gwiazdozbiory (dokonczyc z netu).

GWIAZDOZBIORY
1. Andromeda (Andromeda – And)
Imię etiopskiej księżniczki jest połączone z wyraźnym gwiazdozbiorem nieba jesiennego. Królowa Kasjopea,
matka Andromedy, przechwalała się wszystkim, że swą pięknością dorównuje nimfom morskim nereidom.
Rozgniewało to boga mórz Posejdona tak dalece, że postanowił spustoszyć całą ziemię etiopską (za
grzechy królów muszą cierpieć narody). Posłał ku jej brzegom morskiego potwora, który niszczył wszystko,
co żywe. Król Cefeusz zwrócił się o radę do wyroczni. Dostał od niej wstrząsającą radę: miał poświęcić swą
córkę Andromedę. Z ciężkim sercem kazał przykuć dziewczynę do skały i z trwogą czekał, co się stanie. W
tym czasie wracał tędy na Pegazie bohaterski Perseusz z uciętą głową Meduzy. Spostrzegł nieszczęsną
Andromedę i od niej dowiedział się o czekającym ją straszliwym losie, jej rodzicom, którzy stali opodal i
gorzko płakali, rzekł: „Na łzy jest dość czasu. Obecnie myślę o obronie! Jako syn Zeusa i zwycięzca Meduzy,
chcę się spotkać i z tym potworem. Ale gdy zwyciężę, pojmę Andromedę za żonę". Król i królowa z radością
na to przystali, obiecując królewskie wiano. Perseusz w bezpośrednim boju potwora zabił, dobro zwyciężyło,
a Cefeusz i Kasjopea wyprawili huczne wesele.
Gwiazdozbiór Andromedy łatwo odnajdziemy na niebie przy pomocy mapki. Wybiega z północno-wschod
niego rogu kwadratu Pegaza i biegnie w kierunku Perseusza. Sirrah / Alpheratz (głowa Andromedy), Mirach
(pas) i Alamak (jej noga) są trzema najjaśniejszymi gwiazdami. Od Miracha na północ leży gwiazda , a
dalej jeszcze gwiazda .
Przy tej ostatniej podczas pogodnej, bezksiężycowej nocy ujrzymy mglisty świecący obłoczek. Jest to słynna
Wielka Mgławica Andromedy, a ściślej mówiąc-galaktyka spiralna M 31. Jest to najdalszy obiekt, który mamy
szansę zobaczyć gołym okiem (przy dobrej pogodzie). Oddalona jest 2,3 miliony lat świetlnych od nas.
2. Baran (Aries – Ari)
Z gwiazdozbiorem Barana związany jest również mit grecki. Beocki król Atamas miał z boginią Nefele dwoje
dzieci, które potem poślubiona przez niego Ino prześladowała i chciała się ich pozbyć.
Dowiedziała się o tym Nefele i we śnie namówiła dzieci do ucieczki. W tym celu zesłała im barana o
złotym runie, który umiał szybko latać. Chłopiec Fryksos i dziewczynka Helle siedli mu na grzbiet. Baran
przelatywał ponad górami, wyspami i morzem z chyżością jaskółki. Ale Helle nie trzymała się dość pewnie i
spadła do morza. Od tego czasu na pamiątkę powyższego wydarzenia tę część morza zwano Hellespontem
(dzisiejsze
Dardanele).
Fryksos szczęśliwie doleciał do Kolchidy i został przez tamtejszego króla przyjęty z wielką przyjaźnią.
Barana ofiarował Zeusowi, a jego złote runo zawiesił na dębie w świątyni Aresa. Była ona pilnowana przez
smoka, który nigdy nie spał. Ale po latach do Kolchidy przybył Jazon ze swymi przyjaciółmi i na okręcie Argo
odwieźli
runo
do
Grecji.
Gwiazdozbiór Barana (niekiedy zwany Skopcem) leży pod Andromedą. Nie jest zbyt okazały, lecz
odnajdziemy go za pomocą trójki gwiazd: Hamal,  i  Ari. Pomimo swej niewielkiej jasności ogrywał
dużą rolę w astronomii, w Baranie bowiem znajdował się punkt przecięcia ekliptyki i równika
niebieskiego, tzw. punkt Barana. Przejście Słońca przez ten punkt (w momencie równonocy
wiosennej) oznacza początek astronomicznej wiosny na półkuli północnej. Obecnie na skutek
precesji Ziemi punkt Barana przesunął się do sąsiedniego gwiazdozbioru Ryb.
Pięknym obiektem dla lornetki jest gwiazda  (Mesarthim), która z leżącą obok niej gwiazdą wydaje się
być układem podwójnym
3. Bliźnięta (Gemini – Gem)
Bliźnięta (Kastor i Polideukes - łac. Pollux) to synowie Zeusa i spartańskiej królowej Ledy. Helena, o którą
później wybuchła wojna trojańska, była ich siostrą. Obu chłopców już w młodości cechowała odwaga i
zaradność życiowa. Kastor odznaczał się w strzelaniu z łuku, jeździe konnej i ujeżdżaniu dzikich koni,
Polluks natomiast był znakomitym zapaśnikiem. Obaj bracia wzięli udział w wyprawie Argonautów do
Kolchidy po złote runo. W czasie żeglugi po Morzu Czarnym rozpętała się straszliwa, burza. Żeglarze nie
mieli już nadziei na ocalenie, jedynie poeta i śpiewak Orfeusz nie tracił wiary. Zaczął grać na swej
czarodziejskiej lutni i prosić bogów o pomoc. Burza nagle ucichła, jednocześnie bracia ujrzeli dwie jasne
gwiazdy na niebie. Od tego czasu żeglarze uważają je za swe opiekunki. A ponieważ bracia tak się kochali,
że po śmierci jednego drugi nie chciał żyć, Zeus zamienił ich w gwiazdozbiór Bliźniąt, by na wieki świecili na
niebie
blisko
siebie.
Bliźnięta to zwierzyńcowy gwiazdozbiór, częściowo leżący w Drodze Mlecznej. Najjaśniejsze jego gwiazdy
Kastor i Polluks są do siebie zupełnie niepodobne. Bliższy Polluks jest samotnym olbrzymem
pomarańczowym i w ogóle mało interesującym obiektem, Kastor natomiast należy do najciekawszych
gwiazd na niebie. W lunecie rozpada się na dwie niebieskawe gwiazdy (Kastor A i Kastor B), a opodal nich
znajduje się czerwonawy karzeł (Kastor C). Gwiazdy A i B obiegają wspólny środek ciężkości raz na trzysta
czterdzieści lat, odległy zaś karzeł C potrzebuje aż kilku tysięcy lat, by obiec obie niebieskie gwiazdy.
4. Byk (Taurus – Tau)
Na najstarszych znaleziskach archeologicznych gwiazdozbiór Byka przedstawiany jest jako pierwszy
gwiazdozbiór zwierzyńcowy. Znali go dawni Chaldejczycy i Egipcjanie, a później Celtowie czcili moment
wejścia Słońca do tego gwiazdozbioru. Przed czterema czy też pięcioma tysiącami lat wiosna zaczynała się
w
dniu,
w
którym
Słońce
wstępowało
w
znak
Byka.
Według greckiej mitologii wszechmocny Zeus chciał porwać Europę, piękną córkę króla fenickiego. Aby ją
oszukać, zamienił się w śnieżnobiałego byka i wmieszał do królewskiego stada. Młodego i potulnego byczka
Europa wkrótce polubiła. Pewnego razu wsiadła na niego, chcąc się nieco przejechać. Byk opuścił wówczas
stado, wskoczył do morza i z Europą na grzbiecie popłynął do wyspy Krety. Z tego powodu na niebo dostała
się tylko głowa i kark byka, pozostała bowiem część ciała zanurzona była w falach morskich.
Imię Europy nosi nasz kontynent i jeden z księżyców Jowisza. W Byku znajdują się dwa samodzielne
ugrupowania gwiazd (gromady) noszące mitologiczne nazwy. Hiady były córkami Atlasa. Gdy ich brata
podczas łowów rozszarpał lew, tak długo płakały, aż Zeus z litości wziął je do siebie na niebo. Drugą
gromadą są Plejady, także córki tytana Atlasa. Pierwotnie były nimfami morskimi, które Zeus na ich własną
prośbę zamienił w gołębice (po grecku "pelejades"). Plejady to najbardziej znana gromada otwarta, a
zarazem jeden z najłatwiej zauważalnych obiektów na niebie, których układ przypomina kształt
Małego Wozu. Plejady są od nas oddalone o około 450 lat świetlnych.
Byka łatwo odnajdziemy nad Orionem. Jego najjaśniejsza, czerwonawa gwiazda Aldebaran (Oko Byka) -
trzecia co do wielkości konstelacja nieba - otoczona jest otwartą gromadą gwiazd – Hiadami (razem
tworzą głowę byka). Składa się ona z około dwustu gwiazd oddalonych od nas o sto dwadzieścia lat
świetlnych. Wszystkie poruszają się w tym samym kierunku - ku gwieździe Betelgeuse. Takie gromady
nazywamy gromadami ruchomymi. W Byku znajduje się też bardzo ciekawa mgławica M1 Krab. Jest
to pozostałość po wybuchu supernowej.
5. Cefeusz (Cepheus – Cep)
Cefeusz według legendy był królem etiopskim, mężem pięknej Kasjopei. Ich córkę Andromedę uwolnił
Perseusz ze szponów potwora morskiego. Wszystko skończyło się dobrze, czyli ślubem Perseusza z
Andromedą. Cefeusz z Kasjopeą i Andromeda z Perseuszem dostali się na jesienne niebo. Pośrodku
królewskiej rodziny jest Kasjopeą, a pozostali członkowie znajdują się wokół niej. Cefeusz nie był w
legendzie zbyt ważną postacią, toteż i jego gwiazdozbiór nie rzuca się w oczy. Odnajdziemy go z pomocą
Kasjopei. Dwukrotnie bowiem przedłużając linię łączącą gwiazdę Scbedir z gwiazdą Caph natrafimy na
charakterystyczny
dla
tego
gwiazdozbioru
kwadrat.
Do najbardziej interesujących obiektów w Cefeuszu należy gwiazda  Cep. Razem z gwiazdami  i 
tworzy ona mały trój kąt. O ile jednak obie sąsiednie gwiazdy świecą ze stałą jasnością, to gwiazda 
wyraźnie zmienia swój blask. Odbywa się to bardzo regularnie w okresie 5,37 dnia. Gwiazd, które pulsują z
tak regularną prawidłowością, znamy więcej. Najjaśniejszą z nich jest  Aquilae. Nazywamy je cefeidami od
pierwszej obserwowanej  Cephei, chociaż z powodzeniem mogłyby się nazywać Aquilidami od
najjaśniejszej
przedstawicielki
tego
typu
gwiazd
zmiennych.
Cefeidy są olbrzymimi gwiazdami. Ich jasność jest ściśle związana z szybkością pulsacji (jeden puls trwa
od jednego dnia do dwóch miesięcy). Cefeida wysyła tym więcej promieniowania, im wolniej pulsuje. Jest to
bardzo ważna właściwość, ponieważ na podstawie czasu trwania jednego pulsu łatwo wyznaczyć ilość
wypromieniowanej przez gwiazdę energii. Możemy więc powiedzieć, że cefeidy są słupami milowymi
Wszechświata. Pozwalają mierzyć odległości we Wszechświecie, na przykład w sąsiedniej galaktyce
Andromedy.
6. Centaur (Centaurus – Cen)
O centaurach - pół ludziach i pół bogach - stare mity greckie podają, że większość z nich żyła w
barbarzyństwie i szkodziła ludziom. Tylko jeden z nich, Chiron (Chejron), odznaczał się mądrością,
wykształceniem i innymi cnotami. Został nauczycielem wielu herosów, jak na przykład Kastora i Polluksa,
Achillesa i Heraklesa. Był wreszcie twórcą medycyny, od dziecka wychowywał - późniejszego opiekuna
lekarzy i aptekarzy - Asklepiosa (Eskulapa). Wielu korzystało z mądrych rad tego szlachetnego centaura,
toteż nic dziwnego, że dostał się na niebo. Chiron mimo nieśmiertelności, zmęczony długim życiem wybrał
śmierć. Nie mogąc umrzeć, zgodził się przenieść swoją nieśmiertelność na Prometeusza i udać się w
gwiazdy.
Centaur jest dużym gwiazdozbiorem nieba południowego. Jego północną część możemy oglądać u nas w
okresie wiosennych miesięcy. Należy bezsprzecznie do najpiękniejszych gwiazdozbiorów całego nieba.
Najjaśniejsza gwiazda  Cen, zwana Tolimanem lub Rigel Kent (Noga Centaura), jest gwiazdą podwójną, jej
jaśniejszy składnik żółty bardzo przypomina nasze Słońce. Zaliczamy ją do najjaśniejszych gwiazd nieba,
chociaż ma przeciętną jasność absolutną, ale jest od nas oddalona tylko o 4,28 roku świetlnego. Jedynie
bardzo słaba Proxima Centauri (Proxima znaczy "Najbliższa", znana także jako Alfa Centauri C), widoczna
tylko przez większe teleskopy, znajduje się nieco bliżej. Proxima tworzy z podwójnym Tolimanem gwiazdę
potrójną, gdyż obiega go w dużej odległości. Za wiele tysięcy lat, gdy znajdzie się po drugiej stronie
Tolimana, przestanie być najbliższą nam gwiazdą. Proxima to czerwony karzeł o średnicy 1/7 średnicy
Słońca. Najbardziej znanym a zarazem spektakularnym obiektem w Centaurze jest gromada kulista
omega Centauri. Jest tak jasna, że bez problemu da się ją zobaczyć gołym okiem, a już najlepiej za
pomocą większego teleskopu. Jest to najjaśniejsza gromada tego typu na całym nocnym niebie.
7. Cyrkiel (Circinus – Cir)
Ten mały gwiazdozbiór przy Tolimanie (  Cen) utworzył francuski astronom Lacaille w 1754r. Przedstawia
on słabo rozwarty i leżący w Drodze Mlecznej trójkąt równoramienny, utworzony z trzech najjaśniejszych
gwiazd konstelacji. Gwiazdy te nie są jednak na tyle jasne, aby zasługiwały na własną nazwę. Tworząc nowe
gwiazdozbiory Lacaille znacznie ułatwiał sobie pracę przy wyznaczaniu ścisłych położeń gwiazd.
8. Delfin (Delphinus – Del)
Wytresowane delfiny, które potrafią na swym grzbiecie przewozić ludzi, nie są niczym nowym. Już antyczny
śpiewak Arion przebył morze na grzbiecie delfina. Kiedyś bowiem na trasie z Sycylii do Koryntu piraci
napadli łódź, którą płynął. Wiedzieli, że za swą grę otrzymał dużo pieniędzy, i zrabowali mu je. A ponieważ
Ariona jakoś instynktownie się bali, postanowili go zabić. Arion uprosił ich, by mu zezwolili ostatni jeszcze raz
zaśpiewać i zagrać na lutni. Głupcy się na to zgodzili, toteż gdy go potem wrzucili do morza, nie utonął.
Piękna gra Ariona zwabiła stado delfinów, jeden z nich wziął śpiewaka na grzbiet i dopłynął z nim do portu.
W nagrodę za ocalenie życia wielkiemu artyście uwieczniono delfina na niebie.
9. Erydan (Eridanus – Eri)
Erydan to prawdopodobnie pierwotna nazwa rzeki Pad w północnej Italii. Wspomina się o niej w micie o
Faetonie, który wypożyczył jednego razu od swego ojca, boga Heliosa, jego słoneczny wóz. Podczas jazdy
po niebie konie zlękły się olbrzymiego skorpiona i poniosły, a niedoświadczony Faeton wypuścił z rąk lejce.
Zaprzęg zboczył z drogi, pojechał za nisko i buchający z ognistego wozu żar spalił ziemię oraz wszystko, co
na niej żyło. Zeus widząc, co się dzieje, raził Faetona piorunem i zrzucił go ze słonecznego rydwanu.
Nieszczęsny Faeton leciał przez Wszechświat niczym spadająca gwiazda i utonął w wodach rzeki Erydan.
Jego siostry Heliady długo opłakiwały brata i bogowie zamienili je w topole, a ich łzy - w bryłki bursztynu.
Inna wersja legendy mówi, że po rzece Erydan płynął okręt Argo przed wyprawą po złote runo.
Jest to długi gwiazdozbiór, który wije się na południe od gwiazdy Rigel w Orionie. W naszych
szerokościach geograficznych widać tylko jego północną część.
Najjaśniejszą gwiazdą tego gwiazdozbioru jest Achernar, stale dla nas znajdująca się pod horyzontem.
Dobrze natomiast u nas widać gwiazdę  Eri - Cursa. Leży blisko Rigela i jest od nas oddalona o
osiemdziesiąt lat świetlnych.
10. Feniks (Phoenix – Phe)
Gwiazdozbiór południowy położony między Fomalhautem (  PsA) a Achernarem (  Eri). l chociaż ten
baśniowy ptak został wprowadzony na niebo już w czasach nowożytnych, to jednak jego nazwa pochodzi od
ptaka znanego starożytnym - od ibisa. Ptaki te pojawiały się niespodziewanie po wylewach Nilu i Egipcjanie
sądzili, iż rodzą się z wody. Z tego też powodu stały się symbolem nieśmiertelności. Mit o baśniowym ptaku -
feniksie
Gwiazdozbiór
od
Egipcjan
przejęli
Grecy,
a
od
nich
znowu
Rzymianie.
Feniksa wprowadzony został pod koniec XVI w. przez holenderskich nawigatorów
Pietra Dirkszoona Keysera oraz Fredericka de Houtmana. Opisany w dziele Uranometria Johanna
Bayera w 1603 r. W czasach wcześniejszych, gwiazdy Feniksa należały do gwiazdozbióru
Erydana.
Najjaśniejsza gwiazda Ankaa ma podobne właściwości jak nasze Słońce, jest jednak od niego większa.
Znajduje się w odległości 76 lat świetlnych. Światło od niej leci więc do nas przez cały żywot ludzki, chociaż
w każdej sekundzie przebywa odległość trzystu tysięcy kilometrów.
11. Gołąb (Columba – Col)
Ten gwiazdozbiór nieba południowego znajduje się pod Zającem i Wielkim Psem, a nad Rufą. Jest to rufa
Okrętu Argo, przez wielu uważanego za arkę Noego, w której biblijny patriarcha schronił się wraz ze swą
rodziną i wszystkimi zwierzętami w okresie potopu. Gołąb przyniósł w dziobie gałązkę latorośli na znak, że
był na suchym lądzie, z czego wynikałoby, iż woda już opada. Najjaśniejsze dwie gwiazdy w Gołębiu zwane
były „Dobrymi Posłami". Wprowadzony został przez Johanna Bayera w 1603 r.
12. Góra Stołowa (Mensa – Men)
I ten gwiazdozbiór wprowadził na niebo astronom francuski Lacaille, który w połowie XVIII stulecia pracował
w Kapsztadzie. Podczas obserwacji i w czasie innych zajęć często kierował wzrok ku leżącej opodal Górze
Stołowej, nad którą niekiedy wznosił się obłok chmur, nakrywający ją niczym ogromna czapa. Grupa gwiazd
pod Wielkim Obłokiem Magellana przypominała mu to wzniesienie i dlatego nazwał ją Mons Mensa (Góra
Stołowa).
Dziś
używamy
skróconej
nazwy
łacińskiej
Mensa
(co
znaczy
stół),
Gwiazdozbiór Góra Stołowa składa się ze słabych gwiazd. Częściowo sięga do niego Wielki Obłok
Magellana. Gwiazda  Men świeci na tle jego olbrzymiej mgławicy, zwanej ze względu na kształt Tarantulą.
Mgławica ta jest dużo większa od Wielkiej Mgławicy Oriona.
13. Herkules (Hercules – Her)
Herkules to wyrazisty gwiazdozbiór nieba północnego, któremu od najdawniejszych czasów
przypisywano formę ludzką. Babilończycy uważali, że przedstawia Gilgamesza – półboga, który
pokonał siły chaosu na początku stworzenia. Fenicjanie widzieli w nim Melkarta, boga
oceanu.Herkules (grecki Herakles) był synem władcy bogów i ludzi - Zeusa, oraz pięknej ziemianki Alkmeny,
żony króla Teb. Gdy Zeus przystawił oseska Herkulesa do piersi swej małżonki, bogini Hery, by napił się
boskiego mleka i zyskał w ten sposób nieśmiertelność, ten zachował się tak gwałtownie, że strumień mleka
rozlał się na niebie i w ten sposób miała powstać Droga Mleczna. Od swego ojca dostał w posagu siłę i
sławę. Ale bogini Hera, żona Zeusa, prześladowała go od urodzenia. Na nowo narodzone dziecię nasłała
węże, by go udusiły. Jednak Herkules już jako dziecko był bardzo silny i węże udusił. Gdy dorósł, wyrocznia
delficka jako pokutę kazała mu podjąć służbę u mykeńskiego króla Eurysteusa, który kazał mu spełniać
trudne i niebezpieczne prace. Było ich dwanaście. Herkules musiał zabijać różne potwory, strzec królewskiej
trzody itp. Najznakomitszym czynem Herkulesa było chyba wysprzątanie stajni Augiasza, do czego użył rzeki
Penejos, której wartki strumień w kilka godzin wszystko wymył. Potem miał przynieść złote jabłka z ogrodu
Hesperyd. l to zadanie Herkules pomyślnie wykonał, ale Eurysteus miał już względem niego dalsze plany.
Po wykonaniu dwunastu zadań trzy lata spędził na służbie u królowej Omfali, gdzie ów mocarz i bohater
musiał pracować i ubierać się jak niewiasta. Po upływie tego czasu znowu wrócił do zwykłego sposobu
życia, walczył z różnymi wrogami i dokonał wielu dobrych czynów. W końcu, gdy dostał się na Olimp, bogini
Hera pojednała się z nim i nawet za żonę dała mu swą córkę Hebe. Zeus uczynił go nieśmiertelnym i
wskazał miejsce na niebie w pobliżu Hydry, którą Herkules niegdyś pokonał.
Gwiazdozbiór ten łatwo zapamiętamy ze względu na wyraźny czworokąt utworzony z gwiazd  .
Leży między Lutnią a Koroną Północną.
Gwiazda  (Ras Algethi - Głowa Klęczącego) jest gwiazdą podwójną, oddaloną od nas o pięćset lat
świetlnych. Oba jej składniki są olbrzymami. Jaśniejszy, czerwony, o średnicy osiem razy większej od
średnicy Słońca zmienia swą jasność nieregularnie. Można to zauważyć porównując jego blask z blaskiem
gwiazdy t Wężownika. Zmiany jasności następują wolno i można je śledzić gołym okiem.
14. Hydra / Wąż Wodny (Hydra – Hya)
Gdy Herakles wybawił okolicę Myken od nemejskiego lwa, król Eurysteus dał mu nowe zadanie: miał uwolnić
Lernę w północno-wschodnim Peloponezie od olbrzymiego potwora. Hydra, która już długo pustoszyła
okolicę, żyła w pobliskich bagnach. Miała ona ciało wielkiego gada i dziewięć głów, w tym jedną
nieśmiertelną.
Herakles wyprawił się na potwora ze swym dzielnym woźnicą Jolaosem. Hydrze natomiast pomagał
olbrzymi rak. W miejsce każdej głowy, która Herakles miażdżył swą maczugą, niebawem wyrastały dwie.
Dlatego towarzyszący mu przyjaciel musiał wypalać je rozżarzonymi głowniami. A tę pośrodku,
nieśmiertelną, Herakles roztrzaskał potężnym głazem. W ten sposób Hydrę zabili. W jej żółci obaj zwycięzcy
umaczali
swe
strzały:
zadawali
nimi
potem
nieuleczalne
rany.
Herakles jako heros grecki do dziś świeci na niebie, a z nim i jego ofiary, między którymi jest Hydra.
Hydra, zwana u nas Wężem Wodnym, jest największym gwiazdozbiorem. Przechodzi z północnej półkuli
nieba na półkulę południową. Rozciąga się pod kilkoma mniejszymi gwiazdozbiorami nad południowym
horyzontem - na wschodzie pod Wagą, a dalej pod Panną, Krukiem, Pucharem, Sekstansem i Rakiem,
dochodząc aż do Procjona w Małym Psie. Wznosząca się głowa Węża Wodnego zbliża się do Żłóbka w
Raku. Cały gwiazdozbiór możemy oglądać w wieczornych godzinach w maju i czerwcu; głowa jest dostępna
do
obserwacji
już
od
stycznia.
Wąż Wodny to właściwie mało interesujący gwiazdozbiór, nie posiadający jaśniejszych gwiazd. Dlatego
jedyna jasna gwiazda nazywa się Alfard, co po arabsku znaczy ”Osamotniona".
15. Indianin (Indianin – Ind)
Nazwa tego gwiazdozbioru po raz pierwszy znalazła się w atlasie Bayera, wydanym drukiem w roku 1603.
Indianin jest małym gwiazdozbiorem w pobliżu Pawia, którego najjaśniejsza gwiazda Peacock (  Pav) leży
blisko Indianina i pomaga przy jego identyfikacji.
16. Jaszczurka (Lacerta – Lac)
Niebo między Łabędziem a Andromedą jest skąpe w jasne gwiazdy. Dlatego starożytne narody w tym
miejscu nie umieściły żadnego bohatera ze swych opowieści i legend. Dopiero w 1690 r. Jan Heweliusz
utworzył w tej części nieba nowy gwiazdozbiór – Jaszczurkę
17. Jednorożec (Monoceros – Mon)
Ten stosunkowo nowy gwiazdozbiór, wprowadzony na niebo dopiero w XVII stuleciu, składa się ze słabych
gwiazd. Znajdziemy go w Drodze Mlecznej bardzo bliska równika niebieskiego między Syriuszem a
Procjonem.
18. Kameleon (Chamaeleon – Cha)
Gwiazdozbiór ten otrzymał nazwę małego zwierzątka, zmieniającego swą barwę w zależności od
środowiska. Tworzy go ugrupowanie gwiazd znajdujących się blisko bieguna, pod gwiazdą Miaplacidus ( 
Car}. Wszystkie gwiazdy Kameleona są słabe.
19. Kasjopea / Kasjopeja (Cassiopeia – Cas)
Ten okołobiegunowy gwiazdozbiór przedstawia etiopską królową na tronie. Mężem jej był Cefeusz. Mieli oni
jedyną córkę, piękną Andromedę, która później wyszła za Perseusza. Wszyscy czworo dostali się na niebo.
Kasjopea była bardzo piękna, ale i zarozumiała. Chełpiła się, że jest piękniejsza od nimf nereid.
Rozgniewało to boga mórz Posejdona, ponieważ jego małżonka była jedną z nich. Za jej radą nasłał na
Etiopię potwora morskiego, aby pustoszył królestwo Cefeusza. Ten zaś, by uchronić swój kraj przed zgubą,
musiał za radą wyroczni przykuć córkę Andromedę do skały i skazać ją na pożarcie potworowi. Od zguby
ocalił Andromedę wracający z dalekiej wyprawy Perseusz, który, oczarowany jej urodą, wziął ją za żonę.
Kasjopeę zwano "gwiazdą królestwa etiopskiego", ponieważ po śmierci dostała się między gwiazdy.
Jednak nieprzychylne jej nereidy osiągnęły przynajmniej to, że została umieszczona blisko bieguna, toteż
część doby musi wisieć głową na dół, aby się nauczyć skromności. Na niebie jest przedstawiona, gdy
siedzi
na
krześle.
Gwiazdozbiór ten znajduje się z drugiej strony Gwiazdy Polarnej, naprzeciw Wielkiego Wozu. Świeci nam
nad głową w miesiącach jesiennych. Łatwo go rozpoznamy po tym, że jest podobny do litery W. Leży w
Drodze Mlecznej i jest bardzo bogaty w gwiazdy. Do obserwacji ich nadaje się lornetka.
Najjaśniejsza gwiazda Kasjopei, a Cassiopeiae, ma również staroarabską nazwę Szedir czyli Pierś.
Do interesujących obiektów należy biały olbrzym Cih, który od czasu do czasu zwiększa swą objętość z
dziesięciu do osiemnastu średnic Słońca. Takich gwiazd zmiennych znamy więcej i nazywamy je
nowopodobnymi.
20. Kil (Carina – Car)
Tworzył on, w przeszłości, wraz z konstelacjami Żagla, Rufy oraz Kompasu, gwiazdozbiór Argo.
Jako oddzielny gwiazdozbiór, Kil zaistniał za sprawą Nicolasa Louisa de Lacaille. U nas nigdy go nie
widać. Jego główna gwiazda Kanopus (Canopus) jest po Syriuszu najjaśniejszą gwiazdą na niebie. Dlatego
służy często jako punkt orientacyjny dla sond kosmicznych. Swe imię dostała około tysiąc dwieście lat przed
naszą erą, gdy spartański król Menelaos wracał ze swą flotą spod pobitej Troi. Wiózł ze sobą żonę Helenę,
którą mu uprowadził książę trojański Parys. Dowódcą floty Menelaosa był doskonały żeglarz Canopus,
zmarły podczas postoju przy egipskim wybrzeżu. Założone tam przez Greków miasto - niedaleko dzisiejszej
Aleksandrii - Menelaos nazwał na jego cześć Canopus. Jasną gwiazdę, która wówczas świeciła nad
południowym horyzontem, także nazwano Canopus. Bliższe o niej dane znajdziemy w tabeli najjaśniejszych
gwiazd.
21. Kompas (Pyxis – Pyx)
Kompas to konstelacja wyodrębniona z gwiazd starożytnej konstelacji Argo w 1751 r. przez
Nicolasa Louisa de Lacaille.
Kompas jest małym, niewyraźnym gwiazdozbiorem położonym na południe od głowy Węża Wodnego. U
nas możemy go obserwować pod koniec zimy nisko nad południowym horyzontem.
22. Korona Południowa (Corona Australis – CrA)
Korona Południowa jest wprawdzie małym gwiazdozbiorem, ale ze względu na regularny kształt łatwo ją
można odnaleźć na niebie i niezawodnie zasłużyła na własną nazwę. Znali ją już starożytni astronomowie.
Należy do czterdziestu ośmiu gwiazdozbiorów zanotowanych przez greckiego astronoma Ptolemeusza
którego dzieło stało się biblią astronomów.
Gwiazdozbiór nieba południowego położony pod Strzelcem, a na wschód od Niedźwiadka. W naszych
szerokościach geograficznych świeci nisko nad horyzontem.
23. Korona Północna (Corona Borealis – CrB)
Korona Północna była pierwotnie diademem księżniczki Ariadny, córki kreteńskiego króla Minosa. Zbudował
on w głównym mieście Krety niezwykłą budowlę - labirynt dla swego niewydarzonego syna Minotaura,
którego chciał ukryć przed światem. Minotaur miał bowiem ludzkie ciało, ale głowę byka. Temu potworowi
rzucano od czasu do czasu na pożarcie chłopców i dziewczęta z Aten. Pewnego razu między nimi znalazł
się syn ateńskiego króla, dzielny Tezeusz. Ponieważ spodobał się księżniczce Ariadnie, dostał od niej kłębek
nici, aby nie zabłądził w labiryncie, a także miecz, którym miał zabić Minotaura. Dzięki tym darom udało się
Tezeuszowi potwora pokonać i wraz z Ariadną uciec przed gniewem króla na wyspę Naksos. Tam porzucił
Ariadnę i do Aten odpłynął sam. Porzuconą księżniczkę pojął za żonę bóg Dionizos (Bachus) i aby ją
pocieszyć w tęsknocie za Tezeuszem, podarował jej piękny diadem. Po śmierci Ariadny umieścił Dionizos
diadem na niebie, żeby go żadna niewiasta nie mogła nosić. Szlachetne kamienie zamieniły się w gwiazdy
Korony
Północnej.
Korona Północna leży między Herkulesem a Wolarzem. Jest jednym z 48 wyznaczonych przez
Ptolemeusza. Najjaśniejsza gwiazda - Gemma oznacza kamień szlachetny (łac.) Ma jeszcze inną, mniej
romantyczną arabską nazwę: Alfekka - "Miska żebracza z poszczerbionym brzegiem" .
24. Koziorożec (Capricornus – Cap)
Bogiem lasów, pól, stad i pasterzy był w Grecji Pan (w Rzymie Faun). Ponieważ swym wyglądem napędzał
ludziom strachu, chętnie chodził sam po lasach, górach i dolinach, uprzyjemniając sobie czas grą na
piszczałce. Lubił muzykę i taniec, toteż podczas jasnych nocy przygrywał nimfom do tańca. Pan był często
przedstawiany na malowidłach, napisano o nim wiele poematów, stworzono szereg melodyjnych kompozycji,
jego brodatą i rogatą głowę rzeźbiono w marmurze. Pan był symbolem pięknej pogody, a mimo to ludzie się
go bali. Gdy ktoś znajdzie się nocą w lesie lub w osamotnionym miejscu, często ulega nieuzasadnionemu
lękowi, do dziś zwanemu panicznym lękiem. Jest to strach, którego Pan napędzał niepożądanym gościom w
lesie.
Na starych mapach nieba Pan wyobrażany jest jako koziorożec z rybim ogonem. Taką postać przybierał
podobno w czasach, kiedy uciekał po lądzie i po wodzie przed swym prześladowcą - olbrzymim Tyfonem. A
ponieważ koziorożec dobrze skacze po skałach, dostał się na niebo jako symbol podnoszącego się Słońca powrotu dłuższych dni i zapowiedź wiosny.
Gwiazda główna, a Capricorni, ma także staroarabską nazwę Algedi lub Dahib, co znaczy "Szczęśliwa
gwiazda wojowników".
Jeżeli przedłużymy linię łączącą Wegę w Lutni i Altaira w Orle, to natrafimy na cztery gwiazdy - rogi
Koziorożca. Cały gwiazdozbiór leży na wschód od Strzelca, który w naszych czasach jest najbardziej na
południe wysuniętym gwiazdozbiorem zwierzyńcowym. Słońce znajduje się w nim podczas przesilenia
zimowego (przed Bożym Narodzeniem). Dawniej jednak, przed mniej więcej dwoma tysiącami lat,
najbardziej na południu znajdował się gwiazdozbiór Koziorożca. W wyniku ruchu precesyjnego osi ziemskiej
miejsce Koziorożca zajął Strzelec.
25. Kruk (Corvus – Cor)
Według mitologii greckiej bóg Słońca Apollo posłał kruka, by mu przyniósł puchar wody, którą chciał
ofiarować Zeusowi. Lecz kruk szybko się męczył i często siadał na drzewach figowych. W końcu przyszła mu
ochota na figi, a ponieważ nie były jeszcze dojrzałe, czekał, aż dojrzeją. Po upływie długiego czasu wrócił do
Apollina z niczym. Apollo przejrzał jednak kruka i srogo go ukarał. Musi teraz stać przed pucharem wody, ale
nie wolno mu się napić, bo hydra pilnuje pucharu, l tak wszyscy troje (kruk, puchar i hydra) znaleźli się obok
siebie
na
niebie.
Kruk jest małym gwiazdozbiorem, widocznym na wieczornym niebie od kwietnia do czerwca. Leży pod
gwiazdozbiorem Panny. Obie gwiazdy w skrzydłach Kruka są skierowane ku Kłosowi Panny. Ona ułatwi nam
odnalezienie 5 jaśniejszych gwiazd Kruka.
26. Krzyż Południa (Crux – Cru)
Jest to najmniejszy gwiazdozbiór nieba. Pierwsze wzmianki o Krzyżu Południa pochodzą od
portugalskich żeglarzy z XVI stulecia. Nie było wówczas radiostacji, a naszej planety nie obiegały
sztuczne satelity, toteż żeglarze orientowali się na morzu tylko według nieba. Na morzach
północnej półkuli strony świata i szerokość geograficzną wskazywała Gwiazda Polarna. Położenie
bieguna południowego żeglarze wyznaczali za pomocą linii łączącej Tolimana z Ageną, dwu
najjaśniejszych gwiazd Centaura. Linia ta wskazuje kierunek ku pobliskiemu Krzyżowi Południa.
Jest to bardzo ważne, ponieważ niedaleko stąd znajduje się "fałszywy krzyż" i pomyłka
oznaczałaby zabłądzenie na bezkresnym morzu. Gwiazdy  i  Cru wskazują kierunek ku
południowemu biegunowi. Gdy odległość między nimi zwiększymy czterokrotnie, wówczas
natrafimy na biegun południowy. Krzyż Południa położony jest w ramionach Drogi Mlecznej.
Żeglarze portugalscy podczas pierwszego postoju u wybrzeży Południowej Ameryki nowo odkryty
ląd nazwali „Ziemią Krzyża Południowego". Najjaśniejszą gwiazdą Krzyża Południowego jest
Acrux ( Cru). Cztery gwiazdy symbolizują cztery cnoty moralne zwane kardynalnymi
(roztropność, sprawiedliwość, męstwo i umiarkowanie), które mieli posiadać tylko Adam i Ewa
przed popełnieniem grzechu pierworodnego. Nie we wszystkich kulturach Krzyż Południa jest
rozpoznawalny jako Krzyż. W centralnej Australii ten układ gwiazd był nazwany "Stopą Orła".
"Krzyż Południa" występuje często jako motyw na flagach państw. Flagą taką może pochwalić się
m.in.: Australia, Nowa Zelandia, Brazylia, Samoa. W skład gwiazdozbioru wchodzą także gromady
i mgławice w tym ciemna mgławica „Worek Węgla”, która ostro zaznacza się na tle Drogi
Mlecznej.
27. Lew (Leo – Leo)
Pitia z defickiej wyroczni radziła kiedyś Heraklesowi, aby wstąpił na służbę do mykeńskiego króla
Eurysteusa. Mykeny to starożytne miasto na Peloponezie, gdzie do dziś zachowały się ruiny królewskiego
zamku. Herakles posłuchał rady i udał się do Myken, gdzie dostał kilkanaście trudnych do spełnienia zadań.
Najpierw miał zabić lwa (nemejskiego), który żył w pobliskich górach. Był on nadzwyczaj wielki i tyranizował
całą okolicę. Herakles znalazł go w jednej z jaskiń (do dziś pokazywanej turystom!), ogłuszył potężnym
uderzeniem maczugi i potem udusił i zaniósł królowi do Myken. Króla przeraziła nie tyle wielkość lwa, ile siła
Heraklesa, dlatego wkrótce wysłał go z nowym zadaniem. Tym razem Herakles miał zabić dziewięciogłową
hydrę (lerneńską). Król sądził bowiem, że Herakles jej nie pokona. Ten jednak i to zadanie z powodzeniem
spełnił. Za swą wielką odwagę stał się sławny i nieśmiertelny. Został przyjęty między bogów na Olimpie i
dostał się na niebo- (gwiazdozbiór Herkulesa). Na pamiątkę bohaterskich czynów Heraklesa dostały się tam
również
jego
ofiary:
Lew,
Hydra
(Wąż
Wodny)
i
Rak.
Lew jest zwierzyńcowym gwiazdozbiorem i kształtem swym przypomina leżącego króla zwierząt. Znajduje
się na południe od Wielkiego Wozu. Podczas wiosennych miesięcy widzimy go w godzinach wieczornych,
gdybyśmy jednak chcieli go zobaczyć w listopadzie, musielibyśmy wstać nad ranem. W okresie między 11 a
20 listopada spod gwiazdy  Leo wybiegają meteoroidy należące do roju Leonid. Rój ten jest pozostałością
po komecie Temple'a i Ziemia co trzydzieści trzy lata spotyka się w przestrzeni z jego najgęściejszym
fragmentem. W roku 1833 obserwowano aż sześćdziesiąt tysięcy meteorów na godzinę. Był to więc
prawdziwy
deszcz
gwiazd
spadających.
Jasny Regulus jest jednym z czterech ,”strażników nieba", czyli "królewskich gwiazd". Gwiazdy te w
zaraniu naszych dziejów oznaczały ważne punkty na niebie: przesilenia letniego (Regulus), równonocy
jesiennej (Antares), przesilenia zimowego (Fomalhaut) i równonocy wiosennej (Aldebaran). Królewskie
gwiazdy dzieliły drogę Słońca (ekliptykę), a tym samym i rok na cztery części - pory roku. Tak więc odcinek
drogi Słońca między Regulusem a Antaresem oznaczał lato itd. Dziś oczywiście nie znaleźlibyśmy ani
jednego rolnika, który dni w roku wyznaczałby według gwiazd. Lecz w dawnych czasach każdy pasterz,
rolnik i żeglarz musiał sam określać dzień i porę roku. Tym się właśnie tłumaczy wszechstronne
zainteresowanie ówczesnych ludzi niebem.
28. Lisek / Lis (Vulpecula – Vul)
I znowu jeden ze współczesnych gwiazdozbiorów, z którym nie jest związana żadna opowieść mitologiczna.
Został oznaczony w 1690 r. przez Jana Heweliusza. Najjaśniejszą gwiazdą tej konstelacji jest Anser (α
Vulpeculae) o jasności 4,4m, czerwony olbrzym odległy od Układu Słonecznego o 270 lat
świetlnych. Nazwa tej gwiazdy oznacza po łacinie gęś. Początkowo cały gwiazdozbiór nosił nazwę
"Lisek i gęś" (łac. Vulpecula cum Ansere). Owa gęś znajdowała się w pysku lisa. Po zmianie nazwy
gwiazdozbioru na "Lisek", gęś pozostała jako nazwa jego najjaśniejszej gwiazdy. W 1967 r. w
obrębie tej konstelacji odkryto pierwszy pulsar.
29. Luneta (Telescopium – Tel)
Nazwy kilku gwiazdozbiorów nieba południowego zostały w 1752 r. przez astronoma francuskiego Lacaille'a
zapożyczone od przyrządów naukowych, wśród których znalazła się także luneta. Przyrząd ten jest w
astronomii tak pożyteczny, że z całą pewnością zasłużył na to, by mu przydzielono większe i wyraźniejsze
zgrupowanie gwiazd, aniżeli dla niego wybrano.
Gwiazdozbiór Lunety znajduje się pod Strzelcem i Koroną Południową. W naszych szerokościach
geograficznych jest stale pod horyzontem.
30. Lutnia (Lyra – Lyr)
Dawni Grecy otaczali czcią nie tylko bohaterów i mocarzy, ale i artystów. Wielkim artystą w tych
legendarnych czasach był śpiewak Orfeusz, który grał na darowanym mu przez samych bogów instrumencie
- na lutni. Grał tak pięknie, że dzikie zwierzęta stawały się potulne, a nawet wzruszały się skały. Swą sztuką
udobruchał władcę podziemi - Hadesa, nie potrafił jednak śpiewem ułagodzić gniewu pijanych bachantek,
które go rozszarpały, ponieważ unikał ich towarzystwa. Jego czarodziejską lutnię wrzuciły do rzeki, lecz
muzy (opiekunki sztuk) uprosiły bogów, by została przeniesiona na niebo i trwała tam po wieczne czasy jako
jeden z gwiazdozbiorów.
Lutnia jest małym, ale wyraźnym i interesującym gwiazdozbiorem położonym między Łabędziem a
Herkulesem. U nas można ją obserwować wieczorem od maja do stycznia. Niebieskawa Wega („Spadający
sęp”) należy do najjaśniejszych gwiazd naszego nieba. Jest to gwiazda okołobiegunowa. Promieniuje sto
razy silniej niż Słońce. Znajduje się od nas w odległości dwudziestu sześciu lat świetlnych. Ma
jasnoniebieską barwę, a ponieważ w letnich miesiącach widzimy ją wieczorem nad głową, toteż nie można
jej pomylić z inną gwiazdą. W raz z Altairem z Orła oraz Denebem z Łabędzia typową formację nieba
letniego – trójkąt letni.
31. Łabędź (Cygnus – Cyg)
Mitologia wiąże jego pochodzenie z dwiema historiami. Po pierwsze, że jest to syn boga słońca Faeton,
który wykradł rydwan słońca i nieopatrznie spowodował pożar całego świata. Zeus w złości zabił go, ale
litościwi bogowie zabrali z krainy umarłych na niebo. Druga historia mówi, że władca Olimpu chciał przyjrzeć
się ludziom i dlatego zamienił się w Łabędzia. W tej postaci odwiedził także spartańską królową Ledę,
zaintrygowany jej urodą. Aby się do niej zbliżyć, pozwolił się prześladować olbrzymiemu orłowi, przed którym
królowa go obroniła. Leda została matką pięknej Heleny, o którą wybuchła wojna trojańska.
Gwiazdozbiór przypomina łabędzia lecącego przez Mleczną Drogę ku południowi. Biała gwiazda Deneb
tworzy razem z Wegą w Lutni na zachodzie i Altairem w Orle na południu rzucający się w oczy trójkąt nieba
letniego. Łabędzia można oglądać wieczorem od czerwca do stycznia. Bywa czasem zwany Krzyżem
Północy.
Nasz układ planetarny pędzi wraz z sąsiednimi gwiazdami w kierunku Łabędzia z szybkością 230 km/s.
Jest to następstwo rotacji naszej Galaktyki. Słońce obiega jej jądro raz na dwieście milionów lat (jest to tak
zwany rok galaktyczny).
Na koniec należy wskazać na obiekt, którego również nie da się obserwować gołym okiem ani przez małą
lunetę, lecz który odgrywał szczególną rolę w dyskusjach astronomicznych ostatnich lat: Cygnus X-1.
Znajduje się on w pobliżu gwiazdy h Cygni. Litera X oznacza tu źródło rentgenowskie. W przeciwieństwie do
innych źródeł rentgenowskich wydaje się ono być czarną dziurą.
32. Malarz (Pictor – Pic)
Gwiazdozbiór ten znajduje się blisko gwiazdy Kanopus. Pierwotna jego nazwa, nadana przez Nicolasa
Louisa de Lacaille'a, była to Koń Malarza (Equus Pictoris). Międzynarodowa Unia Astronomiczna skróciła ją
na nazwę Malarz.
33. Mała Niedźwiedzica (Ursa Minor – UMi)
Według greckiej legendy Arkas, syn arkadyjskiej księżniczki Kallisto i najwyższego boga - Zeusa, zamieniony
został w niedźwiedzia w momencie, gdy oszczepem mierzył w niedźwiedzicę - swą matkę.
Bogini Hera była bardzo niezadowolona, że jej rywalka wraz z synem dostali się na niebo. Wymusiła więc
od boga mórz obietnicę, że nie zezwoli im nigdy odpoczywać wraz z innymi gwiazdozbiorami pod
horyzontem w morskich odmętach. Dlatego oba gwiazdozbiory nie zachodzą nigdy i stale okrążają biegun
jako
gwiazdozbiory
okołobiegunowe.
Istnieje jeszcze inna legenda o pochodzeniu gwiazdozbiorów Wielkiej i Małej Niedźwiedzicy. Mają to być
niedźwiedzie, które opiekowały się małym Zeusem, kiedy ukrywał się na Krecie przed swym ojcem
Kronosem. Kronos, panujący na Olimpie, połykał własne dzieci, ponieważ istniała przepowiednia, że syn
pozbawi go władzy, jego żona Rea obawiając się, by i nowo narodzonego syna Zeusa nie spotkał podobny
los, ukryła go w jaskini na wyspie i opiekę nad nim powierzyła niedźwiedziom. Zeus z wdzięczności uczynił
ich nieśmiertelnymi, umieszczając oba na niebie.
Jeszcze inna mówi, że małemu niedźwiadkowi zrobiło się bardzo smutno widząc żeglarzy nie
mogących znaleźć drogi do domu i błąkających się po morzu. Wszedł na nieboskłon aby pokazać
ogonkiem drogę. Mama (Wielka Niedźwiedzica) dołączyła do córki dla opieki.
W gwiazdozbiorze Małej Niedźwiedzicy mało jest ciekawych obiektów. Najbardziej interesującym z nich
jest Gwiazda Polarna z uwagi na położenie w bliskości północnego bieguna nieba. Kiedyś zwano ją
„przewodniczką na niebie", ponieważ wskazuje kierunek północny. Dawniej, gdy ludzie nie znali jeszcze
kompasu,
była
jedynym
drogowskazem
na
morzu,
w
puszczy
i
na
pustyni.
Gwiazda Polarna (zwana także "Cynosurą") jest oddalona od bieguna nieco mniej niż o jeden stopień
(prawie dwie średnice Księżyca) i opisuje dokoła niego niewielki krąg w ciągu doby. Możemy się o tym
przekonać, gdy podczas pogodnej nocy skierujemy na tę część nieba obiektyw kamery fotograficznej i
otworzymy
przysłonę
na
kilka
godzin.
Należy jednak zaznaczyć, że biegun (punkt, wokół którego pozornie obraca się całe niebo) też nie stoi w
jednym i tym samym miejscu. Opisuje bowiem na niebie okrąg w ciągu dwudziestu sześciu tysięcy lat (jest to
tak zwany rok platoński). A zatem za trzynaście tysięcy lat biegun będzie się znajdował w pobliżu gwiazdy
Wegi (gwiazdozbiór Lutni), która wówczas przejmie rolę Gwiazdy Polarnej. Po upływie jednak dalszych
trzynastu tysięcy lat północny biegun nieba powróci do tego samego miejsca, w którym jest dziś. Ten ruch
biegunów
świata
wywołany
jest
ruchem
precesyjnym
osi
rotacyjnej
Ziemi.
Gwiazda Polarna ma objętość około miliona razy większą od Słońca. Jej jasność i wielkość regularnie się
zmieniają na skutek pulsacji zachodzącej raz na cztery lata. Jest ona oddalona od nas o przeszło czterysta
lat świetlnych. Z tej odległości Słońca nie zobaczylibyśmy nawet przez małą lunetę. Ten żółty nadolbrzym
jest gwiazdą zmienną z typu cefeid. Jest także układem podwójnym, ale jej towarzysza nie można
bezpośrednio obserwować.
34. Mały Lew (Leo Minor – LMi)
Nazwę temu małemu, niczym nie wyróżniającemu się gwiazdozbiorowi nadał w 1690r. rajca i astronom
gdański Jan Heweliusz. W swym dziele "Prodromus Astronomiae" wymienia on ponadto kilkanaście innych
gwiazdozbiorów leżących w tych obszarach nieba, gdzie nie ma zbyt wielu gwiazd. W latach dwudziestych
naszego stulecia Mały Lew został przyjęty przez Międzynarodową Unię Astronomiczną jako jeden z
osiemdziesięciu ośmiu gwiazdozbiorów wypełniających niebo. Przedtem nie było międzynarodowego
porozumienia
o
podziale
nieba
na
gwiazdozbiory.
Małego Lwa łatwo znajdziemy między Wielkim Wozem a Lwem.
35. Mały Pies (Canis Minor – CMi)
Zadziwiające jest, że aż tyle przypowieści powstało na temat gwiazdozbioru Małego Psa. Jedna z nich mówi
o Artemidzie i Akteonie. Artemida była grecką boginią łowów. Jednego południa wróciła ze swymi nimfami do
jaskini w świętym gaju. W pobliże gaju zabłądził orszak księcia Akteona ze sforą psów. Podczas gdy łowcy
odpoczywali, książę wybrał się do gaju i nawet przybliżył do samej groty. Było to oczywiście wielkie
wykroczenie, za które został srogo ukarany. Rozgniewana bogini przemieniła go w rosłego jelenia. Akteon
zrozpaczony biegał po lesie, gdzie wytropiły go psy własnej drużyny i zadały mu śmiertelne rany. Łowcy
żałowali jedynie, że w tej nagonce nie uczestniczył ich pan - książę Akteon. Jeden pies z jego sfory dostał
się potem na niebo.
Według innej wersji Mały Pies to jeden z psów bogini Artemidy lub ze sfory Oriona.
Dawni Egipcjanie w tym miejscu nieba widzieli swego boga Anubisa - człowieka z głową szakala natomiast
Arabowie
i
Rzymianie-szczenię.
Gwiazdozbiór Małego Psa znajduje się pod Bliźniętami, na wschód od Oriona. Najjaśniejszą jego gwiazdą
jest Procjon (który jest jednocześnie jedną z najbliższych gwiazd - jest odległa o 11,36 roku
świetlnego od Układu Słonecznego).
36. Mikroskop (Microscopium – Mic)
Wynalazek mikroskopu w końcu XVI stulecia oznaczał wielki postęp nauki, gdyż uczeni odtąd mogli
poznawać przyrodę w mikroskopowych wymiarach. Na cześć wynalazcy mikroskopu astronom Lacaille w
połowie XVIII wieku nazwą tego pożytecznego instrumentu "ochrzcił" obszar nieba pod Koziorożcem.
Gwiazdozbiór ten jest zupełnie niewyraźny i zawiera bardzo słabe gwiazdy
37. Mucha (Musca – Mus)
Mucha jest małym gwiazdozbiorem między Krzyżem Południa a południowym biegunem nieba. Dawniej
nazywano go Musca Australis (Mucha Południowa) lub Apis (Pszczoła). W czasach baroku wszystkim
gwiazdozbiorom usiłowano dać imiona osób ze Starego i Nowego Testamentu. Podczas tej operacji
zmieniano często i granice gwiazdozbiorów. Tak więc Mucha, Ptak Rajski i Kameleon przedstawiały jeden
wielki gwiazdozbiór - Ewę. Gwiazdozbiór został opisany przez Jakuba Bartscha w 1624 r.
38. Oktant (Octans – Oct)
Gwiazdozbiór Oktant nosi nazwę przyrządu astronomicznego, używanego dawniej do wyznaczania
odległości kątowych ciał niebieskich. Gwiazdozbiór został nazwany na jego cześć w 1751 r. przez
Nicolasa Louisa de Lacaille.
Gwiazdozbiór Oktant odpowiada Małemu Wozowi na północnej półkuli. W nim znajduje się biegun
południowy, jeden z dwóch przeciwległych punktów nieba, wokół których obraca się cała kopuła niebieska.
39. Ołtarz (Ara – Ara)
Gwiazdozbiór Ołtarz znany był już starożytnym narodom. Przedstawiał stół ofiarny. To na tym ołtarzu Zeus
zapalił kadzidło świętując zwycięstwo bogów nad Tytanami. Pisze o tym Klaudiusz Ptolemeusz w
swym dziele: "Megale mathematike syntaxis" (Wielki układ matematyczny), znanym w Europie pod
zniekształconym tytułem arabskim "Almagest".
40. Orion (Orion – Ori)
Stara legenda mówi o Orionie - dzielnym i pięknym myśliwym - że jego ojcem był Posejdon, władca
wszystkich wód. Dzięki matce - namiętnej łowczyni z drużyny bogini łowów - Orion miał w Artemidzie
opiekunkę. Od swego ojca dostał w posagu zdolność poruszania się w najgłębszym morzu, co jednak wiodło
go do niepotrzebnych pokus. Prześladował śliczne nimfy Plejady tak długo, aż uprosiły Zeusa, by je
przemienił w jakieś zwierzęta. Zeus uczynił zadość ich prośbie i zamienił je w gołębie, a później w
ugrupowanie gwiazd na niebie, zwane dziś Plejadami. Orion, stale flirtujący, nie szczędził drużyny Artemidy,
czym ją obraził, i ta poleciła olbrzymiemu skorpionowi, by go śmiertelnie ukłuł. Orion wprawdzie zmarł, lecz
został wraz ze swym psem Syriuszem przeniesiony na niebo i umieszczony prawie naprzeciw
Skorpiona(Niedźwiadka). Odtąd obydwaj się nienawidzą. Orion chowa się za zachodni horyzont w czasie,
gdy
nad
wschodnim
pojawia
się
Niedźwiadek.
Gwiazdozbiór Oriona znany był w Mezopotamii już na trzy tysiące lat przed rozkwitem greckiej kultury.
Tamtejsze plemiona zwały go Uru-anna (Światło Nieba). Z tej nazwy powstało imię Orion, które dotrwało do
naszych czasów. Czyż to nie cudowne, że w skarbcu naszego ojczystego języka znajdujemy imię używane
przed pięcioma lub sześcioma tysiącami lat w kolebce cywilizacji?
Trzy ułożone w jednej linii jasne gwiazdy, tzw. Pas Oriona wskazują Syriusza na południowym
zachodzie i Aldebarana na północnym wschodzie. Są to δ (Mintaka); ε (Alnilam); i ζ Ori (Alnitak).
Najjaśniejszą gwiazdą jest Rigel (β Orionis, 0,12 wielkości gwiazdowych), druga co do jasności to
Betelgeuse (α Orionis, jasność zmienna od 0,4 do 1,3 wielkości gwiazdowych), Bellatrix (γ
Orionis, jasność 1,64 wielkości gwiazdowych). Znajduje się ona wokół gwiazd θ, ι i 42 Ori. Tuż
pod pasem Oriona znajduje się mgławica Koński Łeb (IC 434).
Większość gwiazd w Orionie ma barwę białą lub niebieską, ponieważ temperatury ich powierzchni są bardzo
wysokie. Tworzą jedną gromadę o wspólnym pochodzeniu - asocjację. Liczy ona około dwustu gwiazd, ma
średnicę trzystu lat świetlnych, a jest od nas oddalona o półtora tysiąca lat świetlnych. Podobnych asocjacji
znamy około pięćdziesięciu, lecz asocjacja w Orionie należy do najwyraźniejszych. Jej środkiem jest Wielka
Mgławica Oriona, widoczna gołym okiem w jego mieczu. Jest to rozległa mgławica gazowo-pyłowa (M 42),
zawierająca materię o masie równej pięćdziesięciu masom Słońca. W jej najgęściejszych częściach jeden
centymetr sześcienny zawiera dziesięć tysięcy atomów. Mgławica ta pozostaje w ścisłym związku z
powstaniem asocjacji w Orionie. Są to po prostu resztki pierwotnego tworzywa, z którego w wyniku
zagęszczeń powstały poszczególne gwiazdy asocjacji.
41. Orzeł (Aquila – Aql)
Gdy bogowie na Olimpie popijali ambrozję, pełne puchary roznosiła Hebe, córka Zeusa i Hery. Pewnego
razu potknęła się o coś i upadła. Rozgniewało to pana bogów i ludzi, toteż za karę pozbawił ją tej funkcji.
Hebe stała się później sławna z tego, ze wyszła za bohaterskiego Heraklesa (Herkulesa). Po niej funkcję
podczaszego objął trojański chłopiec Ganimedes, którego Zeus zamienił w orła i przyniósł na Olimp.
Fantazja Greków identyfikowała orła z Ganimedesem i dopatrzyła się go w letnim ugrupowaniu gwiazd, już
przez mieszkańców Mezopotamii zwanego Orłem. W średniowieczu astronomowie arabscy (a pod ich
wpływem także europejscy) konstelację nazywali Sępem w locie (łac. vultur volans).
Mały, lecz piękny gwiazdozbiór leżący w Drodze Mlecznej pod Łabędziem jest widoczny na wieczornym
niebie od czerwca do końca roku. Najjaśniejsza jego gwiazda Altair (Atair) - „Lecący Orzeł" znajduje się od
nas w odległości zaledwie piętnastu lat świetlnych. Ma dwukrotnie większą średnicę od naszego Słońca i jest
od niego dziesięciokrotnie jaśniejsza. Ta biała gwiazda zbliża się Ku naszemu układowi planetarnemu z
szybkością 26 km/s. Badania wykazały, że Altair musi obracać się bardzo szybko wokół swojej osi.
Prawdopodobnie czas obrotu wynosi tylko około 6,5 h (w porównaniu z 25 dobami Słońca). Po obu jej
stronach znajdują się słabsze gwiazdy. Na południu jest pomarańczowa  Aql (AIshain - zniekształcona
nazwa orła po persku), oddalona od nas o czterdzieści dwa lata świetle. Właśnie tak z tej odległości wygląda
nasze Słońce (zupełnie zwyczajna, żółtawa mała gwiazdka!). Na północy natomiast sąsiaduje z Altairem
gwiazda  (Reda, Tarazed).
42. Panna (Virgo – Vir)
W okresie złotego wieku na Ziemi człowiek nie znał jeszcze kary, a mimo to szanował prawo i cenił wierność.
Żyła wtedy wśród ludzi bogini sprawiedliwości i porządku Astrea, córka Zeusa i Temidy. Uczyła porządku,
sprawiedliwości i przestrzegania praw. W tym czasie było podobno na Ziemi dobrze. Potem jednak ludzie
stali się egoistami, myśleli jedynie o sobie, a gdy wynaleźli broń, zabijali i łupili swych bliźnich. Ziemię
zbroczoną krwią bogowie opuścili. Jako ostatnia pozostała Astrea i miała nadzieję, że może uda jej się
odwrócić gniew Zeusa i obronić ludzkość. W końcu jednak i ona opuściła Ziemię i znalazła się między
bogami.
Jest
obecnie
wśród
gwiazd,
gdyż
stała
się
gwiazdozbiorem
Panny.
Dla mieszkańców doliny Eufratu i Tygrysu gwiazdozbiór ten przedstawiał boginię Isztar, córę niebios i
królową gwiazd. Natomiast w Egipcie gwiazdozbiór Panny nosił imię Izydy, która była matką boga
słonecznego Morusa i małżonką boga podziemi - Ozyrysa.
Za pannę tą uważa się córkę bogini Jutrzenki. Związana była ona z porą żniw, dlatego główna gwiazda
Spica z łaciny znaczy "Kłos".
W chwili kiedy Słońce przechodzi przez jesienny punkt w gwiazdozbiorze Panny, kończy się lato, a
nastaje jesień. Panna jest zwierzyńcowym gwiazdozbiorem, w nim ekliptyka przecina się z równikiem (punkt
równonocy jesiennej) mniej więcej między gwiazdami  Vir a  Vir. Niedaleka  Vir (Arich, Porrima) stanowi
piękny układ podwójny. W Pannie oraz sąsiednim gwiazdozbiorze, Warkoczu Bereniki, znajduje się
najbliższa nam, duża gromada galaktyk, nazwana od tego gwiazdozbioru Virgo, zawierająca ok.
3000 tych obiektów, oddalona o 65 milionów lat świetlnych.
43. Paw (Pavo – Pav)
Między Strzelcem a biegunem południowym znajduje się wyraźny gwiazdozbiór Pawia, który u nas nie jest
widoczny. Paw był symbolem nieśmiertelności i świętym ptakiem królowej niebios - bogini Hery. Budowniczy
pierwszego wielkiego okrętu, Grek Argos, za swój kunszt cieszył się dużym szacunkiem. Po śmierci bogini
Hera zamieniła go w Pawia i przeniosła na niebo. Odtąd sławny budowniczy spogląda przez biegun na swe
nieśmiertelne dzieło - na Okręt Argo.
Gwiazda  Pav (zwana Peacock – ang. paw), leżąca w punkcie łączącym trzy gwiazdozbiory (Pawia,
Indianina i Lunetę),
44. Pegaz (Pegasus – Peg)
Pochodzenie nazwy gwiazdozbioru tłumaczy legenda zrodzona w mrokach dawnych dziejów i przekazywana
z pokolenia na pokolenie. Gdy Perseusz uciął głowę Meduzie i z otwartej rany wylała się do morza krew, na
rozkaz boga mórz Posejdona z szyi Meduzy wyskoczył śnieżnobiały koń - Pegaz. Posejdon podarował go
później Bellerofontowi, który dokonał razem z nim niejednego czynu bohaterskiego. Gdy jednak Bellerofont
pokonał ziejącą ogniem Chimerę, upojony zwycięstwem chciał na Pegazie dostać się między bogów na
Olimpie. Rozgniewany pan Olimpu - Zeus - wysłał przeciw Pegazowi bąki. Pokłuły one Pegaza, który się
spłoszył i zrzucił jeźdźca. Los Bellerofonta potwierdza starą mądrość, że pycha poprzedza upadek. Pegaz
jednak istniał dalej i dostał się na niebo. Jest to znaczny gwiazdozbiór jesienny.
Nazwa legendarnego konia pochodzi od Fenicjan, znakomitych żeglarzy starożytnych. Ich okręty miały na
przedzie "skrzydlatego konia" z uzdą (Pega Sus). Tym tłumaczy się nie tylko nazwę, ale i to, że na niebie
znajduje się jedynie przednia część konia. Z naczyń i tabliczek glinianych ludów Mezopotamii i Etrusków
dowiadujemy się, iż także w ich legendach Pegaz miał skrzydła. Już oni nazywali go skrzydlatym koniem. W
rozkwicie greckiej kultury wybijano w Koryncie i innych miastach monety z obrazem Pegaza. Był ulubieńcem
muz,
opiekunek
sztuk.
Pegaz (jeden z 48 gwiazdozbiorów opisanych przez Ptolemeusza) jest rozległym gwiazdozbiorem
jesiennego nieba, łatwo rzucającym się w oczy, gdyż leży poza Drogą Mleczną w obszarze skąpym w
gwiazdy. Nietrudno odnaleźć charakterystyczny kwadrat, który tworzą gwiazdy Markab ( Peg), Sheat (
Peg), Algenib ( Peg) i Sirrah ( And). Markab (arabska nazwa siodła) wypromieniowuje siedemdziesiąt razy
więcej energii od Słońca i jest od niego oddalony o sto lat świetlnych. Sheat natomiast (Ramię konia) to
czerwony olbrzym o średnicy sto razy większej od średnicy Słońca. Pegasi nazywa się również Algenib
czyli "Skrzydło Konia",  Pegasi zwany Enif czyli "Nos Konia" jest gwiazdą potrójną.
45. Perseusz (Persesus – Per)
Perseusz był jednym z synów Zeusa i pięknej ziemianki Danae, córki króla Akrisiosa. Ten, pomny na
wyrocznię, według której miał zginąć z ręki własnego wnuka, wrzucił Danae wraz z dzieckiem w zamkniętej
skrzyni do morza. Wiatry zagnały skrzynię na wyspę Serifos króla Polidektesa, gdzie Perseusz wyrósł na
silnego i pięknego młodzieńca. Polidektes obawiał się go i dlatego polecił mu przynieść głowę Meduzy.
Sądził,
że
w
ten
sposób
pozbędzie
się
Perseusza.
Meduza była kiedyś pięknym dziewczęciem, ale została zamieniona przez Atenę w potwora ze
zwierzęcymi szponami i wężami zamiast włosów. Była tak szpetna, że kto na nią spojrzał, zamieniał się w
kamień. Toteż Perseusz za radą Ateny nie patrzył na nią bezpośrednio, lecz obserwował jej odbicie w swej
błyszczącej tarczy. Gdy Meduza usnęła, odciął jej głowę i schował do sakwy. Przedstawiany był z mieczem,
tarczą
i
głową
Meduzy
w
ręku.
Perseusz dokonał jeszcze wielu bohaterskich czynów. Podczas swej wędrówki dotarł aż na krańce świata,
gdzie znajdowało się królestwo Atlasa. Tytan bał się Perseusza i pragnął wygnać go ze swej ziemi. Ale
Perseusz pokazał mu głowę Meduzy i Atlas skamieniał. Do dziś sterczy jako łańcuch górski w północnej
Afryce.
Innym czynem bohaterskim Perseusza było uwolnienie Etiopii od morskiego potwora i ocalenie księżniczki
Andromedy, która wkrótce została jego żoną. Jak większość greckich bohaterów, tak i Perseusz czczony był
przez długie lata. Stawiano mu świątynie, rzeźbiono posągi, o jego bohaterskich czynach układano wiersze i
pieśni. A dziś jest gwiazdozbiorem leżącym w pobliżu Andromedy.
Perseusz to jeden z 48 gwiazdozbiorów opisanych przez Ptolemeusza. Najjaśniejsza gwiazda to
Mirfak, a  Per - Algol wyobraża głowę Meduzy. Nazwa ta jest skrótem nazwy arabskiej Ras al Ghul, co
znaczy "Demoniczna Głowa". Była to jedyna gwiazda zmienna znana starożytnym astronomom. Zmiany jej
jasności powtarzają się ściśle po dwóch dniach, dwudziestu godzinach i dziewięciu minutach. Ciemniejszy
towarzysz Algola w regularnych odstępach czasu zakrywa go i zmniejsza jego jasność Gwiazdy takie
nazywamy zmiennymi zakryciowymi.
W obrębie tego gwiazdozbioru leży radiant jedego z najaktywniejszych rojów meteorów –
Perseidów – zwanych Łzami Świętego Wawrzyńca, gdyż jego występowanie jest najsilniejsze
właśnie w okolicach dnia tego świętego - 10 sierpnia. Faktyczny szczyt roju ma miejsce 12 sierpnia,
a częstotliwość obserwowanych zjawisk może dochodzić do ok. 90 w ciągu godziny.
46. Piec (Fornax – For)
W roku 1753 Lacaille ten obszar nieba nazwał Chemicznym Piecem, chcąc w ten sposób podkreślić
znaczenie chemii w nauce. Później nazwa uległa skróceniu i dziś widniejący na zachód od rzeki Erydan, tuż
pod Wielorybem, gwiazdozbiór nazywa się krótko - Piec.
47. Pompa (Antila – Ant)
Nazwa temu gwiazdozbiorowi została nadana w
1751 r. przez Nicolasa Louisa de Lacaille'a na cześć
pompy wynalezionej przez Roberta Boyle'a.
48. Psy Gończe (Canes Venatici – CVn)
Gwiazdozbiór ten zajmuje mało rzucający się w oczy obszar nieba pod dyszlem Wielkiego Wozu (albo pod
ogonem Wielkiej Niedźwiedzicy). Bywa wyobrażany w postaci dwóch psów, które gonią oba niedźwiedzie
dokoła bieguna. Prowadzi je na smyczy Wolarz.
Psy Gończe jako gwiazdozbiór nie były jeszcze znane w starożytności, określił go na niebie dopiero Jan
Heweliusz w 1690 r.
Po łacinie najjaśniejsza gwiazda nazywa się Cor Caroli, co znaczy Serce Karola (mowa o angielskim królu
Karolu II). Swego czasu na angielskim dworze twierdzono, że gwiazda ta nadzwyczaj jasno świeciła podczas
przyjazdu króla Karola do Londynu. Toteż królewski astronom Edmund Halley dał jej nazwę, która utrzymała
się do dziś. Serce Karola jest bardzo ładną gwiazdą podwójną.
49. Puchar (Crater – Cra)
Według mitu, Apollo umieścił Kruka obok przechylonego Pucharu, żeby ukarać go za kłamstwo,
którego się on dopuścił - otóż, wysłany po wodę, wrócił z pustym pucharem, tłumacząc się tym, że
Hydra
nie
pozwoliła
mu
jej
zaczerpnąć.
Gwiazdozbiór Pucharu jest podobny do greckiej wazy, zwanej kraterem. Znajduje się między Lwem a
Wężem Wodnym, na zachód od Kruka.
50. Rajski Ptak (Apus – Aps)
Jest to jeden z czterech gwiazdozbiorów nieba południowego noszących imiona ptaków. Najciekawsze jest
pochodzenie nazwy samego ptaka, bo po łacinie opus znaczy beznogi. Wytłumaczenie tej tajemniczej
nazwy jest dość proste. Żeglarze kupowali od krajowców południowoamerykańskich ptaki, które były bardzo
piękne, lecz miały brzydkie nogi, toteż krajowcy je obcinali. Gdy więc uczestnicy wyprawy Magellana dokoła
świata przywieźli do Europy ptaka rajskiego o przepięknych piórach i barwach nie spotykanych u żadnych
innych ptaków, wśród prostego ludu zrodziły się przeróżne podania. Jedno z nich głosiło, iż ptak pochodzi
bezpośrednio z raju, gdzie nie musiał chodzić ani siadać i dlatego nie ma nóg. Z tych też czasów wywodzi
się łacińska nazwa ptaka, zwanego u nas ptakiem rajskim. Od niego zaś Portugalczycy i hiszpańscy
żeglarze, którzy już w XVI stuleciu pływali po morzach południowych, zapożyczyli nazwy dla nowego
gwiazdozbioru. Mogli się oni orientować na morzu tylko na podstawie gwiazd i dlatego utworzyli szereg
gwiazdozbiorów
południowych,
a
między
innymi
i
Ptaka
Rajskiego.
Gwiazdozbiór ten znajduje się blisko południowego bieguna.
51. Rak (Cancer – Can)
Gwiazdozbiór ten przypomina wielkiego kraba, wspomagającego hydrę w boju przeciwko Heraklesowi.
Jednym z bohaterskich czynów Heraklesa było pokonanie dziewięciogłowej hydry, która żyła w bagnach
leżących blisko miasta Lerny w Argolidzie i pustoszyła okolicę. Pomocnikiem hydry był olbrzymi krab z
ostrymi szczypcami. Gdy krab się przyczepił do nogi Heraklesa, wówczas jego wierny woźnica Jolaos
ugodził go śmiertelnie. Hydra się wtedy obejrzała i w tym momencie Herakles wypalił jej głowę rozżarzonym
drewnem. O ile odcięte głowy w okamgnieniu odrastały, to wypalone ogniem już odrosnąć nie mogły, l tak
krab chcąc hydrze przyjść z pomocą przyczynił się do jej zguby. Bogini Hera przeniosła go jednak na niebo,
sprzyjała
bowiem
wszystkim
wrogom
Heraklesa.
Chaldejczycy nazywali ten gwiazdozbiór ,”Bramą Ludzi". Tędy podobno dusze zstępują na Ziemię, aby
przyjąć ludzkie ciało. Indianie z Jukatanu zaś wierzyli, że gdy Słońce znajduje się w tym gwiazdozbiorze,
przyjmuje postać ognistego ptaka i zstępuje na Ziemię, by przyjąć ofiary złożone na ołtarzu.
Rak jest niewyraźnym gwiazdozbiorem w trójkącie utworzonym przez Polluksa, Proccjna i Regulusa. Jest
to najskromniejszy gwiazdozbiór zwierzyńcowy. Kiedyś Rak był najbardziej na północ wysuniętym
gwiazdozbiorem Zodiaku i na jego tle świeciło Słońce w okresie przesilenia letniego. Najbardziej na północ
wysunięty równoleżnik Ziemi, gdzie Słońce raz do roku (w dniu przesilenia letniego) znajduje się w zenicie,
nazywamy dziś zwrotnikiem Raka, chociaż w tym czasie Słońce faktycznie jest w gwiazdozbiorze Bliźniąt. To
przesunięcie jest następstwem ruchu precesyjnego biegunów i równika.
52. Rufa (Puppis – Pup)
Gwiazdozbiór ten nie był znany w starożytności – jego gwiazdy stanowiły część gwiazdozbioru
Argo (Okręt Argonautów). Rufę, a także gwiazdozbiory Żagla, Kompasu oraz Kilu wyodrębnił z
Argo dopiero francuski opat Nicolas Louis de Lacaille w czasie swojej podróży na Przylądek
Dobrej Nadziei w połowie XVIII w. stanowi samodzielny gwiazdozbiór, częściowo widoczny i u nas
podczas zimowych miesięcy na wschód od Wielkiego Psa.
53. Ryba Latająca (Volans – Vol)
Ten gwiazdozbiór został utworzony już w czasach nowożytnych, Pojawił się na początku XVII stulecia w
atlasie nieba niemieckiego prawnika Bayera. Otrzymał nazwę pewnego gatunku ryb, które potrafią wznosić
się ponad powierzchnię morza i przelecieć w powietrzu znaczną odległość. Lubią one odprowadzać okręty
na morzu, nic więc dziwnego, że i gwiazdozbiór Ryby Latającej znajduje się blisko Okrętu Argo, a ściśle
mówiąc - pod jego Kilem.
54. Ryba Południowa (Piscis Austrinus – PsA)
Nazwa gwiazdozbioru Ryba Południowa pochodzi z tych czasów, kiedy w Egipcie czczona była bogini Izyda.
Pewnego razu z kłopotów wybawiła ją mała rybka i w nagrodę dostała się na niebo.
Obszar pod Pegazem zapełnia zgrupowanie "wodnych" gwiazdozbiorów: Wodnik, Ryby, Wieloryb, Delfin,
Ryba Południowa i rzeka Erydan. Ryba Południowa to mały gwiazdozbiór pod Wodnikiem. Jest to jeden z
48 gwiazdozbiorów opisanych przez Ptolemeusza. Podczas jesiennych wieczorów nad horyzontem
widzimy jej najjaśniejszą gwiazdę Fomalhaut ( PsA). Nazwa jest arabska (Fum-al-Hut znaczy Paszcza
Ryby). Znajdziemy ją, gdy trzykrotnie przedłużymy linię łączącą gwiazdę  z  Peg. Dzielą ją od nas
dwadzieścia trzy lata świetlne, a temperatura jej powierzchni wynosi 10 000 stopni. Jest jedną z czterech
gwiazd królewskich. Fomal haut bowiem łącznie z Regulusem w Lwie, Aldebaranem w Byku i Antaresem w
Niedźwiadku
stanowią
"słupy
graniczne"
dzielące
rok
na
cztery
pory.
Zapewne ciekawi Was, dlaczego większość gwiazd na niebie ma arabskie nazwy. Sprawa jest dość
prosta - wiadomości z antycznego świata dochowały się do naszych czasów dzięki arabskim astronomom.
Oni przetłumaczyli dzieło Ptolemeusza, znane u nas pod tytułem "Almagest" (zbiór starożytnych wiadomości
o Wszechświecie), kontynuując jednocześnie studia nad nocnym niebem. W ten sposób wiele obiektów
otrzymało nazwy, które - niekiedy nieco zniekształcone - dochowały się do naszych dni.
55. Ryby (Pisces – Pis)
Kiedyś Afrodyta (utożsamiana z rzymską boginią Wenus) przechadzała się wraz z Erosem nad brzegiem
Eufratu. Nagle zjawił się przed nimi olbrzymi Tyfon, ale nie był to zwyczajny potwór. Miał sto głów smoka,
ciało olbrzyma ludzkiej postaci, a zamiast nóg wiły się sploty wężów. Przerażona Afrodyta skoczyła wraz z
Erosem do rzeki i oboje przemienili się w ryby. Później. Zeus pokonał Tyfona i przywalił go wyspą Sycylią.
Ilekroć Tyfon stara się wydostać z tego więzienia, ziemia drży, a przez krater Etny - paszczę potwora - bucha
ogień
i
wylewa
się
gorąca
lawa,
która
wszystko
wokół
niszczy.
Na pamiątkę tej chytrej ucieczki Afrodyty przed Tyfonem obie ryby zostały przeniesione na niebo i
umieszczone obok Wieloryba, Delfina i Ryby Południowej. Kiedyś gwiazdozbiór nosił nazwę Wenus i Cupido
(Afrodyta i Eros), ale ponieważ już Babilończycy, Syryjczycy i Persowie widzieli w tym ugrupowaniu gwiazd
podobieństwo
do
dwóch
ryb,
przyjęła
się
nazwa
Ryby.
Ten niewyraźny gwiazdozbiór zwierzyńcowy ma przedstawiać dwie ryby: jedna leży prostopadle do
Andromedy, a druga - poziomo pod kwadratem Pegaza.
Około 8° na południe od gwiazdy ω Piscium znajduje się punkt równonocy wiosennej, w którym
ekliptyka przecina się z równikiem niebieskim. Słońce przechodzi przez ten punkt w dniu 21 marca,
rozpoczynając tym samym astronomiczną wiosnę. Punkt ten nazywany jest również Punktem
Barana, ponieważ w czasach starożytnych znajdował się on właśnie w gwiazdozbiorze Barana.
Przesuwa się na skutek zjawiska precesji. Za około 500 lat znajdzie się w gwiazdozbiorze Wodnika.
56. Rylec (Caelum – Cae)
Ten mały i zupełnie niepozorny gwiazdozbiór wprowadził w 1752 r. N. L. Lacaille i otrzymał nazwę przyrządu
do rycia w drewnie, metalu lub kamieniu. Znajdziemy go pod Zającem, a obok rzeki Erydan. U nas wznosi
się nad horyzontem tylko częściowo, i to jedynie w miesiącach zimowych. Jego cztery główne gwiazdy
mogłyby z powodzeniem należeć zarówno do gwiazdozbioru Erydanu, jak i Gołębia.
Niektóre nowsze gwiazdozbiory zostały na niebie wprowadzone niepotrzebnie, a Rylec jest jednym z nich.
Na nieszczęście, nazwy te tak się zadomowiły, że Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 1925 roku
przyjęła je między osiemdziesiąt osiem gwiazdozbiorów pokrywających całe niebo. Astronomowie dokładnie
wyznaczyli granice między poszczególnymi gwiazdozbiorami i wprowadzili ich nazwy łacińskie, toteż nie
może dojść do pomyłek przy oznaczaniu gwiazd. Ważne jest przy tym to, że międzynarodowa uchwała o
podziale całego nieba na 88 części (gwiazdozbiory) definitywnie zakończyła możliwość wprowadzenia
nowych, zbytecznych gwiazdozbiorów.
57. Ryś (Lynx – Lyn)
Ten gwiazdozbiór, bardzo skąpy w gwiazdy, leży między Wielkim Wozem a Bliźniętami. Przed trzema
wiekami wprowadził go na niebo gdański astronom Jan Heweliusz w 1690r. Dlatego nie jest z nim związana
żadna legenda. Heweliusz naliczył w nim dwanaście bardzo słabych gwiazd. Mówił, że kto może zobaczyć
(rysiom szczególnie spośród kotowatych folklor
przypisywał nadzwyczajne widzenie nocą, w tym możliwość widzenia przez ściany) - i stąd nazwa
wszystkie dwanaście, musi mieć oczy jak ryś
gwiazdozbioru.
Ryś, tak samo jak i młody gwiazdozbiór Żyrafa, znajduje się w części nieba o najmniejszej ilości gwiazd.
Toteż astronomowie mówią, że Rysia i Żyrafę znajdziemy tam, gdzie nic nie ma.
58. Rzeźbiarz (Sculptor – Scl)
Rzeźbiarza jako gwiazdozbiór umieścił na niebie Lacaille dopiero w 1752 r., a pierwotna nazwa
brzmiała "Pracownia Rzeźbiarza". Wyobraża on rzeźbiarskie dłuto i młotek. Niepozorny ten
gwiazdozbiór leży na wschód od Fomalhauta, najjaśniejszej gwiazdy Ryby Południowej. U nas
można go obserwować jedynie wczesną jesienią nisko nad południowym horyzontem. W nim
znajduje się południowy biegun galaktyczny. Wiadomo bowiem, że nasza Galaktyka ma kształt
dysku, obracającego się wokół środka jądra galaktycznego. Oś obrotu jest prostopadła do
płaszczyzny Drogi Mlecznej. Punkty, w których oś przecina niebo, nazywamy biegunami
galaktycznymi. Północny biegun leży w Warkoczu Bereniki, południowy – właśnie w Rzeźbiarzu.
59. Sekstans (Sextans – Sex)
I ten gwiazdozbiór uformował w XVII stuleciu Jan Heweliusz. To niewielkie ugrupowanie gwiazd ma zatem
nazwę przyrządu służącego do wyznaczania pozycji ciał niebieskich. Gwiazdozbiór odnajdziemy między
Lwem, Wężem Wodnym i Pucharem.
60. Sieć (Reticulum – Ret)
Francuski astronom Lacaille wprowadził ten mały i zwarty gwiazdozbiór południowy do atlasów nieba w
połowie XVIII stulecia. Dał mu nazwę siatki z nitek pajęczych, używanej w lunecie do wyznaczania pozycji
gwiazd (mikrometr pozycyjny).
61. Skorpion / Niedźwiadek (Scorpius – Sco)
Zgrupowanie gwiazd między Strzelcem a Wagą przypomina gotującego się do ukłucia skorpiona. Dlatego
też starożytne narody gwiazdozbiór ten nazwały Skorpionem (u nas Niedźwiadek). Wschodzi on, gdy Orion
zachodzi. Mit podaje, że bogini Artemida wypuściła kiedyś z podziemi ogromnego skorpiona, aby śmiertelnie
ukłuł Oriona. Miała ku temu ważny powód. Orion był bardzo dzielnym myśliwym i wydawało się bogini, że
swymi strzałami wygubi wszystkie zwierzęta. Za wierną służbę przeniosła na niebo skorpiona. Ale nie jest
tam zbyt bezpieczny. Ucieka przed Strzelcem, który naciąga swój łuk i mierzy mu prosto w serce.
Słońce w znaku Niedźwiadka przebywa stosunkowo krótko. Dawne legendy tłumaczą to tym, że kiedyś
konnym zaprzęgiem słonecznego rydwanu powoził niedoświadczony Faeton. Konie przestraszyły się
skorpiona i rydwan zbytnio zbliżył się do Ziemi. Olbrzymi żar, buchający z ognistego wozu, palił ziemię i
zamieniał ją w pustynię. Aby ochronić ją przed całkowitym zniszczeniem, Zeus strącił błyskawicą Faetona do
rzeki Erydan. Do dziś niektórzy mieszkańcy Ziemi są ciemnoskórzy. Są to potomkowie tych, którym niegdyś
buchający ze słonecznego wozu ogień przypalił nieco skórę.
Najjaśniejszą gwiazdą tej konstelacji jest Antares. Nazwa "Antares" pochodzi z greki i oznacza, ze
względu na czerwone zabarwienie, "Przeciwnik Marsa" (Mars to rzymski odpowiednik greckiego
Aresa).
Antares znalazł również miejsce na fladze Brazylii, symbolizując jeden z jej stanów - Piauí.
Polska nazwa "Niedźwiadek" pochodzi stąd, że jest to dawniej używane, polskie określenie
skorpionów.
62. Smok (Draco – Dra)
Mitologiczny bohater grecki Herakles (rzymski Herkules) musiał wykonać dwanaście trudnych i
niebezpiecznych prac dla króla Myken Eurysteusa, a między innymi przynieść złote jabłka z ogrodu
Hesperyd. Były to córki Atlasa, jednego z tytanów, którzy walczyli z bogami. Atlas za karę został skazany na
dźwiganie na swych barkach sklepienia niebieskiego. Dojścia do ogrodu Hesperyd pilnował smok, z którym
Herakles nie miał ochoty walczyć. Postanowił więc nakłonić Atlasa, by mu owe cenne jabłka zerwał. Ale by
mógł to uczynić, przez chwilę musiał Herakles podtrzymywać firmament niebieski. Było z tego powodu nieco
kłopotu, gdyż Atlas jabłka przyniósł, lecz nie chciał od Heraklesa przejąć sklepienia na swe ramiona. W
końcu jednak jakoś się dogadali i Heraklesowi udało się spełnić zadanie. W gwiazdozbiorze jest
przedstawiony w postaci klęczącej; oddaje on złote jabłka (pomarańcze) bogini Herze; był to jej ślubny
podarunek
od
Gai.
Za
wierną
służbę
został
na
niebo
przeniesiony także
smok.
Gwiazda Thuban ( Droconis) w zaraniu naszych dziejów była gwiazdą polarną. Można ją było
obserwować zarówno w dzień, jak i w nocy przez otwór z wnętrza piramidy Chufu. Od tej pory biegun
północny przesunął się ku Gwieździe Polarnej.
63. Strzała (Sagitta – Sge)
Maleńki gwiazdozbiór Strzała dostał się na niebo w nagrodę. Za pomocą bowiem tej strzały udało się kiedyś
Apollinowi wytępić ród cyklopów, jednookich olbrzymów, którzy w ciągu wielu stuleci pustoszyli ziemię i
szkodzili ludziom. Mieszkali podobno na Sycylii, nie przestrzegali praw gościnności i nie uznawali żadnych
bogów, swą postawą więc dawali zły przykład ludziom. Dlatego bogowie musieli w końcu interweniować i
usunąć ich z powierzchni globu ziemskiego.
Inna legenda kojarzy ten gwiazdozbiór z umaczaną w żółci hydry strzałą, za pomocą której Herakles trafił
orła, który dręczył Prometeusza.
Strzała jest małym gwiazdozbiorem w Drodze Mlecznej. Łatwo go odnajdziemy, gdyż leży między Altairem
w Orle a Albireem w Łabędziu. Na wieczornym niebie można go oglądać od czerwca do stycznia. Jego
gwiazdy są bardzo słabe.  Sagittae nazywa się Sham.
64. Strzelec (Sagittarius – Sgr)
Obok pięknych bogiń i odważnych bohaterów w mitologii greckiej występowały także potwory. Należą do
nich centaury - półludzie i półkonie - którzy z małymi wyjątkami żyli jak barbarzyńcy. Tylko kilku z nich było
przychylnych ludziom. Jeden wychował młodego lekarza Eskulapa, drugi zaś opiekował się muzami. On też
wynalazł łuk i za swe zasługi został umieszczony na niebie jako gwiazdozbiór Strzelca.
U nas jest stale nisko nad horyzontem.
Gwiazdozbiór leży w najjaśniejszej części Drogi Mlecznej. W tym właśnie kierunku znajduje się środek
naszej Galaktyki. O ile gwiazdy tej konstelacji są od nas oddalone o dziesiątki i setki lat świetlnych, to środek
Galaktyki o trzydzieści tysięcy lat świetlnych. Światło stamtąd nigdy się do nas nie przedostaje, ponieważ
jest pochłaniane przez ogromne obłoki gazu i pyłu międzygwiazdowego, które pozbawiają nas również
wspaniałego widoku. Jądro Galaktyki świeciłoby na naszym niebie tak jasno, że nocą przedmioty rzucałyby
tak
samo
cienie,
jak
podczas
pełni
Księżyca.
Wszystkie wiadomości o jądrze Galaktyki uzyskujemy z analizy promieniowania o dłuższej fali,
promieniowanie to bowiem dużo łatwiej przenika przez materię międzygwiazdową aniżeli światło.
65. Tarcza / Tarcza Sobieskiego (Scutum – Sct)
Ten mały gwiazdozbiór otrzymał nazwę w 1690 r. Jest więc bardzo młody i nie ma powiązania z żadną
legendą antyczną. Został nazwany na cześć króla polskiego Jana Sobieskiego, który obronił Europę przed
najazdem Turków. Po siedmiu latach od tego wydarzenia astronom gdański Heweliusz na chwałę czynu
królewskiego nazwał ów gwiazdozbiór Tarczą Sobieskiego. Krzyż, który król miał wyklepany na swej bojowej
tarczy, a który symbolizował jego posłannictwo, możemy także odnaleźć w gwiazdozbiorze. Cztery gwiazdy
na brzegu tarczy przedstawiają czterech synów króla.
Tarcza znajduje się w bardzo jasnej części Drogi Mlecznej, między Orłem a Strzelcem.
66. Trójkąt (Triangulum – Tri)
Trójkąt to jeden z czterdziestu ośmiu gwiazdozbiorów opisanych w dziele Almagest Ptolemeusza.. Jest
małym gwiazdozbiorem leżącym na południowy wschód od Andromedy, a na północ od Barana. Jego trzy
jaśniejsze gwiazdy tworzą wielką literę delta  i dlatego Grecy nazywali go Deltodon. Żydzi natomiast
dopatrywali się w nim podobieństwa do instrumentu muzycznego o kształcie trójkąta, zwanego szaliszem.
67. Trójkąt Południowy (Triangulum Australe – TrA)
Gwiazdozbiór ten także znajduje się w południowej części Drogi Mlecznej. Jego trzy jasne gwiazdy tworzą
trójkąt równoramienny. Ze względu na regularny kształt i bliskie sąsiedztwo Tolimana (  Cen) można go
łatwo odnaleźć na niebie. U nas jednak Trójkąta Południowego nigdy nie widać. Na niebo dostał się dlatego,
że leży naprzeciw Trójkąta na północnej półkuli. Gwiazdozbiór został opisany po raz pierwszy w
Uranometrii Johanna Bayera w roku 1603.
68. Tukan (Tucana – Tuc)
W wieczornych godzinach września i października na południowym niebie panuje grupa ptaków: Paw,
Żuraw, Tukan, Feniks i Ptak Rajski. Najsłabszy z nich jest Tukan. W jego obrębie znajduje się Mały
Obłok Magellana. Pierwszy raz, konstelacja ta została opisana w dziele Uranometria Johanna
Bayera w 1603 roku.
69. Waga (Libra – Lib)
Jednym z niewielkich gwiazdozbiorów, które zamiast bohaterskich czynów dokumentują
techniczne osiągnięcia dawnych narodów, jest Waga. Stanowi symbol jesiennego porównania dnia
z nocą i wskazywała starożytnym rolnikom czas, kiedy należało siać oziminy. Nie tylko Grecy i
Rzymianie, ale i Hindusi, Chińczycy i dawni Egipcjanie widzieli w tym skupieniu gwiazd wagę przyrząd bardzo ważny w życiu.Według starożytnych Greków ta konstelacja przedstawiała kleszcze
skorpiona. Wynikało to z faktu, że gwiazdozbiór Skorpiona sąsiaduje z gwiazdozbiorem Wagi.
Nazwę tę przejęli także Arabowie. Stąd, najjaśniejsze gwiazdy w Wadze mają nazwy pochodzące
od arabskiego wyrazu al-zubana oznaczającego kleszcz skorpiona. Dopiero w starożytnym Rzymie,
na skutek przejęcia nazwy z Chin i Indii, zaczęto używać nazwy Waga.
Ten mały, lecz wyraźny gwiazdozbiór leży na ekliptyce i jest jednym z dwunastu gwiazdozbiorów
zwierzyńcowych.
70. Warkocz Bereniki (Coma Berenices – Com)
Piękna Berenika była królową egipską. Gdy jej mąż, król Ptolemeusz III, przebywał na niebezpiecznej
wyprawie wojennej przeciw Syryjczykom, obiecała bogowi wojny podarować swe piękne włosy, jeżeli mąż
powróci z wojny zdrów i cały. Gdy król szczęśliwie wrócił, dotrzymała danego słowa i złożyła swe wspaniałe
warkocze w świątyni Aresa. Drugiego dnia włosy królowej zniknęły ze świątyni. Strażnicy mieli być surowo
ukarani za niedbałą służbę. Ocalił ich jednak królewski astronom, Grek Konon z wyspy Samos (w tym czasie
w Egipcie przebywało wielu uczonych greckich). Pokazał rozgniewanemu królowi zagubione pukle na niebie.
Pochlebiony król i królowa uwierzyli temu i darowali niedbałość strażnikom świątyni. A astronomom przybył
nowy
gwiazdozbiór
Warkocz
Bereniki.
Gwiazdozbiór ten leży między Lwem a Wolarzem, pomiędzy gwiazdami Denebolą a Arkturem. U nas
widać go od marca do sierpnia.
W Warkoczu Bereniki znajduje się północny biegun galaktyczny (punkt leżący o 90° na północ od
równika galaktycznego, tj. na jednym z końców galaktyki). Jest to rejon najdalej położony od Drogi
Mlecznej.
71. Wąż (Serpens – Ser)
Wąż, symbol przezorności i mądrości, stał się pomocnikiem lekarza, wyszukiwał z nim w lesie rośliny i
korzonki lecznicze. Dlatego też Asklepios wyobrażany był z laską, po której wije się wąż. Jest to symbol
nieustannego odradzania się życia. W wielu starych aptekach i dawnych księgach lekarskich możemy
jeszcze spotkać taki znak.
Cały gwiazdozbiór Węża można u nas oglądać w wieczornych godzinach od czerwca do listopada. Jest to
długi gwiazdozbiór leżący po obu stronach Wężownika (dawniej tworzyli on jeden gwiazdozbiór), który
go dzieli na dwie części. Na zachód od Wężownika znajduje się Głowa Węża, która wyciągnięta jest w
kierunku Korony Północnej, natomiast na wschód, w kierunku Orła, wije się Ogon Węża. Jest to jedna z 48
konstelacji opisanych przez Ptolemeusza.
Gwiazda  nazywa się Unuk (pierwotnie nazywała się Unuk El Haia, co znaczy Szyja Węża). Jest to
pomarańczowy olbrzym oddalony od nas o osiem lat świetlnych. W Ogonie Węża znajduje się jedna z
najpiękniejszych gwiazd podwójnych Alya. Można się jej przyjrzeć przez małą lunetę. Oba składniki są żółte.
72. Wąż Morski / Mały Wąż Wodny (Hydrus – Hyi)
Południowy gwiazdozbiór leżący między Obłokami Magellana, Achernarem (  Eri) a biegunem
południowym. Jego najjaśniejsze gwiazdy (,  i  ) tworzą w przybliżeniu trójkąt równoramienny. Mały Wąż
Wodny znajduje się naprzeciw wielkiego gwiazdozbioru Węża Wodnego, widocznego i w naszych
szerokościach geograficznych.
73. Węgielnica (Norma – Nor)
Na południe od Niedźwiadka, w miejscu gdzie Droga Mleczna rozdziela się na dwie odnogi, znajdziemy ten
mały gwiazdozbiór. Na mapy nieba wprowadził go astronom francuski Lacaille, który w połowie XVIII stulecia
zmierzył na Przylądku Dobrej Nadziei pozycje około dziesięciu tysięcy gwiazd nieba południowego.
Konstelacja ma przedstawiać węgielnicę, czyli poziomnicę geodezyjną.
Gwiazdozbiór Węgielnica nie jest u nas widoczny. Jego cztery najjaśniejsze gwiazdy tworzą figurę
przypominającą kształtem latawca.
74. Wężownik (Ophiuchus – Oph)
Wężownik jest wyobrażany na niebie w postaci silnego męża, dzierżącego w rękach wielkiego węża. Na imię
miał Asklepios (łac. Eskulap). Był synem Apollina i nimfy Koronis i stał się słynnym lekarzem. Wychowywał
się pod opieką bardzo mądrego i wykształconego centaura Chajrona, który podobno nauczył go leczyć
wszystkie choroby i goić wszelkie rany, a nawet wskrzeszać zmarłych. Naruszałoby to jednak porządek
świata i dlatego bogowie pogniewali się na Asklepiosa, zwłaszcza Hades, bóg podziemi. Bał się po prostu,
że wkrótce będzie miał świat podziemny pusty, toteż uprosił Zeusa, aby Asklepiosa w jakiś sposób usunął.
Wszechmocny Zeus przeniósł sławnego lekarza na niebo. Również wąż, który pomagał mu szukać roślin
leczniczych, dostał się tam razem z nim. Wąż jest do dziś symbolem lekarzy i aptekarzy.
Wężownik jest rozległym gwiazdozbiorem nieba letniego położonym między Herkulesem a Strzelcem. Nie
zalicza się go do gwiazdozbiorów zwierzyńcowych, ponieważ tylko niewielka jego część między Strzelcem a
Niedźwiadkiem znajduje się na ekliptyce, która rozdziela gwiazdozbiór na dwie części: na Głowę (Serpens
Caput) i na Ogon (Serpens Cauda).
75. Wielka Niedźwiedzica (Ursa Major – UMa)
Najbardziej znanym gwiazdozbiorem naszego nieba jest niewątpliwie Wielka Niedźwiedzica (trzecią co do
wielkości konstelacją nieba). Jej siedem najjaśniejszych gwiazd tworzy na niebie charakterystyczną
figurę, do złudzenia przypominającą wóz konny. Jednak narody znad Tygrysu i Eufratu, północnej Azji,
Fenicjanie, Persowie i Grecy widzieli w tym gwiazdozbiorze podobieństwo do niedźwiedzia.
Piękny mit na temat pochodzenia gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy stworzyli Grecy. Według niego
król Arkadii - Lykaon - miał córkę Kallisto. Była ona tak piękna, że jej niezwykła uroda oczarowała Zeusa. Ich
potajemne spotkania wzbudziły zazdrość Hery, małżonki Zeusa. Mściwa bogini zamieniła piękną księżniczkę
w niedźwiedzia i wypędziła do lasu. Daremne okazały się prośby Kallisto, by okrutna bogini pozostawiła jej
chociaż ludzką postać. Kallisto błądziła po lesie i bardzo się bała dzikich zwierząt, zapominając, że sama do
nich należy. Ale jeszcze większy jej lęk budzili myśliwi z psami. Pewnego razu rozpoznała wśród nich swego
syna Arkasa, zbliżyła się więc do niego i chciała go wziąć w objęcia. Ten w obronie własnej - nie wiedział
oczywiście. że stoi przed nim matka - skierował ku niej kopię. Byłby ją niechybnie przebił, gdyby nie
interwencja Zeusa, który w ostatniej niemal chwili udaremnił ten czyn zamieniając Arkasa w małego
niedźwiedzia i umieścił ich oboje na niebie.
U Arabów skrzynia wozu była wozem pogrzebowym, za którym idą trzy płaczki. Siedem głównych gwiazd
Wielkiego Wozu ma nazwy arabskie, które są stosowane do tej pory. Dubhe oznacza po prostu
niedźwiedzia, Merak - biodro, Phachd lub Phekda - udo, Megrez - nasadę ogona, Alioth - ogon, Mizar
(przypuszczalnie początkowo Merak) - biodro, a Benetnash - płaczkę.
Środkowa gwiazda w dyszlu Wielkiego Wozu nosi arabską nazwę Mizar (Pas). Znajduje się od nas bardzo
daleko, bo światło jej biegnie ku nam aż 88 lat. Bardzo blisko tej gwiazdy znajduje się słaba gwiazdka,
zwana Alkorem.
76. Wielki Pies (Canis Major – CMa)
Ten stary gwiazdozbiór przedstawia leżącego u nóg łowcy Oriona psa Lailapsosa. Już w wykopaliskach Troi
archeologowie znaleźli krążek z kości słoniowej, na którym ten zimowy gwiazdozbiór był przedstawiony w
postaci psa. Pies Lailapsos był darem bogini łowów Artemidy i słynął z tego, że żadne zwierzę nie mogło
przed nim uciec. Król Amfitrion, przybrany ojciec Heraklesa, miał w swym rejonie tak przebiegłego lisa, iż nikt
nie mógł go złowić. Na jedno polowanie zabrał ze sobą niezawodnego psa Lailapsosa, aby nieuchwytnego
lisa wreszcie pochwycić. Polowanie nie rozstrzygnęło jednak sytuacji i trzeba było poradzić się Zeusa.
Najwyższy sędzia ludzi i zwierząt dla świętego spokoju przeniósł sławnego psa oraz nie mniej znanego lisa
na niebo. Od tego czasu Wielki Pies patrzy jednym okiem na Oriona, a drugim spoziera na pobliskiego
Zająca. Lisa przewidujący Zeus umieścił na wszelki wypadek daleko, po przeciwnej stronie nieba.
Syriusz był czczony w dolinie Nilu. Wiele egipskich świątyń było zorientowanych tak aby światło
gwiazdy było widoczne z ołtarza. Symbolizował Izydę, boginię magii i rodziny, żonę władcy
zaświatów,
Ozyrysa
Gwiazdozbiór Wielkiego Psa bez trudu odnajdziemy na niebie. Pas Oriona skierowany jest ku jego
najjaśniejszej gwieździe - ku Syriuszowi (  CMa). jest to w ogóle najjaśniejsza gwiazda na niebie. Wysyła
dwadzieścia trzy razy więcej światła niż Słońce, a znajduje się od nas w odległości 8,6 lat świetlnych. Wśród
najbliższych gwiazd (do odległości jedenastu lat świetlnych) największą jasność ma Syriusz (wielkość
obserwowana - 1,47m). Jego średnica jest dwukrotnie większa od średnicy Słońca, a temperatura
powierzchni dochodzi do około dziesięciu tysięcy stopni. Również masę 2,5 razy większą od masy Słońca.
Syriusz jest gwiazdą podwójną. Dużo słabiej świecący partner Syriusz B został odkryty w połowie
XIXw na a podstawie analizy perturbacji w ruchu Syriusza A. Odległość między gwiazdami wynosi
około 19,8 j.a. a okres obiegu około 50 lat. Mówi się, że jest także Syriusz C, lecz jego istnienie nie
zostało potwierdzone.
77. Wieloryb (Cetus – Cet)
Wieloryb to jeden z najstarszych gwiazdozbiorów. Jest w każdym razie współczesny legendzie o Perseuszu i
Andromedzie. Pierwotnie był to potwór morski mający pożreć przykutą do skały Andromedę. Gdy jednak
potwór spojrzał na głowę Meduzy, którą Perseusz mu pokazał, natychmiast skamieniał. Dostał się na niebo
jako dowód waleczności Perseusza.
Sąsiednie Ryby w kształcie litery V mierzą jak strzała prosto w jego środek. Wieloryb trzyma przednie
łapy zanurzone w Erydanie.
Najznakomitszym obiektem w Wielorybie jest „Cudowna”, zwana po łacinie Mira ( Cet). Jest jedną z
najciekawszych gwiazd zmiennych. Odkrył ją współczesny Galileuszowi astronom Fabricius jeszcze przed
wynalezieniem lunety. Gwiazda regularnie pojawia się na niebie na okres od czterech do pięciu miesięcy, a
potem znika (można ją wówczas zobaczyć tylko przez lunety). To pojawianie i znikanie w okresie jedenastu
miesięcy było głównym powodem nadania jej nazwy „Cudowna”.
78. Wilk (Lupus – Lup)
Gwiazdozbiór Wilka znajduje się w Drodze Mlecznej między Niedźwiadkiem a Centaurem. U nas widoczna
jest tylko jego północna część, i to jedynie latem nisko nad horyzontem. Znany był już Grekom (jest jednym
z 48 gwiazdozbiorów opisanych przez Ptolemeusza) i innym narodom starożytności. Według mitu był on
synem Lykaona i bratem Kallisto, którą Hera zamieniła w niedźwiedzia, a którą później Zeus umieścił na
niebie
jako
Wielką
Niedźwiedzicę.
Ojciec Kallisto, arkadzki król Lykaon, wątpił w to, czy bogowie są istotami nadprzyrodzonymi. Chciał więc
wypróbować Zeusa, który częściej odwiedzał jego pałac, niż wypadało, ponieważ podobała mu się Kallisto.
Podczas jednej wieczerzy Lykaon położył przed Zeusem ludzkie mięso i z ciekawością czekał, co się stanie.
Zeus oczywiście wiedział o tym i aby wykazać nie tylko swe jasnowidztwo, ale i nadprzyrodzoną moc,
zamienił Lykaona w wilka. A potem ku przestrodze i pamięci umieścił go na niebie między Niedźwiadkiem a
Centaurem.
79. Wodnik (Aquarius – Aqr)
Na starych babilońskich kamieniach Wodnik był wyobrażany w postaci klęczącego męża, który z wiadra
trzymanego na ramieniu wylewa wodę. W Egipcie był symbolem wylewu Nilu i okresu deszczowego.
Egipcjanie sądzili, że wylewy Nilu wywołuje Wodnik przelewając wodę ogromnym wiadrem ze źródła do
rzeki. W greckiej legendzie natomiast Wodnik symbolizował Zeusa, który wylewał strumienie wody na
Ziemię, chcą; ukarać grzesznych ludzi. Ludzie podobno byli najpierw bardzo dobrzy i szczęśliwi (złoty wiek),
a na ziemi panowała wieczna wiosna. Potem przyszedł wiek srebrny, kiedy Zeus podzielił rok na cztery pory
i ludzie musieli znosić na przemian ciepło i zimno. Później nastał wiek brązu, a w końcu najgorszy ze
wszystkich - wiek żelaza. Ludzie stali się bardzo źli i egoistyczni, prawda i cnota niemal całkowicie zanikły.
Wtedy to Zeus rozgniewał się na ludzi i wylał na ziemię ogromną ilość wody, w której wszyscy utonęli.
Jedynie na szczycie Parnasu, będącym kawałkiem stałego lądu, ocalał Deukalion (synem Prometeusza i
Klimeny) wraz ze swą żoną Pyrrą, ludzie sprawiedliwi, skromni i dobrzy, l oni to dali początek nowemu
rodowi ludzkiemu.
Gwiazdozbiór Wodnika zajmuje rozległy obszar nieba pod Pegazem. Jego gwiazdy nie rzucają się jednak
w oczy. Najjaśniejsza z nich, Sadalmelek ( w języku arab. – „Szczęśliwa Gwiazda Króla”).  Aquarii ma
nazwę Sadalsuud, co oznacza "Szczęśliwą Gwiazdę Wszechświata".
80. Wolarz (Bootes – Boo)
Według starej legendy żył niegdyś biedny pasterz, któremu stado wołów ukradli bracia, tułał się więc jak
żebrak po świecie. W czasie tej tułaczki widział, jak wszędzie rolnicy musieli ciężko pracować, by zdobyć
pożywienie dla siebie i swej rodziny. Myślał więc, jak by im przyjść z pomocą. Wreszcie udało mu się zrobić
pierwszy pług i zaprzęgnąć do niego woły. Na nie przeniósł ciężką pracę, uwalniając ludzi od odwiecznej
udręki. W nagrodę za to, że ludziom pomógł, Zeus umieścił prostego pasterza wołów na niebie. Przedstawia
go
gwiazdozbiór
Wolarza.
Gwiazdozbiór Wolarza odnajdziemy na wiosennym i letnim niebie pomiędzy Herkulesem a Panną. Ma
kształt arabskiej dwójki, zaczynającej się przy Koronie Północnej. Pośrodku jej dolnego łuku znajduje się
pomarańczowy Arktur, który wraz z Wegą są najjaśniejszymi gwiazdami nieba północnego. Ze względu na
swą pomarańczową barwę Arktur rzuca się w oczy, a w porównaniu ze Słońcem jest prawie olbrzymem: ma
objętość dziesięć tysięcy razy większą od Słońca. Jest oddalony od nas o trzydzieści pięć lat świetlnych.
Jego ruch własny na niebie jest bardzo duży, w ciągu ośmiuset lat przesunął się bowiem aż o średnicę
Księżyca. Był pierwszą gwiazdą, której ruch własny odkrył Halley w 1717 roku. Odkrycie to było bardzo
ważne, ponieważ po raz pierwszy stwierdzono, iż gwiazdy się poruszają, a nie są stałymi, jak dziś jeszcze
możemy
przeczytać
w
niektórych
książkach.
Gwiazda  Boo (zwana Izar) uważana jest za najpiękniejszą gwiazdę podwójną nieba. Dlatego często zwie
się ją też Pulcherrima (łac.: Najpiękniejsza).
81. Woźnica (Auriga – Aur)
Woźnica na zimowym niebie ma przedstawiać herosa greckiego, króla Erichtoniosa, syna chromego boga
Hefajstosa. Wychowywała go sama bogini Atena, a gdy dorósł, został ateńskim królem. Zasłynął z tego, że
jako pierwszy zaprzągł konie do wozu i stał się mistrzem w kierowaniu nim. Wóz wynalazł jako rzecz
niezbędną, ponieważ po swym ojcu odziedziczył kalectwo. Wóz, a następnie wynaleziony pług stały się
bardzo pożyteczne dla wszystkich ludzi i dlatego Zeus przeniósł Erichtoniosa po śmierci na niebo, gdzie do
dziś oglądamy go jako gwiazdozbiór Woźnicy.
Z rozkazu samego Zeusa dostała się na niebo także Capella (Koza). Ma to być koza Almatea, która swym
mlekiem karmiła małego Zeusa na wyspie Krecie, gdzie go matka ukryła przed pożerającym własne dzieci
Kronosem. Zeus z wdzięczności umieścił kozę na niebie i do dziś świeci tam jako najjaśniejsza gwiazda
Woźnicy.
O tym, że gwiazdozbiór Woźnicy przejęli Grecy od starszych narodów, świadczy wykopana w
mezopotamskim mieście Nim-rodzie figurka. Przedstawia ona woźnicę z kozą na ramieniu i z koźlątkiem w
jednej ręce, a lejcami - w drugiej.
Dla śródziemnomorskich żeglarzy Koza z Koźlątkami nie były ulubionymi gwiazdami. Ich wschód w
pierwszych
dniach
października
był
zapowiedzią
zakończenia
sezonu
żeglownego.
Gwiazdozbiór Woźnicy leży w Drodze Mlecznej i za pomocą mapki łatwo go odszukacie na niebie.
Najznakomitszym obiektem Woźnicy jest  Aur. Koźlątko jest gwiazdą podwójną zakryciową. Jej mniejszy
składnik ma średnicę równą trzystu milionom kilometrów, natomiast średnica większego wynosi przeszło
cztery miliardy kilometrów. A zatem zmieściłby się w nim cały nasz Układ Słoneczny aż po orbitę Saturna.
Jest to największa znana gwiazda we Wszechświecie.
82. Zając (Lepus – Lep)
Mityczny myśliwy Orion podobno z upodobaniem łowił zające. Dlatego i na niebie Zając jest przy jego nodze,
a przed Wielkim Psem. Egipcjanie widzieli w tym gwiazdozbiorze czółno swego najważniejszego boga
Ozyrysa, którego przedstawiać miał właśnie Orion. Arabowie w czterech najjaśniejszych gwiazdach tego
gwiazdozbioru dopatrywali się ,,krzesła olbrzyma" - jak nazywali Oriona. Natomiast koczujące plemiona
widziały w nich cztery spragnione wielbłądy przy niebieskiej rzece (Droga Mleczna).
Główna gwiazda w centrum tej konstelacji zwana jest Elarneb lub Arneb, co oznacza po prostu Zając.
83. Zegar (Horologium – Hor)
Gwiazdozbiór Zegar znajdziemy przy jasnym Achernarze na południe od rzeki Erydan. Taką nazwę dał
Lacaille niewyraźnemu, skąpemu w gwiazdy obszarowi nieba. Trzeba więc było mieć wiele fantazji, aby w
niepozornym skupieniu gwiazd widzieć kształt zegara wahadłowego.
84. Złota Ryba (Dorado – Dor)
Dorado to złota rybka, taka sama, o jakiej Puszkin napisał wierszem piękną bajkę. Sam gwiazdozbiór jest
mały, niepozorny, położony w pobliżu gwiazdy Kanopus. Znajduje się w nim większa część jednego z
najpiękniejszych obiektów nieba południowego - Wielki Obłok Magellana (na mapce oznaczony literami
LMC). Został odkryty i opisany w roku 1519 przez uczestników wyprawy Magellana jednocześnie z Małym
Obłokiem Magellana w gwiazdozbiorze Tukana. Oba obłoki wyglądają na niebie jak dwie jasne białe plamy.
Prawdopodobnie oderwały się one od naszej Galaktyki i stanowią obecnie dwie małe nieregularne galaktyki
oddalone od naszego układu gwiazdowego ”zaledwie" o dwieście tysięcy lat świetlnych. Tworzą one z naszą
Galaktyką układ potrójny, związany siłą grawitacyjną i wspólnym pochodzeniem. Pozorna średnica Wielkiego
Obłoku Magellana równa jest osiemnastu średnicom Księżyca. Zawiera on około miliarda gwiazd, wielką
ilość ciemnej materii międzygwiazdowej i rozległe mgławice świecące, wśród których największą jest
Tarantula. Rzeczywista średnica Wielkiego Obłoku Magellana wynosi sześćdziesiąt tysięcy lat świetlnych,
czyli nieco więcej niż połowę średnicy naszej Galaktyki.
Gwiazdozbiór został wprowadzony przez Johanna Bayera w jego dziele Uranometria.
85. Źrebię (Equuleus – Equ)
Przesławny Pegaz, zrodzony ze związku Meduzy z Posejdonem, miał podobno młodszego brata - źrebiątko,
zwane Celeris. Bóg kupców – Hermes, podarował je jednemu z bliźniąt - Kastorowi, który bardzo się z tego
ucieszył, gdyż z zapałem zajmował się hodowlą koni. Dalsze losy źrebięcia nie są znane, ale możemy je
oglądać na niebie.
Źrebię jest najmniejszym powierzchniowo gwiazdozbiorem nieba północnego i przedostatnim pod
względem wielkości w ogóle. Mniejszy od niego jest tylko Krzyż Południa. Tworzy go zgrupowanie
dziesięciu słabych gwiazd między Delfinem, Pegazem i Wodnikiem.
86. Żagiel (Vela – Vel)
Pierwotnie Żagiel wraz z Kilem i Rufą stanowił część gwiazdozbioru Okręt Argo (wydzielony w roku 1763
przez Nicolasa Louisa de Lacaille). Dlatego w gwiazdozbiorze Żagla nie ma gwiazd  i , gdyż przy
podziale zostały one włączone do gwiazdozbioru Kil. Najjaśniejszą gwiazdą Żagla jest  Vel. U nas widać
nad horyzontem tylko nieznaczną część Żagla. Cztery jego gwiazdy:  Vel,  Vel,  Vel i  Vel, tworzą tak
zwany "fałszywy krzyż", często mylnie brany za Krzyż Południa. Oba ugrupowania gwiazd można jednak
łatwo odróżnić. Krzyż Południa znajduje się blisko Tolimana i Ageny ( i  Cen), ma bardziej zwartą budowę
i większą symetrię, a przy tym jest godniejszy podziwu.
87. Żuraw (Grus – Gru)
Tylko niewielka część tego gwiazdozbioru jest u nas widoczna nad horyzontem. Leży na południe od Ryby
Południowej, pod jej główną gwiazdą Fomalhautem. Przy odrobinie wyobraźni można się w rozkładzie
gwiazd dopatrzyć żurawia w locie, z wyciągniętymi do tyłu nogami. Żuraw w dawnym Egipcie - ze względu
na wysoki lot - był symbolem astronomów. Gwiazdozbiór Żurawia, podobnie jak i trzy sąsiadujące z nim
„ptasie" gwiazdozbiory nieba południowego, pochodzi z czasów nowożytnych. Wtedy bowiem dopiero
żeglarze europejscy zaczęli zapoznawać się z niebem południowym. Na gwieździstej mapie pojawił się w
roku 1603, kiedy to niemiecki prawnik J.Bayer wydał atlas nieba pod tytułem "Uranometria".
88. Żyrafa (Camelopardalis – Cam)
Gwiazdozbiór, nazwany w XVII stuleciu, pozbawiony jest dawnych legend, które rodziły się pod niebem
wschodniego wybrzeża Morza Śródziemnego, Egiptu i Mezopotamii. Jej wyobrażenie wprowadził dopiero w
XVII w. Jacob Bartsch, zięć Keplera. Żyrafa położona jest między Małą Niedźwiedzicą a Woźnicą.