Paulin Moszczyński

Moszczyński Paulion
Brzesko
1
Reumatyzm
Krakowska Wyższa Szkoła Promocji Zdrowia w Krakowie
DOLEGLIWOŚCI REUMATYCZNE - PRZYCZYNY I SKUTKI
 5,5 miliona Polaków cierpi na schorzenia reumatyczne - mówi raport badania
przesiewowego pt. „Nasze dolegliwości”, zrealizowanego na zlecenie Instytutu
Reumatologii w Warszawie.
 22% społeczeństwa uskarża się na przewlekłe choroby stawów; częściej są to
kobiety niż mężczyźni. Liczba ta 2,5-krotnie przewyższa liczbę pacjentów z
problemami kardiologicznymi (8%).
 Ankietowani najczęściej uskarżają się na bóle kręgosłupa lędźwiowego (40%).
Kolejne grupy dolegliwości to bóle karku oraz kolan, których doświadcza 28%
społeczeństwa.
 U 21% badanych skarżących się na dolegliwości reumatyczne lekarz rozpoznał
chorobę zwyrodnieniową stawów. To grupa 5,3 mln osób.
REUMATOIDALNE ZAPALENIE STAWÓW
Jest to poważne,
powodujące
różnego stopnia inwalidztwo, schorzenie
reumatyczne. Występuje co najmniej u 1% ludności, niezależnie od rasy oraz rejonu
geograficznego. Przyczyna choroby jest nadal nieznana, chociaż poznano już wiele
mechanizmów powodujących destrukcję stawów. Na pierwszym miejscu wymienia się
skłonność dziedziczną do zachorowania na reumatoidalne zapalenie stawów. Obecność
specyficznych cząsteczek białka tworzących układ antygenów zgodności tkankowej
2
(oznacza się je terminem HLA-DR 4), na powierzchni komórek krwi, sprzyja
rozwojowi choroby. Cząsteczki takie występują aż u 73% pacjentów. Reumatoidalne
zapalenie stawów pojawia się trzy razy częściej u krewnych pierwszego stopnia osób
dotkniętych tą chorobą. Ponieważ na reumatoidalne zapalenie chorują trzykrotnie
częściej kobiety od mężczyzn sądzi się, że hormony płciowe kobiece mogą mieć
wpływ na rozwój powyższego schorzenia. W dalszym ciągu poszukuje się czynnika
zakaźnego
(jakiegoś
drobnoustroju)
który
powodowałby
rozwój
choroby.
Immunolodzy sądzą, że choroba jest następstwem zaburzenia funkcji układu
odpornościowego
pod wpływem nieznanego jeszcze czynnika zewnętrznego bądź
wewnętrznego „drzemiącego” w organiźmie człowieka. W rezultacie rozregulowania
czynności tego układu dochodzi do procesu zapalnego błony maziowej stawów.
Zmiany jakie występują w błonie maziowej podobne są do miejscowego „procesu
nowotworowego”. Stan zapalny rozprzestrzenia się na chrząstki, kości i ścięgna.
Reumatoidalne zapalenie stawów występuje zwykle między 30 a 40 rokiem życia. Nie
mniej jednak na reumatoidalne zapalenie stawów mogą chorować nawet niemowlęta.
U 70% pacjentów początek jest powolny, podstępny, trudny do uchwycenia. U 10%
chorych choroba rozpoczyna się nagle i bardzo gwałtownie z dnia na dzień, podczas
gdy u pozostałych 20%, objawy chorobowe rozwijają się w ciągu kilku dni lub
tygodni. Zwykle zaatakowane są stawy rąk i nadgarstków, kolan oraz stóp, obustronnie
lub tylko po jednej stronie. Proces zapalny stawów skroniowo-żuchwowych i
biodrowych traktuje się jako „złośliwą” lokalizację schorzenia. Niemniej jednak,
choroba może rozpocząć się od stawów łokciowych czy barkowych a także od
zapalenia ścięgien zginaczy lub prostowników rąk. Wśród większości pacjentów,
reumatoidalne zapalenie stawów przebiega cyklicznie. Okresy poprawy przeplatają
się z okresami nasilenia objawów. Początkowe dolegliwości ogólne są nietypowe.
Podobne objawy mogą występować w różnych schorzeniach. Są to: osłabienie, stany
podgorączkowe, niejasne bóle stawowe, poranna sztywność stawów. Później rozwija
się proces zapalny, zwykle w obrębie małych stawów rąk. Gorsze rokowanie choroby
dotyczy przypadków kiedy zachoruje mężczyzna przed 50 rokiem życia oraz kobieta w
wieku pomenopauzalnym. W miarę rozwoju reumatoidalnego zapalenia stawów
3
występują objawy ogólne takie jak wyniszczenie organizmu, uszkodzenie mięśnia
sercowego, nerek, wątroby, anemia. Zniszczenia stawów prowadzą do różnego rodzaju
zniekształceń, nadwichnięć, zwichnięć, co stanowi przyczynę upośledzenia sprawności
fizycznej pacjentów.
Ponieważ nieznany jest czynnik wywołujący reumatoidalne zapalenie stawów to
nie ma skutecznych działań profilaktycznych w tym zakresie. Szczególny nacisk
kładzie się na możliwie szybkie i wczesne wykrywanie choroby. W tym celu
wykorzystuje się różne metody immunologiczne i genetyczne. Oznacza się antygeny
zgodności tkankowej HLA celem wykrycia „skłonności” do tej choroby. Inne badanie
ma na celu stwierdzenie obecności cząsteczki białka w krwi chorego, nazywanego
czynnikiem reumatoidalnym, który potwierdza istnienie choroby. Trzeba jednak
pamiętać, że czynnik reumatoidalny występuje u 5% ludzi zdrowych. Wczesne
postępowanie medyczne wymaga także oceny czynników prognostycznych choroby,
które określają sposób leczenia. Pacjenci ze złym rokowaniem muszą być poddawani
szczególnie intensywnym zabiegom leczniczym zanim nastąpi nieodwracalne
uszkodzenie stawów.
CHOROBA REUMATYCZNA
Choroba reumatyczna (gorączka reumatyczna) rozwija się zwykle u młodych osób
i dzieci w kilkanaście dni po zakażeniu paciorkowcem beta-hemolitycznym grupy A.
Najczęściej po przebytej anginie, występuje gorączka z jednoczesnym obrzękiem oraz
zaczerwienieniem stawów skokowych, kolanowych, nadgarstkowych, barkowych i
łokciowych. Stawy są bardzo bolesne, a proces zapalny wykazuje zmienność w
zakresie lokalizacji.
W jednych stawach ustępuje z dnia na dzień aby zaatakować
inne. Na skórze pojawiają się rumienie i wikwity oraz guzki podskórne nad
wyniosłościami kostnymi. Groźnym objawem choroby reumatycznej jest zapalenie
mięśnia sercowego, które może prowadzić do powstania wady serca.
4
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK)
ZZSK jest chorobą o nieznanej przyczynie, która występuje pięciokrotnie częściej
u mężczyzn niż u kobiet, zwykle w trzeciej lub czwartej dekadzie życia. Zaczyna się
bólami krzyży, stawów biodrowych lub kolanowych. Zwiastunem ZZSK może być
zapalenie tęczówki oka. Chorzy skarżą się na poranną sztywność kręgosłupa oraz na
trudności z porannym wstawaniem z łóżka. Proces zapalny obejmuje kręgosłup,
mniejsze i większe stawy oraz mięśnie, ścięgna i przyległe tkanki miękkie. Z czasem
dochodzi do usztywnienia kręgosłupa, deformacji klatki piersiowej i utrwalenia się
wadliwej postaci postawy ciała. W trakcie ZZSK rozwijają się różne schorzenia
wewnętrzne jak wady serca, wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy uszkodzenie
nerek.
Cechy kliniczne bólu kręgosłupa przy ZZSK
Wiek chorego < 40lat
Powolny początek dolegliwości
Czas trwania mniejszy > 3 miesięcy
Występowanie sztywności porannej
Zmniejszenie dolegliwości po ćwiczeniach fizycznych
Występowanie bólu w nocy (zwłaszcza w drugiej połowie)
Ustępowanie bólów nocnych po wstaniu z łóżka
Brak poprawy po odpoczynku
Współczesne badania genetyczne wykazały, że ZZSK występuje u osób, które na
powierzchni komórek krwi posiadają białkową cząsteczkę oznaczoną symbolem HLAB27.
5
ZWYRODNIENIA STAWÓW
Zwyrodnienia stawowe są powszechnym zjawiskiem zarówno u kobiet jak i u
mężczyzn, nasilającym się po 50 roku życia.
W początkowym okresie choroby
powstają mniejsze lub większe uszkodzenia chrząstek stawowych pod postacią
szczelin, pęknięć i nadżerek. Po pewnym czasie także nasady kości tworzące staw
ulegają zniszczeniu. Powstają wyrośla i dzioby kostne oraz rozwija się zapalenie błony
maziowej wyścielającej torebkę stawową. Brak ”mazi stawowej” wydzielanej przez
błonę maziową nasila tarcie nasad kostnych przy ruchach. Pacjent odczuwa ból,
pojawia się obrzęk i wysięk w stawie, a w późniejszym okresie dochodzi do
ograniczenia ruchomości i kalectwa. Zwyrodnienia inaczej zwane artrozami mogą
wystąpić w każdym stawie, nie mniej jednak, częstsze są w kręgosłupie, biodrach i
kolanach. Zwyrodnienie stawu biodrowego obserwuje się u 3-4% osób po 60 roku
życia. Zwyrodnienia w stawach międzypaliczkowych rąk pod postacią guzków po
bocznych stronach palców występują u 25% kobiet po menopauzie. Chorobę
zwyrodnieniową stawów wywołują przede wszystkim procesy starzenia się chrząstek
stawowych oraz działanie urazów, mikrourazów, nadmiernych przeciążeń i wibracji na
stawy. Dlatego choroba ta występuje częściej u tragarzy, górników, traktorzystów,
rolników i sportowców. Przeciążenia mechaniczne o wiele szybciej doprowadzają do
artroz jeżeli działają na staw dotknięty wadą wrodzoną czy uszkodzony przez inny
proces chorobowy np. stan zapalny, chorobę zakaźną lub krzywicę. Artroza kolan
występuje częściej u osób z takimi wadami kończyn jak szpotowatość czy koślawość
kolan oraz w przypadku płaskostopia. Ogólnoustrojowe zaburzenia metabolicznohormonalne, które występują w cukrzycy, niedoczynności tarczycy, otyłości,
chorobach
przysadki
mikroelementów,
mózgowej,
dnie
moczanowej,
niedoborach
witamin i
również doprowadzają do zwyrodnienia chrząstek stawowych.
Wylewy dostawowe jakie zdarzają się w hemofilii „A” są przyczyną znacznych
zniekształceń i zesztywnień stawowych już w młodym wieku.
6
Skład chemiczny chrząstki w procesie starzenia i w chorobie zwyrodnieniowej
stawów (Morehead K., Sack K.: Med. po Dypl. 2004, 13, 84)
Składnik
Starzenie
Woda

Glikozaminoglikany
Prawidłowe lub nieznacznie  
Siarczan keratanu


Siarczan chondroityny

_
Kwas hialuronowy


Proteoglikany
Spadek ekstraktywności,
prawidłowe tworzenie się
skupisk
Pofragmentowane
Wzrost ekstraktywności,
spadek zdolności tworzenia
skupisk
Prawidłowe
Białka łączące
Choroba zwyrodnieniowa
stawów

CHORY KRĘGOSŁUP
Budowa anatomiczna kręgosłupa
Bóle kręgosłupa to bardzo częsta dolegliwość na którą skarży się 8-20% populacji.
Aby zrozumieć istotę dolegliwości należy zapoznać się z niektórymi szczegółami
budowy anatomicznej kręgosłupa. Jest on ruchomą osią szyi i tułowia złożoną z 43-44
kręgów, które dzielą się na szyjne, piersiowe, lędźwiowe i krzyżowo-ogonowe. Każdy
kręg składa się z trzonu i łuku kręgowego. Łuk kręgowy to struktura kostna chroniąca
znajdujący się w jej wnętrzu rdzeń kręgowy. Znajdują się w nim otwory dla korzeni
nerwowych popularnie zwanymi „korzonkami”. Amortyzatory tzw. krążki albo tarcze
międzykręgowe, zapobiegające wzajemnym ocieraniu się kości, oddzielają kręgi od
siebie. Popularnie nazywane „dyskami” składają się z twardego pierścienia
włóknistego otaczającego jądro miażdżyste, będące galaretowatosprężystą masą. Aby
kręgosłup mógł pełnić właściwe mu funkcje np. utrzymywania pionowej postawy ciała
czy wykonywania takich ruchów jak schylanie, jego kręgi połączone są więzadłami i
mięśniami.
7
Bóle kręgosłupa mogą więc być wynikiem zarówno uszkodzenia samych struktur
kostnych jak i krążków międzykręgowych, więzadeł oraz mięśni.
Choroby kręgów mogą być wrodzone np. kręg dodatkowy, blok kręgowy łączący
trwale sąsiadujące trzony, wrodzone boczne skrzywienie kręgosłupa czy ześlizgnięcie
się kręgu. Inną przyczyną bólów kręgosłupa jest osteoporoza popularnie nazywana
„złodziejem kości” dlatego, że pozbawia je wapnia i fosforu. Bóle kręgosłupa
towarzyszą różnym chorobom endokrynologicznym oraz nowotworom. Dotkliwy ból
kręgosłupa może być wynikiem ogniska przerzutowego raka prostaty u mężczyzn lub
raka sutka u kobiet.
Zwyrodnienie kręgosłupa
Choroby tarcz międzykręgowych są zwykle następstwem ich zwyrodnienia,
zwłaszcza po 50 roku życia. Ustawiczne narażenie tych struktur na różnego rodzaju
mikrourazy powoduje ścieńczenie, tworzenie się pęknięć i nadżerek. Sąsiadujące ze
sobą trzony kręgowe mogą wówczas ocierać się o siebie, co z kolei doprowadza do
zwyrodnienia kręgów pod postacią narośli i dziobów kostnych. Chrząstki stawowe
zachowują swą elastyczność i odporność dzięki skomplikowanym przemianom
biochemicznym. Infekcje, związki chemiczne zatruwające środowisko naturalne,
palenie papierosów, zaburzenia hormonalne, brak witamin, przeciążenia mechaniczne
czy wibracja zakłócają te procesy i tym samym powodują degeneracją tarcz
międzykręgowych i zniekształcenie kręgosłupa.
Nadwaga jest istotną przyczyną zespołów bólowych kręgosłupa. Nadmierne
pionowe obciążenie lędźwiowego odcinka kręgosłupa przyczynia się do szybkiego
występowania zmian zwyrodnieniowych kręgów, stawów biodrowych, kolanowych i
skokowych.
Inną chorobą tarcz międzykręgowych jest przerwanie pierścienia włóknistego z
następowym przemieszczeniem się jądra miażdżystego. Dochodzi wówczas do ucisku
na korzonki nerwowe. Dyskopatię bo tak określa się to schorzenie powoduje uraz nagły skręt, dźwignięcie większego ciężaru, niefortunny upadek. Zwykle wypada jądro
8
znajdujące się między 4 i 5 kręgiem lędźwiowym. Choroba manifestuje się silnym
bólem okolicy lędźwiowo-krzyżowej wzdłuż przebiegu nerwu kulszowego, po tylnej
powierzchni kończyny, od pośladka do palców stopy.
O ile dawniej na dolegliwości bólowe kręgosłupa cierpieli głównie ludzie
wykonujący ciężką pracę fizyczną to współcześnie są one „plagą” osób pracujących
umysłowo. Różnego rodzaju stresy i napięcie emocjonalne, połączone z siedzącym
trybem życia działają szkodliwie na mięśnie. Dochodzi bowiem do chronicznego
zwiększonego napięcia mięśni grzbietu połączonych z kręgosłupem. Sytuację pogarsza
nadwaga, palenie papierosów.
Migrena szyjna
Specyficzną dolegliwością mającą związek z kręgosłupem jest „migrena szyjna”.
Charakteryzują ją bóle w tylnej części głowy, promieniujące do szczytu, czoła, skroni.
Mogą być jednostronne. Występują zwykle rano i powodują przebudzenie się chorego.
Napady bólowe trwają od kilkudziesięciu minut do 3-4 dni. Charakterystyczne dla
migreny szyjnej są jednoczesne bóle kręgosłupa szyjnego oraz górnego lewego
kwadratu ciała (zwłaszcza okolicy serca) promieniujące do lewej kończyny górnej.
Podczas bólu głowy występują zawroty, nudności, rzadziej wymioty, zaburzenia
widzenia oraz objawy nerwicowe. Pacjenci skarżą się na ogólne osłabienie, poty,
drżenie
rąk,
biegunki. Migrenę
szyjną powodują zmiany zwyrodnieniowo-
zniekształceniowe kręgosłupa szyjnego, do wykrycia których może być konieczne
wykonanie specjalnych badań radiologicznych. Bezpośrednią przyczyną są zaburzenia
ukrwienia w tętnicach
podstawno-kręgowych uciskanych przez zwyrodniały
kręgosłup.
Rwa kulszowa
Nerwy kulszowe są największymi nerwami, o obwodzie prawie równym obwodowi
palca. Rozpoczynają się w dolnym odcinku kręgosłupa, przechodzą poza stawem
9
biodrowym i biegną przez pośladek i tylną stronę kończyny dolnej do stopy. Ból w
obszarze tego nerwu, zwany rwą kulszową, może być odczuwany od biodra do
palucha. Rwa kulszowa jest zwykle efektem podrażnienia lub ucisku nerwu
kulszowego przez przemieszczony krążek międzykręgowy (dysk). Przyczyną takiego
przemieszczenia może być gwałtowne zgięcie kręgosłupa połączone z dźwiganiem
ciężaru.
Scolioza
Scolioza to skrzywienie kręgosłupa w bok połączone z jego skręceniem wokół osi
długiej. Żebra po stronie wklęsłej kręgosłupa są ściśnięte, a po stronie przeciwnej rozsunięte. Jedna z łopatek może bardziej odstawać.
Scolioza występuje u młodzieży w okresie gwałtownego wzrostu, czterokrotnie
częściej u dziewczynek w porównaniu z chłopcami. W początkowym okresie jest
niewidoczna w pobieżnej obserwacji i nie daje żadnych dolegliwości. Bardziej
zaawansowana powoduje bóle pleców, zniekształcenie sylwetki. Kiedy pacjent pochyla
się ku przodowi, żebra wyginają się tworząc garb. Zaawansowana skolioza jest
przyczyną zaburzeń pracy serca i płuc.
Spondyliza
Spondyliza, czyli przerwanie ciągłości łuku kręgowego w pobliżu wyrostka
stawowego górnego, jest najczęstszą przyczyną bólów krzyża u dorastającej
młodzieży, uprawiającej sport. Uszkodzenie to jest przyczyną blisko 50% bólów
krzyża u aktywnych fizycznie młodych osób zgłaszających się do lekarza. Najczęściej
dotyczy kręgu L5 nieco rzadziej L4 i L3.
Ból typowy dla spondylolizy jest zwykle jednostronny (chociaż może występować
obustronnie) i zlokalizowany w części krzyżowo- lędźwiowej. Nasila się w czasie
ćwiczeń sportowych, zwłaszcza przy prostowaniu i przeproście tułowia, a ustępuje w
spoczynku.
10
Paluch koślawy
Koślawy paluch niepomiernie częściej występuje u kobiet w porównaniu z
mężczyznami. Zniekształcenie polega na przesunięciu się ku stronie wewnętrznej
główki pierwszej kości śródstopia na skutek czego dochodzi do odchylenia palucha na
zewnątrz.
Zniekształcenie to błędnie uważane jest przez część osób za narośl kostną.
Częstsze występowanie koślawego palucha wśród kobiet związane jest nie tylko z
kształtem obuwia damskiego ale również ze słabszą konstrukcją więzadeł i stawów
stopy kobiecej.
Paluch sztywny
Przyczyną choroby są zmiany zwyrodnieniowe w pierwszym stawie śródstopnopaliczkowym, w wyniku których pojawia się ból i dochodzi do ograniczenia zakresu
ruchu. Na sztywność palucha szczególnie narażone są osoby uprawiające biegi i skoki.
Chorzy skarżą się zazwyczaj na ból, ograniczenie ruchomości palucha i trudności z
doborem odpowiedniego obuwia. Charakterystyczną oznaką tego schorzenia jest
ograniczenie zgięcia podeszwowego palucha spowodowane przez wyrośla kostne,
które łatwo wymacać na grzbietowej powierzchni głowy I kości śródstopia.
Złamania przeciążeniowe kości śródstopia
Złamania
przeciążeniowe (tzw. marszowe) kości śródstopia są następstwem
sumowania się mikrourazów śródstopia, kiedy to resorpcja kości przebiega szybciej
niż jej odbudowa. Najczęściej do złamań tych dochodzi u osób w średnim wieku, które
niedawno zaczęły uprawiać sport, nagle zwiększyły obciążenie, bądź zmieniły program
ćwiczeń. Najbardziej zagrożeni tymi uszkodzeniami są długodystansowcy, chodziarze i
tancerze.
11
Choroba Osgooda-Schlattera
Występuje najczęściej u ludzi młodych, którzy uprawiają dyscypliny sportowe
wymagające wyskoków i przysiadów, jak koszykówka, siatkówka i piłka nożna,
łyżwiarstwo figurowe czy gimnastyka. U 20% chorych zmiany dotyczą obu kolan.
Etiologia nie jest dokładnie znana, prawdopodobnie jednak najważniejszą przyczynę
stanowią wielokrotne drobne urazy nadrywające chrzęstno-włóknisto-kostną strukturę
guzowatości piszczelowej.
Dolegliwości dają o sobie znać zazwyczaj na początku gwałtownego
przyspieszenia wzrostu, czyli w wieku 8-13 lat u dziewcząt i 10-15 lat u chłopców.
Choroba przeważnie ustępuje sama, wymaga to jednak około 12-24 miesięcy. U
większości chorych dolegliwości mijają wraz z osiągnięciem dojrzałości kostnej, u
niewielkiego odsetka dochodzi jednak do powstania bolesnego skostnienia. Z
długookresowej obserwacji wynika, że 24% chorych uskarża się później na pewne
ograniczenia aktywności fizycznej, a aż 60% odczuwa dyskomfort podczas klękania.
ŁUSZCZYCA „KĄSA STAWY”
Około 2-3% chorych na łuszczycę skarży się na dolegliwości stawowe, które są
bardzo podobne do gośca zniekształcającego . Obserwacje lekarzy polskich
potwierdzają taką częstość. W jednym z oddziałów reumatologicznych wśród 321
chorych z goścem zniekształcającym rozpoznano 7 przypadków łuszczycy stawowej co
stanowi 2,3%. Przyczyny łuszczycy stawowej są nieznane podobnie zresztą jak i
samej łuszczycy. Wykwity skórne w łuszczycy stawowej są zwykle rozłegłe i często
występuje uogólnione zapalenie skóry. Objawy skórne mogą wyprzedzać zapalenie
stawów, występować równocześnie lub pojawiać się dopiero kilka lat od zaatakowania
stawów. Charakterystycznym objawem dla łuszczycy stawowej jest obecność
wykwitów chorobowych w obrębie paznokci. Chorzy z tą postacią łuszczycy skarżą się
na osłabienie siły mięśniowej połączone z zanikiem mięśni i stanem zapalnym. Proces
chorobowy dotyczy zwykle stawów krzyżowo- biodrowych (czasem jednostronnie),
12
stawów międzypaliczkowych rąk i paluchów. W miarę postępu choroby dochodzi do
destrukcji stawów i powstawania dużych zniekształceń kończyn. Niestety łuszczyca
stawowa cechuje się dużą dynamiką pod postacią częstych zaostrzeń dolegliwości.
Może również dojść do powikłań ocznych manifestujących się zapaleniem tęczówki i
ciałka rzęskowego.
Aktualny stan wiedzy medycznej pozwala wyróżnić trzy postacie łuszczycy
stawowej.
Zmiany niesymetryczne zlokalizowane w obrębie jednego stawu ręki lub stopy,
przypominające dnę moczanową. Początek choroby jest gwałtowny. Częściej chorują
mężczyźni.
Proces zapalny występuje w wielu stawach przeważnie w stawach biodrowych, w
kręgosłupie szyjnym i lędźwiowo-krzyżowym. Choroba ma ciężki przebieg i występują
rozległe zmiany na skórze.
Charakter dolegliwości stawowych czyni bardzo trudnym odróżnienie ich od gośca
zniekształcającego. Przebieg zmian skórnych jest różny. Częściej chorują kobiety.
PODAGRA
Zwiększona ilość kwasu moczowego w organiźmie jest przyczyną choroby
nazywanej dną moczanową, podagrą lub chiragrą. Nie jest to rzadkie schorzenie,
ponieważ cierpi na nie 2% ludności po 40 roku życia. Atakuje głównie mężczyzn
między 35-45 rokiem życia, 20 razy częściej niż kobiety.
Nadmiar kwasu moczowego w organiźmie może być defektem genetycznym
przekazywanym dziedzicznie. W takim przypadku jest to dna pierwotna w odróżnieniu
od dny wtórnej, którą wywołują inne schorzenia.
Dolegliwości występujące w dnie moczanowej są wynikiem wytrącania się
kryształków kwasu moczowego w tkankach. Ich obecność w stawach powoduje ataki
ostrego zapalenia. Zwykle stan zapalny umiejscawia się w paluchu, kciuku, kolanie,
biodrze lub jednocześnie w kilku stawach. Napad dny pod postacią silnego bólu,
13
obrzęku i zaczerwienienia stawu występuje przeważnie nocą. Stan zapalny utrzymuje
się przez kilka dni, następnie ustępuje samoistnie lub pod wpływem leczenia.
Czynnikiem wyzwalającym napad może być niewłaściwa dieta, nadużycie
alkoholu, przebyty zabieg operacyjny, większy wysiłek fizyczny, infekcja lub stres
psychiczny. W miarę postępu choroby ataki stają się coraz częstsze i dłuższe a stawy
ulegają zniekształceniu.
W torebkach stawowych oraz tkance około stawowej formują się żółte guzki
nazywane „tophi”. Występują w okolicy stawów palców, rąk i nóg, na małżowinach
usznych oraz łokciach. Chociaż dolegliwości są bolesne i uciążliwe to rzadko
powodują poważniejsze kalectwo.
Kwas moczowy powstaje podczas przemiany związków chemicznych nazywanych
purynami i dlatego chory na dnę moczanową powinien ograniczyć spożycie produktów
bogatopurynowych.
Alkohol, ciężka praca fizyczna oraz dieta bogata w tłuszcze zwierzęce zwiększają
zawartość kwasu moczowego, natomiast węglowodany powodują działanie odwrotne.
ZAWARTOŚĆ PURYN W PRODUKTACH SPOŻYWCZYCH
Duża
Średnia
Mała
Mięso, wątroba, nerki,
Groch, fasola, soczewica, Chleb masło, jaja,
móżdżek, konserwy,
szpinak, grzyby
mleko, śmietana, cukier,
kakao, czekolada, kawa,
dżemy, miód, ryż,
marynaty, pieprz,
kasze, szparagi,
musztarda
pomidory, cebula,
czosnek, owoce
14
Toczeń trzewny
Amerykańskie Towarzystwo Reumatologiczne opracowało podział chorób
reumatycznych na 10 podgrup i ponad 300 zespołów chorobowych. We wszystkich
tych przypadkach proces chorobowy rozwija się w tkance łącznej obecnej we
wszystkich narządach wewnętrznych m.in. w skórze, kościach, chrząstkach, ścięgnach,
więzadłach, powięziach i płynie stawowym.
Stosunkowo rzadką chorobą tkanki łącznej jest toczeń trzewny nazywany także
liszajem rumieniowatym rozsianym lub toczniem rumieniowatym układowym.
Występują najrozmaitsze objawy chorobowe świadczące o toczącym się procesie
chorobowym a skórze, stawach, nerkach, sercu, płucach, krwi. Termin „rumieniowaty”
pochodzi
od
najbardziej
widocznego
objawu
jakim
jest
rumień
skórny.
Zaczerwienienie w kształcie motyla obejmuje skórę policzków i grzbietu nosa.
Gorączka, wypadanie włosów, zmiany w obrębie paznokci, owrzodzenia w jamie
ustnej, bóle mięśni i stawów, obrzęki i wysięki w stawach, dolegliwości sercowe, stany
zapalne w płucach i nerkach są częste w przebiegu tocznia rumieniowatego. Niekiedy
objawy neurologiczno-psychiatryczne mogą być jedynymi dolegliwościami pacjenta.
Są to zaburzenia pamięci, orientacji, sprawności umysłowej, apatia, pobudzenie.
Napady padaczki mogą na wiele lat poprzedzać wystąpienie innych objawów tocznia.
Anemia, spadek liczby krwinek białych i płytek krwi to częste objawy hematologiczne
tocznia. Pojawiają się również dolegliwości trawienne. U 40% pacjentów stwierdza się
chorobę wrzodową żołądka.
Przyczyna tocznia nie jest znana. Prawdopodobnie obok skłonności dziedzicznej
istnieje szereg czynników zewnętrznych mających wpływ na rozwój choroby. Jej istotą
jest produkcja autoprzeciwciał przez organizm, które niszczą własne komórki, tkanki i
narządy. Do czynników środowiskowych które mogą mieć wpływ na wystąpienie
choroby zalicza się promienie ultrafioletowe. Toczeń trzewny może być polekowy
bowiem wywołują go niektóre leki. Liszaj rumieniowaty rozsiany rozpoczyna się
zwykle między 20-40 rokiem życia. Częściej zapadają kobiety niż mężczyźni.
15
Twardzina układowa
Do grupy schorzeń tkanki łącznej należy także twardzina układowa. Proces
chorobowy powoduje pogrubienie skóry która staje się połyskliwa i nieelastyczna.
Zmiany dotyczą głównie palców rąk prowadząc do zaniku opuszek i ich stwardnienia.
Maskowata twarz, zanik skrzydełek nosa i czerwieni wargowej, promieniste
zmarszczki dookoła nosa to częste objawy twardziny. Towarzyszą jej dolegliwości
stawowe, uszkodzenie nerek, nadciśnienie tętnicze. Częste są dolegliwości sercowe
występujące u ponad połowy pacjentów. Chorobę mogą zwiastować takie objawy jak
ból, blednięcie i sinienie palców rąk. Przyczyna twardziny jest nieznana.
Zapalenie skórno-mięśniowe
Kolejną rzadką chorobą tkanki łącznej jest zapalenie skórno-mięśniowe
przebiegające pod postacią zapalenia mięśni szkieletowych, czasem również serca z
towarzyszącymi jednocześnie objawami skórnymi. Początek choroby charakteryzuje
się gorączką, silnymi bólami mięśniowymi i osłabieniem siły mięśniowej.
Dolegliwości mięśniowe pojawiają się zwykle w obrębie barków i bioder a później w
okolicy przykręgosłupowej. Zapalenie wielomięśniowe może rozpoczynać się
stopniowo, objawami postępującego osłabienia siły mięśniowej, zaniku i przykurczów
mięśni. Objawy skórne mają postać rumienia o sinawym zabarwieniu dookoła oczu, na
policzkach, ramionach i tułowiu.
16
Piśmiennictwo podstawowe:
1. Escalante A.: Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa. Częsta przyczyna
bólów krzyża. Med. po Dypl., 1995, 3, 181-189.
2. Coady C.C., Gow N., Stanish W.: Choroby stóp u osób w wieku średnim. Med. po
Dypl. 1999, 8/2/, 132-138.
3. Moeller J.L., Rifat S.F.: Spondyloliza u młodzieży aktywnej fizycznie. Med. po
Dypl. 2002, 11/4, 65-73.
4. Mooney V., Saal J.A., Saal J.S.: Ocena i leczenie bólu krzyża. Clinical
Symptomatica 1996, 48/4, 1-32.
5. Moszczyński P.: Dolegliwości reumatyczne - przyczyny i skutki. Zdrowa Żywność Zdrowy Styl Życia Nr 3/41/ 1998 r.
6. Rudnicka L.: Twardzina układowa. Terapia 1995, 6, 17-23.
7. Skolioza. Informacje dla pacjentów. Med. po Dypl. 1997, 6, 203.
8. Vikingsson A., Graziano F.M.: Reumatoidalne zapalenie stawów. Wpływ
wczesnego rozpoznania na odległe wyniki leczenia. Med. po Dypl. 1994, 3, 141146.
9. Von Feldt J.M.: Toczeń rumieniowaty układowy. Med. po Dypl. 196, 4, 35-42.
10. Wall E.J.: Choroba Osgooda-Schlattera. Med. po Dypl. 1998, 7/10/, 121-126.