Raport z analizy rysunkowej prac

Raport z analizy rysunkowej prac
Konkurs „Przemoc widziana oczami dziecka”
Wsparciem Kampanii „OCALENI OD PRZEMOCY”
Raport z Konkursu plastycznego „Przemoc widziana oczami dziecka”
Projekt dla szkół podstawowych w Warszawie (19-25.10.2013)
W opracowaniu prac konkursowych znajdują się:
- Analiza prac plastycznych uczniów szkół podstawowych w Warszawie
- Wskazania do pracy pedagogicznej i psychologicznej
Analiza prac plastycznych uczniów szkół podstawowych w Warszawie
Dzieci często nie mówią o problemach, które ich dotyczą, z którymi sobie nie
radzą, albo które dotyczą osób z bliskiego otoczenia dziecka (jak rówieśnicy ze
szkoły, z podwórka, sąsiedztwa, z zajęć pozalekcyjnych). Często dzieje się to ze
strachu, wstydu i z poczucia braku zrozumienia ze strony dorosłych, otoczenia, ale
także dlatego, że czasem żyją w środowisku problemowym, które jest na tyle
naturalne w ich życiu, że po latach uczestnictwa w nim, niestety nie jest postrzegane
jako bardzo zagrażające. Do sytuacji problemowych w życiu dziecka, na które należy
zwrócić szczególną uwagę, należą przede wszystkim doświadczenia związane
z przemocą. O tym, że w życiu dziecka dzieje się coś niepokojącego można
wywnioskować z zachowań dziecka - dziecko może projektować zachowania
przemocowe, których doświadcza na otoczenie, ale może także przejawiać
zachowania depresyjne, autoagresywne, wycofane, autorytarne, może przyjmować
postawę lidera w grupie, ale i ofiary, mogą również pojawiać się zachowania regresji
w rozwoju. O sytuacjach trudnych w życiu dziecka można także dowiedzieć się z jego
prac plastycznych. Rysunki dzieci mają wartość diagnostyczną – za pomocą
wytworów rysunkowych można określić rozwój intelektualny dziecka i jego problemy.
Zarówno w sposób dosłowny, jak i metaforyczny, dzieci rysunkami oddają
rzeczywistość, w której się odnajdują oraz spojrzenie na wiele sytuacji, które
spotykają w swoim otoczeniu.
W projekcie Fundacji A.R.T. Przeciw Przemocy dotyczącym zachowań
agresywnych, zjawiska przemocy i jej form oraz reagowania na sytuacje związane z
przemocą wzięli udział uczniowie szkół podstawowych w Warszawie. Jednym z
elementów projektu było zorganizowanie konkursu plastycznego pod hasłem
„Przemoc widziana oczami dziecka”. Uczniowie w odpowiedzi na postawiony temat
wykonali prace plastyczne (rysunkowe). W pracach ukazali to, w jaki sposób
postrzegają problem przemocy i jak się do niej odnoszą oraz to, co kojarzy im się z
przemocą. Prace uczniowie wykonywali podczas zajęć w szkole oraz w domu.
W konkursie wzięli udział uczniowie z klas V i VI czterech szkół podstawowych:
- 28 uczniów ze Szkoły Podstawowej nr 148 w Warszawie
- 19 uczniów ze Szkoły Podstawowej nr 84 w Warszawie
- 20 uczniów ze Szkoły Podstawowej nr 109 w Warszawie
- 23 uczniów ze Szkoły Podstawowej nr 258 w Warszawie.
Łącznie udział w konkursie wzięło 90 uczniów i tyle prac otrzymaliśmy w
ramach projektu.
Prace rysunkowe przekazane fundacji zostały przeanalizowane pod kątem
pedagogicznym i psychologicznym.
Pod kątem analizy formalnej wytworów rysunkowych warto zaznaczyć, w jaki
sposób prace zostały wykonane. W większości rysunki wykonane są na formacie A3
(62 prace), część prac została wykonana na formacie A4 (28 prac – SP nr 148).
Uczniowie do wykonania prac wykorzystali ogólnodostępne środki wyrazu
artystycznego – kredki (ołówkowe, pastele suche, pastele tłuste), ołówki, cienkopisy,
flamastry. Wśród prac znalazły się również prace malarskie i kolażowe. W jednej
z prac pojawiło się użycie plasteliny. Prace konkursowe zostały wykonane
jednostronnie. Jedna praca została zrealizowana w postaci rozkładanej karty/książki.
Mała kreatywność w wykorzystaniu środków wyrazu artystycznego potwierdza
naturalny dla tego wieku pod względem rozwoju kryzys twórczości plastycznej.
Mimo niewyczerpania form i możliwości wyrazu artystycznego, prace uczniów
charakteryzują się dużą różnorodnością w zakresie postawionego tematu. Wśród
wszystkich prac wyłoniło się kilka kierunków w myśleniu przez dzieci o przemocy.
Kierunki zaobserwowane w pracach plastycznych znajdują się poniżej.
1) Przemoc jako ukazanie emocji
W części prac pojawia się przedstawienie stanu emocjonalnego w sytuacji
doświadczenia przemocy. Dzieci zdają sobie sprawę z tego, jak przemoc wpływa na
odbiór świata i co dzieje się w psychice, kiedy jest się ofiarą przemocy. Dzieci w
rysunkach stosują zabieg ukazania myśli i uczuć w dymkach, w postaci słownej. Jest
to obraz tego, co się dzieje w głowie dziecka. Pytania, które najczęściej się pojawiają
jako obraz myśli, to pytania o powód – dlaczego oprawca to robi, dlaczego przemoc
spotyka właśnie dziecko, co ma zrobić w takiej sytuacji. Pojawiają się również
domysły podszyte niepokojem o faktyczne uczucia oprawcy – w przypadku przemocy
w rodzinie jest to pytanie o to, czy dziecko jest wciąż kochane, potrzebne, ważne.
W dymkach pojawiają się także słowa związane ze stanem emocjonalnym
oprawcy – zazwyczaj są to wykrzyknienia podkreślane agresywną postawą oprawcy
(postać jest większa od ofiary, unosi ręce w geście uderzenia, zdejmuje pasek, stoi
nad ofiarą, bije, kopie) i mimiką, z której odczytać można złość, irytację, zaciętość,
agresję (zmarszczone brwi, usta otwarte w okrzyku, usta zaciśnięte „w linijkę”, ale
także zadowolenie z sytuacji (uśmiech, wyśmiewanie „hahaha”) i postawę władczą,
kontrolującą.
Na pracach widoczny jest też sprzeciw – dzieci nie godzą się na złe traktowanie,
co jawnie sygnalizują w postaci protestu „Nie!”. Widoczne jest to w pracach, na
których przedstawiona została kłótnia, bójka, Niestety jednocześnie na tych samych
pracach, a także innych, widoczna jest niemoc ofiary – brak możliwości obrony,
poczucie lęku, osamotnienia, smutek, zamyślenie, i duże cierpienie (usta rysowane w
podkówkę, łzy na twarzy, postawa kuląca się i obejmująca ciało, chowająca się np.
pod stołem, ręce uniesione w akcie osłony, które nie dopierają ataku, a także
zwerbalizowanie problemu – „przemoc zostawia ślady na duszy”). Widoczne są także
skutki fizyczne przemocy, jak siniaki, zadrapania.
Emocje na pracach dzieci zostały więc ukazane za pomocą sylwetki człowieka i
mimiki twarzy. Okazuje się, że dzieci są w stanie bez problemu rozpoznać i pokazać
postawę osoby, która jest ofiarą przemocy i oprawcą.
Warto zauważyć, że zarówno osoba krzywdzona, jak i sprawca przemocy według
dzieci posiada dwie twarze (jest to widoczne na części prac). Jedną z twarzy osoby
doświadczającej przemocy jest twarz dostępna dla wszystkich, która jest niejako na
pokaz, która sygnalizuje, że wszystko jest w porządku, robi „dobrą minę, do złej gry”,
nie wyróżnia się niczym od innych ludzi. Zazwyczaj jest też rysowana w kolorowych
barwach, z uśmiechem na twarzy. Druga połowa osoby krzywdzonej sygnalizuje
cierpienie – lęk, smutek, wyobcowanie. Jest rysowana w ponurych kolorach, ze
smutkiem na twarzy, złami, siniakami. Osoba sprawcy również jawi się jako ta, która
z jeden strony krzywdzi, z drugiej dla otoczenia przyjmuje postawę osoby grzecznej,
nie sprawiającej problemów, kulturalnej, której nie sposób podejrzewać o
zachowania brutalne, agresywne. Świadczy to o tym, że dzieci doskonale zdają sobie
sprawę z mechanizmów, według których działa przemoc. Wiedzą, że przemocy może
towarzyszyć poczucie osamotnienia. Samotność wiążą ze wstydem, które ma swoje
korzenie w niskiej samoocenie, poczuciu bycia gorszym, a także z lękiem przed
oprawcą i konsekwencjami ujawnienia problemu (zmowa milczenia „tylko nikomu ani
słowa!” – co również pojawiło się na pracy plastycznej). Dzieci mają także
świadomość, w jaki sposób kreowanie postawy wpływa na odbiór przez grupę. Nie
chcą pokazać się słabe z lęku przed wykluczeniem. Stąd rozdwojenie ofiary przemocy
– w środku słaba, wystraszona, cierpiąca, na zewnątrz natomiast silna, uśmiechnięta,
nie odstająca w niczym od grupy. Wzorce takiej postawy często wynoszą z
obserwacji życia codziennego – takie postawy obserwują w telewizji, Internecie, w
szkole, na podwórku. Również w domach mogą być świadkami sytuacji, w których
mimo trudnej sytuacji w środku, rodzina w środowisku na zewnątrz kreuje obraz
szczęśliwej, bezproblemowej rodziny.
2) Przemoc w rodzinie
Przemoc w rodzinie to problem, który uczniowie poruszają w wielu pracach
plastycznych. Na rysunkach przedstawiona jest jako przemoc domowa fizyczna i
psychiczna.
Rysunki są bardzo jednoznaczne – na pierwszy rzut oka można rozpoznać
sytuacje przedstawione przez dzieci. Zazwyczaj rysunki obrazują sytuacje przemocy
w przestrzeni domowej – pokój, w którym znajduje się oprawca i ofiara. Najczęściej
osobą, która używa przemocy jest mężczyzna (ojciec, partner matki), który kieruje
swoją agresję w kierunku matki i dzieci. Są jednak także prace, na których oboje
rodziców dopuszcza się zachowań agresywnych w stosunku do dziecka. Motywami,
które często pojawiają się w tych pracach jest pas, kłótnie, krzyki, rękoczyny. Czasem
pojawiają się dialogi, które dokładnie wskazują na rodzaj używanej przemocy, jak
„Czemu bijesz naszego syna! Tobie też przyłożyć?”, „”Tato, proszę przestań! - Cicho
bądź! - Ałaa! Proszę przestań!”, „Nie płacz, tata nic nam nie zrobi”, „Proszę tato nie
bij”. Przemoc fizyczna i psychiczna w rodzinie, jaką pokazują w swych pracach
uczniowie jest drastyczna. Na rysunkach pojawiają się przedmioty używane do aktów
przemocy, noże (a nawet tasak), krew, siniaki, płacz, zastraszenie. Często przemocy
towarzyszy alkohol. W tej grupie prac znajdują się również prace porównawcze, np.
na jednej z prac widać porównywanie sytuacji „Dobro w rodzinie” (gdzie widzimy
kochającą się rodzinę) i „Przemoc w rodzinie”(gdzie przedstawiony jest agresywny
ojciec bijący matkę).
Druga forma przedstawienia problemu przemocy w rodzinie przedstawiona jest
bardziej symbolicznie - sylwetami ludzi lub ich portretami, np. na pracach pojawia się
sylwetka rodzica i dziecka oddzielone pasem, pojawiają się również portrety, którym
towarzyszą hasła: „Jestem workiem treningowym dla rodziców”, „Nie mam chęci na
życie”, „Rodzice się na mnie wyżywają” . Wśród tej grupy prac symboliczne ukazanie
krzywdy, zostało ukazane poprzez umieszczenie w tle małej butelki alkoholu,
zatykanie dziecku rękami ust, żeby nie mówiło, czy dziewczynka pokazująca palcem
znak „cicho”, za którą znajduje się cień dorosłego bijącego dziecko pasem, czy
skulona postać dziecka, za którą stoi dorosły z pasem.
Z prac rysunkowych dzieci wynika, że zdają sobie sprawę z istnienia problemu
przemocy w rodzinie. Takie sytuacje na pewno znają z otoczenia, mówi się o nich w
telewizji, czyta się o nich w gazetach i Internecie. Zarówno w jednej, jak i w drugiej
grupie na pracach pojawia się alkohol. To ważny sygnał świadczący o tym, że dzieci
doskonale rozumieją mechanizm łączenia używek z występowaniem zachowań
agresywnych, że są świadome zmian w zachowaniu, jakie powoduje używanie
alkoholu. Co ważne w świadomości dzieci nie musi to być alkohol wysokoprocentowy,
jak wódka, czy wino. Już piwo, które jeszcze do niedawna było postrzegane jako
bezpieczny alkohol, odbierany jest jako forma zagrożenia. Być może w ich domach
rodzinnych występuje problem nadużywania alkoholu i przemoc. Część z dzieci mogła
jednak doświadczyć osobiście sytuacji, które prezentują na rysunkach.
Przemoc w rodzinie wymaga szczególnej uwagi. Ukazana w ten sposób na
pracach dzieci, sygnalizuje, że w rodzinie może dziać się coś złego. Dziecko nie jest w
stanie niektórych rzeczy sobie wyobrazić. Żeby je przedstawić musi je najpierw
gdzieś zobaczyć. Oczywiście dziecko może wzór takich sytuacji zaczerpnąć z telewizji,
czy Internetu. Warto jednak przyjrzeć się sytuacji rodzinnej dzieci, które takie prace
wykonały, bo często rysunki mogą być formą projekcji tego, czego w domu
doświadcza. Kiedy dziecko doświadcza przemocy w rodzinie, zazwyczaj milczy na ten
temat. Może jednak wykazywać cechy i zachowania, które ewidentnie są
spowodowane doświadczaniem w domu krzywdy. Ze względu na dobro dziecka,
zastosowanie interwencji w poszczególnych przypadkach wymaga dużej delikatności
w działaniu.
3) Przemoc wśród rówieśników, przemoc w otoczeniu
Wśród prac konkursowych dzieci odnośnie przemocy wśród rówieśników, w
otoczeniu wyróżnić można przedstawienia przemocy fizycznej i psychicznej.
Przyjmuje ona różne formy – bicia, dokuczania, wyśmiewania, dręczenia, kradzieży,
napaści, wykluczania z grupy, dręczenia zwierząt.
Najczęściej prace przedstawiają sytuacje dręczenia w przestrzeni publicznej – na
podwórku, w drodze do szkoły, pod blokiem. Przedstawienia dotyczą zarówno
obserwowania sytuacji, w której ktoś jest dręczony, jak i bycia ofiarą przemocy.
Ofiara przedstawiona jest podobnie, jak w innych pracach konkursowych – jako
osoba zalękniona, ze śladami użycia siły (zadrapania, siniaki), cierpiąca (łzy, smutny
wyraz twarzy, bezradna postawa). Agresor natomiast czerpie satysfakcję z czynienia
krzywdy, o czym świadczy uśmiech na twarzy (zadowolenie). Pojawiają się konkretne
zachowania przemocy – kopanie, bicie, szarpanie. Agresor występuje sam bądź w
grupie innych osób – prawdopodobnie jest to grupa rówieśnicza, w której się
znajduje, niekiedy posiada broń. Zaobserwować można części charakterystyczne tych
grup, jak podobny ubiór, charakterystyczne elementy wspólne dla wszystkich osób
(jednakowe czapeczki, szaliki). Nasuwa to wniosek, że w oczach dzieci często
sprawcami przemocy są nieformalne grupy rówieśnicze (niekiedy odnoszące się do
konkretnej ideologii, gangi). Dzieci rozpoznają te grupy, a to, że przedstawiają je na
swych pracach może świadczyć o poczucia zalęknienia przed tymi osobami, unikania
ich. Może też świadczyć o doświadczaniu przemocy ze strony tych osób, o byciu
ofiarą znęcania się. W pracach tych również pojawiają się pytania: „dlaczego?”.
Nasuwa to pytania o bezpieczeństwo dzieci w środowisku lokalnym, rozwojowym
dziecka. Bezradność przedstawiona na pracach sugeruje, że ofiarą przemocy
rówieśniczej są zazwyczaj dzieci słabsze.
Ważnym kierunkiem myślenia uczniów o przemocy jest dostrzeganie zachowań
przemocowych w szkole, w klasie, na korytarzu. Jest to niepokojące, gdyż przestrzeń
szkolna powinna kojarzyć się dziecku z przestrzenią bezpieczną. Okazuje się, że
wbrew pozorom taka nie jest. Według rysunków uczniowie zauważają w przestrzeni
szkolnej zarówno przemoc fizyczną (bicie, popychanie, szarpanie, kopania), jak i
psychiczną (dręczenie, naśmiewanie się, obgadywanie, szantażowanie). Jedno z
dzieci dopisało do rysunku, że lepiej jest milczeć niż komuś powiedzieć, przyznać, że
coś takiego dzieje się w otoczeniu. Prowadzi to do wniosków, że dziećmi rządzi lęk
przed konsekwencjami zaufania osobie dorosłej. Pojawiają się w związku z tym
pytania, czy dorośli pracujący w szkole mają odpowiednie kompetencje, możliwości i
narzędzia, żeby walczyć z tym problemem? Czy są w stanie dawać odpowiednie
oparcie i pomoc dzieciom dręczonym i konsekwentnie budować program
wychowawczy w szkole, który prowadziłby do wykluczenia takich zachowań na
terenie szkoły i w jej pobliżu? Być może nawiązanie współpracy z organizacjami,
które zajmują się problematyką przemocy, mogłoby pomóc w rozwiązaniu sytuacji
przemocy na terenie placówek edukacyjnych?
Wśród prac znalazły się rysunki na których, widoczna jest także agresja słowna.
Bez wątpienia towarzyszy ona sytuacjom przemocy w środowisku. Zdarza się ona
zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych, a to oznacza, że dzieci muszą mieć jakieś
wzorce – być może są to zachowania wyniesione z domu rodzinnego, być może z
podwórka, może z telewizji i Internetu, gier komputerowych. Jest to sygnał, że jako
opiekunowie, dorośli nie jesteśmy w stanie kontrolować treści płynących z mediów.
Mamy natomiast wpływ na to, co dziecko ogląda, czyta i z kim się spotyka. Jako
wychowawcy, psycholodzy, pedagodzy, mamy obowiązek podjąć z rodzicami
rozmowy na ten temat. W jednej pracy pojawia się motyw czerpania z mediów i
treści przez media przekazywanych. Dobrze, że problem został dostrzeżony przez
ucznia i rozumie on mechanizm omamiania medialnego. Jest to jednak problem na
tyle duży i „na czasie”, że zaskakujące jest, że temat ten ukazało tylko jedno dziecko.
Na pracach plastycznych pojawiają się także sytuacje kradzieży i przemocy
wobec zwierząt. Jednak w stosunku do przedstawienia problemu przemocy w domu,
w szkole, w grupie rówieśniczej, wydaje się on dla dzieci mniej istotny – prac o tej
tematyce jest najmniej. Ważne natomiast, że zachowania te sprowadzone są właśnie
do kategorii przemocy i odbierane są jako zachowania krzywdzące. Warto uczulać
dzieci na takie zachowania i przypominać, co w takich sytuacjach można zrobić, do
kogo się zgłosić, jak się przed tymi zachowaniami bronić, jak mądrze postąpić, gdy
widzi się takie sytuacje.
4) Formy plakatowe (i kampanie)
Część dzieci wykonało prace na konkurs w formie bardzo przypominającej plakaty
i elementy kampanii przeciwko przemocy. Na plakatach znajdują się zarówno formy
przedstawienia dosłownego przemocy w postaci rysunków (ilustracji), jak i formy
abstrakcyjne o dużym natężeniu emocji. W większości prac pojawiają się hasła –
klucze w postaci nawoływania do zapobiegania przemocy, do jej niwelowania, jak:
„Stop przemocy!”, „Reaguj!”, „Nie bądź obojętny!”, „Wygraj z przemocą!”, „Nie bądź
potworem!”, „Proszę, nie bij!”, „Zło = Przemoc”, „Nie stój bezczynnie, idź po pomoc”,
„Przemoc jest wśród nas”, „Zakaz przemocy”, „Nie bądź obojętny na to, co się dzieje
w twoim otoczeniu”, „Niech przemoc nie wydaje się nam dobra”, „Reaguj, gdy
widzisz, że dzieje się komuś krzywda”, „Ból nie jest cool”. Niektóre z prac bardzo
przypominają elementy kampanii społecznych dotyczących przemocy, które zostały
przeprowadzone na przestrzeni ostatnich dwóch lat.
Na pracach widać różne perspektywy traktowania problemu przemocy. Można
zauważyć zarówno prace, które odwołują się do roli ofiary, jak i roli obserwatora
sytuacji przemocy (na oczach dziecka). Na wielu pracach problem przemocy jest
potraktowany kompleksowo – ukazana przez dzieci przemoc porusza kierunki
wcześniej już omówione: przemoc w rodzinie, w grupie rówieśniczej, w otoczeniu,
przemoc fizyczną, przemoc psychiczną, reakcje emocjonalne na przemoc przedstawione za pomocą obrazków w chmurkach skupionych wokół płaczącej,
posiniaczonej osoby, różnorodnych scenek, podziału kartki na sektory, w których
znajdują się różne formy poruszanego problemu. W pracach widoczne jest także
myślenie przyczynowo skutkowe, jak na przykład odniesienia do alkoholu,
wyszczególnione emocje związane z przemocą, znaki na ciele, problemy w nauce,
problemy w szkole, odrzucenie przez rówieśników.
Pojawienie się prac o charakterze plakatowym są ważnym elementem w myśleniu
przez dzieci o przemocy. Świadczą o dużej świadomości problemu, dostrzeganiu
problemu w otoczeniu w postaci kampanii reklamowych (część z prac odwołują się
do kampanii lub przybierają taką postać). Obecność tego typu prac świadczy o wadze
problemu – dzieci dostrzegają problem, nie chcą się godzić na przemoc, temat jest
dla nich ważny i chcą o nim mówić, mają potrzebę sygnalizowania o tym, co
dostrzegają, czego doświadczają. Swoje zainteresowanie tematem sygnalizują
poprzez użytą formę przedstawienia przemocy – odniesienie się do symboliki,
zastosowanie krótkich haseł, często w formie nakazującej.
WNIOSKI
Dzieci mają świadomość czym jest przemoc i jakie są jej formy. W rysunkach
wykonanych na konkurs odnaleźć można szeroki wachlarz spostrzeżeń dzieci na
temat przemocy, jej przejawów, przyczyn i skutków. Prace w dojrzały i ciekawy
sposób realizują postawiony temat. Uczniowie z pewnością dostrzegają
występowanie problemu w otoczeniu, w środowisku, w którym się rozwijają, uczą,
bawią. Zjawisko przemocy nie jest im obce. Z pewnością część z dzieci widziało
sytuacje przemocy, słyszało o niej, doświadczyło przemocy, być może dzieci same
występowały w roli jej sprawcy. Dobrze, że wśród uczniów występuje świadomość
i waga problemu, jednak z całą pewnością nie można go bagatelizować. Mając tak
dobry materiał diagnostyczny w postaci rysunków dzieci, warto by było zwrócić
większą uwagę na uczestników konkursu - przeanalizować każdą z prac osobno pod
kątem dziecka, które ją wykonało, uzupełnić wywiadem, analizą sytuacji rodzinnej
i społecznej dziecka, i podjąć odpowiednie dalsze kroki, jeśli zaszłaby taka
konieczność.
Co ważne wśród prac konkursowych pojawiły się rysunki przedstawiające
przemoc w rodzinie, przemoc wśród rówieśników, w otoczeniu, wobec zwierząt, nie
pojawiła się jednak przemoc seksualna. Warto zastanowić się, co jest tego powodem.
Czy brakuje wśród dzieci wiedzy i świadomości o rodzaju takiej przemocy, czy ktoś
już poruszał z nimi tą tematykę, czy wstydzą się o tym rozmawiać, czy jest to temat
tabu, którego nie porusza się ani w domu, ani w szkole? Niewątpliwie temat ten
trzeba poruszać, zwłaszcza w tym przedziale wiekowym, jakim są końcowe klasy
szkoły podstawowej. Jest to czas, kiedy zachodzą duże zmiany hormonalne i budzi
się w człowieku seksualność, zainteresowanie płcią przeciwną, potrzeba bycia
atrakcyjnym, zaimponowania grupie. Konieczne jest przynajmniej zasygnalizowanie
problemu przemocy seksualnej, która może pojawić się ze strony opiekuna,
znajomych rodziny, obcych ludzi, rówieśników, starszych kolegów, anonimowych
osób poznanych w Internecie,
gdyż może to przyczynić się do uniknięcia przez
dzieci wykorzystywania seksualnego, którego skutki są niemal nieodwracalne.
Warto przyjrzeć się także roli mediów w kształtowaniu dojrzałości
emocjonalnej i społecznej uczniów. Wśród wszystkich prac konkursowych, tylko
jedna bezpośrednio dotyczyła agresji spowodowanej wpływem massmediów, kultury
popularnej, modnych wśród dzieci i młodzieży gier komputerowych. Nie można
zapominać, że formy, z którymi dziecko ma najwięcej styczności kształtują jego obraz
świata w największym stopniu. Komunikowanie się dzieci przez telefony komórkowe
stało się codziennością. Niestety telefony poza funkcją komunikacyjną spełniają
niekiedy także funkcję aparatu przemocy – poprzez wysyłanie przykrych smsów,
rozsyłanie wiadomości o konkretnej osobie do wielu osób w trybie natychmiastowym,
dręczenie głuchymi telefonami, bądź telefonami zastraszającymi. Coraz częściej
dzieci doświadczają przemocy także w świecie internetowym – na portalach
społecznościowych, forach dyskusyjnych, poprzez e-maile, umieszczanie w sieci
nagrań/filmów oczerniających. Jawne dręczenie dzieci i młodzieży (zwłaszcza kiedy
dzieje się na oczach innych i nikt nie reaguje a nawet się dołącza) może mieć
tragiczne skutki – wykluczenie, depresja a nawet (co już się kilkukrotnie zdarzyło w
Polsce) próby targnięcia się ofiary na życie. Nie mając dokładnej wiedzy na temat
tego, czy i w jaki sposób są prowadzone rozmowy na ten temat, jako osoby
odpowiedzialne za dzieci (wychowawcy, nauczyciele, pedagodzy, psycholodzy,
instruktorzy zajęć) jesteśmy zobowiązani rozmawiać z podopiecznymi na takie
tematy.
Wiedza o problemie przemocy i świadomość jego istnienia to początek drogi
do funkcjonowania w życiu bez niej. Stanowi dobrą bazę do dalszej pracy nad
zachowaniami, ich rozumieniem, pracy nad emocjami swoimi i innych ludzi, nad
mądrym reagowaniem w zagrażających, ale też zwykłych, codziennych sytuacjach.
Warto podjąć działania, które rozwiną w uczniach odpowiedzialne postawy i
umiejętność radzenia sobie w sytuacjach problemowych.
Wskazania/propozycje do pracy pedagogicznej i psychologicznej
Prace plastyczne dzieci okazały się bardzo dobrym materiałem informacyjnym
o wiedzy dzieci na temat przemocy i postrzeganiu jej w swoim środowisku, życiu.
Na podstawie przeprowadzonej analizy prac i wyciągniętych z niej wniosków
uczniów szkół podstawowych dobrze jest objąć działaniami wspierającymi proces
edukacyjny w szkołach w zakresie rozumienia i świadomości przemocy, zapobiegania
przemocy, wiedzy o możliwościach wsparcia w sytuacjach doświadczania sytuacji
przemocowych, kompetencji behawioralnych w uczestniczeniu w sytuacjach
przemocy.
Propozycje działań profilaktycznych, które można wprowadzić do zajęć
szkolnych:
1) Zajęcia warsztatowe- edukacyjne na temat przemocy.
2) Warsztaty interpersonalne kształtujących i wspierających zachowania społeczne i
prospołeczne.
3) Zajęć z zakresu TZA – Treningu Zastępowania Agresji.
4) Zajęć z zakresu Treningu Asertywności.
5) Zajęcia arteterapeutyczne grupowe.
6) Organizowanie w szkole dni dotyczących przemocy np. Anty-Agresja, Stop
przemocy (regularnie np. raz w miesiącu).
7) Organizowanie konkursów plastycznych i literackich na temat przemocy –
klasowych i ogólnoszkolnych, z organizowaniem pokonkursowych wystaw.
8) Organizowanie warsztatów dramy dotyczących przemocy.
9) Organizowanie zajęć z biblioterapii w szkole lub w pobliskiej czytelni, bibliotece
połączone z autorami książek dla dzieci i młodzieży.
10) Organizowanie zajęć multimedialnych o tematyce przemocy (z uwzględnieniem
filmów, seriali, bajek, reklam, Internetu), z analizą i omówieniem sytuacji widzianych
na pokazywanych materiale.
11) Cykliczne zajęcia z psychologiem skierowane na problemy uczniów związane z
sytuacjami przemocy, oparte na pracy warsztatowej, wykorzystujące formy dostępne
dzieciom.
12) Spotkania z osobami, które mogą stanowić autorytet dla dzieci np. znanymi
osobami z telewizji, osoby związane z kulturą, sztuką, muzyką, które mogą
powiedzieć coś od siebie o zachowaniach przemocowych i ich skutkach.
13) Konstruowanie kontraktów z dziećmi odnośnie zachowań przemocowych, które
mają na celu kształtowanie i utrwalanie postaw i zachowań akceptowanych
społecznie, zgodnie z szacunkiem do drugiego człowieka i zasadami bezpieczeństwa,
oraz postaw w sytuacjach zagrożenia przemocą lub pojawienia się przemocy.
14) Spotkania z psychologiem/seksuologiem na temat przemocy seksualnej – jak
rozpoznać, do kogo się zwrócić w sytuacjach, kiedy dziecko tego doświadcza, jak się
przed tym chronić.
15) Spotkania ze służbami wsparcia publicznego w zakresie przemocy – np.
fundacjami zajmującymi się problemem przemocy jak Fundacja A.R.T Przeciwko
Przemocy, Niebieska Linia, Fundacja Dzieci Niczyje, Grupa Edukatorów Seksualnych
Ponton, Młodzieżowy Telefon Zaufania, Stowarzyszenie W stronę dziewcząt.
16) Spotkania z rodzicami/prawnymi opiekunami: 1) informacyjne o zmianach w
społeczeństwie, zachowaniach agresywnych i przemocowych (również seksualnych),
na które mogą być narażone dzieci (budowanie świadomości zagrożeń płynących ze
środowiska); 2) wspierające – edukacyjne, dotyczące roli wsparcia rodzica i form
wsparcia, jakie opiekun może udzielić dziecku, jak robić to w kompetentny sposób,
jak komunikować się i rozmawiać z dzieckiem na tematy związane z przemocą,
informowanie o konsekwencjach prawnych zaniedbań, zachowań przemocy w
rodzinie.
17) Profesjonalne szkolenia dla nauczycieli, pedagogów dotyczące wspierania dzieci
w sytuacjach przemocy , edukowania dzieci w zakresie tematyki przemocy, sytuacji
odpowiedzialności prawnej w placówkach edukacyjnych w sytuacjach przemocy.
18) Zwracanie uwagi na kompanie społeczne dotyczące przemocy (np. Dzieciństwo
bez przemocy, Bo zupa była za słona, Kampania Rzecznika Praw Dziecka Reaguj,
Masz prawo.)
19) Zwracanie uwagi na dzieci, co do których jest podejrzenie, że jest w stosunku do
nich używana przemoc. Objęcie ich szczególnym wsparciem psychologa, pedagoga.
Podejmowanie współpracy z sądem rodzinnym, kuratelą i asystentami rodziny.
Opracowała Monika Gałkowska
Pedagog specjalny, arteterapeuta
Monika Gałkowska
…………………………………………………
ARTETERAPEUTA
Agnieszka Tobota
………………………………………..
Fundacja