Finansowanie (współfinansowanie) szkolnictwa wyższego w Polsce

Przyczynek do dyskusji na temat
finansowania (współfinansowania)
szkolnictwa wyższego w Polsce
Witold Jurek
OECD Reviews of Tertiary Education
– Poland, September 2007
Podstawowe źródło problemów w Polsce
Both teaching and research have been squeezed
to the point of serious damage to the aspiration
that Polish tertiary education and science should
play a full part in the European higher education
and research areas.
W. Jurek
2
W. Jurek
3
W. Jurek
4
W. Jurek
5
Wnioski
 Wydatki na studenta są na bardzo niskim poziomie
 W większości krajów wydatki na studenta nie spadły w
okresie 1995 – 2004;
w Polsce spadły (bardziej wzrosła liczba studentów niż
nakłady na edukację)
 W Polsce relatywnie dużo środków na szkolnictwo wyższe
pochodzi z gospodarstw domowych
W. Jurek
6
Struktura kształcenia
 Rozwój odpłatnych form studiów przyczynił się
do:


upowszechnienia dostępu do studiów wyższych
rozwoju mniej kosztownych kierunków kształcenia
(szczególnie to widać wśród szkół niepublicznych)
W. Jurek
7
Struktura kształcenia
 Rezultat: struktura kształcenia studentów odstaje
od struktury w rozwiniętych krajach.
Niski udział studentów, między innymi:



Science & Engineering
Medical Sciences
Law
 Zbliżenie struktury studentów według obszarów
studiów wyższych będzie wymagało rozwoju
kierunków bardziej kosztownych

(inżynierskich, medycznych, …)
W. Jurek
8
Liczba studentów
 Przy utrzymaniu (lub niewielkim wzroście)
poziomu skolaryzacji:

spadek liczebności roczników zainteresowanych
studiami będzie miał wpływ na sytuację finansową
uczelni:


uczelni publicznych
(spadek liczby kandydatów na odpłatne studia
niestacjonarne)
uczelni niepublicznych
(spadek liczby kandydatów na studia)
W. Jurek
9
Finansowanie – schemat
Nie ma studiów bez kosztów. Ktoś te koszty musi ponieść
W finansowaniu studiów uczestniczą:



studiujący i ich rodziny
społeczeństwo (budżet centralny, budżety lokalne)
instytucje (osoby) sponsorujące
W. Jurek
10
Finansowanie studiów
ze środków rodzin studentów
W. Jurek
11
Finansowanie – schemat
 Można zaryzykować stwierdzenie, że
obecnie w Polsce istnieje „współfinansowanie” studiów,
ale w nietypowej – biorąc standardy współfinansowania –
formie
 Wszyscy studenci ponoszą koszty utrzymania w czasie
studiów
 Studiujący nieodpłatnie ponoszą koszty w formie
podatków
 Studiujący odpłatnie ponoszą koszty „podwójnie”


w formie podatków przeznaczonych między innymi na edukację
płacąc czesne za studia
W. Jurek
12
Finansowanie – schemat
 Polska należy do grupy krajów
(w zasadzie Europa Centralna i Wschodnia),
w których jest dualny („podwójny”)
system finansowania szkolnictwa
(dotacje państwowe, czesne)
W. Jurek
13
Geografia odpłatności za studia
W. Jurek
14
Idea współpłatności
 Początek lat 80. – kryzys w finansowaniu szkolnictwa
nawet w najzamożniejszych krajach
 Grupa krajów europejskich, gdzie od studentów nie
pobiera się żadnych opłat i nie dyskutuje się o zmianie
sposobu finansowania szkolnictwa wyższego jest coraz
mniej liczna
 Idea współpłatności, w myśl zasady: płaci ten, kto korzysta
(częściowo społeczeństwo, częściowo absolwent studiów
wyższych)
 Problemy:


proporcje podziału kosztów pomiędzy dwie strony
rozłożenie kosztów (i ich zwrotu) w czasie
W. Jurek
15
Zalety współfinansowania
- państwo
 Możliwość wpływu państwa na sferę
wykształcenia wyższego, nawet na strukturę
kształcenia
 Zwolnienie środków na fundusze,
które mogą być przeznaczone na:



pomoc materialną
różnego rodzaju stypendia, zwolnienia
z opłat (lub spłat np. kredytów)
kredyty studenckie
W. Jurek
16
W. Jurek
17
Wnioski
 Pomoc materialna stanowi (malejący) ułamek wydatków
na szkolnictwo wyższe
W. Jurek
18
Zalety współfinansowania
- uczelnie
 Uzależnienie dochodów uczelni od oczekiwań
kandydatów sprzyja, między innymi:


konkurencji na rynku edukacyjnym
dywersyfikacji (rozszerzeniu) oferty edukacyjnej
W. Jurek
19
Zalety współfinansowania
- studenci
 Materialna odpowiedzialność studenta za swoje
decyzje
 Studia łatwiej dostępne – koniec z postawą:
„pochodząc z małego ośrodka nie dam sobie rady
w dużym ośrodku akademickim”
 Koniec z postawą:
„co nic nie kosztuje jest nic nie warte”
W. Jurek
20
Uczestnictwo środków społecznych
- powody „społeczne”



inwestowanie w rozwój społeczeństwa
eliminowanie przedkładania interesu
krótkoterminowego uczelni nad długoterminowy
niedoinformowanie młodzieży
W. Jurek
21
Uczestnictwo środków społecznych
- powody z punktu widzenia jednostki
kształcenie wyższe jest działalnością ryzykowną w
tym sensie, że rezultat jest niepewny


student może być niezdolny do zaabsorbowania
korzyści z wyższego wykształcenia
wyższe wykształcenie nie zapewnia automatycznie
wyższego standardu (w tym: materialnego) życia
W. Jurek
22
Zalecenia OECD
dla szkolnictwa wyższego w Polsce
 Zasada podziału kosztów (państwo, beneficjenci)
Preferowane rozwiązania:


powszechne czesne + system grantów
(zwolnienia z opłat)
powszechnie dostępne kredyty:
warunki spłaty uzależnione od sytuacji materialnej
W. Jurek
23
Zalecenia OECD
dla szkolnictwa wyższego w Polsce
 Preferencyjne finansowanie studiów
(np. stanowiących nowatorskie przedsięwzięcia
edukacyjne)
 Uproszczenie systemu pomocy materialnej
(pomoc materialna według (wyłącznie) potrzeb
materialnych)
 Zarządzanie pomocą materialną różnego typu –
agencja rządowa
(a nie np. banki czy uczelnie)
W. Jurek
24
Rekomendacje OECD
Związek kształcenia z rynkiem pracy
System śledzenia karier absolwentów
 System informujący kandydatów na studia
i studentów o przewidywaniach dotyczących
rynku pracy
(wymagania, kwalifikacje, wynagrodzenia, …)
 Mechanizmy zachęcające uczelnie do reagowania
na rynek pracy
W. Jurek
25
Mity współfinansowania studiów
 Fałszywy wybór
studia bezpłatne – powszechnie dostępne
 studia płatne – dostępne dla najzamożniejszych
 Najbogatsi studiują za darmo
 Nieodpłatne studia – jednym z praw człowieka.
Współfinansowanie – zamach na to prawo

W. Jurek
26
Źródła
 Devising solid bases for funding tertiary education. Synthesis report,




OECD 2007 (draft)
O. Fulton, P. Santiago, Ch. Edquist, E. El-Khawas, E. Hackl, OECD
Reviews of Tertiary Education, OECD 2007.
J. Komljenovic, Tuition fees and student support in European Higher
Education Area, EUA 2007 (provisional draft)
A. Kraśniewski, Zalecenia OECD dla szkolnictwa wyższego w Polsce,
Prezydium KRASP, październik 2007
Opinia KRASP o istniejących formach odpłatności ze usługi
edukacyjne w publicznych szkołach wyższych, załącznik do uchwały
Zgromadzenia Plenarnego KRASP, wrzesień 2000
W. Jurek
27