Marek Nowosad Uwagi do metody obliczania liczby dni z pokrywą śnieżną Konstruując wzory empiryczne przedstawiające zależność charakterystyk meteorologicznych od szerokości i długości geograficznej oraz wysokości terenu zwraca się uwagę na rozkład poszczególnych współrzędnych geograficznych stacji meteorologicznych (J. Boryczka 1977). Przy analizie zależności od wysokości n.p.m. zazwyczaj liczba stacji położonych w niższych przedziałach hipsometrycznych przewyższa liczbę stacji położonych wyżej. Wydaje się, że wzory obarczone „dużą wagą” stacji nizinnych (np. w pracach S. Paczosa 1982, 1985) przedstawiają warunki panujące w górach w dużym przybliżeniu. Rozważania przeprowadzono na przykładzie średniej rocznej liczby dni z pokrywą śnieżną w 56 stacjach i posterunkach zlokalizowanych w polskiej części Karpat (K. Chomicz 1975). Ponownej analizie poddano średnie z 42 stacji i posterunków położonych w Beskidach i na Pogórzach. Skonstruowano, używając metody najmniejszych kwadratów, wielomiany 1ego, 2-ego i 3-ego stopnia. Stosowano tu tradycyjną metodę, wykorzystując średnie ze wszystkich stacji. Następnie średnie pogrupowano w zależności od wysokości stacji. Dla przedziałów 100 m obliczono średnią wysokość n. p. m. stacji i posterunków z tego przedziału oraz średnią ze średnich liczb dni z pokrywą śnieżną. Dopiero tak utworzone pary liczb posłużyły do skonstruowania poniższych wzorów: - dla Beskidów i Pogórzy: wklęsłe formy terenu (209 – 710 m n.p.m.): l. dni = 0.1031 * h + 48.7 wypukłe formy terenu (237 – 1022 m n.p.m.): l. dni = 0.0846 * h + 56.6 42 stacje łącznie (209 – 1022 m n.p.m.): l. dni = 0.0872 * h + 56.3 - dla polskiej części Karpat: wklęsłe formy terenu (209 – 1520 m n.p.m.): l. dni = 0.0889 * h + 53.5 wypukłe formy terenu (237 – 1991 m n.p.m.): l. dni = 0.0821 * h + 58.2 56 stacji łącznie (209 – 1991 m n.p.m.): l. dni = 0.0847 * h + 56.5 Różnice pomiędzy poszczególnymi sposobami przetwarzania danych są większe dla Beskidów i Pogórzy niż dla całej polskiej części Karpat. Różnice wzrastają też przy wzroście stopnia wielomianu. Dla wielomianu 1ego stopnia (Beskidy) różnica dla wysokości 1000 m wyniosła dla wypukłych form terenu 2.5 dnia, zaś dla wszystkich form terenu łącznie przekroczyła minimalnie 3 dni. Dla niższych wysokości różnice są mniejsze. Porównując wzory dla całej polskiej części Karpat, różnice przy wielomianie 1-ego stopnia nie przekroczyły 1.4 dnia. Dla wszystkich wielomianów 1-ego stopnia stwierdzono, że dla stacji reprezentujących górne części analizowanych zbiorów, liczba dni z pokrywą śnieżną obliczona na podstawie średnich dla przedziałów hipsometrycznych jest mniejsza niż przy bezpośrednim wykorzystywaniu do obliczeń danych ze wszystkich stacji i posterunków. Gradienty osiągały zbliżone wartości przy stosowaniu obu metod. Te same piętra klimatyczne, jak wykazał M. Hess (1965), występują w Tatrach wyżej niż w Beskidach. Liczba dni z pokrywą śnieżną na tej samej wysokości jest nieco mniejsza w Tatrach niż w pozostałej części Karpat, szczególnie w dolnej partii gór (K. Chomicz 1977). Uwzględnianie stacji z terenu Tatr przy obliczeniach prowadzonych dla terenu Beskidów może prowadzić do otrzymania w wyniku obliczeń (dla Beskidów) łagodniejszej charakterystyki klimatu, niż jest to w rzeczywistości. Wykorzystując przy obliczeniach zależności prostoliniowe otrzymano, zgodnie z przewidywaniami, mniej dni z pokrywą śnieżną na podstawie wzorów dla Karpat: dla całego przedziału wysokościowego, gdy nie jest uwzględniany kształt formy terenu oraz dla wysokości powyżej 337 m n.p.m. dla wklęsłych form terenu i powyżej 637 m dla wypukłych form terenu. Stosując wzór tylko dla Beskidów otrzymuje się na wysokości 700 m n.p.m. dla wklęsłych form terenu o 5-6 dni z pokrywą śnieżną więcej niż stosując wzór dla polskiej części Karpat. Różnica ta jest podobna przy stosowaniu wielomianów 1, 2 i 3-ego stopnia. Z oceny wielomianów 1-ego stopnia wynika, że gradienty przyrostu liczby dni z pokrywą śnieżną z wysokością n.p.m. są większe dla Beskidów niż dla całej polskiej części Karpat. Boryczka J., 1977: Empiryczne równania klimatu Polski. Rozpr. UW nr 86, Warszawa ss. 288. Chomicz K., 1975: Pokrywa śnieżna w Polsce (1951 – 1970). mnps, Centrum Badań Meteorologicznych, IMGW. Hess M., 1965: Piętra klimatyczne w polskich Karpatach Zachodnich. Prace Geogr. UJ, 11, Kraków. Paczos S., 1982: Stosunki termiczne i śnieżne zim w Polsce, Rozpr. Habilitacyjne, 24, Wyd. UMCS, Lublin, ss. 180. Paczos S., 1985: Pokrywa śnieżna w Polsce. Annales UMCS, sec. B, vol. XL, 77-104. Komitet Redakcyjny: J. Adamus, Z. Długosz, Z. Górka, A. Jelonek, S. Zając