 015,09 1 290,35 1 856,82 0,00 0,00 0,00 0,00 295,08 337,09 539,90 1 014,83 53,97 131,76 360,27 254,65 87,66 159,68 99,35 431,33 70,74 27,61 42,86 264,59 82,71 18,05 37,42 64,25 483,88 678,00 750,45 842,00 151,02 209,58 269,76 314,72 332,86 468,42 480,69 527,28 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A11. Wykorzystanie środków unijnych w latach 2004–2011 w województwie lubelskim Treść 2004 2005 2006 2007 2008 1 330,7 90,0 491,2 238,4 27,5 10,3 215,0 749,6 259,2 490,3 1 649,5 0,0 840,5 320,1 51,9 233,0 235,5 809,0 12,8 796,1 2 180,1 0,0 869,2 173,4 241,3 269,3 185,2 1 310,9 464,2 846,7 2009 2010 2011 2004–2011 2 664,0 0,0 820,6 359,1 395,4 51,8 14,4 1 843,4 644,6 1 198,8 3 529,9 0,0 1 382,9 932,2 284,5 102,0 64,2 2 147,0 829,9 1 317,1 5 156,8 0,0 2 698,7 1 171,2 1 088,7 350,3 88,6 2 458,1 981,7 1 476,4 17 646,6 453,6 7 426,6 3 263,9 2 177,4 1 021,9 963,4 9 766,3 3 242,0 6 524,1 100,00 0,00 30,80 13,48 14,84 1,94 0,54 69,20 24,20 45,00 100,00 0,00 39,18 26,41 8,06 2,89 1,82 60,82 23,51 37,31 100,00 0,00 52,33 22,71 21,11 6,79 1,72 47,67 19,04 28,63 100,00 2,57 42,09 18,50 12,34 5,79 5,46 55,34 18,37 36,97 mln zł Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 309,5 180,8 25,2 0,0 21,8 3,5 0,0 103,5 0,0 103,5 826,0 182,9 298,4 69,6 66,4 1,8 160,6 344,7 49,6 295,2 %% Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 100,00 58,40 8,16 0,00 7,03 1,13 0,00 33,45 0,00 33,45 100,00 22,14 36,13 8,43 8,04 0,22 19,44 41,74 6,00 35,73 100,00 6,76 36,91 17,92 2,07 0,77 16,15 56,33 19,48 36,84 100,00 0,00 50,95 19,40 3,14 14,13 14,28 49,05 0,78 48,26 100,00 0,00 39,87 7,95 11,07 12,35 8,50 60,13 21,29 38,84 Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 141,64 82,72 11,55 0,00 9,95 1,60 0,00 47,37 0,00 47,37 378,97 83,90 136,90 31,93 30,48 0,83 73,67 158,17 22,75 135,41 612,47 41,42 226,06 109,73 12,66 4,73 98,94 344,99 119,31 225,65 759,50 1 008,45 1 234,95 1 640,35 2 374,39 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 386,99 402,05 380,39 642,63 1 242,60 147,38 80,22 166,45 433,20 539,25 23,89 111,60 183,27 132,20 501,27 107,29 124,55 24,01 47,39 161,30 108,44 85,69 6,66 29,83 40,78 372,51 606,40 854,55 997,72 1 131,79 5,90 214,74 298,81 385,66 452,00 366,54 391,66 555,74 612,07 679,79 zł na osobę Źródło: obliczenia własne 103 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A12. Wykorzystanie środków unijnych w latach 2004–2011 w województwie lubuskim Treść 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2004–2011 1 589,0 0,0 1 074,8 247,9 114,5 695,7 16,6 514,2 184,2 330,0 1 268,7 0,0 687,9 465,8 118,7 48,5 54,9 580,9 237,2 343,7 1 795,9 0,0 1 128,9 300,9 350,6 414,5 62,8 667,0 280,5 386,5 6 933,4 335,8 3 887,0 1 325,0 701,2 1 485,0 375,8 2 710,6 896,3 1 814,0 100,00 0,00 67,64 15,60 7,21 43,78 1,05 32,36 11,59 20,77 100,00 0,00 54,22 36,71 9,36 3,82 4,32 45,78 18,69 27,09 100,00 0,00 62,86 16,76 19,52 23,08 3,50 37,14 15,62 21,52 100,00 4,84 56,06 19,11 10,11 21,42 5,42 39,09 12,93 26,16 mln zł Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 210,8 119,1 84,2 0,0 3,9 80,3 0,0 7,5 0,0 7,5 399,8 125,0 168,9 48,9 32,3 45,0 42,7 105,9 7,8 98,2 620,2 91,7 279,8 121,6 15,1 83,0 60,1 248,7 50,3 198,4 464,5 0,0 240,2 85,9 10,1 60,5 83,7 224,3 3,7 220,3 584,4 0,0 222,3 54,0 55,9 57,4 54,9 362,1 132,7 229,4 %% Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 100,00 56,50 39,95 0,00 1,84 38,10 0,00 3,55 0,00 3,55 100,00 31,27 42,24 12,22 8,08 11,24 10,69 26,49 1,94 24,55 100,00 14,78 45,12 19,61 2,43 13,39 9,69 40,10 8,11 31,99 100,00 0,00 51,71 18,48 2,18 13,02 18,03 48,29 0,79 47,44 Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 208,92 118,03 83,46 0,00 3,85 79,61 0,00 7,43 0,00 7,43 396,20 123,91 167,35 48,43 32,02 44,55 42,35 104,94 7,68 97,26 614,96 90,91 277,47 120,58 14,96 82,33 59,61 246,58 49,87 196,71 460,10 0,00 237,90 85,04 10,03 59,88 82,94 222,20 3,63 218,26 100,00 0,00 38,04 9,24 9,57 9,83 9,40 61,96 22,70 39,25 zł na osobę Źródło: obliczenia własne 104 579,19 1 573,19 1 254,88 1 755,25 0,00 0,00 0,00 0,00 220,35 1 064,09 680,35 1 103,32 53,53 245,46 460,69 294,10 55,44 113,40 117,42 342,68 56,94 688,78 47,97 405,16 54,44 16,45 54,27 61,38 358,84 509,10 574,53 651,93 131,48 182,37 234,57 274,18 227,35 326,73 339,96 377,75 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A13. Wykorzystanie środków unijnych w latach 2004–2011 w województwie łódzkim Treść 2004 2005 2006 2007 2008 1 368,7 42,9 653,6 178,0 37,8 242,7 195,1 672,2 278,3 393,9 1 523,7 0,0 968,0 222,2 37,0 472,5 236,3 555,7 9,0 546,2 1 907,7 0,0 1 014,4 117,4 224,7 504,2 168,2 893,2 327,2 566,0 2009 2010 2011 2004–2011 2 063,0 0,0 807,7 351,1 335,4 50,5 70,6 1 255,3 454,3 800,9 2 718,9 0,0 1 309,9 643,5 352,0 127,9 186,4 1 409,0 585,0 824,1 4 492,3 0,0 2 877,0 725,5 1 062,6 983,3 105,5 1 615,3 691,9 923,4 14 999,7 296,8 7 964,3 2 278,7 2 125,3 2 514,9 1 045,5 6 738,6 2 398,7 4 339,4 100,00 0,00 39,15 17,02 16,26 2,45 3,42 60,85 22,02 38,82 100,00 0,00 48,18 23,67 12,95 4,71 6,86 51,82 21,51 30,31 100,00 0,00 64,04 16,15 23,65 21,89 2,35 35,96 15,40 20,55 100,00 1,98 53,10 15,19 14,17 16,77 6,97 44,92 15,99 28,93 mln zł Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 238,9 126,2 70,8 0,0 10,0 60,7 0,0 41,9 0,0 41,9 686,6 127,7 262,9 40,9 65,6 73,0 83,4 295,9 52,9 243,0 %% Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 100,00 52,83 29,64 0,00 4,21 25,43 0,00 17,53 0,00 17,53 100,00 18,61 38,30 5,96 9,56 10,63 12,15 43,10 7,71 35,39 100,00 3,13 47,75 13,01 2,76 17,73 14,25 49,11 20,33 28,78 100,00 0,00 63,53 14,59 2,43 31,01 15,51 36,47 0,59 35,85 Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 92,30 48,76 27,36 0,00 3,88 23,48 0,00 16,18 0,00 16,18 266,37 49,56 102,01 15,87 25,46 28,31 32,37 114,80 20,53 94,27 533,37 16,72 254,70 69,38 14,74 94,57 76,02 261,95 108,44 153,48 595,18 0,00 378,10 86,81 14,45 184,56 92,28 217,08 3,53 213,37 100,00 0,00 53,18 6,15 11,78 26,43 8,81 46,82 17,15 29,67 zł na osobę 748,44 0,00 397,99 46,04 88,15 197,83 65,97 350,45 128,38 222,07 811,61 1 072,82 1 773,03 0,00 0,00 0,00 317,77 516,85 1 135,49 138,14 253,91 286,35 131,97 138,90 419,40 19,87 50,48 388,10 27,79 73,55 41,64 493,84 555,97 637,54 178,75 230,81 273,10 315,09 325,16 364,44 Źródło: obliczenia własne 105 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A14. Wykorzystanie środków unijnych w latach 2004–2011 w województwie małopolskim Treść 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2004–2011 1 548,3 0,0 887,1 437,9 321,4 44,8 82,9 661,2 275,0 386,1 2 904,5 0,0 2 095,7 1 207,9 406,1 211,3 270,4 808,8 354,1 454,7 4 353,1 0,0 3 423,0 564,9 1 102,4 1 281,5 474,2 930,1 418,9 511,2 12 589,1 351,9 8 568,1 2 976,9 2 204,9 1 929,5 1 456,8 3 669,2 1 379,4 2 288,1 100,00 0,00 57,30 28,28 20,76 2,90 5,35 42,70 17,76 24,94 100,00 0,00 72,15 41,59 13,98 7,28 9,31 27,85 12,19 15,66 100,00 0,00 78,63 12,98 25,33 29,44 10,89 21,37 9,62 11,74 100,00 2,80 68,06 23,65 17,51 15,33 11,57 29,15 10,96 18,18 469,43 0,00 268,96 132,78 97,46 13,60 25,13 200,46 83,39 117,07 877,48 1 300,67 0,00 0,00 633,13 1 022,78 364,91 168,78 122,68 329,40 63,85 382,91 81,69 141,69 244,35 277,89 106,98 125,16 137,38 152,74 mln zł Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 243,9 136,0 66,8 0,0 13,1 53,7 0,0 41,1 0,0 41,1 630,4 161,2 334,3 142,2 64,5 47,6 80,0 134,9 25,0 109,9 956,0 54,6 559,2 268,6 29,7 80,4 180,4 342,2 102,8 239,1 934,0 0,0 658,1 220,2 43,4 176,6 217,9 276,0 5,5 269,1 1 018,8 0,0 543,9 135,2 224,2 33,6 150,9 474,9 198,1 276,8 %% Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 100,00 55,77 27,37 0,00 5,36 22,01 0,00 16,87 0,00 16,87 100,00 25,58 53,03 22,56 10,23 7,54 12,69 21,40 3,96 17,43 100,00 5,71 58,49 28,10 3,11 8,41 18,87 35,80 10,76 25,01 100,00 0,00 70,46 23,57 4,65 18,91 23,33 29,54 0,59 28,81 Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 74,83 41,73 20,48 0,00 4,01 16,47 0,00 12,62 0,00 12,62 193,02 49,36 102,35 43,54 19,75 14,56 24,50 41,30 7,65 33,65 292,25 16,69 170,94 82,11 9,08 24,58 55,16 104,62 31,44 73,09 286,14 0,00 201,60 67,45 13,31 54,10 66,75 84,54 1,67 82,45 100,00 0,00 53,39 13,28 22,01 3,29 14,81 46,61 19,44 27,17 zł na osobę Źródło: obliczenia własne 106 309,92 0,00 165,46 41,14 68,20 10,21 45,91 144,46 60,26 84,20 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A15. Wykorzystanie środków unijnych w latach 2004–2011 w województwie mazowieckim Treść 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2 539,4 48,2 952,9 353,6 54,6 139,1 405,5 1 538,3 551,3 986,0 2 757,2 0,0 1 659,4 442,1 56,0 560,3 601,0 1 097,8 18,9 1 074,3 100,00 1,90 37,52 13,93 2,15 5,48 15,97 60,58 21,71 38,83 100,00 0,00 60,18 16,03 2,03 20,32 21,80 39,82 0,69 38,96 2004–2011 3 224,5 0,0 1 429,0 235,5 280,1 470,5 442,9 1 795,5 684,4 1 111,1 % 5 126,3 0,0 2 600,3 265,2 428,6 1 791,1 115,4 2 526,0 950,3 1 575,7 7 657,2 0,0 4 809,6 1 417,3 514,4 2 060,7 817,1 2 847,6 1 223,5 1 624,1 9 814,5 0,0 6 547,4 1 188,0 1 577,7 2 838,0 943,7 3 267,1 1 447,2 1 819,9 32 973,7 425,3 18 849,2 3 971,6 3 155,4 8 123,4 3 598,8 13 699,2 4 959,4 8 733,9 100,00 0,00 44,32 7,30 8,69 14,59 13,74 55,68 21,22 34,46 100,00 0,00 50,72 5,17 8,36 34,94 2,25 49,28 18,54 30,74 100,00 0,00 62,81 18,51 6,72 26,91 10,67 37,19 15,98 21,21 100,00 0,00 66,71 12,10 16,08 28,92 9,62 33,29 14,75 18,54 100,00 1,29 57,16 12,04 9,57 24,64 10,91 41,55 15,04 26,49 mln zł Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 512,4 1 342,3 201,5 175,7 256,7 593,9 0,0 69,9 31,2 212,8 225,6 38,1 0,0 273,1 54,2 572,8 0,0 83,9 54,2 488,7 100,00 39,33 50,10 0,00 6,08 44,02 0,00 10,57 0,00 10,57 100,00 13,09 44,24 5,21 15,85 2,84 20,35 42,67 6,25 36,41 zł na osobę Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 99,57 39,16 49,89 0,00 6,05 43,84 0,00 10,52 0,00 10,52 260,25 34,06 115,14 13,55 41,25 7,39 52,95 111,05 16,26 94,75 491,01 9,32 184,25 68,38 10,56 26,90 78,41 297,45 106,60 190,65 532,16 0,00 320,28 85,33 10,81 108,15 115,99 211,88 3,65 207,34 619,56 0,00 274,58 45,26 53,82 90,40 85,10 344,98 131,50 213,48 981,65 1 460,48 1 856,83 0,00 0,00 0,00 497,94 917,35 1 238,72 50,78 270,33 224,75 82,08 98,12 298,49 342,98 393,05 536,93 22,10 155,85 178,55 483,71 543,13 618,11 181,97 233,35 273,80 301,74 309,78 344,31 Źródło: obliczenia własne 107 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A16. Wykorzystanie środków unijnych w latach 2004–2011 w województwie opolskim Treść 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2004–2011 1 108,8 0,0 487,5 273,6 149,9 45,4 18,6 621,2 147,2 474,0 1 299,6 0,0 628,6 481,1 89,8 13,5 44,2 671,0 189,5 481,5 1 760,2 0,0 998,7 342,2 455,4 138,9 62,2 761,5 224,2 537,3 6 510,3 141,5 3 167,8 1 386,4 910,8 473,8 396,8 3 201,1 736,8 2 462,3 100,00 0,00 43,97 24,68 13,52 4,10 1,68 56,03 13,28 42,75 100,00 0,00 48,37 37,02 6,91 1,04 3,40 51,63 14,58 37,05 100,00 0,00 56,74 19,44 25,87 7,89 3,53 43,26 12,74 30,52 100,00 2,17 48,66 21,30 13,99 7,28 6,09 49,17 11,32 37,82 mln zł Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 106,3 53,2 14,8 0,0 4,6 10,2 0,0 38,3 0,0 38,3 342,9 55,2 166,4 26,6 77,3 8,2 54,4 121,3 14,0 107,4 477,0 33,1 230,6 94,6 14,9 48,9 72,1 213,3 52,9 160,0 661,7 0,0 330,6 105,6 25,8 117,0 82,2 331,1 2,9 326,6 753,9 0,0 310,6 62,7 93,1 91,6 63,2 443,3 106,0 337,3 %% Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 100,00 50,10 13,90 0,00 4,30 9,59 0,00 36,00 0,00 36,00 100,00 16,09 48,52 7,75 22,54 2,38 15,86 35,39 4,07 31,32 100,00 6,93 48,34 19,84 3,13 10,26 15,11 44,72 11,09 33,54 100,00 0,00 49,96 15,96 3,90 17,69 12,42 50,04 0,44 49,36 Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 101,05 50,63 14,04 0,00 4,35 9,69 0,00 36,38 0,00 36,38 327,40 52,68 158,86 25,36 73,79 7,79 51,92 115,86 13,32 102,53 457,77 31,74 221,29 90,82 14,34 46,95 69,18 204,74 50,79 153,52 639,02 0,00 319,28 102,00 24,90 113,03 79,35 319,74 2,83 315,43 100,00 0,00 41,20 8,31 12,35 12,15 8,38 58,80 14,06 44,74 zł na osobę Źródło: obliczenia własne 108 729,79 1 075,33 1 263,50 1 735,98 0,00 0,00 0,00 0,00 300,64 472,83 611,11 984,98 60,68 265,40 467,69 337,47 90,16 145,36 87,32 449,15 88,68 44,06 13,14 136,99 61,13 18,01 42,97 61,37 429,14 602,50 652,39 750,99 102,63 142,77 184,26 221,11 326,51 459,72 468,12 529,88 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A17. Wykorzystanie środków unijnych w latach 2004–2011 w województwie podkarpackim Treść 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2004–2011 1 560,5 0,0 854,2 317,1 312,6 190,1 34,4 706,2 287,4 418,9 2 856,7 0,0 2 020,5 1 301,2 264,8 328,0 126,4 836,2 370,0 466,2 5 120,6 0,0 4 157,5 1 381,9 1 043,4 1 480,2 252,0 963,1 437,6 525,4 13 039,1 393,0 8 844,2 3 705,8 2 086,8 2 252,9 798,6 3 801,9 1 441,5 2 359,8 100,00 0,00 54,74 20,32 20,03 12,19 2,20 45,26 18,42 26,84 100,00 0,00 70,73 45,55 9,27 11,48 4,43 29,27 12,95 16,32 100,00 0,00 81,19 26,99 20,38 28,91 4,92 18,81 8,55 10,26 100,00 3,01 67,83 28,42 16,00 17,28 6,12 29,16 11,06 18,10 mln zł Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 240,1 164,8 39,2 0,0 22,3 17,0 0,0 36,1 0,0 36,1 538,3 168,2 223,7 72,6 77,7 16,6 56,9 146,3 29,4 116,8 811,9 60,0 431,7 236,7 29,2 54,4 111,3 320,2 104,4 215,8 837,8 0,0 546,6 254,7 65,2 99,7 127,0 291,2 5,7 285,0 1 073,4 0,0 570,8 141,5 271,7 66,9 90,6 502,6 207,0 295,7 %% Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 100,00 68,62 16,33 0,00 9,27 7,07 0,00 15,04 0,00 15,04 100,00 31,25 41,57 13,48 14,43 3,08 10,58 27,18 5,47 21,69 100,00 7,39 53,17 29,16 3,60 6,70 13,71 39,44 12,86 26,58 100,00 0,00 65,24 30,40 7,78 11,90 15,16 34,76 0,68 34,02 Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 114,46 78,55 18,70 0,00 10,61 8,09 0,00 17,22 0,00 17,22 256,53 80,17 106,63 34,58 37,02 7,91 27,13 69,73 14,03 55,65 387,05 28,62 205,79 112,85 13,92 25,93 53,08 152,65 49,78 102,86 397,71 0,00 259,47 120,91 30,96 47,32 60,29 138,24 2,71 135,31 100,00 0,00 53,17 13,19 25,31 6,24 8,44 46,83 19,28 27,54 zł na osobę 511,25 0,00 271,86 67,41 129,42 31,89 43,14 239,40 98,57 140,82 742,46 1 358,04 2 405,52 0,00 0,00 0,00 406,43 960,54 1 953,09 150,89 618,61 649,18 148,71 125,89 490,17 90,47 155,93 695,36 16,36 60,11 118,38 336,03 397,50 452,43 136,73 175,89 205,59 199,30 221,62 246,84 Źródło: obliczenia własne 109 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A18. Wykorzystanie środków unijnych w latach 2004–2011 w województwie podlaskim Treść 2004 2005 2006 2007 2008 1 386,7 69,4 375,8 132,6 16,8 12,6 213,8 941,6 258,7 682,4 1 043,5 0,0 426,5 159,5 23,0 19,1 224,9 617,0 10,8 605,6 1 410,9 0,0 401,0 88,6 112,6 15,9 183,9 1 009,9 391,0 618,9 2009 2010 2011 2004–2011 1 966,8 0,0 545,8 356,4 147,2 34,7 7,6 1 421,0 542,9 878,1 2 525,2 0,0 927,2 672,1 155,2 77,0 22,9 1 598,0 699,0 899,0 3 448,9 0,0 1 620,2 569,3 517,3 479,5 54,1 1 828,7 826,9 1 001,8 12 716,8 369,7 4 559,4 2 040,2 1 034,6 658,4 826,2 7 787,7 2 782,2 5 004,5 100,00 0,00 27,75 18,12 7,48 1,76 0,38 72,25 27,61 44,64 100,00 0,00 36,72 26,61 6,15 3,05 0,91 63,28 27,68 35,60 100,00 0,00 46,98 16,51 15,00 13,90 1,57 53,02 23,98 29,05 100,00 2,91 35,85 16,04 8,14 5,18 6,50 61,24 21,88 39,35 mln zł Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 202,5 147,7 18,1 0,0 9,7 8,4 0,0 36,8 0,0 36,8 732,2 152,7 244,8 61,7 52,9 11,2 119,1 334,7 52,8 281,9 %% Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 100,00 72,92 8,92 0,00 4,77 4,15 0,00 18,16 0,00 18,16 100,00 20,85 33,44 8,43 7,22 1,52 16,27 45,71 7,21 38,50 100,00 5,00 27,10 9,56 1,21 0,91 15,42 67,90 18,66 49,21 Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 168,42 122,81 15,02 0,00 8,03 6,99 0,00 30,59 0,00 30,59 610,30 1 159,37 127,25 58,00 204,08 314,15 51,42 110,84 44,08 14,03 9,30 10,52 99,27 178,77 278,98 787,21 44,01 216,29 234,97 570,53 100,00 0,00 40,87 15,28 2,21 1,83 21,55 59,13 1,03 58,04 100,00 0,00 28,42 6,28 7,98 1,13 13,03 71,58 27,71 43,87 zł na osobę Źródło: obliczenia własne 110 872,53 1 184,17 1 653,19 2 125,02 2 871,74 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 356,60 336,53 458,79 780,28 1 349,04 133,35 74,37 299,58 565,54 474,06 19,26 94,47 123,70 130,61 430,72 15,96 13,37 29,17 64,83 399,25 188,03 154,33 6,35 19,29 45,01 515,92 847,64 1 194,39 1 344,74 1 522,69 9,02 328,18 456,36 588,24 688,50 506,40 519,45 738,03 756,50 834,19 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A19. Wykorzystanie środków unijnych w latach 2004–2011 w województwie pomorskim Treść 2004 2005 2006 2007 2008 1 151,8 89,3 521,6 254,0 30,9 110,5 126,2 541,0 159,2 337,9 1 530,5 0,0 1 075,0 229,3 44,1 670,5 131,0 455,6 5,9 414,4 1 596,0 0,0 955,5 125,2 178,1 553,4 98,7 640,6 212,7 427,9 2009 2010 2011 2004–2011 1 837,1 0,0 935,8 354,4 276,2 274,1 31,1 901,3 295,3 606,0 2 674,7 0,0 1 667,5 882,7 243,9 427,7 113,2 1 007,1 380,2 626,9 3 661,4 0,0 2 510,9 584,7 882,4 892,5 151,3 1 150,5 449,8 700,7 13 361,4 328,1 8 008,6 2 483,8 1 764,8 3 017,2 742,8 5 024,6 1 521,9 3 317,9 100,00 0,00 50,94 19,29 15,03 14,92 1,69 49,06 16,08 32,99 100,00 0,00 62,34 33,00 9,12 15,99 4,23 37,66 14,22 23,44 100,00 0,00 68,58 15,97 24,10 24,38 4,13 31,42 12,28 19,14 100,00 2,46 59,94 18,59 13,21 22,58 5,56 37,61 11,39 24,83 mln zł Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 243,7 119,0 62,8 0,0 9,7 53,2 0,0 61,9 0,0 61,9 666,1 119,9 279,6 53,4 99,5 35,3 91,4 266,7 18,9 142,2 %% Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 100,00 48,83 25,78 0,00 3,96 21,82 0,00 25,39 0,00 25,39 100,00 18,00 41,97 8,02 14,94 5,30 13,72 40,03 2,84 21,35 100,00 7,75 45,28 22,05 2,68 9,59 10,95 46,97 13,82 29,33 100,00 0,00 70,23 14,98 2,88 43,81 8,56 29,77 0,38 27,08 Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 111,05 54,23 28,63 0,00 4,40 24,23 0,00 28,19 0,00 28,19 302,91 54,51 127,14 24,28 45,25 16,06 41,55 121,26 8,59 64,68 522,71 40,51 236,69 115,28 14,02 50,13 57,25 245,51 72,23 153,32 693,45 0,00 487,04 103,89 19,99 303,81 59,35 206,41 2,66 187,76 100,00 0,00 59,87 7,85 11,16 34,68 6,18 40,13 13,33 26,81 zł na osobę 719,09 0,00 430,49 56,42 80,24 249,35 44,47 288,60 95,82 192,78 823,77 1 193,88 1 603,43 0,00 0,00 0,00 419,62 744,32 1 099,60 158,93 394,02 256,06 123,85 108,88 386,43 122,90 190,91 390,85 13,93 50,51 66,27 404,16 449,56 503,83 132,42 169,71 196,96 271,73 279,84 306,87 Źródło: obliczenia własne 111 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A20. Wykorzystanie środków unijnych w latach 2004–2011 w województwie śląskim Treść 2004 2005 2006 2007 2008 1 021,8 88,1 770,3 322,9 44,3 231,7 171,4 163,5 47,9 114,0 1 714,1 0,0 1 517,2 399,5 79,7 728,2 309,8 197,0 3,4 191,7 1 549,6 0,0 1 228,3 213,0 315,9 515,8 183,7 321,3 124,9 196,4 2009 2010 2011 2004–2011 2 126,2 0,0 1 675,8 298,3 436,7 851,5 89,2 450,4 173,4 277,0 4 148,8 0,0 3 622,7 1 196,1 386,1 1 779,2 261,2 526,1 223,3 302,9 5 835,4 0,0 5 234,9 1 181,6 1 360,5 2 283,3 409,4 600,6 264,1 336,5 17 462,3 442,7 14 651,8 3 654,8 2 721,1 6 785,0 1 490,9 2 367,8 846,9 1 517,5 100,00 0,00 78,82 14,03 20,54 40,05 4,20 21,18 8,16 13,03 100,00 0,00 87,32 28,83 9,31 42,89 6,30 12,68 5,38 7,30 100,00 0,00 89,71 20,25 23,32 39,13 7,02 10,29 4,53 5,77 100,00 2,54 83,91 20,93 15,58 38,85 8,54 13,56 4,85 8,69 458,16 0,00 361,10 64,28 94,11 183,48 19,22 97,06 37,37 59,69 894,93 1 261,34 0,00 0,00 781,44 1 131,53 258,01 255,40 83,29 294,08 383,79 493,55 56,35 88,50 113,49 129,81 48,16 57,08 65,33 72,73 mln zł Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 383,8 152,8 208,5 0,0 19,1 189,5 0,0 22,5 0,0 22,5 682,5 201,8 394,2 43,4 78,7 205,9 66,2 86,4 9,9 76,6 %% Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 100,00 39,82 54,32 0,00 4,96 49,36 0,00 5,86 0,00 5,86 100,00 29,57 57,76 6,35 11,54 30,16 9,71 12,66 1,45 11,22 100,00 8,62 75,38 31,60 4,34 22,67 16,77 16,00 4,69 11,16 100,00 0,00 88,51 23,31 4,65 42,48 18,07 11,49 0,20 11,18 Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 81,65 32,51 44,36 0,00 4,05 40,30 0,00 4,78 0,00 4,78 145,65 43,07 84,13 9,26 16,80 43,93 14,14 18,45 2,11 16,34 218,84 18,86 164,97 69,16 9,50 49,62 36,70 35,01 10,27 24,42 368,18 0,00 325,87 85,81 17,11 156,41 66,54 42,31 0,74 41,17 100,00 0,00 79,26 13,75 20,38 33,28 11,85 20,74 8,06 12,68 zł na osobę Źródło: obliczenia własne 112 333,57 0,00 264,40 45,86 67,99 111,02 39,53 69,17 26,88 42,28 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A21. Wykorzystanie środków unijnych w latach 2004–2011 w województwie świętokrzyskim Treść 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2004–2011 1 199,1 0,0 494,3 256,2 202,6 20,4 15,1 704,8 301,0 403,8 2 301,1 0,0 1 459,6 744,3 233,5 408,1 73,6 841,5 387,5 454,0 3 073,5 0,0 2 112,0 927,4 755,0 354,3 75,3 961,5 458,4 503,1 9 418,4 234,3 5 359,8 2 444,7 1 510,1 802,1 603,0 3 824,3 1 549,0 2 273,8 100,00 0,00 41,22 21,36 16,90 1,70 1,26 58,78 25,10 33,68 100,00 0,00 63,43 32,35 10,15 17,74 3,20 36,57 16,84 19,73 100,00 0,00 68,72 30,17 24,57 11,53 2,45 31,28 14,91 16,37 100,00 2,49 56,91 25,96 16,03 8,52 6,40 40,60 16,45 24,14 mln zł Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 140,1 85,0 10,4 0,0 10,4 0,0 0,0 44,7 0,0 44,7 419,1 114,6 184,4 46,6 46,5 0,0 91,3 120,1 28,4 91,5 743,8 34,8 344,7 199,7 32,6 0,0 112,3 364,3 151,0 213,1 640,5 0,0 357,4 174,0 36,2 11,8 135,4 283,1 6,0 276,0 901,3 0,0 397,1 96,5 193,2 7,5 99,9 504,3 216,8 287,5 %% Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 100,00 60,66 7,46 0,00 7,46 0,00 0,00 31,88 0,00 31,88 100,00 27,34 44,00 11,11 11,10 0,00 21,79 28,67 6,79 21,84 100,00 4,68 46,34 26,85 4,39 0,00 15,10 48,98 20,30 28,65 100,00 0,00 55,80 27,16 5,65 1,85 21,14 44,20 0,93 43,10 Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 108,69 65,94 8,10 0,00 8,10 0,00 0,00 34,65 0,00 34,65 326,12 89,15 143,48 36,24 36,19 0,00 71,05 93,49 22,13 71,21 581,17 27,20 269,30 156,04 25,50 0,00 87,77 284,66 117,98 166,50 499,27 0,00 278,58 135,62 28,20 9,22 105,54 220,69 4,66 215,16 100,00 0,00 44,05 10,71 21,43 0,83 11,09 55,95 24,05 31,90 zł na osobę 708,16 0,00 311,95 75,82 151,76 5,86 78,52 396,20 170,30 225,90 944,09 1 817,58 2 404,72 0,00 0,00 0,00 389,17 1 152,88 1 652,44 201,70 587,95 725,57 159,55 184,42 590,74 16,03 322,36 277,20 11,88 58,16 58,92 554,92 664,70 752,29 236,97 306,08 358,63 317,95 358,62 393,65 Źródło: obliczenia własne 113 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A22. Wykorzystanie środków unijnych w latach 2004–2011 w województwie warmińsko-mazurskim Treść 2004 2005 2006 2007 2008 1 242,9 90,8 427,0 186,0 28,7 62,8 149,5 725,0 186,9 535,5 1 144,4 0,0 575,2 269,4 58,0 75,9 171,9 569,2 7,7 558,9 1 446,9 0,0 598,8 151,5 233,4 84,3 129,5 848,0 277,3 570,7 2009 2010 2011 2004–2011 1 780,6 0,0 582,7 303,7 232,0 7,9 39,1 1 197,9 385,0 812,9 2 905,3 0,0 1 571,4 914,5 186,3 439,0 31,6 1 333,9 495,7 838,2 4 549,5 0,0 3 035,3 871,3 815,8 1 310,2 38,0 1 514,2 586,4 927,8 13 931,9 389,8 7 044,1 2 748,2 1 631,7 2 003,9 660,4 6 498,0 1 964,1 4 524,4 100,00 0,00 32,72 17,05 13,03 0,44 2,20 67,28 21,62 45,65 100,00 0,00 54,09 31,48 6,41 15,11 1,09 45,91 17,06 28,85 100,00 0,00 66,72 19,15 17,93 28,80 0,84 33,28 12,89 20,39 100,00 2,80 50,56 19,73 11,71 14,38 4,74 46,64 14,10 32,48 mln zł Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 207,6 138,4 26,9 0,0 14,1 12,8 0,0 42,4 0,0 42,4 654,8 160,6 226,9 51,8 63,3 11,0 100,8 267,3 25,2 237,9 %% Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 100,00 66,64 12,94 0,00 6,78 6,15 0,00 20,42 0,00 20,42 100,00 24,53 34,65 7,91 9,66 1,69 15,39 40,82 3,85 36,33 100,00 7,31 34,36 14,97 2,31 5,05 12,03 58,33 15,04 43,09 100,00 0,00 50,26 23,54 5,07 6,63 15,02 49,74 0,67 48,84 100,00 0,00 41,39 10,47 16,13 5,83 8,95 58,61 19,17 39,45 Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 145,31 96,84 18,80 0,00 9,86 8,94 0,00 29,67 0,00 29,67 458,38 112,43 158,83 36,26 44,30 7,73 70,54 187,12 17,64 166,55 871,03 63,67 299,27 130,38 20,12 44,03 104,75 508,08 130,97 375,32 800,94 1 013,86 1 247,67 2 035,60 3 131,95 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 402,57 419,61 408,27 1 100,98 2 089,56 188,56 106,17 212,77 640,72 599,79 40,59 163,56 162,57 130,56 561,63 53,09 59,10 5,53 307,57 901,95 120,32 90,77 27,40 22,13 26,19 398,37 594,25 839,40 934,62 1 042,40 5,36 194,31 269,80 347,32 403,68 391,15 399,94 569,60 587,29 638,72 zł na osobę Źródło: obliczenia własne 114 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A23. Wykorzystanie środków unijnych w latach 2004–2011 w województwie wielkopolskim Treść 2004 2005 2006 2007 2008 1 156,2 219,1 411,6 77,1 96,6 34,8 203,1 525,5 52,5 473,0 2 885,8 72,3 1 593,0 226,5 41,6 949,8 375,0 1 220,5 453,1 765,7 2 081,6 0,0 1 001,9 256,5 16,9 317,9 410,5 1 079,7 15,6 1 059,5 2 661,6 0,0 995,7 145,2 224,7 312,5 313,2 1 665,9 563,6 1 102,3 2009 2010 2011 2004–2011 3 432,2 0,0 1 095,0 746,6 251,2 74,8 22,4 2 337,2 782,6 1 554,7 4 317,9 0,0 1 712,5 971,9 311,7 258,6 170,4 2 605,4 1 007,5 1 597,9 6 233,1 0,0 3 272,2 1 049,0 963,9 938,9 320,4 2 960,8 1 191,8 1 769,1 23 011,9 441,1 10 125,8 3 473,0 1 927,8 2 910,0 1 815,0 12 445,1 4 066,5 8 372,1 100,00 0,00 31,90 21,75 7,32 2,18 0,65 68,10 22,80 45,30 100,00 0,00 39,66 22,51 7,22 5,99 3,95 60,34 23,33 37,01 100,00 0,00 52,50 16,83 15,46 15,06 5,14 47,50 19,12 28,38 100,00 1,92 44,00 15,09 8,38 12,65 7,89 54,08 17,67 36,38 mln zł Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 243,6 149,7 43,9 0,0 21,1 22,8 0,0 50,0 0,0 50,0 %% Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 100,00 61,46 18,01 0,00 8,66 9,34 0,00 20,53 0,00 20,53 100,00 18,95 35,60 6,67 8,36 3,01 17,57 45,45 4,54 40,91 100,00 2,50 55,20 7,85 1,44 32,91 13,00 42,30 15,70 26,53 100,00 0,00 48,13 12,32 0,81 15,27 19,72 51,87 0,75 50,90 Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 72,39 44,49 13,04 0,00 6,27 6,76 0,00 14,86 0,00 14,86 342,84 64,96 122,06 22,87 28,65 10,31 60,23 155,82 15,56 140,26 854,16 21,39 471,51 67,05 12,32 281,13 111,00 361,27 134,10 226,64 615,30 0,00 296,14 75,83 4,99 93,98 121,34 319,15 4,60 313,18 100,00 0,00 37,41 5,46 8,44 11,74 11,77 62,59 21,17 41,42 zł na osobę 783,37 1 007,02 1 262,76 1 803,82 0,00 0,00 0,00 0,00 293,05 321,27 500,83 946,97 42,75 219,06 284,23 303,58 66,15 73,70 91,16 278,94 91,97 21,94 75,62 271,72 92,18 6,58 49,82 92,72 490,32 685,75 761,94 856,86 165,88 229,61 294,65 344,90 324,44 456,14 467,29 511,96 Źródło: obliczenia własne 115 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Tabela A24. Wykorzystanie środków unijnych w latach 2004–2011 w województwie zachodniopomorskim Treść 2004 2005 2006 2007 2008 1 057,1 74,6 514,7 177,4 36,7 139,5 161,0 467,9 94,7 337,4 1 319,3 0,0 842,2 206,9 61,5 412,3 161,5 477,0 6,3 470,7 1 507,8 0,0 793,6 113,4 224,0 348,8 107,4 714,3 229,4 484,9 2009 2010 2011 2004–2011 2 445,6 0,0 1 439,7 358,7 213,8 855,8 11,4 1 005,9 318,5 687,3 1 996,1 0,0 866,7 403,8 201,3 232,7 28,8 1 129,5 410,1 719,4 3 308,7 0,0 2 031,0 557,3 818,7 607,9 47,0 1 277,7 485,1 792,6 12 407,3 291,0 6 724,8 1 855,0 1 637,4 2 626,3 606,0 5 391,6 1 561,4 3 707,8 100,00 0,00 58,87 14,67 8,74 34,99 0,47 41,13 13,03 28,10 100,00 0,00 43,42 20,23 10,09 11,66 1,44 56,58 20,54 36,04 100,00 0,00 61,38 16,84 24,74 18,37 1,42 38,62 14,66 23,95 100,00 2,35 54,20 14,95 13,20 21,17 4,88 43,46 12,58 29,88 mln zł Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 160,2 108,1 27,3 0,0 20,8 6,5 0,0 24,8 0,0 24,8 612,5 108,3 209,7 37,5 60,6 22,9 88,7 294,6 17,2 190,8 %% Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 100,00 67,47 17,03 0,00 12,99 4,04 0,00 15,50 0,00 15,50 100,00 17,68 34,23 6,12 9,89 3,73 14,49 48,09 2,81 31,15 100,00 7,06 48,69 16,78 3,47 13,20 15,23 44,26 8,96 31,91 100,00 0,00 63,84 15,68 4,66 31,25 12,24 36,16 0,48 35,68 Razem Przedakcesyjne Strukturalne Regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura Pozostałe WPR PROW Dopłaty 94,52 63,77 16,10 0,00 12,28 3,82 0,00 14,65 0,00 14,65 361,54 63,91 123,76 22,13 35,76 13,50 52,37 173,87 10,16 112,62 624,46 44,07 304,03 104,81 21,66 82,43 95,12 276,37 55,92 199,29 780,35 0,00 498,17 122,36 36,40 243,87 95,55 282,17 3,75 278,41 100,00 0,00 52,63 7,52 14,86 23,13 7,12 47,37 15,21 32,16 zł na osobę Źródło: obliczenia własne 116 890,66 1 444,34 1 179,01 1 920,58 0,00 0,00 0,00 0,00 468,74 850,28 511,90 1 178,91 66,97 211,87 238,52 323,51 132,31 126,24 118,91 475,22 206,03 505,42 137,43 352,87 63,44 6,76 17,04 27,31 421,92 594,05 667,11 741,66 135,51 188,13 242,23 281,59 286,41 405,93 424,88 460,07 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Aneks B. Opis wskaźników rozwoju społeczno-gospodarczego W aneksie opisane zostały wszystkie wskaźniki rozwoju społeczno-gospodarczego z listy zamieszczonej na s. 42. Dla każdego wskaźnika podano: – – – – – – – nazwę i definicję wskaźnika, jednostkę miary, Źródło: danych o wartościach wskaźnika dla lat 2004–2011, definicję wskaźnika syntetycznego, mierzącego wielkość i kierunek zmian wartości wskaźnika w całym badanym okresie – wskaźniki syntetyczne zostały zdefiniowane w taki sposób, by wyższa wartość wskaźnika oznaczała zawsze poprawę sytuacji, wartości wskaźnika w latach 2004–2011 dla Polski i dla wszystkich województw, wartości wskaźnika syntetycznego dla wszystkich województw, współczynniki korelacji wskaźnika syntetycznego z przeliczonymi na jednego mieszkańca kwotami wydatków pochodzących z budżetu UE. 117 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Nazwa wskaźnika Produkt krajowy brutto w cenach stałych Jednostka miary PKB z roku poprzedniego = 100 Definicja (opis) Końcowy rezultat działalności wszystkich podmiotów gospodarki narodowej. Jest obliczany jako oszacowaniu trzech równych co do wartości kategorii makroekonomicznych: – – – sumy wartości dodanej wszystkich sektorów instytucjonalnych lub wszystkich sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) krajowych jednostek produkcyjnych powiększonej o podatki od produktów i pomniejszonej o dotacje do produktów, sumy popytu krajowego, tj. spożycia i akumulacji oraz salda wymiany produktów z zagranicą, sumy rozchodów na rachunku tworzenia dochodów gospodarki ogółem, pomniejszonych o dotacje, nadwyżkę operacyjną brutto oraz dochód mieszany gospodarki ogółem. Źródło: danych Bank Danych Lokalnych GUS Definicja wskaźnika syntetycznego Wzrost (w %%) wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2003 i 2011 Dane źródłowe Treść 2004 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Rok poprzedni = 100 105,3 103,3 106,9 102,4 108,6 105,2 107,5 104,7 106,1 106,3 101,9 107,8 103,0 104,7 103,4 110,3 104,0 103,6 105,6 102,6 102,0 106,1 103,0 104,4 106,4 98,5 105,8 102,5 103,9 100,5 100,6 101,5 102,9 103,4 106,2 102,5 107,0 104,8 104,8 106,5 104,3 108,9 103,5 104,9 103,7 105,4 109,5 107,0 103,6 103,9 104,9 106,8 109,0 106,5 105,4 105,6 106,3 104,6 108,3 107,3 104,7 104,6 106,9 109,0 106,6 103,3 105,1 102,9 105,1 105,2 104,1 106,5 105,5 106,1 106,9 105,2 100,8 106,8 102,9 102,7 106,7 106,4 104,5 103,7 102,8 2003–2011 %% 101,6 101,5 98,8 99,3 100,2 100,4 102,2 103,2 99,7 101,2 103,1 104,0 100,3 99,1 102,2 102,1 102,2 103,9 105,0 102,9 103,8 102,7 103,9 102,7 105,2 102,1 103,3 101,8 103,7 104,4 102,4 103,1 102,8 103,3 104,3 102,2 104,6 104,4 105,5 103,3 105,7 102,6 108,8 105,8 103,8 104,7 105,4 107,9 103,9 105,8 102,9 43,2 39,6 38,4 32,3 46,1 40,2 45,3 54,0 29,6 45,9 27,0 46,3 45,4 40,0 28,6 42,7 29,7 Korelacja z wydatkami UE Wydatki ogółem ..................................................................................... -0,590 Wydatki ogółem bez dopłat bezpośrednich ........................................... -0,445 Wydatki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności ...................... -0,171 Programy regionalne ........................................................................ -0,503 Kapitał ludzki .................................................................................... -0,594 Infrastruktura ..................................................................................... 0,382 Inne ................................................................................................... -0,046 Wydatki ze środków na Wspólną Politykę Rolną ................................... -0,667 Dopłaty bezpośrednie ....................................................................... -0,737 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ........................................... -0,567 119 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Nazwa wskaźnika Wydajność pracy Jednostka miary Tysiące zł na jednego pracującego Definicja (opis) Iloraz produktu krajowego brutto (w cenach bieżących) i liczby pracujących w gospodarce narodowej Źródło: danych Bank Danych Lokalnych GUS Definicja wskaźnika syntetycznego Wzrost (w %%) wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2003 i 2011 Dane źródłowe Treść 2004 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 2005 2006 2007 2008 2009 2011 tys. zł 95,0 107,4 88,1 59,8 100,9 84,1 85,8 121,0 95,1 67,0 66,8 105,6 111,2 68,9 85,2 91,1 111,2 99,4 113,9 90,5 62,1 105,3 87,9 90,5 129,1 96,5 70,1 70,5 110,9 112,2 69,9 87,3 96,1 116,9 105,0 123,0 95,1 65,3 108,4 91,9 97,2 139,4 98,9 73,3 74,2 116,4 116,1 75,4 91,0 100,1 120,8 112,8 131,4 101,5 71,8 115,8 98,7 103,5 149,7 110,1 78,1 80,1 124,8 124,9 83,0 97,0 106,5 128,7 2003–2011 %% 119,4 134,2 108,1 78,5 119,1 105,5 109,9 154,9 118,4 85,0 83,9 127,5 132,9 91,1 104,8 115,0 138,5 127,4 146,0 113,0 80,0 128,5 109,4 114,9 168,0 122,1 91,1 90,1 139,1 141,4 94,0 113,5 125,1 147,1 Korelacja z wydatkami UE Wydatki ogółem ...................................................................................... 0,181 Wydatki ogółem bez dopłat bezpośrednich ............................................ 0,056 Wydatki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności ...................... -0,166 Programy regionalne ........................................................................ -0,281 Kapitał ludzki .................................................................................... -0,234 Infrastruktura .................................................................................... -0,032 Inne .................................................................................................... 0,477 Wydatki ze środków na Wspólną Politykę Rolną .................................... 0,348 Dopłaty bezpośrednie ........................................................................ 0,370 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ............................................ 0,312 120 2010 129,7 153,5 118,4 80,4 126,6 116,1 107,5 181,4 122,5 78,0 96,1 142,7 143,1 93,5 116,0 127,5 148,1 141,8 168,6 130,6 88,1 139,4 127,7 117,0 196,5 131,5 85,4 105,3 158,7 155,2 103,4 128,4 138,8 165,3 54,3 69,2 49,1 31,6 47,7 50,0 37,7 83,5 50,9 22,5 42,8 60,7 56,7 39,3 48,1 55,2 60,3 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Nazwa wskaźnika Produkcja końcowa rolnictwa na 1 ha użytków rolnych Jednostka miary Zł na 1 hektar użytków rolnych Definicja (opis) Produkcja końcowa rolnictwa obliczana jest jako suma wartości: produkcji towarowej, spożycia naturalnego produktów rolnych pochodzących z własnej produkcji, przyrostu zapasów produktów roślinnych i zwierzęcych oraz przyrostu wartości pogłowia zwierząt gospodarskich. Produkcja końcowa nie obejmuje produktów pochodzących z własnej produkcji, które zostały zużyte na cele produkcyjne, Powierzchnia użytków rolnych obejmuje położone na danym terenie grunty orne, sady, łąki, pastwiska oraz tzw. inne grunty rolne (np. ogrody działkowe) Źródło: danych Bank Danych Lokalnych GUS Definicja wskaźnika syntetycznego Wzrost (w %%) wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2003 i 2011 Dane źródłowe Treść Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 2004 2005 2006 2007 2 709,0 2 352,0 3 283,0 2 296,0 2 030,0 3 367,0 2 851,0 3 120,0 2 889,0 1 887,0 2 157,0 2 162,0 2 798,0 2 851,0 2 299,0 3 903,0 2 093,0 3 067,0 2 627,0 3 509,0 2 564,0 2 270,0 3 716,0 3 243,0 3 490,0 2 989,0 2 102,0 2 603,0 2 316,0 3 209,0 3 155,0 2 473,0 5 153,0 1 920,0 3 021,0 2 198,0 3 551,0 2 554,0 1 945,0 4 096,0 3 154,0 3 787,0 2 663,0 1 909,0 2 738,0 2 207,0 2 825,0 3 090,0 2 465,0 4 660,0 1 849,0 3 190,0 2 556,0 3 582,0 2 678,0 2 448,0 4 348,0 3 677,0 3 572,0 3 290,0 2 304,0 2 852,0 2 728,0 3 476,0 3 333,0 2 511,0 4 810,0 2 166,0 2008 2009 2010 2011 3 743,0 3 085,0 4 242,0 2 888,0 2 798,0 4 617,0 3 436,0 4 384,0 3 708,0 2 243,0 3 499,0 3 340,0 3 989,0 3 754,0 3 290,0 5 434,0 2 976,0 3 876,0 2 873,0 4 098,0 3 379,0 2 859,0 4 727,0 3 333,0 4 879,0 3 863,0 2 052,0 3 276,0 3 393,0 3 853,0 3 673,0 3 118,0 6 043,0 2 539,0 4 206,0 3 295,0 4 138,0 4 036,0 3 113,0 5 287,0 4 137,0 5 367,0 4 444,0 2 274,0 3 732,0 3 959,0 4 403,0 4 636,0 3 231,0 5 429,0 2 735,0 zł na 1 hektar 3 622,0 3 072,0 3 496,0 3 325,0 2 427,0 4 948,0 3 586,0 4 943,0 3 718,0 2 306,0 3 301,0 2 987,0 4 383,0 4 172,0 3 008,0 4 872,0 2 599,0 2003–2011 %% 63,3 63,2 43,6 67,2 99,7 56,8 51,8 77,2 75,0 20,3 68,9 112,4 62,3 63,3 53,1 52,5 73,5 Korelacja z wydatkami UE Wydatki ogółem ...................................................................................... 0,063 Wydatki ogółem bez dopłat bezpośrednich ............................................ 0,064 Wydatki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności ....................... 0,092 Programy regionalne ........................................................................ -0,184 Kapitał ludzki .................................................................................... -0,220 Infrastruktura ..................................................................................... 0,334 Inne .................................................................................................... 0,033 Wydatki ze środków na Wspólną Politykę Rolną .................................... 0,020 Dopłaty bezpośrednie ........................................................................ 0,049 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ........................................... -0,012 121 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Nazwa wskaźnika Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku od 15 do 64 lat Jednostka miary Procent Definicja (opis) Udział pracujących (przeciętnie w roku) w wieku od 15 do 64 lat w ludności ogółem w tej samej grupie wieku (w %%); według Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL). Od 2006 r. zaliczanie do właściwej grupy wiekowej dokonywane jest na podstawie dokładnej daty urodzenia. Źródło: danych Wskaźniki monitorujące Strategię Rozwoju Kraju (GUS) Definicja wskaźnika syntetycznego Wzrost (w punktach procentowych) wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2003 i 2011 Dane źródłowe Treść 2004 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 2005 2006 2007 2008 2009 51,9 47,4 50,4 54,7 48,1 53,4 54,9 57,2 51,2 51,4 56,2 49,7 48,3 49,5 48,3 53,8 48,1 53,0 49,5 51,7 56,2 51,3 54,3 55,1 57,7 52,8 52,4 57,0 51,1 49,7 51,7 49,0 54,1 48,5 54,5 52,9 51,3 56,9 53,0 56,2 55,9 59,0 55,0 53,8 56,9 53,7 51,4 54,6 50,7 55,2 49,5 57,0 55,0 53,8 59,8 55,6 59,0 58,1 60,9 56,1 56,5 59,3 56,4 54,1 58,3 54,4 57,6 51,9 2011 2003–2011 pp 59,2 56,9 55,6 59,0 56,9 61,3 60,9 64,6 57,4 57,8 61,7 58,7 56,3 60,8 55,8 60,1 54,2 59,3 57,9 56,8 58,5 56,2 60,6 60,1 64,8 58,0 58,0 61,7 58,1 57,5 59,3 56,1 60,2 54,9 Korelacja z wydatkami UE Wydatki ogółem ..................................................................................... -0,307 Wydatki ogółem bez dopłat bezpośrednich ........................................... -0,252 Wydatki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności ...................... -0,039 Programy regionalne ........................................................................ -0,308 Kapitał ludzki .................................................................................... -0,329 Infrastruktura ..................................................................................... 0,401 Inne ................................................................................................... -0,368 Wydatki ze środków na Wspólną Politykę Rolną ................................... -0,393 Dopłaty bezpośrednie ....................................................................... -0,346 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ........................................... -0,428 122 2010 %% 59,3 57,8 56,9 59,2 57,2 61,3 59,6 64,4 58,5 57,5 59,2 59,1 57,2 59,0 56,0 60,7 53,7 59,7 57,8 57,0 59,9 57,8 62,2 59,8 65,4 59,1 57,0 60,7 59,1 58,0 58,5 55,0 60,7 54,3 8,3 11,2 6,5 4,1 11,8 9,1 6,0 8,5 9,7 4,8 6,7 9,2 10,8 8,8 7,6 6,6 8,0 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Nazwa wskaźnika Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku od 55 do 64 lat Jednostka miary Procent Definicja (opis) Udział pracujących (przeciętnie w roku) w wieku od 55 do 64 lat w ludności ogółem w tej samej grupie wieku (w %%); według Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL). Od 2006 r. zaliczanie do właściwej grupy wiekowej dokonywane jest na podstawie dokładnej daty urodzenia. Źródło: danych Wskaźniki monitorujące Strategię Rozwoju Kraju (GUS) Definicja wskaźnika syntetycznego Wzrost (w punktach procentowych) wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2003 i 2011 Dane źródłowe Treść 2004 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 %% 28,0 22,4 25,3 35,3 21,3 23,6 33,6 37,1 25,8 34,4 34,6 27,1 19,5 29,6 24,3 28,4 25,5 29,1 24,6 27,1 36,4 23,7 25,6 34,5 35,3 28,6 33,5 33,6 28,3 20,6 32,9 25,9 29,2 27,3 28,1 27,8 24,2 35,9 24,3 25,9 32,2 35,1 27,7 33,2 28,7 25,5 20,3 31,1 26,5 25,9 23,5 29,7 28,9 26,4 38,2 28,2 28,0 33,1 34,9 28,7 33,5 29,7 29,7 21,8 35,8 28,5 27,7 25,3 2003–2011 pp 31,6 31,3 28,6 36,1 30,5 30,5 34,3 37,1 29,0 36,7 32,3 33,7 24,1 34,2 28,4 30,6 28,7 32,3 34,0 26,7 35,7 29,7 29,2 37,3 37,0 29,7 39,0 31,8 34,1 26,6 32,9 29,1 30,3 30,1 34,0 33,0 29,6 37,3 30,4 32,9 36,1 39,3 31,7 39,9 33,6 38,2 28,0 36,6 31,0 33,9 30,6 36,9 35,1 32,7 37,9 33,8 37,0 38,5 44,8 34,4 42,1 38,3 37,9 30,6 39,4 32,0 37,1 32,6 8,3 11,8 7,4 3,4 11,8 10,6 6,8 7,1 8,6 5,5 4,7 9,1 11,4 10,4 9,2 6,1 7,0 Korelacja z wydatkami UE Wydatki ogółem ..................................................................................... -0,388 Wydatki ogółem bez dopłat bezpośrednich ........................................... -0,294 Wydatki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności ...................... -0,016 Programy regionalne ........................................................................ -0,211 Kapitał ludzki .................................................................................... -0,155 Infrastruktura ..................................................................................... 0,347 Inne ................................................................................................... -0,542 Wydatki ze środków na Wspólną Politykę Rolną ................................... -0,512 Dopłaty bezpośrednie ....................................................................... -0,482 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ........................................... -0,523 123 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Nazwa wskaźnika Stopa bezrobocia Jednostka miary Procent Definicja (opis) Stopa bezrobocia rejestrowanego – stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby cywilnej ludności aktywnej zawodowo, tj. bez osób odbywających czynną służbę wojskową oraz pracowników jednostek budżetowych prowadzących działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego. Stopę bezrobocia podaje się z uwzględnieniem pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie. Źródło: danych Bank Danych Lokalnych GUS Definicja wskaźnika syntetycznego Spadek (w punktach procentowych) wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2003 i 2011 Dane źródłowe Treść 2004 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 2005 2006 2007 2008 2009 2011 %% 19,0 22,4 23,6 17,8 25,6 19,5 15,0 14,7 20,0 19,1 16,1 21,4 16,9 22,0 29,2 15,9 27,5 17,6 20,6 22,3 17,0 23,0 17,9 13,8 13,8 18,7 18,5 15,6 19,2 15,5 20,6 27,2 14,6 25,6 14,9 16,8 19,3 15,5 19,3 14,8 11,4 11,9 16,3 16,5 13,3 15,5 12,8 17,8 23,7 11,8 21,7 11,2 11,4 14,9 13,0 14,0 11,2 8,7 9,0 11,9 14,2 10,4 10,7 9,2 14,9 18,7 7,8 16,4 2003–2011 pp 9,5 10,0 13,3 11,2 12,5 9,2 7,5 7,3 9,8 13,0 9,7 8,4 6,9 13,7 16,8 6,4 13,3 12,1 12,8 16,2 12,9 16,2 11,9 9,7 9,0 12,9 15,9 12,8 11,9 9,4 15,1 20,7 9,2 17,1 Korelacja z wydatkami UE Wydatki ogółem ..................................................................................... -0,163 Wydatki ogółem bez dopłat bezpośrednich ........................................... -0,142 Wydatki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności ....................... 0,089 Programy regionalne ........................................................................ -0,193 Kapitał ludzki .................................................................................... -0,058 Infrastruktura ..................................................................................... 0,452 Inne ................................................................................................... -0,553 Wydatki ze środków na Wspólną Politykę Rolną ................................... -0,281 Dopłaty bezpośrednie ....................................................................... -0,172 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ........................................... -0,385 124 2010 12,3 13,1 17,0 13,1 15,5 12,2 10,4 9,7 13,6 15,4 13,8 12,3 10,0 15,2 20,0 9,2 17,8 12,5 12,5 16,9 13,3 15,4 12,7 10,5 9,9 13,3 15,7 14,1 12,4 10,1 15,3 20,1 9,2 17,5 7,5 11,3 7,7 5,4 12,1 8,0 5,5 5,5 8,1 4,5 2,8 10,0 7,5 6,7 10,2 7,9 10,9 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Nazwa wskaźnika Przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej Jednostka miary Zł za miesiąc Definicja (opis) Przeciętne wynagrodzenie brutto to stosunek sumy wynagrodzeń osobowych brutto, honorariów wypłaconych niektórym grupom pracowników za prace wynikające z umowy o pracę, wypłat z tytułu udziału w zysku do podziału lub w nadwyżce bilansowej w spółdzielniach oraz dodatkowych wynagrodzeń rocznych dla pracowników jednostek sfery budżetowej do przeciętnej liczby zatrudnionych w danym okresie, po wyeliminowaniu osób wykonujących pracę nakładczą oraz zatrudnionych za granicą. Źródło: danych Bank Danych Lokalnych GUS Definicja wskaźnika syntetycznego Wzrost (w zł) wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2003 i 2011 Dane źródłowe Treść Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 3 315,4 3 295,4 2 811,0 2 891,3 2 802,8 2 884,6 3 057,7 4 179,6 2 987,9 2 740,9 2 884,7 3 320,1 3 405,2 2 868,1 2 752,4 2 976,3 3 021,5 3 435,0 3 412,4 2 910,8 3 099,6 2 920,4 3 066,0 3 169,9 4 279,6 3 137,3 2 877,4 3 019,8 3 383,6 3 528,2 2 971,6 2 880,0 3 126,4 3 120,2 3 625,2 3 587,3 3 062,3 3 257,1 3 074,0 3 246,0 3 333,0 4 504,7 3 249,6 3 023,2 3 178,2 3 567,5 3 794,6 3 137,9 3 019,4 3 284,4 3 289,6 2003–2011 zł 2 409,7 2 356,9 2 087,3 2 096,2 2 067,6 2 123,4 2 216,2 3 096,0 2 183,7 2 018,6 2 107,5 2 374,7 2 488,6 2 117,7 2 050,2 2 204,3 2 221,6 2 506,9 2 477,6 2 153,5 2 180,2 2 144,4 2 188,2 2 303,4 3 227,0 2 249,9 2 081,8 2 192,8 2 511,3 2 587,1 2 173,2 2 104,0 2 263,6 2 308,0 2 636,8 2 617,2 2 268,9 2 290,6 2 235,0 2 287,9 2 443,9 3 381,1 2 367,7 2 179,6 2 307,6 2 650,2 2 729,6 2 263,6 2 218,3 2 389,0 2 407,0 2 866,0 2 860,7 2 443,2 2 486,2 2 430,0 2 470,9 2 666,2 3 670,8 2 607,5 2 372,8 2 525,0 2 882,6 2 933,3 2 467,1 2 398,0 2 610,8 2 615,8 3 158,5 3 135,8 2 691,7 2 772,0 2 653,6 2 740,6 2 903,6 4 036,3 2 873,2 2 614,1 2 781,2 3 167,7 3 239,1 2 745,4 2 615,3 2 868,8 2 881,0 1 310,6 1 353,7 1 061,4 1 261,6 1 083,8 1 221,7 1 223,3 1 499,3 1 162,3 1 073,2 1 142,7 1 310,3 1 414,4 1 113,5 1 016,1 1 155,4 1 154,8 Korelacja z wydatkami UE Wydatki ogółem ..................................................................................... -0,376 Wydatki ogółem bez dopłat bezpośrednich ........................................... -0,427 Wydatki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności ...................... -0,515 Programy regionalne ........................................................................ -0,173 Kapitał ludzki .................................................................................... -0,094 Infrastruktura .................................................................................... -0,385 Inne ................................................................................................... -0,485 Wydatki ze środków na Wspólną Politykę Rolną ................................... -0,209 Dopłaty bezpośrednie ....................................................................... -0,217 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ........................................... -0,193 125 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Nazwa wskaźnika Przeciętne dochody na jedną osobę Jednostka miary Zł rocznie na jednego mieszkańca Definicja (opis) Dochód osobisty ludności – wszystkie dochody rzeczywiste, jakie otrzymują gospodarstwa domowe, powiększone o wpłaty transferowe otrzymywane od państwa i pomniejszone o podatki płacone państwu. Są to dochody jakie gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na konsumpcję lub oszczędności. Inaczej mówiąc jest to dochód narodowy pomniejszony o ubezpieczenia społeczne oraz nie rozliczone zyski przedsiębiorstw i powiększony o odsetki od kredytów zaciągniętych przez podmioty niegospodarcze oraz płatności transferowe. Źródło: danych Bank Danych Lokalnych GUS Definicja wskaźnika syntetycznego Wzrost (w zł) wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2003 i 2011 Dane źródłowe Treść 2004 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 1 071,7 1 130,2 979,2 861,4 1 056,6 1 065,1 1 006,5 1 385,1 1 020,8 795,5 978,2 1 127,7 1 068,1 909,4 1 042,2 1 063,8 1 104,1 1 147,2 1 194,5 1 121,6 929,8 1 108,7 1 124,9 1 069,5 1 539,1 1 058,0 866,1 1 067,3 1 200,0 1 119,7 996,6 1 070,4 1 091,8 1 137,6 1 227,0 1 282,9 1 108,9 1 025,8 1 189,9 1 203,2 1 156,8 1 623,0 1 181,9 937,9 1 224,9 1 286,9 1 215,4 1 062,8 1 096,9 1 135,0 1 231,1 706,3 724,0 627,8 636,1 625,1 697,7 691,7 903,4 706,7 557,5 620,1 728,7 718,5 590,0 636,7 679,1 733,3 731,8 751,4 639,6 637,8 657,1 737,1 708,4 904,9 750,0 590,7 691,5 774,0 760,0 597,4 679,1 712,2 733,4 802,4 823,5 743,5 684,8 812,7 795,9 740,6 1 011,5 752,3 615,6 779,8 880,4 814,5 671,2 725,4 787,0 801,4 894,5 920,7 868,6 751,1 881,0 872,8 834,6 1 165,2 875,9 668,4 845,5 993,6 882,5 749,7 807,1 862,7 870,6 1 006,6 1 079,3 919,6 835,8 1 014,4 969,8 966,0 1 286,6 1 022,0 754,1 902,1 1 070,3 1 000,9 853,1 943,1 988,0 1 012,4 Korelacja z wydatkami UE Wydatki ogółem ...................................................................................... 0,439 Wydatki ogółem bez dopłat bezpośrednich ............................................ 0,385 Wydatki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności....................... 0,108 Programy regionalne ......................................................................... 0,127 Kapitał ludzki .................................................................................... -0,022 Infrastruktura .................................................................................... -0,123 Inne .................................................................................................... 0,605 Wydatki ze środków na Wspólną Politykę Rolną .................................... 0,503 Dopłaty bezpośrednie ........................................................................ 0,454 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ............................................ 0,536 126 2003–2011 zł 544,1 582,8 494,7 416,8 539,8 521,5 511,8 761,8 524,4 383,9 641,6 544,5 518,3 481,6 476,7 465,9 552,1 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Nazwa wskaźnika Odsetek osób zagrożonych relatywnym ubóstwem Jednostka miary Procent Definicja (opis) Wskaźnik zagrożenia ubóstwem relatywnym po uwzględnieniu w dochodach transferów społecznych procent osób, których dochód ekwiwalentny do dyspozycji (po uwzględnieniu w dochodach transferów społecznych) jest niższy od granicy ubóstwa ustalonej na poziomie 60% mediany rocznych ekwiwalentnych dochodów do dyspozycji w danym kraju Źródło: danych Bank Danych Lokalnych GUS Definicja wskaźnika syntetycznego Spadek (w punktach procentowych) wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2003 i 2011 Dane źródłowe Treść 2004 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 %% . . . . . . . . . . . . . . . . . 20,6 20,7 24,4 27,2 20,8 20,6 19,1 18,3 18,8 23,4 21,3 23,6 14,5 28,1 22,2 18,5 23,1 19,1 19,7 24,0 27,8 18,8 19,4 15,5 16,0 15,5 23,4 20,8 17,2 14,1 28,0 24,3 18,9 18,1 17,3 18,1 17,2 26,2 15,2 17,1 17,2 14,7 11,8 25,0 15,4 17,5 12,8 20,9 23,1 16,1 17,3 2003–2011 pp 16,9 14,8 16,7 27,6 18,5 18,4 14,6 12,4 13,9 25,5 17,9 16,5 13,0 23,6 20,5 16,3 16,3 17,1 15,7 17,6 27,9 22,3 17,6 15,6 12,5 11,0 22,6 16,7 17,6 12,9 23,7 20,8 17,4 18,3 17,6 15,9 19,2 30,7 23,3 17,8 17,7 15,0 14,7 24,1 13,4 15,1 12,4 23,2 15,1 17,6 17,4 17,7 12,8 17,9 31,3 25,1 19,1 20,4 14,0 13,4 21,3 16,2 16,8 13,0 25,5 16,5 16,9 17,5 3,0 7,9 6,5 -4,1 -4,3 1,5 -1,3 4,3 5,4 2,1 5,1 6,8 1,5 2,6 5,7 1,6 5,6 Korelacja z wydatkami UE Wydatki ogółem ...................................................................................... 0,096 Wydatki ogółem bez dopłat bezpośrednich ............................................ 0,049 Wydatki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności....................... 0,076 Programy regionalne ........................................................................ -0,021 Kapitał ludzki ..................................................................................... 0,143 Infrastruktura ..................................................................................... 0,053 Inne .................................................................................................... 0,142 Wydatki ze środków na Wspólną Politykę Rolną .................................... 0,100 Dopłaty bezpośrednie ........................................................................ 0,162 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ............................................ 0,031 127 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Nazwa wskaźnika Zgony niemowląt na 1000 urodzeń żywych Jednostka miary – Definicja (opis) Przypadająca na 1000 urodzeń żywych liczba zgonów dzieci w wieku poniżej roku. Źródło: danych Bank Danych Lokalnych GUS Definicja wskaźnika syntetycznego Spadek wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2003 i 2011 Dane źródłowe Treść 2004 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 6,8 8,1 7,4 7,9 8,3 5,5 6,0 6,0 4,3 7,2 7,1 6,6 7,9 5,5 4,5 7,1 7,8 2005 6,4 6,9 6,6 7,3 6,2 6,1 5,8 6,0 4,9 7,3 5,6 6,0 7,4 5,9 6,4 5,9 7,1 2006 6.0 6,9 5,7 6,4 6,5 5,5 5,4 5,0 5,4 7,0 6,2 5,5 7,3 5,0 5,0 6,1 6,6 2007 6,0 6,9 6,1 6,1 6,0 4,8 6,4 4,9 4,4 6,0 5,0 6,4 6,7 5,0 5,4 6,7 7,4 2008 5,6 7,4 5,8 6,4 5,4 5,3 4,9 4,9 5,9 5,4 5,3 5,5 6,8 4,7 5,1 5,6 5,1 2009 5,6 6,5 6,4 4,9 6,3 5,4 5,0 4,9 5,0 5,5 4,7 5,0 7,2 4,2 5,0 5,4 6,7 Korelacja z wydatkami UE Wydatki ogółem ..................................................................................... -0,092 Wydatki ogółem bez dopłat bezpośrednich ........................................... -0,109 Wydatki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności ...................... -0,092 Programy regionalne ........................................................................ -0,384 Kapitał ludzki .................................................................................... -0,412 Infrastruktura ..................................................................................... 0,318 Inne .................................................................................................... 0,027 Wydatki ze środków na Wspólną Politykę Rolną ................................... -0,066 Dopłaty bezpośrednie ....................................................................... -0,047 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ........................................... -0,084 128 2010 5,0 6,1 5,8 4,7 5,4 4,0 4,5 4,5 5,2 5,2 4,5 4,5 5,7 6,3 4,8 4,4 5,2 2011 4,7 5,6 6,0 4,4 5,6 4,5 4,3 3,4 3,8 5,3 4,8 4,1 6,0 6,0 4,7 3,7 6,1 2003 –2011 2,3 2,7 1,9 3,3 2,6 2,5 1,1 3,3 1,4 2,4 1,5 3,1 1,8 0,5 1,6 2,6 1,7 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Nazwa wskaźnika Zgony na choroby układu krążenia Jednostka miary Liczba zgonów na 10000 ludności Definicja (opis) Przypadająca na 100000 ludności liczba zgonów zaklasyfikowanych w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD 10) do kodów I00–I99 Źródło: danych Bank Danych Lokalnych GUS Definicja wskaźnika syntetycznego Zmniejszenie wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2003 i 2011 Dane źródłowe Treść 2004 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 44,2 46,6 42,3 51,8 36,0 55,0 42,8 43,5 44,1 43,7 37,0 37,2 46,8 50,7 35,0 42,2 39,9 2005 44,1 47,3 41,6 52,9 37,7 56,0 43,2 42,7 44,5 43,7 36,8 36,7 46,7 50,6 33,9 40,1 41,2 2006 44,2 48,5 43,0 50,8 40,8 55,0 42,3 42,8 44,1 41,3 42,7 36,6 46,8 52,1 33,6 40,4 41,4 2007 45,0 48,2 43,4 52,3 40,1 58,2 43,8 45,2 45,7 42,5 42,7 34,0 47,4 51,4 35,0 40,1 41,4 2008 45,3 50,8 44,4 52,9 40,2 57,0 44,2 47,1 46,7 42,4 40,9 31,7 47,1 52,7 35,6 40,0 42,3 2009 46,6 52,3 44,2 53,6 44,8 57,4 45,3 48,2 45,9 46,1 45,2 32,9 46,9 60,8 38,4 40,0 42,8 2010 45,6 49,3 44,4 55,1 42,5 56,0 42,0 47,2 46,5 45,5 45,2 34,3 45,5 58,7 37,4 37,9 43,7 2011 44,1 48,0 40,1 52,4 40,5 54,1 41,8 46,4 45,4 43,0 42,1 33,3 46,9 50,3 35,0 37,8 40,6 2003–2011 0,4 3,8 0,5 3,2 7,2 0,9 -2,7 1,7 -0,6 0,9 1,3 -2,5 -2,5 7,7 3,8 -4,8 3,4 Korelacja z wydatkami UE Wydatki ogółem ...................................................................................... 0,429 Wydatki ogółem bez dopłat bezpośrednich ............................................ 0,502 Wydatki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności....................... 0,504 Programy regionalne ......................................................................... 0,518 Kapitał ludzki ..................................................................................... 0,570 Infrastruktura ..................................................................................... 0,080 Inne ................................................................................................... -0,047 Wydatki ze środków na Wspólną Politykę Rolną .................................... 0,252 Dopłaty bezpośrednie ........................................................................ 0,221 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ............................................ 0,275 129 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Nazwa wskaźnika Zgony na choroby nowotworowe Jednostka miary Liczba zgonów na 10000 ludności Definicja (opis) Przypadająca na 100000 ludności liczba zgonów zaklasyfikowanych w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD 10) do kodów C00–D48 Źródło: danych Bank Danych Lokalnych GUS Definicja wskaźnika syntetycznego Zmniejszenie wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2003 i 2011 Dane źródłowe Treść 2004 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 24,1 25,2 25,3 22,5 22,9 27,0 22,3 25,2 22,8 19,1 23,6 24,2 25,2 23,0 22,0 24,0 25,1 2005 24,2 25,7 25,5 22,3 23,7 27,1 22,4 25,2 23,7 19,7 23,4 24,7 25,4 23,7 23,0 23,7 23,8 2006 24,6 26,2 26,0 22,4 23,1 27,1 23,2 25,4 23,5 20,1 23,7 25,9 25,5 24,4 23,7 24,7 24,6 2007 25,1 27,0 27,1 23,2 24,1 27,5 22,9 25,8 23,8 20,4 24,1 26,0 26,6 25,4 23,8 24,7 25,3 2008 25,0 26,9 26,2 23,9 24,6 27,6 23,2 25,7 23,8 20,6 23,4 24,8 26,5 25,4 24,3 24,5 25,3 2009 25,2 26,8 27,8 23,9 23,9 28,1 23,0 25,0 24,1 21,1 23,7 25,3 27,2 24,6 24,5 24,7 25,3 Korelacja z wydatkami UE Wydatki ogółem ..................................................................................... -0,026 Wydatki ogółem bez dopłat bezpośrednich ........................................... -0,045 Wydatki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności ....................... 0,031 Programy regionalne ........................................................................ -0,123 Kapitał ludzki ..................................................................................... 0,062 Infrastruktura ..................................................................................... 0,224 Inne ................................................................................................... -0,320 Wydatki ze środków na Wspólną Politykę Rolną ................................... -0,056 Dopłaty bezpośrednie ........................................................................ 0,012 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ........................................... -0,126 130 2010 25,1 26,0 28,3 22,7 24,3 28,3 23,4 25,2 23,9 20,2 23,5 25,4 27,1 24,6 24,9 24,5 26,4 2011 24,9 26,4 26,2 22,7 24,7 28,3 23,0 25,0 25,1 19,7 23,8 25,1 27,1 24,4 23,8 24,3 25,6 2003–2011 +0,8 -1,5 -1,5 -0,6 -2,2 -0,7 -0,8 0,3 -2,3 -0,0 -1,0 -1,1 -2,9 -0,9 -1,5 -1,4 -2,3 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Nazwa wskaźnika Przestępstwa stwierdzone na 1000 mieszkańców Jednostka miary – Definicja (opis) Przestępstwo stwierdzone jest to zdarzenie, co do którego w zakończonym postępowaniu przygotowawczym potwierdzono, że jest przestępstwem. Przestępstwo - zgodnie z Kodeksem karnym – jest to zbrodnia lub występek ścigany z oskarżenia publicznego lub z oskarżenia prywatnego objęty oskarżeniem prokuratora, a nadto każdy występek skarbowy, których charakter jako przestępstwa został potwierdzony w wyniku postępowania przygotowawczego. Źródło: danych Bank Danych Lokalnych GUS Definicja wskaźnika syntetycznego Zmniejszenie wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2003 i 2011 Dane źródłowe Treść 2004 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 38,3 44,9 39,2 29,4 41,9 35,9 38,9 40,5 35,4 23,1 30,3 50,4 43,0 32,9 37,4 34,9 39,6 2005 36,2 42,8 35,6 28,2 39,1 33,7 35,3 39,9 33,1 20,9 26,6 45,3 41,3 31,1 35,2 34,3 38,3 2006 33,8 41,4 32,7 26,4 38,4 31,0 32,3 36,6 31,3 19,7 23,2 40,9 39,3 32,1 34,3 30,8 35,8 2007 30,2 39,2 29,6 23,6 38,0 28,6 26,7 30,9 30,7 18,0 22,3 33,7 35,4 31,6 31,4 26,8 34,3 2008 28,4 36,6 28,5 23,1 37,6 28,0 25,1 26,2 28,1 18,1 21,4 33,9 33,0 27,2 27,6 26,9 31,5 2009 29,6 38,0 28,3 22,4 37,0 28,0 26,7 27,8 27,2 18,4 21,7 40,7 33,9 28,0 27,2 28,7 34,5 2010 29,8 39,7 27,1 22,2 38,8 29,5 28,5 26,7 29,7 17,5 20,8 36,5 36,5 26,4 26,4 28,3 36,0 2011 30,1 38,9 28,2 23,7 40,1 29,2 29,4 27,0 30,9 18,2 21,3 32,6 37,2 26,9 27,0 29,3 36,3 2003–2011 8,3 5,3 11,9 5,8 2,8 6,8 10,3 13,1 5,1 5,8 9,3 18,8 3,7 6,1 12,2 7,0 4,1 Korelacja z wydatkami UE Wydatki ogółem ...................................................................................... 0,132 Wydatki ogółem bez dopłat bezpośrednich ............................................ 0,126 Wydatki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności....................... 0,104 Programy regionalne ........................................................................ -0,073 Kapitał ludzki .................................................................................... -0,012 Infrastruktura ..................................................................................... 0,100 Inne .................................................................................................... 0,430 Wydatki ze środków na Wspólną Politykę Rolną .................................... 0,132 Dopłaty bezpośrednie ........................................................................ 0,119 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ............................................ 0,142 131 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Nazwa wskaźnika Wykrywalność przestępstw Jednostka miary Procent Definicja (opis) Przestępstwo wykryte – to takie przestępstwo stwierdzone, którego popełnienie zarzucono co najmniej jednej osobie i przyjęto w zakończonym postępowaniu przygotowawczym, że popełniła ona przestępstwo Źródło: danych Bank Danych Lokalnych GUS Definicja wskaźnika syntetycznego Spadek wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2003 i 2011 Dane źródłowe Treść 2004 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 2005 2006 2007 2008 2009 2011 %% 56,2 62,7 58,0 64,8 68,2 45,3 52,6 46,2 69,4 71,9 66,6 55,5 49,1 67,4 66,4 62,6 50,4 58,6 64,3 60,7 66,6 70,0 48,0 53,7 50,4 68,0 69,7 67,3 56,9 52,6 68,5 70,5 65,9 54,4 62,4 66,6 63,1 68,6 70,7 54,4 58,7 57,2 69,1 71,4 69,1 61,5 56,0 73,1 72,9 67,1 60,0 64,6 66,7 65,4 68,9 74,6 57,4 58,1 60,4 71,7 72,1 68,7 62,4 58,4 77,8 75,5 68,3 65,6 2003–2011 pp 65,9 67,6 67,8 69,9 75,9 63,5 61,5 58,7 72,1 72,6 69,0 63,6 60,0 77,3 73,6 71,7 66,3 67,1 67,7 66,9 70,1 75,9 65,3 63,9 59,1 72,3 72,2 68,7 71,5 60,6 79,1 71,6 73,3 68,6 Korelacja z wydatkami UE Wydatki ogółem ..................................................................................... -0,405 Wydatki ogółem bez dopłat bezpośrednich ........................................... -0,387 Wydatki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności ...................... -0,310 Programy regionalne ........................................................................ -0,724 Kapitał ludzki .................................................................................... -0,438 Infrastruktura ..................................................................................... 0,342 Inne .................................................................................................... 0,048 Wydatki ze środków na Wspólną Politykę Rolną ................................... -0,033 Dopłaty bezpośrednie ....................................................................... -0,364 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ........................................... -0,287 132 2010 67,9 67,8 66,3 72,5 76,1 65,5 66,1 59,9 73,0 73,3 69,0 70,6 63,6 78,4 71,6 73,3 70,7 68,7 68,1 70,2 73,9 77,7 65,8 68,1 61,1 73,5 73,8 70,3 65,4 64,4 79,9 72,1 75,2 71,1 13,5 6,8 12,3 7,8 10,8 20,4 15,4 16,8 5,8 0,8 6,2 12,1 18,4 12,3 3,7 14,8 21,0 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Nazwa wskaźnika Długość dróg publicznych na 100 km 2 Jednostka miary Km na 100 km 2 Definicja (opis) Drogi, z których może korzystać każdy zgodnie z ich przeznaczeniem, posiadające odpowiednią 74 kategorię ustaloną zgodnie z przepisami ustawy o drogach publicznych . Ze względu na funkcje w sieci drogowej, dzielą się na następujące kategorie: 1) drogi krajowe,2) drogi wojewódzkie, 3) drogi powiatowe, 4) drogi gminne. Źródło: danych Bank Danych Lokalnych GUS Definicja wskaźnika syntetycznego Zwiększenie wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2003 i 2011 Dane źródłowe Treść 2004 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2003–2011 km na 100 km2 80,6 91,5 76,7 71,4 57,1 89,6 143,3 81,0 90,5 77,4 53,8 63,3 163,8 103,6 50,8 83,2 56,6 81,2 90,7 78,5 72,3 57,6 90,5 144,3 83,1 88,8 78,6 54,6 62,9 163,7 103,2 51,1 84,2 55,6 81,7 91,2 78,9 72,7 57,8 92,2 145,4 84,5 88,9 79,2 54,6 63,2 163,9 104,1 50,6 85,1 55,8 82,8 91,6 80,1 73,7 59,2 93,4 147,3 86,0 89,2 80,2 55,7 64,1 163,9 105,6 51,0 86,5 57,3 83,5 91,5 81,3 74,9 58,2 94,5 149,0 87,2 89,3 80,9 56,3 64,6 164,5 107,1 51,0 87,9 57,5 85,8 91,9 84,3 78,0 58,5 99,6 147,8 92,7 90,4 82,2 58,7 64,9 170,6 111,0 51,4 89,7 59,0 87,6 92,4 87,0 80,5 58,4 102,4 155,8 94,8 91,5 84,1 59,4 66,8 172,4 111,6 52,3 90,3 59,2 89,7 94,4 89,6 84,9 59,2 108,5 157,8 97,3 90,0 84,9 61,0 67,7 179,6 114,7 53,3 91,2 59,2 10,1 3,7 13,9 13,7 2,9 19,5 16,1 18,8 -0,4 7,3 8,1 5,8 17,7 14,6 2,8 9,4 2,3 Korelacja z wydatkami UE Wydatki ogółem ..................................................................................... -0,313 Wydatki ogółem bez dopłat bezpośrednich ........................................... -0,287 Wydatki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności ...................... -0,329 Programy regionalne ........................................................................ -0,394 Kapitał ludzki .................................................................................... -0,254 Infrastruktura .................................................................................... -0,086 Inne .................................................................................................... 0,257 Wydatki ze środków na Wspólną Politykę Rolną ................................... -0,198 Dopłaty bezpośrednie ....................................................................... -0,318 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ........................................... -0,064 74 Dz. U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 z późn. zm. 133 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Nazwa wskaźnika Liczba łóżek szpitalnych na 1000 mieszkańców Jednostka miary – Definicja (opis) Do łóżek w szpitalach ogólnych nie wlicza się łóżek/miejsc pobytu dziennego, łóżek (leżanek) wchodzących w skład wyposażenia stanowiska diagnostycznego, porodowego, dializacyjnego itp oraz łóżek pomocniczych na których pacjent przebywa chwilowo np wybudzeniowych, zalicza się (od 2008r.) łóżka i inkubatory dla noworodków. Źródło: danych Bank Danych Lokalnych GUS Definicja wskaźnika syntetycznego Zwiększenie wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2003 i 2011 Dane źródłowe Treść 2004 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 4,8 5,1 4,4 5,3 4,6 5,5 4,3 4,6 4,1 4,2 5,2 3,9 5,8 4,6 4,3 4,7 4,8 2005 4,7 4,9 4,4 5,1 4,3 5,3 4,3 4,6 4,0 4,2 5,1 3,9 5,7 4,5 4,2 4,7 4,6 2006 4,6 4,7 4,2 5,1 4,2 5,1 4,2 4,5 4,0 4,3 5,0 3,8 5,7 4,5 4,2 4,6 4,6 2007 4,6 4,6 4,2 5,1 4,3 5,2 4,1 4,4 4,1 4,3 5,0 3,7 5,6 4,4 4,1 4,5 4,6 2008 4,8 4,7 4,5 5,3 4,4 5,4 4,4 4,7 4,3 4,7 5,2 3,9 5,8 4,9 4,3 4,7 4,7 2009 4,8 4,8 4,4 5,3 4,3 5,3 4,4 4,6 4,3 4,6 5,2 4,0 5,7 5,0 4,2 4,7 4,7 Korelacja z wydatkami UE Wydatki ogółem ..................................................................................... -0,085 Wydatki ogółem bez dopłat bezpośrednich ............................................ 0,010 Wydatki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności ....................... 0,188 Programy regionalne ......................................................................... 0,439 Kapitał ludzki ..................................................................................... 0,522 Infrastruktura .................................................................................... -0,251 Inne ................................................................................................... -0,081 Wydatki ze środków na Wspólną Politykę Rolną ................................... -0,201 Dopłaty bezpośrednie ....................................................................... -0,238 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ........................................... -0,154 134 2010 4,7 4,8 4,3 5,2 4,1 5,3 4,3 4,6 4,3 4,5 5,0 3,8 5,6 5,0 4,1 4,5 4,5 2011 4,7 4,8 4,3 5,2 4,1 5,3 4,3 4,6 4,3 4,5 4,7 3,7 5,5 5,1 4,3 4,5 4,5 2003–2011 -0,2 -0,2 -0,2 -0,2 -0,6 -0,3 -0,1 -0,1 0,0 0,3 -0,6 -0,3 -0,3 0,4 0,0 -0,3 -0,4 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Nazwa wskaźnika Odsetek mieszkańców z dostępem do sieci wodociągowej Jednostka miary Procent Definicja (opis) Przez wodociąg należy rozumieć instalacje wodociągowe (wraz z urządzeniami odbioru znajdującymi się w mieszkaniu) doprowadzające wodę z sieci (za pomocą czynnych połączeń) od przewodu ulicznego lub z urządzeń lokalnych (własne ujęcia wody). Źródło: danych Bank Danych Lokalnych GUS Definicja wskaźnika syntetycznego Zwiększenie wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2003 i 2011 Dane źródłowe Treść 2004 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 %% 85,5 90,6 89,5 78,4 87,9 88,5 71,4 79,2 94,3 73,7 85,7 91,5 92,8 81,1 87,0 91,5 92,9 86,1 90,9 89,8 78,8 88,2 88,8 73,5 80,4 94,3 74,0 86,2 91,8 93,0 81,8 87,9 91,7 93,0 86,4 91,0 90,0 79,2 88,4 89,0 73,8 81,0 94,4 74,4 86,7 91,8 93,1 82,4 88,0 91,9 93,1 86,7 91,1 90,3 79,8 88,7 89,2 74,2 81,9 94,4 74,8 87,0 91,9 93,2 82,8 88,3 92,0 93,1 2003–2011 pp 87,0 91,3 90,5 80,2 89,1 89,4 74,7 82,7 94,4 75,2 87,2 92,4 93,3 83,2 88,5 92,3 93,2 87,3 91,4 90,6 80,8 89,2 89,5 75,3 83,1 94,5 75,5 87,4 92,6 93,3 83,5 88,7 92,4 93,3 87,4 91,5 90,8 81,1 89,4 89,6 75,7 83,5 94,5 75,7 87,6 92,7 93,3 83,9 88,9 92,5 93,3 87,6 91,6 90,9 81,5 89,6 89,7 76,0 84,0 94,5 75,9 87,9 92,8 93,4 84,3 89,1 92,6 93,4 2,5 1,1 1,6 3,9 2,1 1,5 5,2 5,5 0,3 2,7 2,7 1,5 0,7 3,9 2,4 1,3 1,2 Korelacja z wydatkami UE Wydatki ogółem ...................................................................................... 0,120 Wydatki ogółem bez dopłat bezpośrednich ............................................ 0,190 Wydatki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności....................... 0,141 Programy regionalne ......................................................................... 0,125 Kapitał ludzki ..................................................................................... 0,074 Infrastruktura .................................................................................... -0,079 Inne .................................................................................................... 0,529 Wydatki ze środków na Wspólną Politykę Rolną .................................... 0,085 Dopłaty bezpośrednie ........................................................................ 0,026 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ............................................ 0,199 135 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Nazwa wskaźnika Odsetek mieszkańców z dostępem do sieci kanalizacyjnej Jednostka miary Procent Definicja (opis) Budynek, wewnątrz którego - w obrębie mieszkań bądź w korytarzu - znajduje się instalacja (do której podłączone są takie urządzenia jak: zlew, ustęp, umywalka, wanna) umożliwiająca odprowadzenie nieczystości i zużytej wody (tzw. ścieków) do odbiorników. Źródło: danych Bank Danych Lokalnych GUS Definicja wskaźnika syntetycznego Zwiększenie wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2003 i 2011 Dane źródłowe Treść 2004 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 2005 2006 2007 2008 2009 58,3 65,7 60,6 44,3 60,4 56,5 47,6 56,9 52,1 48,8 56,9 72,7 66,5 43,0 63,7 56,6 73,0 59,2 66,1 61,4 44,9 61,1 57,4 48,8 57,8 53,6 50,4 57,8 73,1 67,3 44,5 64,4 58,0 73,3 59,8 66,4 62,0 45,4 61,8 57,8 49,6 58,6 54,3 51,3 58,4 73,5 67,7 45,5 64,6 58,6 73,6 60,3 66,9 62,5 45,9 62,1 58,1 50,1 59,4 55,4 52,2 58,9 73,8 68,1 46,1 65,0 59,2 73,9 2011 2003–2011 pp 61,0 67,5 63,1 46,2 62,4 58,4 51,1 60,1 58,4 53,8 59,5 74,6 68,4 46,4 65,4 59,7 74,2 61,5 67,8 63,9 46,6 62,8 58,6 51,9 60,9 58,7 54,9 60,0 74,9 68,6 46,7 65,7 60,4 74,5 Korelacja z wydatkami UE Wydatki ogółem ..................................................................................... -0,155 Wydatki ogółem bez dopłat bezpośrednich ........................................... -0,092 Wydatki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności ....................... 0,021 Programy regionalne ......................................................................... 0,290 Kapitał ludzki ..................................................................................... 0,131 Infrastruktura .................................................................................... -0,271 Inne .................................................................................................... 0,001 Wydatki ze środków na Wspólną Politykę Rolną ................................... -0,207 Dopłaty bezpośrednie ....................................................................... -0,238 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ........................................... -0,167 136 2010 %% 62,0 68,1 64,3 47,2 63,3 58,8 52,7 61,5 59,2 56,9 60,0 75,4 69,0 47,4 65,8 61,0 74,8 63,5 69,3 65,2 48,5 64,4 59,8 54,5 63,1 60,8 60,7 61,0 76,5 70,1 50,0 66,8 62,6 76,0 6,1 4,1 5,3 5,0 4,8 4,4 8,0 6,9 9,4 13,8 5,0 4,4 4,2 8,0 3,9 7,1 3,9 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Nazwa wskaźnika Odsetek dzieci wiejskich objętych wychowaniem przedszkolnym Jednostka miary Procent Definicja (opis) Odsetek dzieci w wieku 3-5 lat objętych wychowaniem przedszkolnym w placówkach na wsi Źródło: danych Bank Danych Lokalnych GUS Definicja wskaźnika syntetycznego Zwiększenie wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2003 i 2011 Dane źródłowe Treść 2004 Polska Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 % 17,5 14,7 10,8 12,2 17,9 16,9 20,3 14,1 46,6 15,2 5,9 13,6 36,3 12,4 8,1 25,8 6,4 19,1 15,7 11,6 13,0 18,7 18,9 22,4 15,9 49,8 16,8 6,4 15,6 39,3 14,1 9,2 27,5 7,0 21,4 17,9 12,7 14,7 22,7 21,0 25,6 18,7 52,8 18,8 7,7 16,9 43,3 15,5 10,3 30,8 8,2 23,1 18,9 13,3 15,5 22,6 23,0 27,0 21,6 55,5 20,9 8,0 18,9 47,4 16,7 11,2 32,4 9,5 2003–2011 pp 28,5 24,2 17,6 20,8 27,3 28,3 33,6 26,9 60,1 27,1 12,7 22,2 53,6 22,2 18,4 37,9 13,6 37,5 34,9 27,3 31,3 35,1 38,0 41,9 37,0 63,1 35,4 21,7 34,7 61,5 33,7 21,2 44,2 24,8 43,1 38,8 32,4 37,7 42,7 43,8 47,9 43,5 66,4 41,4 27,4 39,9 65,3 42,8 27,9 47,8 30,1 52,0 48,1 42,2 48,2 49,0 52,2 57,1 55,0 70,4 50,8 40,8 49,7 71,8 50,9 38,2 53,7 37,8 35,3 33,8 32,1 36 32,1 35,5 37,8 41,5 26,4 36,6 34,8 37,4 38,4 38,2 30,7 29,2 30,6 Korelacja z wydatkami UE Wydatki ogółem ..................................................................................... -0,232 Wydatki ogółem bez dopłat bezpośrednich ........................................... -0,082 Wydatki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności ....................... 0,042 Programy regionalne ........................................................................ -0,166 Kapitał ludzki .................................................................................... -0,146 Infrastruktura .................................................................................... -0,271 Inne .................................................................................................... 0,207 Wydatki ze środków na Wspólną Politykę Rolną ................................... -0,315 Dopłaty bezpośrednie ....................................................................... -0,454 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ........................................... -0,157 137 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Aneks C. Prognoza PKB dla województw na lata 2010–2011 Celem analizy była konstrukcja prognoz PKB dla województw na 2010 i 2011 r. Po przeglądzie literatury rozważyliśmy dwa podejścia: – – sporządzenie prognozy na podstawie 16 modeli dla województw sporządzenie prognozy na podstawie konstrukcji jednego modelu panelowego (przekrojowoczasowego). Po analizach wstępnych lepsze wyniki w zakresie dokładności odzwierciedlenia zmienności PKB w województwach, jak i samych prognoz lepsze wyniki uzyskaliśmy z zastosowania metody 1. W niniejszym dokumencie przedstawiamy te wyniki (prognozy znajdują się w pliku prognoza.xls). W chwili obecnej udoskonalamy model panelowy, zobaczymy jakie będą jego wyniki. Analiza wstępna Jako potencjalne zmienne objaśniające ( predykatory) rozpatrywaliśmy następujące zmienne, których wartości dostępne są . pkb_pl (PKB na poziomie kraju 1995-2011), pkb (PKB na poziomie woj. 1995-2009), wyd_gosp (przeciętne miesięczne wydatki gospodarstw domowych per capita 1998-2011), ceny (wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych 2003-2011), doch_bud (dochody budżetów woj. 1999-2011), nau_tech (nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach ogółem 2005-2011), akt_ogol (aktywni zawodowo ogółem 1995-2011), akt_prac (aktywni zawodowo pracujący 1995-2011), akt_bez (aktywni zawodowo bezrobotni 1995-2011), prod_przem (produkcja sprzedana przemysłu 2006-2011), pdm (podmioty gospodarki narodowej ogółem 2002-2011), prod_bud (produkcja sprzedana budownictwa 2009-2011), 2 pow (powierzchnia ogółem w km 2008-2011), pdm_now (podmioty nowo zarejestrowane 2009-2011), lud (ludność 1995-2011), przy_prze (przychody z całokształtu działalności przedsiębiorstw 2005-2011), wyn_fin (wyniki finansowe przedsiębiorstw netto 2005-2011). 139 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA W następnym kroku przeprowadzono analizę korelacji pomiędzy PKB dla województw, a w/w zmiennymi (korelacje dla danych panelowych). Oczywiście analizowane szeregi czasowe są niestacjonarne (PKB~I(1)), ale są jednocześnie tak krótkie, że nie analizowano korelacji dla pierwszych różnic. Współczynniki korelacji liniowej wybranych zmiennych z PKB wyd_gosp 0,99 ceny 0,65 doch_bud 0,94 nau_tech 0,76 akt_ogol 0,44 akt_prac 0,48 akt_bez -0,38 prod_prze 0,94 pdm 0,96 prod_bud 0,98 pow -0,91 pdm_now -0,17 Lud 0,69 przy_przed 0,99 wyn_fin 0,82 Do dalszego badania wybrano zmienne: wyd_gosp (przeciętne miesięczne wydatki gospodarstw domowych per capita) oraz pkb_pl, ze względu na wynik korelacji oraz długość szeregów czasowych. Modele Po wstępnej analizie różnych modeli, biorąc pod uwagę krótkość szeregów czasowych do estymacji 75 wykorzystaliśmy estymator UMNK Hildretha-Lu . Modele estymowane KMNK wykazywały autokorelację pierwszego rzędu reszt, na co wskazywała statystyka Durbina-Watsona. W kolejnym kroku model dla każdego województwa szacowano metodą Hildretha-Lu z wykorzystaniem obserwacji z lat 1999-2009 (ze względu na opóźnienia szereg czasowy skrócił się jeszcze o jeden rok). Estymacji 76 dokonano w programie Gretl . Wyniki modelowania dla każdego z woj. wykazały, że najlepszą prognozę zarówno pod względem 2 skorygowanego wskaźnika R , błędu prognozy ex ante, jak i odchyleń sumy PKB dla województw od danych dla kraju uzyskano z modelu pkbwt = α + β⋅pkbplt + γ⋅wgt-1 + εt, εt, = ρ⋅ εt,-1 + ϑt, gdzie indeks oznacza czas, – województwo, oznacza dane dla Polski, to wydatki gospodarstw domowych, to składnik losowy o średniej 0 oraz stałej i skończonej wariancji, natomiast , , i to parametry podlegające estymacji. Taki model dla każdego województwa charakteryzował się homoskedastycznymi, nieskorelowanym składnikiem losowym o rozkładzie normalnym. Uzyskane w pierwszym kroku prognozy skorygowano w celu sumowalności do wartości PKB dla kraju (korekta była nieznaczna i wyniosła 0,33% dla 2010 r. i 0,03% dla 2011 r.). 75 C. Hildreth, J.Y. Lu, Demand Relations with Autocorrelated Disturbances, Technical Report 276, Michigan State University Agricultural Experiment Station, East Lansing, MI; J. Neter, W. Wasserman, M. H. Kutner, Applied Regression Models, Homewood, Irwin 1989. 76 Zob. T. Kufel, Ekonometria. Rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem programu GRETL. wydanie 3, PWN, Warszawa.2011 140 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Aneks D. Badane kategorie wydatków Tabela poniżej zawiera listę programów, które zostały uwzględnione w prezentowanym w raporcie rozliczeniu wydatków finansowanych środkami pochodzącymi z budżetu UE. W kolumnie „Klasyfikacja w układzie zagregowanym” wskazano do której z sześciu zagregowanych grup wydatków zaliczaliśmy wydatki z danego programu. Lp. Nazwa Okres programowania 1 Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2004–2006 2 Regionalne Programy Operacyjne 2007–2013 3 Program Operacyjny „Rozwój Polski Wschodniej” 2007–2013 4 Program Operacyjny „ Rozwój Zasobów Ludzkich” 2004–2006 5 Program Operacyjny „Kapitał Ludzki” 2007–2013 6 Fundusz Spójności 2004–2013 7 Sektorowy Program Operacyjny „ Transport” 2004–2006 8 Program Operacyjny „Infrastruktura i Środowisko” 2007–2013 9 Sektorowy Program Operacyjny „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw” 2004–2006 12 Sektorowy Program Operacyjny „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb” Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich” Program Operacyjny „Innowacyjna Gospodarka” 13 Program Operacyjny „Pomoc Techniczna” 2007–2013 14 Dopłaty dla rolników 2004–2013 15 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2004–2013 16 Program PHARE Do 2004 17 Program SAPARD Do 2004 10 11 Klasyfikacja w układzie zagregowanym Programy regionalne Kapitał ludzki Infrastruktura 2004–2006 2004–2006 Pozostałe programy strukturalne 2007–2013 Wspólna Polityka Rolna Programy przedakcesyjne 141 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Bibliografia Bradley J., Zaleski J., Tomaszewski P., Zembaty M., Ocena wpływu Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia i Programów Operacyjnych na lata 2007-2013 na polską gospodarkę przy pomocy modelu makroekonomicznego HERMIN. Raport zbiorczy, Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego, Wrocław 2006 Bukowski M., Pelle D., Saj W. M., Wpływ funduszy unijnych na gospodarkę Polski w latach 2004– 2020, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa 2008 Corruption Perceptions Index 2012, Transparency International, Berlin 2012, dostępny na stronie internetowej Transparency International: http://cpi.transparency.org/cpi2012/press/ Domański B., Dylematy polityki rozwoju polskich regionów, w: Kukliński A., Woźniaka J. (red.), Transformacja sceny europejskiej i globalnej XXI wieku, Strategie dla Polski, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków 2012 Fitoussi J., Sen A., Stiglitz J., Report by the Commission on the Measurement of Economic Performance and Social Progress, Commission sur la Mesure de la Performance Économique et du Progrès Social, Paris 2009, dostępny na stronie internetowej: www.stiglitz-sen-fitoussi.fr/documents/rapport_anglais.pdf Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi (w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007–2013), Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2012 Hildreth C., Lu J.Y., Demand Relations with Autocorrelated Disturbances, Technical Report 276, Michigan State University Agricultural Experiment Station, East Lansing, MI; 1960 Kaczor T., Model MaMoR2. Informacje o konstrukcji i założeniach, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2006 Kaczor T., Prognoza oddziaływania makroekonomicznego realizacji Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007 – 2013, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2006 Kaczor T., Mackiewicz-Łyziak J., Michniewicz N., Socha R., Soszyński K., Wpływ realizacji polityki spójności na kształtowanie się głównych wskaźników dokumentów strategicznych NPR 2004–2006 i NSS 2007 – 2013. Raport końcowy 2009. Tom I Opis, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, PreVision, Warszawa 2009 Kufel T., Ekonometria. Rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem programu GRETL, wyd. 3, PWN, Warszawa 2011 Mackiewicz-Łyziak J., Malinowska-Misiąg E., Misiąg W., Osiński R., Tomalak M., Dochody i wydatki publiczne w latach 2008–2009. Analiza regionalna, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2011 143 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Mackiewicz M., Malinowska-Misiąg E., Misiąg W., Tomalak M., Dochody i wydatki publiczne. Analiza regionalna, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa 2004 Mackiewicz M., Malinowska-Misiąg E., Misiąg W., Tomalak M., Przestrzenne rozmieszczenie dochodów i wydatków publicznych w Polsce w 2003 roku, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2005 Mackiewicz-Łyziak J., Malinowska-Misiąg E., Misiąg W., Osiński R., Tomalak M., Dochody i wydatki publiczne w latach 2008–2009. Analiza regionalna, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2011 Mackiewicz-Łyziak J., Misiąg W., Tomalak M., Dochody i wydatki publiczne w latach 2006–2007. Analiza regionalna, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2009 Mackiewicz M., Malinowska-Misiąg E., Misiąg W. (red.), Tomalak M., Ramy finansowe strategii Rozwoju województw na lata 2007–2013, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2006, dostępne na stronie internetowej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego: http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/informator/nsro/ekspertyzy/sty_1/misiag_ramy_finansowe_rpo.pdf Malinowska-Misiąg E., Misiąg W., Tomalak M., Przestrzenne zróżnicowanie dochodów i wydatków publicznych w Polsce w latach 2004–2005, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2007 Misiąg W., Siedem lat wdrażania budżetu zadaniowego – refleksje i prognozy, w: MarchewkaBartkowiak K., Szpringer Z. (red.), Budżet zadaniowy, „Studia BAS” Nr 1(33) 2013, Wydawnictwo Sejmowe Kancelarii Sejmu, Warszawa 2013 Misiąg W., Tomalak M., Analiza algorytmów podziału środków publicznych z punktu widzenia polityki regionalnej, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2009 Neter J., Wasserman W., Kutner M. H., Applied Regression Models, Homewood, Irwin 1989 Ocena wpływu realizacji PROW 2007–2013 na gospodarkę Polski. Prezentacja wyników, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa 2012 Plan stabilności I rozwoju – wzmocnienie gospodarki Polski wobec światowego kryzysu finansowego, dokument przyjęty przez Radę Ministrów 27 listopada 2008 r., dostępny na stronie internetowej http://www.poprzedniastrona.premier.gov.pl/s.php?id=2793 Płatności bezpośrednie – kampanie 2004–2011 – stan na dzień 29.02.2012 (http://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/wdrazane-programy-i-dzialania-dane-liczbowe/zrealizowaneplatnosci-obszarowe.html) Polska. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007–2013 wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie – Narodowa Strategia Spójności, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2006 Polska – wskaźniki makroekonomiczne, publikacja elektroniczna Głównego Urzędu Statystycznego http://www.stat.gov.pl/gus/wskazniki_makroekon_PLK_HTML.htm Raport o stanie technicznym nawierzchni sieci dróg krajowych na koniec 2004 roku, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Warszawa 2005 Raport o stanie technicznym sieci dróg krajowych na koniec 2011 roku, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Warszawa 2012, dostępne na stronie internetowej Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad: https://www.gddkia.gov.pl/userfiles/articles/s/system-oceny-stanu-nawierzchni_6165/Raport%20na% 20koniec%202011.pdf 144 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Raport z postępów wdrażania Regionalnych Programów Operacyjnych na lata 2007–2013. Rok 2011, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012 Realizacja programu aktywizacji zawodowej osób do 30 roku życia w województwie lubuskim, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2012 Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007–2013, przyjęty przez Zarząd Województwa Podkarpackiego, dostępny na stronie internetowej www.rpo.podkarpackie.pl/ Schepelmann P., Goossens J., Maakipa A. (red.), Towards Sustainable Development, Wuppertal Institute for Climate, Environment and Energy, Wuppertal 2010 Skumulowane przepływy finansowe między RP a UE w 2011 r., publikacja internetowa Ministerstwa Finansów http://www.archbip.mf.gov.pl/ Sprawozdanie okresowe z realizacji Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko za II półrocze 2007, 2008, 2009, 2010 oraz 2011 r., dostępne na stronie internetowej www.pois.gov.pl/AnalizyRaportyPodsumowania/Strony/default.aspx Sprawozdanie okresowe z realizacji Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka za II półrocze 2007, 2008, 2009, 2010 oraz 2011 r., dostępne na stronie internetowej http://www.poig.gov.pl/AnalizyRaportyPodsumowania/Strony/default.aspx Sprawozdanie okresowe z realizacji Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej za II półrocze 2007, 2008, 2009, 2010 oraz 2011 r., dostępne na stronie internetowej http://www.polskawschodnia.gov.pl/AnalizyRaportyPodsumowania/Strony/default.aspx#zakladka=2&strona=1 Sprawozdanie roczne z realizacji Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowiska 2011, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012 Sprawozdanie z działalności Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa za rok 2011, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Warszawa 2012 Sprawozdanie z realizacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki za II półrocze 2007, 2008, 2009, 2010 oraz 2011 r. (www.efs.gov.pl/AnalizyRaportyPodsumowania/Strony/default.aspx?zakladka=1&strona=1#zakladka=1&str ona=1) Sprawozdanie z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 za lata 2007, 2008, 2009, 2010, oraz 2011 (http://www.minrol.gov.pl/pol/Wsparcie-rolnictwa-i-rybolowstwa/PROW2007-2013/Dokumenty-analizy-raporty) Tabele wskaźników monitorowania PROW, Europejska Sieć na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, http://enrd.ec.europa.eu/policy-in-action/rural-development-policy-in-figures/rdp-monitoring-indicatortables/pl/rdp-monitoring-indicator-tables_pl.cfm Transfery finansowe między Polską a UE według stanu na dzień 31 marca 2013 r. (część opisowa), publikacja internetowa Ministerstwa Finansów: http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/unia-europejska/transfery-finansowe-polska-ue Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 z późn. zm.) Ustawa z dnia 1 lipca 2005 roku z dnia 1 lipca 2005 r. o ustanowieniu programu wieloletniego „Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych (Dz. U. Nr 148, poz. 1200, z późn. zm.) Ustawa z dnia 25 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. 2005 nr 249 poz. 2104, z późn. zm.) – uchylona 145 OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA POMOCY FINANSOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ JAKO INSTRUMENTU POLITYKI SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ ORAZ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. – ustawa o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240, z późn. zm.) Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1241, z późn. zm.) Ustawa budżetowa na rok 2013. Uzasadnienie – tom I, Rada Ministrów, Warszawa 2012 Wdrażanie budżetu państwa w układzie zadaniowym – ocena procesów: planowania, monitorowania i sprawozdawczości, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2012 Worldwide Governance Indicators, strona internetowa Banku Światowego: http://info.worldbank.org/governance/wgi/index.asp Wpływ realizacji polityki spójności na kształtowanie się głównych wskaźników dokumentów strategicznych – Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 i Narodowej Strategii Spójności 2007-2013 oraz innych wybranych wskaźników makroekonomicznych na poziomie krajowym i regionalnym. 2009 – Raport roczny. Część I – omówienie wyników, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa 2009 Wyjść poza PKB. Pomiar postępu w zmieniającym się świecie, komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego, KOM(2009) 433, Bruksela 2009 Wykaz beneficjentów, którzy otrzymali pomoc finansową w ramach PO „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007–2013, w 2007, 2008, 2009, 2010 i 2011 (http://www.minrol.gov.pl/pol/Wsparcie-rolnictwa-i-rybolowstwa/PO-RYBY-2007-2013/Kontrola-monitoringsprawozdawczosc-PO-RYBY-2007-2013) Wykorzystanie środków Unii Europejskiej na realizację projektów aktywizacji zawodowej bezrobotnych w ramach komponentu regionalnego programu operacyjnego kapitał ludzki 2007–2013, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2012 Wykorzystanie środków UE w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007–2013. Informacja miesięczna za marzec 2013 r., Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2013 https://www.mrr.gov.pl/fundusze/fundusze_europejskie/wykorzystanie_funduszy/sprawozdania_miesieczn e/strony/lista.aspx Wykorzystanie środków UE w ramach Strategii Wykorzystania Funduszu Spójności na lata 2004– 2006 oraz Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007–2013 (http://www.mrr.gov.pl/aktualnosci/fundusze_europejskie_2004_2006/Documents/NSRO_miesieczna_ lipiec_2012.pdf) Zadłużenie, publikacja internetowa Ministerstwa Zdrowia: http://www.mz.gov.pl/wwwmz/index?mr=b3&ms=0&ml=pl&mi=0&mx=0&ma=3917 Zaleski J., Tomaszewski P., Wojtasiak A., Bradley J., Modyfikacja i uaktualnienie modelu HERMIN dla Polski, Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego, Wrocław 2004 Zestawienie metodologii algorytmów, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007 146 ;
