historia niemieckiej polityki zagranicznej 1914-1945

HISTORIA NIEMIECKIEJ POLITYKI ZAGRANICZNEJ 1914-1945
Mgr Jacek Kosiarski, Instytut Stosunków Międzynarodowych, Wydział Nauk Politycznych i Studiów
Międzynarodowych UW, rok akademicki 2016/2017, semestr letni (luty-czerwiec 2017),
[email protected]
Ogólny opis przedmiotu :
Wstęp : Niemiecka polityka zagraniczna od wojny francusko-pruskiej do wybuchu pierwszej wojny
światowej (era Bismarcka i era Wilhelma II). Niemcy a wybuch pierwszej wojny światowej. Niemieckie
cele wojenne w obliczu spodziewanego zwycięstwa nad Francją : program wrześniowy kanclerza
Bethmanna-Hollwega (1914). Koncepcja Mitteleuropy jako kluczowy niemiecki cel wojenny : wizja
integracji środkowoeuropejskiej pod dominacją niemiecką. Dążenia do zawarcia separatystycznego
pokoju po niepowodzeniu nad Marną i fiasku planu Schlieffena. Posługiwanie się przez Niemcy
rewolucją jako instrumentem prowadzenia wojny. Sojusz niemiecko-turecki; wilhelmińskie Niemcy a
zagłada Ormian w Imperium Ottomańskim. Przerzucenie Lenina do Rosji w kwietniu 1917 r. i
niemiecka pomoc udzielona rewolucji bolszewickiej. Traktaty w Brześciu Litewskim i w Bukareszcie
(1918).
Paryska konferencja pokojowa i traktat wersalski ; konsekwencje polityczne i ekonomiczne traktatu.
Keynes i Bainville jako wyraziciele sprzecznych ocen traktatu. Dążenie Niemiec do rewizji traktatu,
zwłaszcza jego postanowień dotyczących reparacji, granic i rozbrojenia. Strukturalne i personalne
zmiany w ministerstwie spraw zagranicznych (reforma Schülera). Niemiecka polityka zagraniczna w
okresie zaburzeń wewnętrznych (pucz Kappa; niemiecki „czerwony październik”) 1919-1923. Polityka
zagraniczna Stresemanna prowadzona w warunkach względnej stabilności 1923-1929. Stosunki
niemiecko-radzieckie w okresie Republiki Weimarskiej. Niemcy, Międzynarodówka Komunistyczna i
plany rewolucji światowej.
Niemiecka polityka zagraniczna pod rządami kanclerzy Brüninga, Papena i Schleichera 1929-1933;
art. 48 konstytucji weimarskiej jako podstawa rządów opartych o prezydenckie dekrety nadzwyczajne.
Niemiecka odpowiedź na projekt Brianda zakładający utworzenie Unii Europejskiej. Plany i działania
podejmowane w celu zintegrowania z Niemcami Austrii : nieudana unia celna z 1931 r.
Program NSDAP z 1920 r. Poglądy Hitlera na politykę zagraniczną na tle poglądów innych
przywódców partii narodowosocjalistycznej w latach 20-tych. Kluczowa pozycja Wielkiej Brytanii w
hitlerowskiej koncepcji polityki zagranicznej. Polityka zagraniczna Trzeciej Rzeszy 1933-1939. Pakt
Antykominternowski. Pakt Stalowy. Miejsce Polski w hitlerowskiej koncepcji polityki zagranicznej.
Niemieckie propozycje ściślejszej współpracy z Polską i sojuszu antyradzieckiego, odmowa Polski.
Pakt Hitler-Stalin i wybuch drugiej wojny światowej. Cele wojenne Hitlera. Pakt Trzech. Koncepcja
Ribbentropa „bloku kontynentalnego” i rozmowy z Mołotowem w Berlinie (1940). Decyzja Hitlera o
zaatakowaniu Związku Radzieckiego. Dyplomacja niemiecka w czasie wojny : stosunki z
sojusznikami, państwami satelickimi i neutralnymi. Koncepcje prawnomiędzynarodowe w Trzeciej
Rzeszy. Tajne plany narodowych socjalistów dotyczące Europy Wschodniej : Generalny Plan
Wschodni. Narodowosocjalistyczny „Nowy Porządek” Europy, doktryna „gospodarki wielkiego
obszaru” (Grossraumwirtschaft) z Niemcami jako jego wielkoprzemysłowym centrum i próby
tworzenia Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Przyszły ład europejski w koncepcjach opozycji
antyhitlerowskiej. Sondaże pokojowe w czasie wojny (misja Kleista w 1943 r.). Niemcy w planach
aliantów 1939-1945; plan Morgenthaua.
Rozważania podsumowujące : Polska i Polacy w planach i polityce Niemiec cesarskich, weimarskich i
hitlerowskich.
I. Wybrana bibliografia
(wyróżniono niektóre pozycje wydane po polsku)
A. Niektóre źródła drukowane :





[Baumgart W.], Die militärpolitischen Berichte des Freiherrn von Keyserlingk aus Petersburg JanuarFebruar 1918, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte“, nr 1/1967
W. Baumgart, Die Mission des Grafen Mirbach in Moskau April-Juni 1918, „Vierteljahrshefte für
Zeitgeschichte“, nr 1/1968
Bayerlein B. H., Babicenko L. G., Firsov F. I., Vatlin A. Ju. (red.), Deutscher Oktober 1923. Ein
Revolutionsplan und sein Scheitern, Berlin 2003
Bothmer K. F., von, Moskauer Tagebuch 1918, herausgegeben von G. Böhme, bearbeitet von W.
Baumgart, Paderborn-München-Wien-Zürich 2010
Coudenhove-Kalergi R. N., Adel, Leipzig 1922 (wersja elektroniczna :
https://deutschesreichforever.files.wordpress.com/2015/03/coudenhove-kalergi-richard-adel-1922-56-sscan-latein.pdf
)
1


































[Dmowski R.], Zagadnienia środkowo- i wschodnio-europejskie [Londyn, lipiec 1917 r., przekład z
angielskiego : Problems of Central and Eastern Europe], (w :)
R. Dmowski, Polityka polska i
odbudowanie państwa, Warszawa 1926 [reprint, Warszawa 2008]
Goebbels J., Dzienniki, tomy 1-3 [1923-1945], wybór, przekład, wstęp i przypisy E. C. Król, Warszawa
2013-2014
[Grudzień 1944], b.m.w. Sprawozdanie gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera dla
generalnego gubernatora Hansa Franka,
(w :)
Powstanie Warszawskie 1944 w dokumentach z
archiwów służb specjalnych, Warszawa-Moskwa 2007
Gust W.(red.), The Armenian genocide : evidence from the German Foreign Office archives, 1915-1916,
New York-Oxford 2014
Hahlweg W. (red. i wprowadzenie), Lenins Rückkehr nach Russland 1917. Die deutschen Akten, Leiden
1957
Herwarth H. v., Między Hitlerem a Stalinem, Warszawa 2016
Hitler A., Mein Kampf, München 1942 (lub inne wydania)
Hitler A., Mein Kampf. Eine kritische Edition, hrsg. V. Ch. Hartmann, Th. Vordermayer, O. Plöckinger, R.
Töppel, München 2016
Hitler A., Mein Kampf (Moja walka), Wrocław 2005
Hitler A., Rozmowy przy stole 1941-1944. Rozmowy w Kwaterze Głównej zapisane na polecenie Martina
Bormanna przez jego adiutanta Heinricha Heima, Warszawa 1996
Hitlers Zweites Buch. Ein Dokument aus dem Jar 1928. Eingeleitet und kommentiert von G. L. Weinberg,
Stuttgart 1961 (lub inne wydanie : Hitler A., Reden, Schriften, Anordnungen. Februar 1925 bis Januar
1933. Band II A : Außenpolitische Standortbestimmung nach der Reichtagswahl Juni-Juli 1928.
Eingeleitet von G. L. Weinberg, München-New Providence-London-Paris 1995)
Jonca K., Wojna polsko-sowiecka 1920 roku w dokumentach niemieckiej dyplomacji, Wrocław 2002
Kamiński M. K., Wojenne plany Hitlera w 1937 roku. Memorandum Hossbacha, (w :) M. K. Kamiński,
Szkice z dziejów Polski i Czechosłowacji w latach trzydziestych XX wieku, Warszawa 2014
Kleßmann Ch. (wybór, wstęp, opracowanie), „Niemiecki Wschód“. Wyobrażenia – misja – dziedzictwo,
Poznań 2014
Ludendorff E., Moje wojenne wspomnienia. Cz. 1 : 1914-1916, Warszawa 2014, Cz. 2 : Sierpień 19161917, Warszawa 2015
Madajczyk Cz. (red.), Generalny Plan Wschodni : zbiór dokumentów, Warszawa 1990
Madajczyk Cz. (red.), Vom Generalplan Ost zum Generalsiedlungsplan : Dokumente, München-New
Providence-London-Paris 1994
Michalka W. (red.), Deutsche Geschichte 1933-1945. Dokumente zur Innen- und Außenpolitik, Frankfurt
am Main 1993
Michalka W., Niedhart G., (red.), Deutsche Geschichte 1918-1933. Dokumente zur Innen- und
Außenpolitik, Frankfurt am Main 1992
Naumann F., Mitteleuropa, Berlin 1915
Opitz R. (red.), Europastrategien des deutschen Kapitals 1900-1945, Bonn 1994
Plan pokojowy Carla Goerdelera, od schyłku lata do jesieni 1943, (w :) I. Kershaw, Walkiria. Historia
zamachu na Hitlera, Poznań 2009
Reinharz J. (red.), Dokumente zur Geschichte des Deutschen Zionismus 1882-1933, Tübingen 1981
Renz R., Szabat B. (oprac.), Wybór źródeł do historii powszechnej 1918-1945, część II : 1939-1945,
Kielce 1998
Riezler K., Tagebücher, Aufsätze, Dokumente. Eingeleitet und herausgegeben von K. D. Erdmann.
Neuausgabe mit einer Einleitung von H. Afflerbach, Göttingen 2008
Rosenberg A., Dzienniki 1934-1944, red. I komentarz J. Matthäus, F. Bajohr, Warszawa 2016
Ruge W., Schumann W., Die Reaktion des deutschen Imperialismus auf Briands Paneuropaplan 1930,
„Zeitschrift für Geschichtswissenschaft“, nr 5/1972
Salewski M., Ideas of the National Socialist Government and Party, (w :) W. Lipgens (red.), Documents
on the History of European Integration, tom 1 : Continental Plans for European Union 1939-1945,
Berlin-New York 1985
Schellenberg W., Wspomnienia arcyszpiega Hitlera, Warszawa 2009
Schmitt C., Völkerrechtliche Großraumordnung mit Interventionsverbot für raumfremde Mächte. Ein
Beitrag zum Reichsbegriff im Völkerrecht , (w :) C. Schmitt, Staat, Großraum, Nomos. Arbeiten aus den
Jahren 1916-1969, Berlin 1995
Schwanitz W. G., Max von Oppenheim und der Heilige Krieg. Zwei Denkschriften zur Revolutionierung
islamischer Gebiete 1914 und 1940, „Sozial. Geschichte“, nr 3/2004
(wersja elektroniczna :
http://www.trafoberlin.de/pdfdateien/Oppenheims%20Jihad%20Dokumente%20WGS%20%20120207.pdf )
Sierpowski S., Źródła do historii powszechnej okresu międzywojennego, tomy I-III, Poznań 1989-1992
Wolff-Powęska A., Schulz E. (wybór i opracowanie), Przestrzeń i polityka. Z dziejów niemieckiej myśli
politycznej, Poznań 2000
Żerko S. (opracowanie), Nieznany dokument o wizycie Ribbentropa w Warszawie w styczniu 1939 r.,
„Polski Przegląd Dyplomatyczny”, nr 3(25)/maj-czerwiec 2005
2
B. Wybrana literatura :

Andrzejewski M., Od Bismarcka do Schrödera. Portrety niemieckich kanclerzy, Gdańsk
2003



Basler W., Deutschlands Annexionspolitik in Polen und im Baltikum 1914–1918, Berlin 1962
Batowski H., Między dwiema wojnami 1919-1939. Zarys historii dyplomatycznej, Kraków 2001
Baumgart W., Deutsche Ostpolitik 1918. Von Brest-Litowsk bis zum Ende des Ersten Weltkrieges, Wien
–München 1966 (wersja elektroniczna : http://ubm.opus.hbz-nrw.de/volltexte/2010/2356/pdf/doc.pdf )
Baumgart W., Deutsche Ostpolitik 1918-1926, (w:)
A. Fischer, G. Moltmann, K. Schwabe (red.),
Russland-Deutschland-Amerika, Wiesbaden 1978 (wersja elektroniczna :
http://ubm.opus.hbznrw.de/volltexte/2011/2663/pdf/doc.pdf )
Besier G., Stolica Apostolska i Niemcy Hitlera, Warszawa 2010




Bled J.-P., Bismarck. Żelazny kanclerz, Warszawa 2013
Bloch Ch., Das Dritte Reich und die Welt. Die deutsche Aussenpolitik 1933-1945, Paderborn 1993

Bloch M., Ribbentrop, Warszawa 1995



Borejsza J. W., Antyslawizm Adolfa Hitlera, Warszawa 1988
Borejsza J. W., „Śmieszne sto milionów Słowian…”. Wokół światopoglądu Adolfa Hitlera, Warszawa
2006
Bregman A., Najlepszy sojusznik Hitlera. Studium o współpracy niemiecko-sowieckiej 1939-1941,
Warszawa 2009
Broszat M., 200 lat niemieckiej polityki wobec Polski, Warszawa 1999
Burleigh M., Trzecia Rzesza. Nowa historia, Warszawa 2002
Bykowska S., Blut und Boden. Wokół unitarno-autorytarnej koncepcji integracji Europy, „Studia
Gdańskie“, tom VIII (wersja elektroniczna :
http://www.studiagdanskie.gwsh.gda.pl/tom8/studia%20VIII%2065-93%20bykowska.pdf
)
Chavkin B., Die Ermordung des Grafen Mirbach, „Forum für osteuropäische Ideen- und Zeitgeschichte“,
nr 1/2006 (wersja elektron. : http://www1.ku-eichstaett.de/ZIMOS/forum/docs/ChavkinMirbach.htm )
Chodakiewicz M.J., Żydowscy Niemcy w wojskach III Rzeszy, “Arcana”, nr 51-52/2003

Chodorowski
J.,
Niemiecka
doktryna
gospodarki
wielkiego
(Grossraumwirtschaft) 1800-1945, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1972
Chwalba A., Samobójstwo Europy. Wielka Wojna 1914-1918, Kraków 2014















obszaru
Conze E., Das Auswärtige Amt. Vom Kaiserreich bis zur Gegenwart, München 2013
Conze E., Frei N., Hayes P., Zimmermann M., Urząd. Niemieccy dyplomaci w III Rzeszy i w RFN,
Wrocław 2014
Craig G. A., Deutsche Geschichte 1866-1945. Vom Norddeutschen Bund bis zum Ende des Dritten
Reiches, München 1999
Czapliński W., Galos A., Korta W., Historia Niemiec, Wrocław 2010
Czubiński
A.,
Studia
ostatnie,
Poznań
2009
(wersja
elektroniczna
http://www.wbc.poznan.pl/Content/160248/Studia%20ostatnie.pdf
)
Dąbrowski J., Wielka Wojna 1914-1918, tomy I-II, Oświęcim 2015
Deschner G., Reinhard Heydrich. Namiestnik władzy totalitarnej, Warszawa 2000
Dębski S., Między Berlinem a Moskwą. Stosunki niemiecko-sowieckie 1939-1941, Warszawa 2003
:
Dmitrów E., Niemieckie plany integracyjne w Europie w pierwszej połowie XX wieku, (w
:) J. Holzer, J. Fiszer (red.), Rola Niemiec w procesie integracji Polski z Europą,
Warszawa 2001

Dmitrów E., Obraz Rosji i Rosjan w propagandzie narodowych socjalistów 1933-1945, Warszawa 1997

Eberhardt P., Geneza i rozwój niemieckiej doktryny Lebensraumu,
„Przegląd
Geograficzny”, nr 2/2008
(wersja elektroniczna : http://rcin.org.pl/Content/89/2008_tom_80_zeszyt_2.pdf
)
Eberhardt P., Geneza niemieckiej koncepcji „Mitteleuropy”, „Przegląd Geograficzny”, nr
4/2005
(wersja
elektroniczna
:
http://www.igipz.pan.pl/en/wydaw/PRZEGLAD/2005/z4_2005/z4_2005.pdf )





Eberhardt P., Koncepcje geopolityczne Karla Haushofera, „Przegląd Geograficzny”, nr 4/2009 (wersja
elektron. : http://rcin.org.pl/Content/55576/WA51_75452_r2009-t81-z4_Przeg-Geogr-Eberhard.pdf )
Eberhardt P., Prekursorzy niemieckiej geopolityki, „Przegląd Geograficzny”, nr 4/2011 (wersja elektron.
: http://rcin.org.pl/Content/3494/WA51_15123_r2011-t83-4_Przeg-Geogr-Eber.pdf )
Eberhardt P., Projekty aneksyjne Cesarstwa Niemieckiego wobec ziem polskich
podczas I wojny światowej, w : P. Eberhardt (red.), Problematyka geopolityczna ziem
polskich,
Warszawa
2008
(wersja
elektron.
:
http://rcin.org.pl/Content/130/WA51_228_r2008-t218_Prac-Geogr.pdf )
Eberhardt P., Rozwój światowej myśli geopolitycznej. Wybrane zagadnienia, Warszawa
2016
3










Fiedor K., Niemieckie plany integracji Europy na tle zachodnioeuropejskich doktryn zjednoczeniowych
1918-1945, Wrocław 1991
Fischer F., Polityka zagraniczna cesarskich Niemiec i wybuch I wojny światowej, (w :) A. Czubiński
(red.), Rola Niemiec w procesach rozwojowych Europy XIX i XX wieku, Poznań 1995
Fischer F., Griff nach der Weltmacht. Die Kriegszielpolitik des kaiserlichen Deutschland 1914/18,
Düsseldorf 2000 [wersja angielska : F. Fischer, Germany`s Aims in the First World War, New York
1967]
Fleischhauer, Die Chance des Sonderfriedens. Deutsch-sowjetische Geheimgespräche 1941-1945,
Berlin 1986
Funke M. (red.), Hitler, Deutschland und die Mächte. Materialien zur Außenpolitik des Dritten Reiches,
Düsseldorf 1977
Gabiś T., Historycy niemieccy (i anglosascy) o I wojnie światowej. Rewizje, kontrowersje, nowe
interpretacje, „Opcja Na Prawo” 2014, nr 3/136
Geiss I., Das Deutsche Reich und der Erste Weltkrieg, München-Wien 1978
Geiss I., German Foreign Policy 1871-1914, London-New York 1976
Geiss I., Tzw. polski pas graniczny 1914-1918. Przyczynek do niemieckiej polityki wojennej w czasie I
wojny światowej, Warszawa 1964
Gerwarth R., Kat Hitlera. Biografia Reinharda Heydricha, Kraków 2013

Gigilewicz E., Lublinland. Państwo żydowskie w planach III Rzeszy, Radom 2004

Gollwitzer H., Geschichte des weltpolitischen Denkens. Band I : Zeitalter des Imperialismus und der
Weltkriege, Göttingen 1982
Górski G., Wrzesień 1939. Nowe spojrzenie, Toruń 2014
Graml H., Die außenpolitischen Vorstellungen des deutschen Widerstandes, (w :)
H. Graml (red.),
Widerstand im Dritten Reich. Probleme, Ereignisse, Gestalten, Frankfurt am Main 1994
Graml H., Zwischen Stresemann und Hitler. Die Außenpolitik der Präsidialkabinette Brüning, Papen und
Schleicher, München 2001
(patrz recenzja tej książki : J. Kosiarski, Hermann Graml,



Zwischen Stresemann und Hitler. Die Außenpolitik der Präsidialkabinette Brüning,
Papen und Schleicher, München 2001, „Stosunki Międzynarodowe-International
Relations“ 2004, nr 3-4 (tom 30) )













Greiner F., Der „Mitteleuropa“-Plan und das „Neue Europa“ der Nationalsozialisten in der englischen und
amerikanischen Tagespresse, „Zeithistorische Forschungen/Studies in Contemporary History“, OnlineAusgabe, 9 (2012), H. 3, (wersja elektroniczna : http://www.zeithistorische-forschungen.de/32012/id=4499 )
Grott B., Co zamierzały zgotować Polsce i Polakom przedhitlerowskie Niemcy – ze studiów nad
„ideologią niemiecką“, „Glaukopis“, nr 25-26/2012 (wersja elektroniczna :
http://www.glaukopis.pl/images/cale-numery/GLAUKOPIS_nr_25.pdf
)
Gruchmann L., Nationalsozialistische Großraumordnung. Die Konstruktion einer „deutschen MonroeDoktrin“, Stuttgart 1962
Grünberg K., Otręba B., Hans Frank na Wawelu, Włocławek 2001
Grünberg K., Otręba B., Joachim von Ribbentrop. Szef hitlerowskiej dyplomacji,
Warszawa 1995
Grünberg K., Serczyk J., Droga do rozbioru Polski 1918-1939. Nowe ustalenia,
Warszawa 2005
Haffner S., Diabelski pakt. Z dziejów stosunków niemiecko-rosyjskich 1917-1941, Lublin
1994
Haffner S., Die sieben Todsünden des Deutschen Reiches im Ersten Weltkrieg, Köln 2014
Hahlweg W., Lenins Reise durch Deutschland im April 1917, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte“, nr
4/1957 (wersja elektroniczna : http://www.ifz-muenchen.de/heftarchiv/1957_4.pdf )
Hale Ch., Kaci Hitlera. Brudny sekret Europy, Kraków 2012
Ham P., 1914. Rok końca świata, Warszawa 2015
Heinemann I., Rasa, ziemia, niemiecka krew : Główny Urząd Rasy i Osadnictwa SS i nowy porządek
rasowy Europy, Gdańsk 2014
Herbert U., Werner Best. Studium biograficzne, Warszawa 2007

Heresch E., Sprzedana rewolucja. Jak Niemcy finansowały Lenina, Warszawa 2010


Hildebrand K., Das Dritte Reich, München 2003
Hildebrand K., Das vergangene Reich. Deutsche Außenpolitik von Bismarck bis Hitler 1871-1945,
Stuttgart 1996
Hillgruber A., Die gescheiterte Großmacht. Eine Skizze des Deutschen Reiches 1871-1945, Düsseldorf
1980
Hillgruber A., Die Zerstörung Europas. Beiträge zur Weltkriegsepoche 1914 bis 1945, Berlin 1988
Hirszowicz Ł., III Rzesza i Arabski Wschód, Warszawa 1963
Holzer J., I wojna światowa, w : J. Krasuski, G. Labuda, A. W. Walczak (red.), Stosunki polskoniemieckie w historiografii, cz. II : Studia z dziejów historiografii polskiej i niemieckiej, Poznań 1984




4



Huber E. R., Deutsche Verfassungsgeschichte seit 1789. Band V : Weltkrieg, Revolution und
Reichserneuerung 1914-1919, Stuttgart-Berlin-Köln 1992
Ingrao Ch., Wierzyć i niszczyć. Intelektualiści w machinie wojennej SS, Wołowiec 2013
Irving D., Wojna Hitlera, Kraków-Międzyzdroje 2009

Janecki A., Miejsce Niemców pod słońcem, „Nowe Państwo“, nr 1/2002

Jäckel E., Hitlera pogląd na świat, Warszawa 1973
Jonca K., Die polnische Nation in der politischen Doktrin Hitlers. Das Polenbild zwischen Seeckt und
Hitler, (w :) P. Schönlein, J. Wollenberg, J. Wyrozumski (red.), Menetekel. Das Gesicht des Zweiten
Weltkrieges, Kraków-Nürnberg 1991
Jonca K., Tajna dyplomacja Trzeciej Rzeszy wobec formuły o „bezwarunkowej kapitulacji“, „Studia nad
Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, tom XXIX, Wrocław 2007
Jonca K. (red.), Studia nad antyhitlerowską opozycją w Trzeciej Rzeszy 1933-1945, Warszawa 1990
Jung R., Od Kesslera do Moltkego. Dzieje Poselstwa i Ambasady Niemiec w Warszawie w latach 19181939, Łódź 2012



























Kahrs H., Od „gospodarki wielkoprzestrzennej“ do „nowego porządku“. O strategicznej
orientacji elit niemieckich w latach 1932-1943, (w :) H. Orłowski (wybór i opracow.),
Nazizm, Trzecia Rzesza a procesy modernizacji, Poznań 2000
Kimmich Ch. M., German Foreign Policy 1918-1945.
Wilmington 1991
Guide to Research and Research Materials,
Kissinger H., Dyplomacja, Warszawa 1996
Klin T., Wizje ładu międzynarodowego w niemieckiej i anglosaskiej myśli geopolitycznej w okresie II
wojny światowej, Toruń 2008
Kłusek M., Polityka Gustawa Stresemanna wobec ZSRR w latach 1923-1929, Toruń 2007
Koenen G., Der deutsch-russische Nexus, „Aus Politik und Zeitgeschichte”, nr 44-45/2007 (wersja
elektroniczna : http://www.bpb.de/apuz/30146/der-deutsch-russische-nexus?p=all
)
Koenen G., Der Russland-Komplex. Die Deutschen und der Osten 1900-1945, München 2005
Koenen G., Rom oder Moskau : Deutschland, der Westen und die Revolutionierung Russlands 19141924, Tübingen 2003 (Dissertation,
wersja elektroniczna : http://d-nb.info/969685335/34
)
Kolb E., Der Frieden von Versailles, München 2011
Kolb E., Die Weimarer Republik, München 2002
Kołtunowski P., Die Außenpolitik des Wilhelminischen Deutschland in den Jahren 1888-1914.
Tatsachen, Ereignisse und Folgen, Kielce 2015
Koralka J., Deutschland und die Habsburgermonarchie 1848-1918
(w :)
A. Wandruszka, P.
Urbanitsch (red.), Die Habsburgermonarchie 1848-1918. Band VI : Die Habsburgermonarchie im System
der internationalen Beziehungen. 2. Teilband, Wien 1993
Kornat M., Droga Niemiec do paktu Ribbentrop-Mołotow i sprawy polskie (wydarzenia i
interpretacje), „Pamięć i Sprawiedliwość”, nr 1(12)/2008 (wersja elektroniczna :
http://ipn.gov.pl/__data/assets/pdf_file/0004/53239/1-24852.pdf
)
Kosiarski J., Deutschland, Mitteleuropa und die Revolutionierung Russlands, „Stosunki
Międzynarodowe-International Relations”, nr 2 (tom 51)/2015 (wersja elektroniczna :
http://scholar.com.pl/sklep.php?md=products&id_c=42&id_p=2514
)
Kosiarski J., „Nowy porządek” europejski w planach narodowego socjalizmu,
„Stosunki Międzynarodowe-International Relations” 2000, nr 1-2 (tom 21)
Kosiarski J., Niemcy a kwestia integracji Europy w dobie I wojny światowej (wybrane
wątki), [w :] E. Haliżak, R. Kuźniar, G. Michałowska, S. Parzymies, J. Symonides, R.
Zięba (red.), Stosunki międzynarodowe w XXI wieku. Księga jubileuszowa z okazji 30lecia Instytutu Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
2006
Kosiarski J., Niemcy, Austria i Mitteleuropa, „Studia Politica Germanica” 2012, nr 1(1)
Kosiarski J., Niemcy, Mitteleuropa i Polska, w : M. F. Gawrycki i in. (red.), Tendencje i
procesy rozwojowe współczesnych stosunków międzynarodowych.
Księga
Jubileuszowa z okazji 40-lecia Instytutu Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu
Warszawskiego, Warszawa 2016
Kotłowski T., Historia Republiki Weimarskiej 1919-1933, Poznań 2004
Kotłowski T., Niemcy 1890-1945. Dzieje państwa i społeczeństwa, Kraków 2008
Kotłowski T., Niemcy w polityce europejskiej lat 1919-1928, (w :) A. Czubiński (red.), Rola Niemiec w
procesach rozwojowych Europy XIX i XX wieku, Poznań 1995
Kotłowski T., Problem niemieckich reparacji po I wojnie światowej, „Przegląd Zachodni”, nr 2/2014
wersja elektroniczna : http://www.iz.poznan.pl/plik,pobierz,899,0cb1510cd1e2f5e5f8d2f08cf1c6559e/4209-TADEUSZ-KOTLOWSKI.pdf )
Kowalski M. T., Antropolodzy na wojnie. O brudnej użyteczności nauk społecznych, Warszawa 2015
5

Kozeński J., Opozycja w Trzeciej Rzeszy, Poznań 1987

Krasuski J., Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998






























Krasuski J., Polska-Niemcy. Stosunki polityczne od zarania po czasy najnowsze, Wrocław 2009
Kraus H.-Ch., Versailles und die Folgen. Außenpolitik zwischen Revisionismus und Verständigung
1919-1933, Berlin-Brandenburg 2013
Król E. C., Polska i Polacy w propagandzie narodowego socjalizmu w Niemczech 1919-1945,
Warszawa, bez roku wydania
Krüger P., Versailles. Deutsche Außenpolitik zwischen Revisionismus und Friedenssicherung, München
1993
Krüger P., Hahn E.J.C., Der Loyalitätskonflikt des Staatssekretärs Bernhard von Bülow im Frühjahr
1933, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte”, nr 4/1972
(wersja elektroniczna :
http://www.ifzmuenchen.de/heftarchiv/1972_4_2_krueger.pdf )
Kruszewski K., Starania Niemiec o pokój odrębny z Rosją carską 1914-1917, „Dzieje Najnowsze“, nr
2/2001
(wersja
elektroniczna
:
http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Dzieje_Najnowsze_kwartalnik_poswiecony_historii_XX_wieku_/Dzie
je_Najnowsze_kwartalnik_poswiecony_historii_XX_wieku_-r2001-t33n2/Dzieje_Najnowsze_kwartalnik_poswiecony_historii_XX_wieku_-r2001-t33-n2-s317/Dzieje_Najnowsze_kwartalnik_poswiecony_historii_XX_wieku_-r2001-t33-n2-s3-17.pdf
)
Kucharczyk G., Sto lat Mitteleuropy, w : G. Kucharczyk, Christianitas między Niemcami i Rosją,
Warszawa 2016
Kucharczyk G., Niemcy i racja stanu. Myśl polityczna Jacques`a Bainville`a (1879-1936), Warszawa
2005
Kucharczyk G., Ostatni cesarz. Bł. Karol I Habsburg, Poznań 2004
Kuhlmann J., Subhas Chandra Bose und die Indienpolitik der Achsenmächte, Berlin 2003
Laughland J., Zatrute źródła Unii Europejskiej, Komorów, bez roku wydania
Lebioda T., II Rzesza a polityka międzynarodowa 1871-1914, Katowice 2010
Lisiak I. T., Żydowscy kolaboranci Hitlera, Warszawa 2013
Loth W., Hanisch M. (red.), Erster Weltkrieg und Dschihad. Die Deutschen und die Revolutionierung des
Orients, München 2014
Lüdicke L., Griff nach der Weltherrschaft. Die Außenpolitik des Dritten Reiches 1933-1945, BerlinBrandenburg 2009
Luks L., Heiligt der Zweck die Mittel ? Lenins Zusammenarbeit mit dem Wilhelminischen Reich in
vergleichender Perspektive, (w :) J. Tauber (red.), „Kollaboration“ in Nordosteuropa., Wiesbaden 2006
Łuczak Cz., Dzieje gospodarcze Niemiec 1871-1990, tom I : Druga Rzesza i Republika Weimarska, tom
II : Trzecia Rzesza , Poznań 2004 -2006
Macała J., Blok kontynetalny Karla Haushofera, „Geopolityka“, nr 2(3)/2009
(wersja elektroniczna : http://geopolityka.net/blok-kontynentalny-karla-haushofera/
)
Machaj Ł., Scheffler T., Ewolucja koncepcji nowego ładu europejskiego w poglądach Carla Goerdelera
(1939-1944), „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, tom XXIX, Wrocław 2007
Maciejewski M., Od piwiarnianego klubu do organizacji wywrotowej. Nazizm w latach
1919-1924, Toruń 2005
Maciejewski M., Polska i Polacy w poglądach Adolfa Hitlera (1919-1945), „Annales Universitatis Mariae
Curie-Skłodowska Lublin Polonia“, Vol. LVIII, 1, Sectio G, 2011 (wersja elektroniczna :
http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=4&ved=0CDIQFjAD&url=http%3A%2F
%2Fannales.umcs.lublin.pl%2Ftt_p.php%3Frok%3D2011%26tom%3D58%26sectio%3DG%26numer_ar
tykulu%3D02%26zeszyt%3D1&ei=rbLTVMPFsW4UemHg4AH&usg=AFQjCNHMf90hK4V4erRifBmSgBDxmfMIww&bvm=bv.85464276,d.d24 )
Madajczyk Cz., Bezwarunkowa kapitulacja mocarstw Osi. Formuła i jej realizacja, „Dzieje Najnowsze”, nr
2/2003
(wersja elektroniczna :
http://rcin.org.pl/Content/49599/WA303_67648_A507-DN-R-352_Madajczyk.pdf
)
Madajczyk Cz.,, Cele wojenne Niemiec w dwóch wojnach światowych, „Studia Historica SlavoGermanica”, nr 1/1972
Madajczyk Cz., Faszyzm i okupacje 1938-1945. Wykonywanie okupacji przez państwa
Osi w Europie, tom I : Ukształtowanie się zarządów okupacyjnych, tom II : Mechanizmy
realizowania okupacji, Poznań 1983-1984
Madajczyk Cz., Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, tom I, Warszawa 1970
Madajczyk P., Mitteleuropa a Paneuropa w polityce Gustava Stresemanna, „Przegląd Zachodni”, nr
4/1988
Madajczyk P., Polityka i koncepcje polityczne Gustawa Stresemanna wobec Polski (1915-1929),
Warszawa 1991
Mai G., Das Ende des Kaiserreichs. Politik und Kriegführung im Ersten Weltkrieg, München 1993
Maier H., Ideen von 1914 – Ideen von 1939 ? Zweierlei Kriegsanfänge, „Vierteljahrshefte für
Zeitgeschichte“, nr 4/1990
Mallmann K.-M., Cüppers M., Półksiężyc i swastyka. III Rzesza a świat islamu, Warszawa 2009
6

Marczewski J., Zagadnienie wybuchu I wojny światowej i celów wojennych Niemiec w
historiografii (w :) J. Krasuski, G. Labuda, A. W. Walczak (red.), Stosunki polskoniemieckie w historiografii, cz. II : Studia z dziejów historiografii polskiej i niemieckiej,
Poznań 1984


Martin B., Deutschland und Japan im Zweiten Weltkrieg 1940-1945, Hamburg 2001
Martin B., Weltmacht oder Untergang ? Deutsche Grossmachtpolitik im 20. Jahrhundert, Darmstadt 1989

















Mazower M., Imperium Hitlera, Warszawa 2011
Mazur Z., Niemcy – początki sporu o winę za I wojnę światową, (w :) J. Dobrowolska-Polak
(red.), Polityki pamięci i dyskursy pamięci w 100-lecie wybuchu I wojny światowej, Poznań
2014, s. 9-30 (wersja elektroniczna :
http://www.iz.poznan.pl/news/1101_PP%2013_2014%20Internet%20popr.pdf
)
Mącior-Majka B., Generalny Plan Wschodni. Aspekty ideologiczny, polityczny i
ekonomiczny, Kraków 2007
McMeekin S., Ekspres Berlin-Bagdad. Kajzer, islam i imperium osmańskie 1898-1918,
Kraków 2012
Michalka W. (red.), Der Erste Weltkrieg. Wirkung, Wahrnehmung, Analyse, München -Zürich 1994
Michalka W., Deutsche Außenpolitik 1920-1933, (w :) K. D. Bracher, M. Funke, H.-A. Jacobsen (red.),
Die Weimarer Republik 1918-1933. Politik, Wirtschaft, Gesellschaft, Düsseldorf 1987
Michalka W., Ribbentrop und die deutsche Weltpolitik 1933-1940. Außenpolitische Konzeptionen und
Entscheidungsprozesse im Dritten Reich, München 1980
Michalka W., Vom Antikominternpakt zum euro-asiatischen Kontinentalblock : Ribbentrops
Alternativkonzeption zu Hitlers außenpolitischen „Programm“,
(w :)
W. Michalka (red.),
Nationalsozialistische Außenpolitik, Darmstadt 1978
Mikietyński P., Niemiecka droga ku Mitteleuropie. Polityka II Rzeszy wobec Królestwa Polskiego (19141916), Kraków 2009
Mommsen W. J., Grossmachtstellung und Weltpolitik. Die Außenpolitik des Deutschen Reiches 1870 bis
1914, Frankfurt am Main-Berlin 1993
Morton A., 17 goździków, Warszawa 2015
Müller R.-D., Wspólny wróg. Hitlerowskie Niemcy i Polska przeciw Związkowi Radzieckiemu, Warszawa
2013
Münkler H., Der Große Krieg. Die Welt 1914 bis 1918, Berlin 2014
Musiał B., Na Zachód po trupie Polski, Warszawa 2009
Musiał B., „Niechaj Niemcy się przesuną”. Stalin, Niemcy i przesunięcie granic Polski na zachód,
„Arcana”, nr 79 (1/2008)
Musiał B., Szumski J. (red.), Geneza paktu Hitler-Stalin. Fakty i propaganda, Warszawa
2012

Musiał S., Historyczne i ideologiczno-polityczne źródła nazistowskiego projektu „Neue Europa” i jego
realizacja w Europie Środkowo-Wschodniej, „Colloquium Wydziału Nauk Humanistycznych i
Społecznych” (kwartalnik, Akademia Marynarki Wojennej, Gdynia), nr 3/2012 (wersja elektroniczna :
http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CCIQFjAA&url=http%3A%2F
%2Fcejsh.icm.edu.pl%2Fcejsh%2Felement%2Fbwmeta1.element.cejsh-fc3aa56b-12ce-49cb-a99b5a3594e4b065%2Fc%2FStanislaw_Musial.pdf&ei=ys_GVLJBofJPaTcgZgM&usg=AFQjCNFxdjAPj8PlCrSa5-qulYof14u08A&bvm=bv.84349003,d.ZWU
)
Neitzel S., Außenpolitische Zukunftsvorstellungen in Deutschland um 1900 (w :) S. Neitzel (red.),
1900 : Zukunftsvisionen der Großmächte, Paderborn-München-Wien-Zürich 2002
Niedhart G., Die Aussenpolitik der Weimarer Republik, München 1999
Neumann F., Behemot. Narodowy socjalizm – ustrój i funkcjonowanie 1933-1944, Warszawa 2016
Pajewski J., Berlin-Bagdad
(Z dziejów polityki niemieckiej na Bliskim Wschodzie w czasach
wilhelmińskich), „Roczniki Historyczne“, [Poznań] 1949 (R. XVIII)
Pajewski J., Historia powszechna 1871-1918, Warszawa 1994

Pajewski J., „Mitteleuropa“. Studia z dziejów imperializmu niemieckiego w dobie
pierwszej wojny światowej, Poznań 1959
Pajewski J., Pierwsza wojna światowa 1914-1918, Warszawa 1998











Pajewski J., Polityka mocarstw centralnych wobec Polski podczas pierwszej wojny światowej, „Roczniki
Historyczne“, 1962 (R. XXVIII)
Peukert D. J. K., Republika Weimarska. Lata kryzysu klasycznego modernizmu, Warszawa 2005
Piper E., Alfred Rosenberg. Hitlers Chefideologe, München 2005
Post W., Hitlers Europa. Die Europäische Wirtschaftsgemeinschaft 1940-1945, Stegen am Ammersee
2010
Przybylski J., Scheffler T., Z badań nad politycznymi relacjami niemiecko-arabskimi w okresie Trzeciej
Rzeszy, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, tom XXX, Wrocław 2008
Richter B., Wie Deutschland den Ersten Weltkrieg gewann. Ein paradoxes Kriegsende und seine Folgen,
München 2008
7














Röhl J. C. G., Wilhelm II. : der Weg in den Abgrund 1900-1941, München 2009
Roewer H., Kill the huns – Tötet die Hunnen ! Geheimdienste, Propaganda und Subversion hinter den
Kulissen des Ersten Weltkrieges, Graz 2014
Rojek W., Rozwiązanie austro-polskie w kontekście stosunków między monarchią austro-węgierską a
Cesarstwem Niemieckim 1914-1918, w : W. Rojek, A. Kastory (red.), Sprawa polska podczas Wielkiej
Wojny 1914-1919, Kraków 2016
Rose A., Die Außenpolitik des Wilhelminischen Kaiserreichs (1890-1918), Darmstadt 2013
Rubin B., Schwanitz W. G., Hiterowcy, islamiści I narodziny nowożytnego Bliskiego Wschodu, Kraków
2014
Scharlau W. B., Zeman Z. A., Freibeuter der Revolution : Parvus-Helphand. Eine politische Biographie,
Köln 1964 [wersja angielska : Z.A.B. Zeman , W.B. Scharlau , The Merchant of Revolution. The Life of
Alexander Israel Helphand (Parvus) 1867-1924, London-New York-Toronto 1965]
Scheffler T., Europa po Hitlerze. Ład międzynarodowy w koncepcjach konserwatywnej opozycji w
Trzeciej Rzeszy, Wrocław 2006
Scheffler T., Nowy ład europejski w poglądach Albrechta Haushofera (1938-1941), „Studia nad
Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, tom XXVI, Wrocław 2003
Scheffler T., Zjednoczenie Europy w myśli politycznej opozycji w Trzeciej Rzeszy : próba bilansu, w : Ł.
Święcicki, A. Wielomski (red.), Od Christianitas do Unii Europejskiej. Historia idei zjednoczenia Europy,
Warszawa 2015
Scheidemann Ch., Ulrich Graf Brockdorff-Rantzau (1869-1928). Eine politische Biographie, Frankfurt am
Main 1998
Schmidt R. F., Die Aussenpolitik des Dritten Reiches 1933-1939, Stuttgart 2002
Schöllgen G., Deutsche Außenpolitik. Von 1815 bis 1945, München 2013
Schwanitz W. G., Djihad „Made in Germany“ : Der Streit um den Heiligen Krieg 1914-1915, „Sozial.
Geschichte“ 2003, nr 2(18) (wersja elektroniczna : http://www.trafoberlin.de/pdfdateien/Djihad%20Heiliger%20Krieg%201914%20WGS.pdf )
Service R., Szpiedzy i komisarze. Bolszewicka Rosja kontra Zachód, Kraków 2013

Sierpowski S. (red.), Niemcy w polityce międzynarodowej 1919-1939, tom II : Lata
wielkiego kryzysu gospodarczego, Poznań 1992





Smelser R., Zitelmann R. (red.), Die braune Elite. 22 biographische Skizzen, Darmstadt 1989
Smoleń M., Parvus Aleksander, (w :) Encyklopedia „białych plam”, tom XX – Suplement, Radom 2006
Sommer T., 1945 : die Biographie eines Jahres, Reinbeck bei Hamburg 2005
Steinert M., Hitler, Wrocław-Warszawa-Kraków 2001
Steininger R., Deutschland und der Nahe Osten. Von Kaiser Wilhelms Orientreise 1898 bis zur
Gegenwart, Reinbek-München 2015
Stempin A., Próba „moralnego podboju” Polski przez Cesarstwo Niemieckie w latach I wojny światowej,
Warszawa 2013















Stempin A., Sojusznicy. Od Fryderyka i Katarzyny Wielkiej do Merkel i Putina,
Warszawa 2016
Stevenson D., War Aims and Peace Negotiations, (w :) H. Strachan (red.), The Oxford Illustrated History
of the First World War, Oxford 2014
Stomma S., Czy fatalizm wrogości ? Refleksje o stosunkach polsko-niemieckich 1871-1933, Wrocław
2005
Strządała G., Niemcy w myśli politycznej Władysława Studnickiego, Opole 2011
Szcześniak A. L., Generalny Plan Wschód, (w :) Encyklopedia „białych plam”, tom VI,
Radom 2001
Szlanta P., Nieżyczliwy sąsiad. Niemcy wobec wojny polsko-radzieckiej 1920 roku, „Mówią Wieki”, nr
3/2010 (wydanie specjalne)
Szlanta P., Wilhelm II. Ostatni z Hohenzollernów, Warszawa 2015
Tomasiewicz J., Brunatna Europa, „Fronda”, nr 25/26/2001
(wersja elektroniczna :
http://pismofronda.pl/wp-content/uploads/Fronda25-26.pdf
)
Tomasiewicz J., Rasa przeciw narodowi. Rasizm a nacjonalizm – uzupełnianie się czy wykluczanie ?,
(w :) B. Grott (red.), Różne oblicza nacjonalizmów. Polityka – Religia – Etos, Kraków 2010
Trzeciakowski L., Otto von Bismarck, Wrocław 2009
Tuchman B. W., Telegram Zimmermanna, Warszawa 1988
Ullrich V., Die nervöse Großmacht 1871-1918. Aufstieg und Untergang des deutschen Kaiserreichs,
Frankfurt am Main 1999
Villemarest P., de, Źródła finansowe komunizmu i nazizmu, Warszawa 2004
Voigt J. H., Hitler und Indien, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte“, nr 1/1971 (wersja elektroniczna :
http://www.ifz-muenchen.de/heftarchiv/1971_1_2_voigt.pdf )



Wagner G., Deutschland und der polnisch-sowjetische Krieg 1920, Wiesbaden 1979
Wendt B.-J., Großdeutschland. Außenpolitik und Kriegsvorbereitung des Hitler-Regimes, München1993
Wiegrefe K., Altenhöner F., Bönisch G., Buschke H., Pyljow W., Zeller A., Revolutionär Seiner Majestät,
„Der Spiegel“ z 10 XII 2007 r. (nr 50/2007; wersja elektroniczna :
8

















http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-54230885.html ); Wiegrefe K., Altenhöner F., Buschke H., Zeller
A., „Nie war Russland käuflicher“, „Der Spiegel“ z 17 XII 2007 r. (nr 51/2007; wersja elektroniczna :
http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-54683172.html )
Winkler H. A., Długa droga na Zachód. Dzieje Niemiec, tom 1 : 1806-1933, tom 2 : 1933-1990, Wrocław
2007
Wołkogonow D., Lenin. Prorok raju, apostoł piekła, Warszawa 2006
Zdulski K., III Rzesza a świat islamu, Łódź 2009
Zieliński Z., Niemcy. Zarys dziejów, Katowice 1998
Żerko S., „Brytyjskie przymierze” Adolfa Hitlera, (w :) A. Czubiński (red.), Rola Niemiec w procesach
rozwojowych Europy XIX i XX wieku, Poznań 1995
Żerko S., Geneza hitlerowskiej koalicji. Z dziejów niemieckiej polityki sojuszy, „Przegląd
Zachodni”, nr 2/2005
Żerko S., Japonia w niemieckiej strategii i polityce przed Pearl Harbor, (w :) J. Kiwerska, B.
Koszel (red.), Między wielką polityką a narodowym partykularyzmem, Poznań 2002
Żerko S., Konserwatywna alternatywa ? Z badań nad koncepcjami niemieckiej polityki
zagranicznej w latach 1933-1939, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, tom
XXIV, Wrocław 2004
Żerko S., Narodowosocjalistyczne koncepcje polityki zagranicznej przed 1933 r.,
„Przegląd Zachodni”, nr 4/1992
Żerko S., Niemiecka polityka zagraniczna 1933-1939, Poznań 2005
Żerko S., Niemiecka polityka zagraniczna w okresie II wojny światowej, (w :)
S.
Sierpowski (red.), Niemcy w polityce międzynarodowej podczas II wojny światowej,
Poznań
2007
(wersja
elektroniczna
:
https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/12764/1/Niemcy%202007.pdf )
Żerko S., Niemiecka polityka zagraniczna w przededniu II wojny światowej, (w :) S.
Dębski, M. Narinski (red.), Kryzys 1939 roku w interpretacjach polskich i rosyjskich
historyków, Warszawa 2009
Żerko S., Polska, Niemcy i geneza II wojny światowej, „Przegląd Zachodni”, nr 2/2009
(wersja elektroniczna : http://www.iz.poznan.pl/pz/pz/6_2009_2_wybrany_art.pdf
)
Żerko S., Polska w hitlerowskiej koncepcji polityki zagranicznej 1933-1939, „Studia nad
Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, tom XXIV, Wrocław 2001
Żerko S., Stosunki polsko-niemieckie 1938-1939, Poznań 1998
Żerko S., System wersalski i próby jego modyfikacji w latach dwudziestych, „Przegląd Zachodni”, nr
4/2008
Żerko S., Wymarzone przymierze Hitlera. Wielka Brytania w narodowosocjalistycznych
koncepcjach i w polityce III Rzeszy do 1939 r., Poznań 1995

Żyliński L., Europa w niemieckiej myśli XIX – XXI wieku, Toruń 2012
C. Leksykony/słowniki :

Sierpowski S. (red.), Żerko S. (współpraca), Leksykon historii powszechnej 1900-1945, Poznań 1996

Żerko S., Biograficzny leksykon II wojny światowej, Poznań 2013

Żerko S., Ilustrowany leksykon II wojny światowej, Poznań 2004
D. Wybrane pozycje z zakresu tzw. historii kontrfaktycznej/alternatywnej :






Korkuć M., Polska decyzja 1939, (w :) J. Kloczkowski (red.), Historie trudnych alternatyw, Kraków 2012
Orłowski W. M., Stulecie chaosu. Alternatywne dzieje XX wieku, Warszawa 2006
Osica J., Sowa A., Alternatywna historia II wojny światowej, Warszawa 2013
Wieczorkiewicz P., Urbański M., Ekiert A., Dylematy historii. Nos Kleopatry czyli co by było, gdyby …,
Warszawa 2004
Wielowieyski A., Na rozdrożach dziejów. Historie prawdziwe i alternatywne, Warszawa 2012
Zychowicz P., Pakt Ribbentrop-Beck czyli jak Polacy mogli u boku III Rzeszy pokonać Związek Sowiecki,
Poznań 2012
II. Plan przedmiotu
1.Niemieckie
(wyróżniono pogrubieniem literaturę najbardziej polecaną w języku polskim)
„spóźnione” mocarstwo i jego cele zewnętrznopolityczne
1871-1914
Literatura :
ujęcie ogólne :
- do wyboru : J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 230-235, 266271, 289-293, 293-294, 301-305, 305-311 (Konstytucja Rzeszy cesarskiej, Polityka zagraniczna
9
Bismarcka, Rządy kanclerza Capriviego, Rządy osobiste Wilhelma II, Ideologia imperializmu
niemieckiego w okresie wilhelmińskim, Polityka zagraniczna w okresie wilhelmińskim)
lub W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, Wrocław 2010 (wyd. trzecie), s. 490500, 518-525, 533-538 (Państwo i partie polityczne, Dyplomacja Bismarcka, Weltpolitik);
- P. Mikietyński, Niemiecka droga ku Mitteleuropie. Polityka II Rzeszy wobec Królestwa Polskiego
(1914-1916), Kraków 2009, s. 19-44, 52-56, 57-67 (Niemcy między zjednoczeniem a wybuchem
„wielkiej wojny” (1871-1914), Kwestia polska w polityce zagranicznej Niemiec, Plany niemieckie w
stosunku do Królestwa Polskiego w przededniu wybuchu I wojny światowej, Wielka gra dyplomatyczna
(czerwiec – sierpień 1914));
- J.- P. Bled, Bismarck. Żelazny kanclerz, Warszawa 2013, s. 113-128,151-167, 187-200 (Narodziny
Rzeszy, Niemcy : „mocarstwo nasycone”, Dyplomacja pod znakiem zapytania),
- L. Trzeciakowski, Otto von Bismarck, Wrocław 2009, s. 228-244 i 265-282 (Sytuacja
międzynarodowa po zjednoczeniu Niemiec, Czy wojna na horyzoncie ? („Krieg-in-Sicht-Kriese”),
Kryzys bałkański i kongres berliński; Pod presją grup nacisku, Dwuprzymierze, Traktat trójcesarski,
Bismarck a Niemcy w guberniach nadbałtyckich, Drugi kryzys bałkański, Kryzys systemu sojuszy);
- P. Szlanta, Wilhelm II. Ostatni z Hohenzollernów, Warszawa 2015, s. 123-159 i 197-245 („Nasza
przyszłość leży na morzu”. Kajzer wobec floty, Wielkiej Brytanii i Weltpolitik 1888-1903; Ku
Armagedonowi. Wilhelm, Niemcy i stosunki międzynarodowe 1904-1914);
- J. Dąbrowski, Wielka Wojna 1914-1918, Oświęcim 2015, tom I, s. 11-72 (rozdz. I, II i III : Hegemonia
Niemiec i „entente” francusko-rosyjska, Wzrost antagonizmów europejskich, Wybuch wojny)
2.
Rzesza Niemiecka a wybuch i przebieg pierwszej wojny światowej.
Niemieckie cele wojenne i ich realizacja. Tzw. program wrześniowy
(Septemberprogramm) kanclerza Bethmanna Hollwega i projekt Mitteleuropy. Polska
(Akt 5 listopada) i Austro-Węgry (skutki tzw. afery Sykstusa) w polityce Niemiec.
Wejście USA do wojny (telegram Zimmermanna i jego konsekwencje)
Literatura :
ujęcia ogólne, w tym nt. niemieckich celów wojennych i ich realizacji :
- do wyboru : J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 311-330 (od
Przyczyny I wojny światowej do Rozejm)
lub W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, Wrocław 2010 (wyd. trzecie), s. 557-574
(od Początek wojny do Droga ku klęsce)
lub T. Kotłowski, Niemcy. Dzieje państwa i społeczeństwa 1890-1945, Kraków 2008, s. 62
(Pierwsza wojna światowa i rewolucja);
- do wyboru : J . Pajewski, Pierwsza wojna światowa 1914-1918, Warszawa 1998, s. 82-90, 235245, 556-592, 627-658, 658-666 (Niemieckie cele wojenne, Turcja, Stany Zjednoczone wobec
wojny, Brześć, W okupowanej Rumunii. Pokój bukareszteński)
lub A. Chwalba, Samobójstwo Europy. Wielka Wojna 1914-1918, Kraków 2014, s. 59-69, 164173, 245-257, 257-265, 265-270, 282-295, 322-328, 593-608 (Cele wojenne. Plany strategiczne,
Turcja wkracza do wojny, Rewolucja marcowa w Rosji i ofensywa Kiereńskiego, Pokój brzeski,
Kampania rumuńska, Stany Zjednoczone rozpoczynają wojnę, Inicjatywy pokojowe,
Mitteleuropa : od Polski po Finlandię);
- J. Kosiarski, Niemcy, Austria i Mitteleuropa, „Studia Politica Germanica” 2012, nr 1(1), s. 3164 ;
- J. Kosiarski, Niemcy a kwestia integracji Europy w dobie I wojny światowej (wybrane wątki),
(w :) E. Haliżak, R. Kuźniar, G. Michałowska, S. Parzymies, J. Symonides, R. Zięba (red.),
Stosunki międzynarodowe w XXI wieku. Księga jubileuszowa z okazji 30-lecia Instytutu
Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006, s. 178-192 ;
- J. Kosiarski, Niemcy, Mitteleuropa i Polska, w : M. F. Gawrycki i in. (red.), Tendencje i procesy
rozwojowe współczesnych stosunków międzynarodowych. Księga Jubileuszowa z okazji 40lecia Instytutu Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2016,
s. 70-85;
10
- E. Dmitrów, Niemieckie plany integracyjne w Europie w pierwszej połowie XX wieku, (w :) J.
Holzer, J. Fiszer (red.), Rola Niemiec w procesie integracji Polski z Europą, Warszawa 2001, s.
13-44 ;
- M. Andrzejewski, Od Bismarcka do Schroedera. Portrety niemieckich kanclerzy, Gdańsk 2003, s. 93108 (Theobald von Bethmann Hollweg (1909-1917));
- [nt. tzw. programu wrześniowego kanclerza Bethmanna Hollwega] F. Fischer, Griff nach der
Weltmacht. Die Kriegszielpolitik des kaiserlichen Deutschland 1914/18, Düsseldorf 2000, s. 87-108 (In
Erwartung des Biltzsieges);
- [świetne ujęcie dotyczące relacji niemiecko –austro-węgierskich w kontekście realizacji przez Berlin
projektu Mitteleuropy] J. Koralka, Deutschland und die Habsburgermonarchie 1848-1918 (w :)
A. Wandruszka, P. Urbanitsch (red.), Die Habsburgermonarchie 1848-1918. Band VI : Die
Habsburgermonarchie im System der internationalen Beziehungen. 2. Teilband, Wien 1993, s. 137158;
- P. Eberhardt, Geneza niemieckiej koncepcji „Mitteleuropy”, „Przegląd Geograficzny”, nr 4/2005, s.
463-483
(wersja
elektroniczna
:
http://www.igipz.pan.pl/en/wydaw/PRZEGLAD/2005/z4_2005/z4_2005.pdf );
- [nt. odpowiedzialności za wybuch wojny i celów wojennych Niemiec w historiografii]
- J. Marczewski, Zagadnienie wybuchu I wojny światowej i celów wojennych Niemiec w historiografii
(w :) J. Krasuski, G. Labuda, A. W. Walczak (red.), Stosunki polsko-niemieckie w historiografii, cz. II
: Studia z dziejów historiografii polskiej i niemieckiej, Poznań 1984, s. 364-463;
- T. Gabiś, Historycy niemieccy (i anglosascy) o I wojnie światowej. Rewizje, kontrowersje, nowe
interpretacje, „Opcja Na Prawo” 2014, nr 3/136, s. 168-181 ;
- [nt. polityki Berlina wobec Polski/Polaków w kontekście planów Mitteleuropy]
- J. Pajewski, Polityka mocarstw centralnych wobec Polski podczas pierwszej wojny światowej,
„Roczniki Historyczne” [Rocznik XXVIII za rok 1962], Poznań 1962, s. 9-55;
- A. L. Szcześniak, Akt 5 listopada, (w :) Encyklopedia „białych plam”, tom XIX-Suplement,
Radom 2005, s. 9-10;
- P. Eberhardt, Projekty aneksyjne Cesarstwa Niemieckiego wobec ziem polskich podczas I
wojny światowej, w : P. Eberhardt (red.), Problematyka geopolityczna ziem polskich, Warszawa
2008, s. 135-150 (wersja elektron. : http://rcin.org.pl/Content/130/WA51_228_r2008-t218_PracGeogr.pdf )
- P. Mikietyński, Niemiecka droga ku Mitteleuropie. Polityka II Rzeszy wobec Królestwa Polskiego
(1914-1916), Kraków 2009, s. 75-96 (Niemcy wobec kwestii polskiej; fragment ten przedstawia
toczącą się od początku wojny dyskusję o celach wojennych Rzeszy, w tym tzw. program wrześniowy,
s. 77-78);
- [nt. tzw. afery Sykstusa] G. Kucharczyk, Ostatni cesarz. Bł. Karol I Habsburg, Poznań 2004, s. 3462, 71-86 (Następca tronu, Głupota ministra Czernina);
- [nt. niemieckiej propozycji sojuszu z Meksykiem]
B. W. Tuchman, Telegram Zimmermanna,
Warszawa 1988, s. 140-183 (Telegram rusza w drogę, „Najbardziej dramatyczna chwila w moim
życiu”, Telegram w Waszyngtonie)
3.
Niemiecka polityka rewolucjonizowania wrogów wojennych (w tym
zwłaszcza : Imperium Brytyjskiego i Rosji) i jej konsekwencje : islam, „karta
żydowska”, bolszewicy. Niemcy i bolszewicka Rosja 1917-1918; traktat brzeski i
niemiecko-bolszewickie stosunki dyplomatyczne 1918
Literatura :
a) nt. polityki rewolucjonizowania Rosji i roli, jaką w niej odegrał Aleksander Parvus-Helphand :
- S. Haffner, Diabelski pakt. Z dziejów stosunków niemiecko-rosyjskich 1917-1941, Lublin 1994;
11
- do wyboru : D. Wołkogonow, Lenin. Prorok raju, apostoł piekła, Warszawa 2006, s. 131-146,
195-205 (Parvus, Hanecki i „niemiecki klucz”, Pokój brzeski)
lub R. Pipes, Rewolucja rosyjska, Warszawa 1994, s. 300-306, 310-314, 325-330, 448-478, 487490, 490-493, 499-502, 502-504, 504-506, 521-522, 523-526, 526-527 (Zimmerwald, Kliental i
powiązania z agentami nieprzyjaciela, Powrót Lenina do Rosji z pomocą Niemiec, Atuty
bolszewików w walce o władzę i niemieckie subsydia, Pokój brzeski, W Moskwie powstaje
niemiecka ambasada, Ambasada radziecka w Berlinie i jej wywrotowa działalność, Kajzer
decyduje się na kontynuowanie polityki probolszewickiej, Spisek lewicowych eserowców,
Lewicowi eserowcy zabijają Mirbacha, Bolszewicy zwracają się do Niemiec z prośbą o
interwencję, Traktat Dodatkowy z Niemcami, Rosjanie rozstrzygają o przegranej Niemiec w
wojnie)
lub E. Heresch, Sprzedana rewolucja. Jak Niemcy finansowały Lenina, Warszawa 2010;
- do wyboru : M. Smoleń, Parvus Aleksander, (w :) Encyklopedia „białych plam”, tom XXSuplement, Radom 2006, s. 101-104
lub S. Frołow, Bolszewicy i apostołowie. Osiem portretów, Wołowiec 2014, s. 153-185
(Bolszewicki król Midas)
lub A. Andrusiewicz, Złoty sen. Rosja w XIX i XX wieku. Sprawy i ludzie, Kraków 2016, s. 512540 (Parvus);
- J. Kosiarski, Deutschland, Mitteleuropa und die Revolutionierung
Międzynarodowe-International Relations”, nr 2(tom 51)/2015, s. 305-352;
Russlands, „Stosunki
- nt. rokowań brzeskich – O. Figes, Tragedia narodu. Rewolucja rosyjska 1891-1924, Wrocław 2009,
s. 560-572;
- F. Fischer, Griff nach der Weltmacht. Die Kriegszielpolitik des kaiserlichen Deutschland 1914/18,
Düsseldorf 2000, s. 109-131, 305-331, 415-448, 496-512 (rozdz. 4, 13, 18 i 21 : Revolutionierung,
Deutschland und das neue Russland, Der Friedensschluss von Brest-Litowsk, Deutschland zwischen
Weiß und Rot);
- K. Wiegrefe, F. Altenhöner, G. Bönisch, H. Buschke, W. Pyljow, A. Zeller, Revolutionär Seiner
Majestät, „Der Spiegel“ z 10 XII 2007 r.
(nr 50/2007; wersja elektroniczna :
http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-54230885.html );
- K. Wiegrefe, F. Altenhöner, H. Buschke, A. Zeller, „Nie war Russland käuflicher“, „Der Spiegel“ z 17
XII 2007 r. (nr 51/2007; wersja elektroniczna : http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-54683172.html
);
- W. Hahlweg, Lenins Reise durch Deutschland im April 1917, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte“, nr
4/1957 (wersja elektroniczna : http://www.ifz-muenchen.de/heftarchiv/1957_4.pdf );
- G. Koenen, Der deutsch-russische Nexus, „Aus Politik und Zeitgeschichte”, nr 44-45/2007 (wersja
elektroniczna : http://www.bpb.de/apuz/30146/der-deutsch-russische-nexus?p=all
)
- P. Głuszkowski, Antyrosja. Historyczne wizje Aleksandra Sołżenicyna. Próba polskiego odczytania,
Warszawa 2008, s. 108-126 (Antyrosja- państwo zbudowane obcymi rękoma);
- A. Stempin, Sojusznicy. Od Fryderyka i Katarzyny Wielkiej do Merkel i Putina, Warszawa 2016,
s. 163-235 (Wilhelm II i Lenin. Jak bolszewik wykiwał cesarza);
b) nt. tzw. dżihadu i jego (domniemanych) niemieckich źródeł, postawy cesarskich Niemiec wobec
tureckiego ludobójstwa na Ormianach oraz nt. posługiwania się przez kajzerowskie Niemcy „kartą
żydowską”:
- P. Szlanta, Wilhelm II …, op.cit., s. 140-146 (Polityka kolei bagdadzkiej. Wilhelm wobec Turcji);
- A. Chwalba, Samobójstwo Europy. Wielka Wojna 1914-1918, Kraków 2014, s. 608-616 (Żydzi,
Ormianie, Arabowie);
- G. Kucharczyk, Pierwszy Holocaust XX wieku, Warszawa 2012 (wyd. II), s. 65-79, 150-174
(Europa wobec „krwawego sułtana”, „Niemcy są naszym ojcem” – kwestia niemieckiej
współodpowiedzialności);
12
- T. A. Kisielewski, Wielka Wojna i niepodległość Polski, Poznań 2014, s. 79-107 (Wywiad brytyjski,
zwłaszcza s. 104-105 nt. propozycji Maxa Bodenheimera);
- S. McMeekin, Ekspres Berlin-Bagdad. Kajzer, islam i imperium osmańskie 1898-1918, Kraków
2012, s. 81-96, 327-353 (Dar od Marsa : niemiecka gorączka świętej wojny, Epilog. Dziwny zgon
niemieckiego syjonizmu i wątek nazistowsko-muzułmański);
- A. L. Szcześniak, Judeopolonia, (w :) Encyklopedia „białych plam”, tom IX, Radom 2002, s. 71-79;
- A. Stempin, Próba „moralnego podboju” Polski przez Cesarstwo Niemieckie w latach I wojny
światowej, Warszawa 2013, s. 511-519 (Niemieckie plany insurekcyjne dla polskich Żydów);
- I. Friedman, Germany, Turkey, and Zionism 1897-1918, Oxford 1977, s. 228-267 (Formulation of
Policy);
- B. Rubin, W. G. Schwanitz, Hitlerowcy, islamiści i narodziny nowożytnego Bliskiego
Wschodu, Kraków 2014, s. 26-81 (Chrześcijańska strategia imperialna islamskiej rewolucji,
Dżihad made in Germany);
- M. T. Kowalski, Antropolodzy na wojnie. O „brudnej” użyteczności nauk społecznych, Warszawa
2015, s. 109-121 (fragment rozdziału pt. „Niemiecka antropologia kulturalna” – „Antropolodzy jako
dywersanci – niemiecki dżihad na Bliskim Wschodzie”);
- H. Münkler, Der Große Krieg. Die Welt 1914 bis 1918, Berlin 2014, s. 545-561 (Die Politik der
„revolutionären Infektion“);
- W. G. Schwanitz, Djihad „Made in Germany“ : Der Streit um den Heiligen Krieg 1914-1915, „Sozial.
Geschichte“ 2003, nr 2(18) (wersja elektroniczna : http://www.trafoberlin.de/pdfdateien/Djihad%20Heiliger%20Krieg%201914%20WGS.pdf );
- M. Kröger, Revolution als Programm. Ziele und Realität deutscher Orientpolitik im Ersten Weltkrieg,
(w :) W. Michalka (red.), Der Erste Weltkrieg. Wirkung, Wahrnehmung, Analyse, München-Zürich
1994, s. 366-391;
- V. Weiß, Der deutsche Dschihad, „Die Zeit”, 17. Juli 2014 (wersja elektroniczna :
http://www.zeit.de/2014/30/erster-weltkrieg-dschihad-kaiserreich
)
4. Traktat wersalski (1919) i jego konsekwencje dla polityki wewnętrznej
i zagranicznej Niemiec; sprzeczne oceny (m. in. Keynes : Konsekwencje
ekonomiczne pokoju [wydanie niemieckie : J. M. Keynes, Krieg und Frieden. Die
wirtschaftlichen Folgen des Vertrags von Versailles, Berlin 2014]; Bainville :
Konsekwencje polityczne pokoju [wydania niemieckie : J. Bainville, Frankreichs
Kriegsziel, Hamburg 1939, 1941])
Literatura :
nt. okoliczności zawarcia, głównych postanowień oraz sprzecznych ocen wypowiadanych o traktacie
wersalskim (pokój „punicki/kartagiński” czy „kompromisowy” ?) :
- J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 333-347 (Traktat wersalski,
Wymuszona niepodległość Austrii);
- J. Pajewski, Historia powszechna 1871-1918, Warszawa 1994 (wydanie piąte), s. 448-464
(rozdz. 17 : Konferencja pokojowa i traktaty pokojowe);
- Cz. Łuczak, Dzieje gospodarcze Niemiec 1871-1990, tom I : Druga Rzesza i Republika
Weimarska, Poznań 2004, s. 101-106 (Ekonomiczne i demograficzne skutki pierwszej wojny
światowej dla Niemiec);
- T. Kotłowski, Problem niemieckich reparacji po I wojnie światowej, „Przegląd Zachodni”, nr 2/2014, s.
121-138
(wersja
elektroniczna
:
13
http://www.iz.poznan.pl/plik,pobierz,899,0cb1510cd1e2f5e5f8d2f08cf1c6559e/42-09-TADEUSZKOTLOWSKI.pdf )
- W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, Wrocław 2010 (wyd. trzecie), s. 580-585
(Wersal);
- H. Kissinger, Dyplomacja, Warszawa 1996, s. 232-262 (Nowe oblicze dyplomacji : Wilson i Traktat
Wersalski);
- [oceny wskazujące, że po traktacie wersalskim paradoksalnie pozycja międzynarodowa Niemiec
polepszyła się] D. J. K. Peukert, Republika Weimarska. Lata kryzysu klasycznego modernizmu,
Warszawa 2005, s. 53-58 (Trudny pokój);
- H. A. Winkler, Długa droga na Zachód. Dzieje Niemiec. Tom 1 : 1806-1933, Wrocław 2007, s. 372376 (Wersalski traktat pokojowy);
- G. Kucharczyk, Niemcy i racja stanu. Myśl polityczna Jacques`a Bainville`a (1879-1936), Warszawa
2005, s. 191-199, 200-230 (Co Wilhelm II wziął w swoim bagażu – czyli o potrzebie „politycznego
rozwiązania” kwestii niemieckiej. Problem niemiecki w latach 1918-1919 w ocenie Bainville`a, Traktat
wersalski – prymat moralnego zadośćuczynienia nad polityką. Krytyka postanowień konferencji
pokojowej z 1919 roku);
- [nt. kwestii winy za wybuch wojny, w tym o zidentyfikowaniu agresora w traktatach pokojowych jako
nowości w prawie międzynarodowym ]
Z. Mazur, Niemcy – początki sporu o winę za I wojnę
światową,
(w :)
J. Dobrowolska-Polak (red.), Polityki pamięci i dyskursy pamięci w 100-lecie
wybuchu I wojny światowej, Poznań 2014, s. 9-30 (wersja elektroniczna :
http://www.iz.poznan.pl/news/1101_PP%2013_2014%20Internet%20popr.pdf
)
5.
Polityka zagraniczna Republiki Weimarskiej w okresie zaburzeń
wewnętrznych (pucz Kappa, niemiecki „czerwony październik”) 19191923. Niemcy a Międzynarodówka Komunistyczna i plany rewolucji światowej.
Traktat w Rapallo.
Literatura :
a) ogólne ujęcie :
- do wyboru : J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 367-377 (Okres
zaburzeń (1919-1923))
lub W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, Wrocław 2010 (wyd. trzecie), s. 586595 (Trudne lata 1920-1923);
- W. Michalka, Deutsche Außenpolitik 1920-1933, (w :) K. D. Bracher, M. Funke, H.-A. Jacobsen
(red.), Die Weimarer Republik 1918-1933. Politik, Wirtschaft, Gesellschaft, Düsseldorf 1987, s.303326;
b) nt. relacji z bolszewicką Rosją (od 1922 ZSRR)/stosunku do wojny polsko-bolszewickiej (1920) :
- do wyboru : K. Jonca, Wprowadzenie. Polska między Niemcami a Rosją, (w :) K. Jonca, Wojna
polsko-sowiecka 1920 roku w dokumentach niemieckiej dyplomacji, Wrocław 2002, s. 13-57
lub W. Petter, Niemcy i Reichswehra w wojnie polsko-sowieckiej (1919-1920); P. Hauser, Niemcy a
konflikt polsko-radziecki w latach 1919-1920, (w :) A. Ajnenkiel (red.), Rok 1920 z perspektywy
osiemdziesięciolecia, Warszawa 2001, s. 243-261
lub P. Szlanta, Nieżyczliwy sąsiad. Niemcy wobec wojny polsko-radzieckiej 1920 roku, „Mówią
Wieki”, nr 3/2010 (wydanie specjalne), s. 80-84;
- R. Jung, Od Kesslera do Moltkego. Dzieje Poselstwa i Ambasady Niemiec w Warszawie w latach
1918-1939, Łódź 2012, s. 57-85 (rozdz. 2, pkt. 2.1. Reaktywowanie oficjalnych stosunków
dyplomatycznych niemiecko-polskich w marcu 1920 r., pkt. 2.2. Organizacja poselstwa przez Alfreda
von Oberndorffa w czasie wojny polsko-bolszewickiej (12 maja – 11 listopada 1920 r.));
- B. Musiał, Na Zachód po trupie Polski, Warszawa 2009, s. 17-52, 90-100 (Bolszewicki pucz w
Rosji. „Rewolucja światowa” jako naczelne hasło bolszewickie, Wojna polsko-bolszewicka w
14
1920 roku – nieudana próba przebicia się do Europy, Czerwony październik 1923 roku w
Niemczech a bolszewicy);
- S. Haffner, Diabelski pakt. Z dziejów stosunków niemiecko-rosyjskich 1917-1941 [jak w
temacie nr 3]
6.
„Era Stresemanna” 1923-1929 : polityka zagraniczna w okresie
względnej stabilizacji. Porozumienia lokarneńskie. Wejście Niemiec do Ligi Narodów.
Traktat berliński z ZSRR.
Literatura :
ogólne ujęcie :
- J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 377-386 (Okres rozkwitu
gospodarczego i stabilizacji politycznej (1924-1929));
- T. Kotłowski, Historia Republiki Weimarskiej 1919-1933, Poznań 2004 (wydanie drugie), s. 175191 (Polityka zagraniczna Gustawa Stresemanna);
- W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, Wrocław 2010 (wyd. trzecie), s. 595-602
(Stabilizacja (1924-1929));
- M. Andrzejewski, Od Bismarcka do Schroedera. Portrety niemieckich kanclerzy, Gdańsk 2003, s.
181-196 (Gustaw Stresemann);
- H. Kissinger, Dyplomacja, Warszawa 1996, s. 285-309 (Stresemann i powrót pokonanych na scenę);
- S. Żerko, System wersalski i próby jego modyfikacji w latach dwudziestych, „Przegląd Zachodni”, nr
4/2008, s. 13-34
7.
Polityka zagraniczna Republiki Weimarskiej w okresie tzw. rządów
prezydenckich 1929-1933 (kanclerze Brüning, Papen, Schleicher).
Niemcy a projekty integracji europejskiej (plan Brianda, projekt Zollunion)
Literatura :
a) ogólne ujęcie :
- do wyboru : J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 386-398
(Kryzys ustroju parlamentarno-demokratycznego)
lub W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, Wrocław 2010 (wyd. trzecie), s. 608-616
(Kryzys i upadek republiki);
b) m.in. nt. stanowiska Niemiec wobec planu Brianda dotyczącego Unii Europejskiej oraz fiaska
niemiecko-austriackiej unii celnej z 1931 r. :
- J. Kosiarski, Niemcy, Austria i Mitteleuropa, „Studia Politica Germanica” 2012, nr 1(1), s. 3164 [jak w temacie nr 2];
- T. Kotłowski, Zabiegi Austrii o unię celną z Niemcami w 1931 roku, (w :) S. Sierpowski (red.),
Niemcy w polityce międzynarodowej 1919-1939, tom II : Lata wielkiego kryzysu gospodarczego,
Poznań 1992, s. 293-303;
- M. Cygański, Niemcy w polityce Austrii w latach 1930-1935/36, (w :) tamże, s. 266-291;
- J. Chodorowski, Niemiecka doktryna gospodarki wielkiego obszaru (Grossraumwirtschaft) 18001945, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1972, s. 171-185 (rozdz. III : Liberalny wariant doktryny);
- H. Graml, Zwischen Stresemann und Hitler. Die Außenpolitik der Präsidialkabinette Brüning, Papen
und Schleicher, München 2001
- patrz recenzja tej książki : J. Kosiarski, Hermann Graml,
Zwischen Stresemann und Hitler. Die Außenpolitik der Präsidialkabinette Brüning, Papen und
Schleicher, München 2001, „Stosunki Międzynarodowe-International Relations“ 2004, nr 3-4
(tom 30), s. 272-279
15
8.
Narodowosocjalistyczne koncepcje polityki zagranicznej 1919-1933.
Program NSDAP z 1920 r. „Programowe” prace Hitlera (Mein Kampf,
Zweites Buch) na tle poglądów innych przywódców partii
narodowosocjalistycznej
Literatura :
a) ogólne ujęcie :
- do wyboru : S. Żerko, Wymarzone przymierze Hitlera. Wielka Brytania w
narodowosocjalistycznych koncepcjach i w polityce III Rzeszy do 1939 r., Poznań 1995, s. 15110 (Wielka Brytania w narodowosocjalistycznych koncepcjach polityki zagranicznej przed
1933 r. – w tym zwłaszcza s. 63-110 – Krystalizacja programu Hitler, Wewnątrzpartyjne
rozbieżności (1924-1933), Koncepcje polityki zagranicznej a pozycja Führera )
lub S. Żerko, Niemiecka polityka zagraniczna 1933-1939, Poznań 2005, s. 15-57 (Program.
Nazistowskie koncepcje polityki zagranicznej w okresie republiki weimarskiej)
lub S. Żerko, Narodowosocjalistyczne koncepcje polityki zagranicznej przed 1933 r., „Przegląd
Zachodni”, nr 4/1992, s. 161-181;
- J. Kosiarski, „Nowy porządek” europejski w planach narodowego socjalizmu,
Międzynarodowe-International Relations” 2000, nr 1-2 (tom 21), s. 156-183;
„Stosunki
- J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 408-414 (Hitleryzm przed
objęciem władzy);
- [nt. programu NSDAP] – do wyboru : M. Maciejewski, Programowe założenia NSDAP w
Niemczech, (w :) K. Fiedor, M. S. Wolański (red.), Węzłowe problemy Niemiec XX-XXI wieku (Acta
Universitatis Wratislaviensis, Niemcoznawstwo, tom 11), Wrocław 2002, s. 9-63
lub M. Maciejewski, Od piwiarnianego klubu do organizacji wywrotowej. Nazizm w latach 1919-1924.
Toruń 2005, s. 198-343 (Ideologia narodowych socjalistów), zwłaszcza 198-274 : Program NSDAP z
1920 r., Założenia polityki zagranicznej omówiono na stronach 213-234);
- A. Wielomski, Narodowy socjalizm, w : J. Bartyzel, B. Szlachta, A. Wielomski, Encyklopedia
polityczna. Tom 1 : Myśl polityczna : główne pojęcia, doktryny i formy ustroju, Radom 2007, s. 252-255
lub A. Wielomski, Nazizm, (w :) Encyklopedia „białych plam”, tom XIII, Radom 2004, s. 9-15 ;
M. Rosołowski, NSDAP, (w :) tamże, s. 155-163; A. Wielomski, Rasizm, (w :) tamże, tom XV,
Radom 2005, s. 186-193; M. Rosołowski, Rosenberg Alfred, (w :) tamże, s. 294-296;
- M. Steinert, Hitler, Wrocław-Warszawa-Kraków 2001, s. 134-171 (Ideologia Hitlera);
- E. Jäckel, Hitlera pogląd na świat, Warszawa 1973, s. 34-58 (Koncepcja polityki zagranicznej);
- R. F. Schmidt, Die Aussenpolitik des Dritten Reiches 1933-1939, Stuttgart 2002, s. 78-121 (Der
Konzeptionenpluralismus in der nationalsozialistischen Außenpolitik)
9.
Polityka zagraniczna Trzeciej Rzeszy 1933-1938. Ministerstwo Spraw
Zagranicznych a nowy reżim; rola Ribbentropa. Austria i Czechosłowacja w polityce
Niemiec. Niemiecko-brytyjska „umowa morska”. Oś Berlin-Rzym. Pakt
Antykominternowski. Konferencja i protokół Hossbacha; odsunięcie Neuratha,
Blomberga i Fritscha na pocz. 1938
Literatura :
a) ogólne ujęcie :
- do wyboru : J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 414-450 (od
Rząd koalicyjny hitlerowców i deutschnationale do Hitlerowska polityka zagraniczna)
lub T. Kotłowski, Niemcy. Dzieje państwa i społeczeństwa 1890-1945, Kraków 2008, s. 159-182
(Polityka zagraniczna) ;
16
- S. Żerko, Konserwatywna alternatywa ? Z badań nad koncepcjami niemieckiej polityki
zagranicznej w latach 1933-1939, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, tom
XXIV, Wrocław 2004, s. 189-219;
- K. Grünberg, B. Otręba, Joachim von Ribbentrop. Szef hitlerowskiej dyplomacji, Warszawa 1995, s.
18-85 (W otoczeniu Hitlera, „Latający ambasador”, „Ribbentrop, proszę mi przywieźć przymierze z
Anglią !”, U steru dyplomacji);
- S. Żerko, Niemiecka polityka zagraniczna 1933-1939, Poznań 2005;
b) nt. metod, środków i instytucji uprawiających politykę zagraniczną Rzeszy – MSZ (Auswärtiges
Amt), Urząd Polityki Zagranicznej NSDAP, Organizacja Zagraniczna NSDAP, Biuro Ribbentropa :
- R. F. Schmidt, Die Aussenpolitik des Dritten Reiches 1933-1939, Stuttgart 2002, s. 42-78 (Gefüge
und Apparate nationalsozialistischer Außenpolitik);
c) nt. tzw. protokołu Hossbacha, odsunięcia Blomberga, Fritscha i Neuratha oraz niemieckiego udziału
w tzw. sprawie [marszałka] Tuchaczewskiego :
- M. K. Kamiński, Wojenne plany Hitlera w 1937 roku; Memorandum Hossbacha, (w :) M. K.
Kamiński, Szkice z dziejów Polski i Czechosłowacji w latach trzydziestych XX wieku, Warszawa
2014, s. 11-42
- S. W. Mitcham, Jr., Feldmarszałek Werner von Blomberg; H. Mühleisen, Generał pułkownik baron
Werner von Fritsch, (w :) G. R. Ueberschär, Wojskowe elity III Rzeszy, Warszawa 2004, s. 47-56 i
87-97;
- P. Wieczorkiewicz, Sprawa Tuchaczewskiego, Warszawa 2012, s. 233-313 (rozdz. III : Anatomia
prowokacji);
- P. F. de Villemarest, Bormann i „Gestapo” Müller na usługach Stalina, Wrocław 2012, s. 58-68
(rozdz. 4)
10.
Polityka zagraniczna Trzeciej Rzeszy 1938/39 : Niemcy, Polska i
ZSRR a wybuch drugiej wojny światowej. Polska w hitlerowskiej
koncepcji polityki zagranicznej
Literatura :
- S. Żerko, Niemiecka polityka zagraniczna w przededniu II wojny światowej, (w :) S. Dębski,
M. Narinski (red.), Kryzys 1939 roku w interpretacjach polskich i rosyjskich historyków,
Warszawa 2009, s. 85-129;
- B. Musiał, Geneza Paktu Hitler-Stalin, (w :) B. Musiał, J. Szumski (red.), Geneza Paktu HitlerStalin. Fakty i propaganda, Warszawa 2012, s. 11-83;
- B. Musiał, Pakt o agresji między Hitlerem a Stalinem, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, nr
12/grudzień 2009, s. 47-53 (wersja elektroniczna : https://ipn.gov.pl/download/1/18301/1-23068.pdf );
- K. Grünberg, B. Otręba, Joachim von Ribbentrop. Szef hitlerowskiej dyplomacji, Warszawa 1995, s.
86-165 (Dla Polski :”Propozycje … do odrzucenia”, „Chcę wojny z Polską !”, Ribbentrop i Mołotow –
sygnatariusze IV rozbioru);
- P. P. Wieczorkiewicz, Adolf Hitler (1889-1945), (w :) P. P. Wieczorkiewicz, Bohaterowie, renegaci,
zdrajcy …, Łomianki 2015, s. 274-279;
- [ujęcia dokładniej analizujące specyficzne miejsce Polski w koncepcji polityki zagranicznej III Rzeszy]
- S. Żerko, Polska, Niemcy i geneza II wojny światowej, „Przegląd Zachodni”, nr 2/2009, s. 3-32
(wersja elektroniczna : http://www.iz.poznan.pl/pz/pz/6_2009_2_wybrany_art.pdf
);
- S. Żerko, Polska w hitlerowskiej koncepcji polityki zagranicznej 1933-1939, „Studia nad
Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, tom XXIV, Wrocław 2001, s. 247-276;
S.
Żerko,
Jak
Polska
grała
z
Hitlerem
:
http://wyborcza.pl/magazyn/1,124059,6977779,Jak_Polska_grala_z_Hitlerem.html
- J. W. Borejsza, Antyslawizm Adolfa Hitlera, Warszawa 1988, s. 46-81 (Hitler o Polakach i Polsce
1919-1939);
17
- J. Krasuski, Polska-Niemcy. Stosunki polityczne od zarania po czasy najnowsze, Wrocław 2009, s.
273-314 (Odprężenie w stosunkach polsko-niemieckich w okresie hitlerowskim (1933-1938));
- P. Wieczorkiewicz, Historia polityczna Polski 1935-1945, Warszawa 2005, s. 32-64 (Wobec Hitlera i
Stalina);
- L. Mażewski, Powstanie i upadek II Rzeczypospolitej, „Historia bez cenzury”, nr 5/wrzesień 2016, s.
24-29;
- M. Kornat, Droga Niemiec do paktu Ribbentrop-Mołotow i sprawy polskie (wydarzenia i
interpretacje), „Pamięć i Sprawiedliwość”, nr 1(12)/2008, s. 41-59
(wersja elektroniczna :
http://ipn.gov.pl/__data/assets/pdf_file/0004/53239/1-24852.pdf
);
- M. Kornat, Polityka zagraniczna Polski 1938-1939, Gdańsk 2012, s. 242-303 (rozdz. 4 : Żądania
Hitlera i polska decyzja negatywna (1938-1939) );
-[nt. amerykańskich relacji dotyczących negocjacji Ribbentropa w Moskwie w sierpniu 1939] B.
Grzeloński, Moskiewskie depesze Bohlena z 1939 r., (w :) B. Grzeloński, Dyplomaci USA 19191939, Pułtusk 2004, s. 87-107
11.
Realizacja „Nowego Porządku” Europy. Polityka zagraniczna i
ekspansja Trzeciej Rzeszy 1939-1945.
Literatura :
a) ogólne ujęcie :
- S. Żerko , Niemiecka polityka zagraniczna w okresie II wojny światowej, (w :) S. Sierpowski
(red.), Niemcy w polityce międzynarodowej podczas II wojny światowej, Poznań 2007, s. 13-31
(wersja elektroniczna :
https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/12764/1/Niemcy%202007.pdf );
- S. Żerko, Geneza hitlerowskiej koalicji. Z dziejów niemieckiej polityki sojuszy, „Przegląd
Zachodni”, nr 2/2005, s. 91-120;
- K. Grünberg, B. Otręba, Joachim von Ribbentrop. Szef hitlerowskiej dyplomacji, Warszawa
1995, s. 166-231, 246-255 (Moskwa zrozumiała Berlin, „Hitler zapewni Europie pokój na tysiąc
lat”, Dyplomaci-gangsterzy, Dyplomacja bankrutów);
- do wyboru : W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, Wrocław 2010 (wyd. trzecie),
s. 640-657 (od Podbój Europy do Zagłada Niemiec narodowosocjalistycznych)
lub J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 451-488 (od Napaść na
Polskę do Koniec);
b) nt. wybranych, „cząstkowych” zagadnień :
-[nt. stosunków Niemiec z ZSRR 1939-1941 i wizyty Mołotowa w Berlinie w 1940 r.]
– S. Dębski, Polityka zagraniczna Związku Sowieckiego w latach 1939-1941, (w :) S. Sierpowski
(red.), Niemcy w polityce międzynarodowej podczas II wojny światowej, Poznań 2007, s. 63-93
(wersja elektroniczna : https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/12764/1/Niemcy%202007.pdf
);
- S. Dębski, Dziwny sojusz. Współpraca sowiecko-niemiecka w latach 1939-1941, „Biuletyn Instytutu
Pamięci
Narodowej”,
nr
12/grudzień
2009,
s.
54-72
(wersja
elektroniczna
:
https://ipn.gov.pl/download/1/18301/1-23068.pdf );
- L. Bazylow, P. Wieczorkiewicz, Historia Rosji, Wrocław-Warszawa-Kraków 2005 (wydanie czwarte),
s. 444-448 (W sojuszu z Hitlerem);
- [nt. motywów ataku na ZSRR w 1941 r. : realizacja „starego” programu Hitlera czy uprzedzenie ataku
radzieckiego ?] P. Wieczorkiewicz, 22 Czerwca 1941 : „Wiarołomna napaść”, czy wojna prewencyjna
?!, „Arcana”, nr 79 (1/2008), s. 116-127;
- B. Musiał, Na Zachód po trupie Polski, Warszawa 2009, s. 341-368 (Zwrot Hitlera na wschód,
Przygotowania do wojny ofensywnej przeciwko Niemcom, Wiedza Hitlera o sowieckich
przygotowaniach wojennych a spór o wojnę prewencyjną);
18
- A. Czubiński, Wojna prewencyjna czy planowana agresja ? Spory wokół genezy wojny III Rzeszy z
ZSRR w latach 1941-1945, (w :) A. Czubiński, Studia ostatnie, Poznań 2009, s. 241-251 – wersja
elektroniczna : http://www.wbc.poznan.pl/Content/160248/Studia%20ostatnie.pdf ;
- [stosunki z Japonią i wypowiedzenie wojny USA w 1941] - S. Żerko, Japonia w niemieckiej strategii i polityce przed Pearl Harbor, (w :) J. Kiwerska, B.
Koszel (red.), Między wielką polityką a narodowym partykularyzmem, Poznań 2002, s. 428-435;
- J. Polit, Gorzki triumf. Wojna chińsko-japońska 1937-1945, Kraków 2013, s. 489-517 (rozdz. XV : 2
lipca 1941, decydujący dzień II wojny światowej) lub J. Polit, Japońska polityka zagraniczna 18951945, Kraków 2015, s. 205-244 (Równia pochyła);
- [nt. niemieckich planów kolonizacyjnych dotyczących Europy Wschodniej, w tym nt. Generalnego
Planu Wschodniego] - do wyboru : A. L. Szcześniak, Generalny Plan Wschód, (w :) Encyklopedia „białych plam”,
tom VI, Radom 2001, s. 293-311
lub B. Mącior-Majka, Generalny Plan Wschodni. Aspekty ideologiczny, polityczny i
ekonomiczny, Kraków 2007, s. 164-204 (Prawne, gospodarcze i przestrzenne założenia GPO)
lub Cz. Madajczyk, Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, tom I, Warszawa 1970, s. 139-149
(Apogeum ekspansji III Rzeszy. Przejęcie inicjatywy przez Himmlera)
lub P. Eberhardt, Geneza i rozwój niemieckiej doktryny Lebensraumu,
„Przegląd
Geograficzny”,
nr
2/2008,
s.
175-198
(wersja
elektroniczna
:
http://rcin.org.pl/Content/89/2008_tom_80_zeszyt_2.pdf
)
lub Cz. Madajczyk, Einleitung; 1942. 27. April, Berlin. Stellungnahme und Gedanken von Dr. Erhard
Wetzel zum Generalplan Ost des Reichsführers SS, (w :) Cz. Madajczyk (red.), Vom Generalplan
Ost zum Generalsiedlungsplan, München-New Providence-London-Paris 1994, s. V-XXI i 50-81;
- Ch. Ingrao, Wierzyć i niszczyć. Intelektualiści w machinie wojennej SS, Wołowiec 2013, s. 219-248
(rozdz. 7 : Myślenie o Wschodzie. Między utopią a lękiem);
[niektóre aspekty polityki wobec Polski/Polaków]
- P. Wieczorkiewicz, Historia polityczna Polski 1935-1945, Warszawa 2005, s.160-176, 281-301 (W
cieniu swastyki, Tysiącletnia Rzesza);
- [nt. polityki III Rzeszy wobec Żydów, w tym planu wysiedlenia/deportacji Żydów europejskich do
kolonii francuskiej na Madagaskarze] – do wyboru : E. Gigilewicz, Lublinland. Państwo żydowskie
w planach III Rzeszy, Radom 2004
lub (łącznie) E. Gigilewicz, Madagaskar projekt, (w :)
Encyklopedia „białych plam”, tom XIXSuplement, Radom 2006, s. 53-57 oraz E. Gigilewicz, Lublinland, (w :) Encyklopedia „białych plam”,
tom XI, Radom 2003, s. 159-163;
- G. Deschner, Reinhard Heydrich, namiestnik władzy totalitarnej, Warszawa 2000, s. 153-198
(Od polityka do egzekutora, w tym nt. „Projektu Madagaskar”- s. 180-183);
- E. Conze, N. Frei, P. Hayes, M. Zimmermann, Urząd. Niemieccy dyplomaci w III Rzeszy i w RFN,
Wrocław 2014, s. 136-152 (Emigracje, pozbawianie obywatelstwa, deportacje :”Rozwiązanie kwestii
żydowskiej” 1939-1941; Operacja „Barbarossa” i „ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej”);
- M. J. Chodakiewicz, Żydowscy Niemcy w wojskach III Rzeszy, „Arcana”, nr 51-52(maj-sierpień
2003), s. 202-216;
- D. Kaźmierski, Dzielnica [Chaim Rumkowski – twórca żydowskiego parapaństwa czy hitlerowski
kolaborant ?], „Nowe Państwo”, nr 8/2004, s. 38-39;
- [nt. różnych elementów/aspektów „Nowego Porządku” Europy]
- J. Kosiarski, „Nowy porządek” europejski w planach narodowego socjalizmu, „Stosunki
Międzynarodowe-International Relations” 2000, nr 1-2 (tom 21), s. 156-183 [jak w temacie nr 8];
- H. Kahrs, Od „gospodarki wielkoprzestrzennej“ do „nowego porządku“. O strategicznej
orientacji elit niemieckich w latach 1932-1943, (w :)
H. Orłowski (wybór i opracowanie),
Nazizm, Trzecia Rzesza a procesy modernizacji, Poznań 2000, s. 465-495;
- Tomasiewicz J., Brunatna Europa, „Fronda”, nr 25/26/2001, s. 39-57 (wersja elektroniczna :
http://pismofronda.pl/wp-content/uploads/Fronda25-26.pdf
);
- M. Burleigh, Trzecia Rzesza. Nowa historia, Warszawa 2002, s. 441-450 (Europa dla
Europejczyków);
19
- Cz. Madajczyk, Faszyzm i okupacje 1938-1945. Wykonywanie okupacji przez państwa Osi w
Europie, tom II : Mechanizmy realizowania okupacji, Poznań 1984, s. 34-48 (Kontrowersje wokół
polityki okupacyjnej w pierwszej połowie 1943 roku);
- E. Dmitrów, Niemieckie plany integracyjne w Europie w pierwszej połowie XX wieku, (w :) J.
Holzer, J. Fiszer (red.), Rola Niemiec w procesie integracji Polski z Europą, Warszawa 2001, s.
13-44 [jak w temacie nr 2];
- S. Musiał , Historyczne i ideologiczno-polityczne źródła nazistowskiego projektu „Neue Europa” i jego
realizacja w Europie Środkowo-Wschodniej, „Colloquium Wydziału Nauk Humanistycznych i
Społecznych” (kwartalnik, Akademia Marynarki Wojennej, Gdynia), nr 3/2012 (wersja elektroniczna :
http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CCIQFjAA&url=http%3A%
2F%2Fcejsh.icm.edu.pl%2Fcejsh%2Felement%2Fbwmeta1.element.cejsh-fc3aa56b-12ce-49cb-a99b5a3594e4b065%2Fc%2FStanislaw_Musial.pdf&ei=ys_GVLJBofJPaTcgZgM&usg=AFQjCNFxdjAPj8PlCrSa5-qulYof14u08A&bvm=bv.84349003,d.ZWU
);
- K. Jasiński, Gorzka cena sojuszu z Hitlerem, „Rzeczpospolita” z 21 października 2016 r., s. J6-J7;
- [Grudzień 1944], b.m.w. Sprawozdanie gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera dla
generalnego gubernatora Hansa Franka, (w :) Powstanie Warszawskie 1944 w dokumentach z
archiwów służb specjalnych, Warszawa-Moskwa 2007, s. 1093-1143 (zwłaszcza 1139-1142 :
Konkluzje polityczne, w tym wywody nt. „idei europejskiej”);
- [nt. geopolitycznych rozważań o tzw. bloku kontynentalnym] J. Macała, Blok kontynentalny Karla
Haushofera, „Geopolityka”, nr 2(3)/2009, s. 49-62
(wersja elektroniczna :
http://geopolityka.net/blok-kontynentalny-karla-haushofera/
);
- [nt. koncepcji prawnomiędzynarodowych rozwijanych w III Rzeszy]
- Cz. Madajczyk, Faszyzm i okupacje 1938-1945. Wykonywanie okupacji przez państwa Osi w
Europie, tom II : Mechanizmy realizowania okupacji, Poznań 1984, s. 11-33 (Koncepcje prawne
w Rzeszy hitlerowskiej a jej okupacje);
- U. Herbert, Werner Best. Studium biograficzne, Warszawa 2007, s. 327-355 (Volkistowski porządek
wielkich przestrzeni w Europie);
- F. Neumann, Behemot. Narodowy socjalizm. Ustrój i funkcjonowanie 1933-1944, Warszawa 2016, s.
153-215 (Wielka Rzesza Niemiecka, w tym : Przestrzeń życiowa i niemiecka doktryna Monroego,
Dziedzictwo średniowiecza, Geopolityka, Presja demograficzna, Nowe prawo międzynarodowe,
Obszar i charakter Wielkiej Rzeszy Niemieckiej);
- [Rzesza a świat arabski] - J. Przybylski, T. Scheffler, Z badań nad politycznymi relacjami niemieckoarabskimi w okresie Trzeciej Rzeszy, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, tom XXX,
Wrocław 2008, s. 251-282;
- J. Modrzejewska-Leśniewska, Bliski i Środkowy Wschód w II wojnie światowej 1940-1941, (w :) A.
Bartnicki (red.), Zarys dziejów Afryki i Azji 1869-1996. Historia konfliktów, Warszawa 1996, s. 205-215
(rozdz. 19);
- P. Zychowicz, Wielki mufti i Holokaust, „Do Rzeczy”, nr 47/146 z 16-22 listopada 2015, s. 70-71;
- P. Łepkowski, Zbrodniarz i patriota, „Historia. Uważam Rze”, nr 12(45)/ XII 2015, s. 52-55 lub P.
Łepkowski, Zbrodniarz i patriota [Muhammed Amin Al.-Husajni], „Rzeczpospolita” z 4 listopada 2016
r., s. J2-J3;
- [hasło] Husseini Hadżi Amin al.- (1895-1974), (w :) S. Żerko, Biograficzny leksykon II wojny
światowej, Poznań 2013, s. 187-188;
- B. Rubin, W. G. Schwanitz, Hitlerowcy, islamiści i narodziny nowożytnego Bliskiego Wschodu …,
op.cit., s. 154-235 (Al-Husajni w poszukiwaniu imperium, Niemiecka armia muzułmańska, Starania o
członkostwo w sojuszu państw Osi);
- A. Piński, Emiraty III Rzeszy [Dlaczego Hitler marzył o islamskiej Europie ?], „Historia.
Uważam Rze”, nr 5(38)/V 2015, s. 82-83;
- [Hiszpania i Franco a Hitler] - B. Koszel, Neutralność z wyboru czy przymusu ? Hiszpania w okresie
II wojny światowej, (w :) S. Sierpowski (red.), Niemcy w polityce międzynarodowej podczas II wojny
światowej,
Poznań
2007,
s.
217-231
(wersja
elektroniczna
:
https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/12764/1/Niemcy%202007.pdf ) ;
20
- [Indie i Subhas Chandra Bose a III Rzesza] – P. Nitecki, Bengalski tygrys, „Nowe Państwo”, nr
5/2003, s. 36-37;
- Voigt J. H., Hitler und Indien, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte“, nr 1/1971, s. 33-63 (wersja
elektroniczna : http://www.ifz-muenchen.de/heftarchiv/1971_1_2_voigt.pdf );
- P. Zychowicz, SS-mani w turbanach, „Historia. Do Rzeczy”, nr 6(28)/VI 2015, s. 48-51;
- [hasło] Bose Subhas Chandra (1897-1945),
(w :)
S. Żerko, Biograficzny leksykon II wojny
światowej …, op.cit., s. 57-58
12.
Koncepcje zewnętrznopolityczne
Zagadnienie sondaży pokojowych
opozycji
antyhitlerowskiej.
Literatura :
a) nt. domniemanych sondaży/inicjatyw/pokojowych :
- D. Baliszewski, Trzecia strona medalu, Wrocław 2010, s. 122-128 (Układy Ribbentrop-Mołotow);
- N. Pietrow, Psy Stalina, Warszawa 2012, s. 80-86 (Próba przekupienia Hitlera);
- K. Jonca, Tajna dyplomacja Trzeciej Rzeszy wobec formuły o „bezwarunkowej kapitulacji“, „Studia
nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, tom XXIX, Wrocław 2007, s. 159-181;
- Ch. Bloch, Das Dritte Reich und die Welt. Die deutsche Außenpolitik 1933-1945, Paderborn 1993, s.
399-405 (Friedensfühler);
- T. Konecki, Labirynt dezinformacji w drugiej wojnie światowej. Od Compiegne 22 czerwca 1940 roku
do hasła „Dortmund” 22 czerwca 1941 roku, Warszawa 2007, s. 361-364 (fragment nt.
[domniemanych] separatystycznych pertraktacji niemiecko-radzieckich w 1942 r., w tym raport
Mierkułowa);
- [do tematów 12 i 13 łącznie - nt. polityki niemieckiej ZSRR i sondowania przez ZSRR możliwości
separatystycznego pokoju z Niemcami] – F. Thom, Beria. Oprawca bez skazy, Warszawa 2016, s.
444-477 i 478-507 (Niemiecka polityka Berii, Czy odrębny pokój z Niemcami ?);
b) nt. koncepcji zewnętrznopolitycznych środowisk dysydenckich w Rzeszy (w tym grupa Goerdelera,
„Krąg z Krzyżowej”):
- Plan pokojowy Carla Goerdelera, od schyłku lata do jesieni 1943, (w :) I. Kershaw, Walkiria.
Historia zamachu na Hitlera, Poznań 2009, s. 92-101 (patrz również krótki komentarz Iana
Kershawa w tej samej książce nt. grupy Goerdelera i „Kręgu z Krzyżowej”, s. 22-28);
- G. Herling-Grudziński, Niemiecki „ruch oporu”,
(w :)
W. Kunicki, K. Polechoński (wybór i
opracowanie), Ernst Jünger w publicystyce i literaturze polskiej lat 1930-1998. Antologia tekstów,
Wrocław 1999, s. 44-58;
- H. A. Winkler, Długa droga na Zachód. Dzieje Niemiec. Tom II : 1933-1990, Wrocław 2007, s. 104111 (Opór przeciwko Hitlerowi);
- do wyboru : J. Kozeński, Opozycja w III Rzeszy, Poznań 1987, s. 106-149 (Podboje hitlerowskie w
Europie a plany pokojowe opozycji, Kreisauer Kreis)
lub K. Jonca, Dwa nurty politycznej ideologii antyhitlerowskiej w Trzeciej Rzeszy, (w :) K. Jonca
(red.), Studia nad antyhitlerowską opozycją w Trzeciej Rzeszy 1933-1945, Warszawa 1990, s. 31-57
lub T. Scheffler, Europa po Hitlerze. Ład międzynarodowy w koncepcjach konserwatywnej opozycji w
Trzeciej Rzeszy, Wrocław 2006, s. 237-255, 256-285 (Carl Goerdeler; Pokojowy ład europejski w
myśli politycznej Kreisauer Kreis)
lub T. Scheffler, Zjednoczenie Europy w myśli politycznej opozycji w Trzeciej Rzeszy : próba
bilansu, w : Ł. Święcicki, A. Wielomski (red.), Od Christianitas do Unii Europejskiej. Historia
idei zjednoczenia Europy, Warszawa 2015, s. 237-265;
- K. Hildebrand, Das vergangene Reich. Deutsche Außenpolitik von Bismarck bis Hitler, Stuttgart
1996, s. 813-835 (Außenpolitik und Widerstand);
- Ch. Bloch, Das Dritte Reich und die Welt. Die deutsche Außenpolitik 1933-1945, Paderborn 1993, s.
385-398 (Der deutsche Widerstand gegen Hitler und seine außenpolitischen Vorstellungen);
c) nt. niemieckich (tajnych) przygotowań na wypadek klęski militarnej, w tym nt. konferencji w
Strasburgu (VIII 1944) -
21
- R. Brzeski, Niemcy. Kraj zbudowany na zbrodni, „Zakazana Historia”, lipiec 2016 [nr 07(35)], s. 6675;
- P. F. de Villemarest, Bormann i „Gestapo” Müller na usługach Stalina, Wrocław 2012, s. 176-186
(rozdz. 12 : Operacja „Przetrwanie”).
13. Niemcy w planach i polityce mocarstw 1939-1945
Literatura :
- do wyboru : W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, Wrocław 2010 (wyd. trzecie),
s. 661-672 (Sprawa Niemiec w polityce aliantów do konferencji w Poczdamie)
lub J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 489-499 (Podział
Niemiec na strefy okupacyjne, Kwestia granic Niemiec i konferencja poczdamska);
- Madajczyk Cz., Bezwarunkowa kapitulacja mocarstw Osi. Formuła i jej realizacja, „Dzieje
Najnowsze”,
nr
2/2003,
s.
55-70
(wersja
elektroniczna
:
http://rcin.org.pl/Content/49599/WA303_67648_A507-DN-R-35-2_Madajczyk.pdf
);
- Musiał B., „Niechaj Niemcy się przesuną”. Stalin, Niemcy i przesunięcie granic Polski na zachód,
„Arcana”, nr 79 (1/2008), s. 128-158;
- T. Sommer, 1945. Die Biographie eines Jahres, Reinbeck bei Hamburg 2005, s. 119-131, 153-177
(Blaupausen für Klein-Deutschland, Ein Staatsbegräbnis für das Deutsche Reich)
Lista tematów „esejów“ zaliczeniowych (ok. 7-8 stron maszynopisu, można
przekroczyć tę objętość) dla studentów uczestniczących w zajęciach z przedmiotu
„Historia niemieckiej polityki zagranicznej 1914-1945” (student wybiera jeden temat);
tematy nawiązują do treści przewodnika udostępnionego wcześniej studentom zarówno w
formie elektronicznej, jak i papierowej (uwaga : poszczególne tematy mogą się, mniej
lub bardziej, częściowo pokrywać; studenci mogą też zaproponować własne propozycje
tematów, prowadzący poda zainteresowanym osobno informacje o podstawowej
literaturze – zasadniczo pokrywa się ona z przewodnikiem, do oddawanego „eseju”
student powinien wykorzystać i dołączyć listę co najmniej 4 wykorzystanych pozycji
bibliograficznych) :
1.
Polityka
zagraniczna
Bismarcka
1871-1890
(ze
szczególnym
uwzględnieniem Francji, Rosji i Austro-Węgier)
2.
Weltpolitik Niemiec wilhelmińskich 1890-1914 (główne elementy i
konsekwencje jej prowadzenia)
3.
Niemieckie cele wojenne w I wojnie światowej i ich realizacja (ze
szczególnym uwzględnieniem tzw. programu wrześniowego)
4.
Traktaty brzeskie i bukareszteński (1918) : geneza, treść, konsekwencje
5.
Alexander Parvus-Helphand a niemiecka polityka zagraniczna doby I wojny
światowej
6.
Projekt Mitteleuropy w polityce zagranicznej Rzeszy Niemieckiej 18711945
[lub w węższym przedziale czasowym, obejmującym np. tylko Niemcy cesarskie 18711918]
7.
Relacje niemiecko-amerykańskie w trakcie I wojny światowej (ze
szczególnym uwzględnieniem wpływu niemieckiej wojny podwodnej i tzw. telegramu
Zimmermanna)
8.
Kolej bagdadzka i stosunki z Turcją w polityce zagranicznej cesarskich
Niemiec
22
9.
Niemcy wilhelmińskie a kwestia ormiańska w Imperium Ottomańskim
10.
Plan Schlieffena a niemiecka polityka zagraniczna w przededniu i w trakcie
I wojny światowej
11.
Kwestia niemieckich reparacji wojennych po I wojnie światowej
12.
Traktat wersalski : pokój kompromisowy czy „kartagiński” ? (analiza
postanowień i dokonywanych ocen ze szczególnym uwzględnieniem stanowisk J.
Bainville’a i J. M. Keynesa)
13.
Polityka zagraniczna Gustawa Stresemanna
14.
Niemcy a wojna polsko-bolszewicka 1919/1920
15.
Polityka zagraniczna tzw. rządów prezydialnych (kanclerze Brüning, Papen,
Schleicher) 1930-1932/33
16.
Projekt integracji Europy a polityka zagraniczna Niemiec weimarskich
(Paneuropa, projekt Brianda, Zollunion)
17.
Niemiecka polityka rewolucjonizowania (i destrukcji wewnętrznej) wrogów
wojennych w trakcie I wojny światowej
18.
Lenin i bolszewicy a Niemcy
19.
Tzw. afera Sykstusa i ewolucja stosunków Niemiec i Austro-Węgier w
trakcie I wojny światowej
20.
Kwestia Austrii i Anschlussu w koncepcjach i polityce zagranicznej Niemiec
cesarskich, weimarskich i hitlerowskich (lata 1870-1938)
21.
Rewizja traktatu wersalskiego w polityce rządów Niemiec weimarskich
22.
Narodowosocjalistyczne koncepcje polityki zagranicznej w okresie
Republiki Weimarskiej (przed dojściem Hitlera do władzy) 1919-1933
23.
Stosunki Niemiec z Rosją Radziecką i ZSRR 1917/18-1926
24.
Polska w koncepcjach i polityce narodowosocjalistycznych Niemiec do
1939 r.
25.
Wielka Brytania i Włochy jako wymarzeni sojusznicy Hitlera : plany
sojuszy i próby ich realizacji (1919-1939)
26.
Pakt Antykominternowski, Oś, Pakt Stalowy, Pakt Trzech : geneza,
założenia, klauzule, uczestnicy
27.
Generalny Plan Wschodni (Generalplan Ost) : geneza, założenia, realizacja
28.
Państwo żydowskie w koncepcjach i polityce Rzeszy Niemieckiej (od
kajzera do Hitlera; w tym : plan T. Herzla 1897, projekt tzw. Judeo-Polonii (inaczej :
tzw. federacji wschodnioeuropejskiej) 1914, plan Madagaskar 1940)
29.
Niemcy cesarskie a świat islamski
30.
Szkic biograficzny (I) : Kurt Riezler a niemiecka polityka zagraniczna
31.
Szkic biograficzny (II) : Theobald von Bethmann Hollweg a niemiecka
polityka zagraniczna
32.
Szkic biograficzny (III) : Joachim von Ribbentrop a niemiecka polityka
zagraniczna
33.
Tzw. afera Blomberga-Fritscha (1938) a niemiecka polityka zagraniczna
(kontekst, w tym tzw. protokół Hossbacha, reperkusje)
34.
Niemcy i ich polityka zagraniczna (w tym program Mitteleuropy) w
koncepcjach i ocenach Romana Dmowskiego
35.
Niemcy i ich polityka zagraniczna (w tym program Mitteleuropy) w
koncepcjach i ocenach Władysława Studnickiego
36.
Niemcy i ich polityka w koncepcjach i ocenach Romana Dmowskiego i
Władysława Studnickiego : studium porównawcze
37.
Trzecia Rzesza a świat islamu
38.
Indie i Subhas Chandra Bose w polityce Trzeciej Rzeszy
39.
Niemcy i ich przyszłość w planach wielkich mocarstw 1941-1945
40.
Koncepcje
prawnomiędzynarodowe
w
Trzeciej
Rzeszy
i
ich
odzwierciedlenia traktatowe (Carl Schmitt, Werner Best, Pakt Trzech)
23
41.
„Nowy Porządek” i integracja Europy w koncepcjach i polityce niemieckich
narodowych socjalistów 1933-1945
42.
ZSRR w planach i polityce Trzeciej Rzeszy 1933-1941 (w tym : założenia
ideologiczne nakreślone w Mein Kampf, Niemcy a sprawa Tuchaczewskiego, Pakt HitlerStalin, wizyta Mołotowa w Berlinie w 1940)
43.
Idea euroazjatyckiego bloku kontynentalnego Ribbentropa a hitlerowska
koncepcja polityki zagranicznej
44.
Wojna prewencyjna czy zaplanowana agresja ? Spory wokół genezy wojny
Niemiec z ZSRR 1941-1945
45.
Sprawa katyńska w polityce i propagandzie Trzeciej Rzeszy
46.
Polska w polityce Niemiec w trakcie I wojny światowej
47.
Polska w polityce Republiki Weimarskiej (1919-1932/33)
48.
Koncepcje i polityka Niemiec wobec Rosji 1871-1918
49.
Niemiecka polityka sojuszy w trakcie I wojny światowej : sukcesy i porażki
50.
Niemiecka polityka sojuszy przed i w trakcie II wojny światowej
51.
Zabójstwo ambasadora Mirbacha w Moskwie (1918) : kontekst/tło,
przebieg, reperkusje
52.
Max von Oppenheim a niemiecka polityka zagraniczna w obu wojnach
światowych
53.
Pakt Hitler Stalin : geneza, założenia i konsekwencje
54.
Polityka zagraniczna Niemiec w planach opozycji antyhitlerowskiej
55.
Książę Windsoru a (ewentualny) sojusz brytyjsko-nazistowski
56.
Teoria geopolityki
(m. in. Ratzel, Haushofer) a polityka zagraniczna
Niemiec cesarskich, weimarskich i hitlerowskich
57.
Niemcy a tzw. kryzys lipcowy (1914) – kwestia odpowiedzialności Niemiec
za wybuch I wojny światowej
58.
Świat islamski w polityce Niemiec cesarskich, weimarskich i hitlerowskich
1871-1945
24