Pracodawca a związki zawodowe Wybrane problemy
advertisement
Pracodawca a związki zawodowe Wybrane problemy zbiorowego prawa pracy Zagadnienia prawne w pytaniach i odpowiedziach, wzory pism JANUSZ ŻOŁYŃSKI Warszawa 2011 Książkę dedykuję moim dzieciom Justynie i Krzysztofowi Spis treści Wykaz skrótów............................................................................................................................ 11 Od autora...................................................................................................................................... 13 Uwagi wstępne ........................................................................................................................... 15 Rozdział I. Spory zbiorowe . .................................................................................................... 17 1.Co to jest spór zbiorowy?..................................................................................................... 17 2.Przedmiot sporu zbiorowego.............................................................................................. 19 3.Niedopuszczalność prowadzenia sporu zbiorowego w celu poparcia indywidualnych roszczeń pracowników ......................................................................... 22 4.Wszczęcie sporu zbiorowego .............................................................................................. 23 5.Spór zbiorowy a przekształcenia własnościowe pracodawcy. (spór zbiorowy a prywatyzacja) . ....................................................................................... 26 6.Spór zbiorowy a zwolnienia grupowe .............................................................................. 27 7.Spór zbiorowy o podwyżkę płac w przypadku obowiązywania zakładowego. układu zbiorowego pracy lub innego porozumienia ..................................................... 28 8.Konsekwencje prowadzenia przez pracodawcę rokowań ze związkami zawodowymi przy uznaniu, że spór zbiorowy w danym przedmiocie. nie może być prowadzony .................................................................................................. 30 9.Czy spór zbiorowy dotyczy wyłącznie całości żądań, czy też może być prowadzony co do części żądań nieobjętych ustawą o rozwiązywaniu. sporów zbiorowych? ............................................................................................................ 31 10.Możliwość rozszerzenia sporu zbiorowego o nowe żądania......................................... 32 11.Spór zbiorowy prowadzony przez związek zawodowy, który utracił uprawnienia zakładowej organizacji związkowej........................................................... 33 12.Rokowania.............................................................................................................................. 34 13.Mediacja.................................................................................................................................. 36 14.Arbitraż . ................................................................................................................................. 38 15.Charakter prawny porozumienia kończącego spór zbiorowy....................................... 41 16.Termin przeprowadzenia referendum strajkowego........................................................ 42 17.Czy w pytaniu referendalnym do załogi w sprawie przeprowadzenia strajku związek zawodowy może postawić kwestie (pytania), które nie były objęte przedmiotem sporu?............................................................................................................. 43 Spis treści 18.Strajk........................................................................................................................................ 44 19.Strajk wielozakładowy w jednym podmiocie organizacyjnym, u którego występuje wielu pracodawców . ........................................................................................ 47 20.Strajk głodowy....................................................................................................................... 49 21.Kiedy strajk jest legalny? ..................................................................................................... 50 22.Czy strajk może być częściowo nielegalny? . ................................................................... 50 23.Udział pracownika w strajku częściowo legalnym.......................................................... 51 24.Status prawny pracownika podczas strajku .................................................................... 52 25.Odpowiedzialność za zorganizowanie i udział w nielegalnym strajku. (akcji protestacyjnej)............................................................................................................. 54 26.Gdzie strajk jest zakazany?.................................................................................................. 61 27.Strajk ostrzegawczy (akcja protestacyjna) . ...................................................................... 62 28.Pozastrajkowe formy protestu w trakcie sporu zbiorowego . ....................................... 63 29.Zawieszenie sporu zbiorowego ......................................................................................... 65 30.Podjęcie sporu zbiorowego uprzednio zakończonego podpisaniem. porozumienia......................................................................................................................... 66 31.Powiadomienie Państwowej Inspekcji Pracy o sporze zbiorowym.............................. 67 32.Rola Państwowej Inspekcji Pracy w sporze zbiorowym ................................................ 68 Rozdział II. Usytuowanie i uprawnienia związków zawodowych u pracodawcy........ 70 1.Utworzenie związku zawodowego.................................................................................... 70 2.Status i uprawnienia zakładowej organizacji związkowej............................................. 72 3.Międzyzakładowa organizacja związkowa . .................................................................... 74 4.Czy związek zawodowy może prowadzić działalność gospodarczą? . ....................... 75 5.Jaki wpływ na związki zawodowe mają zmiany organizacyjne pracodawcy?........... 76 6.Zakładowy układ zbiorowy pracy w razie przejścia części lub całości zakładu pracy na innego pracodawcę . ............................................................................................ 77 7.Prawo związku zawodowego do informacji . .................................................................. 78 8.Czy związek zawodowy musi przekazać pracodawcy informację o liczbie swoich członków? . ............................................................................................................... 83 9.Wypowiedzenie umowy o pracę – zawiadomienie związku zawodowego ............... 84 10.Możliwość ponoszenia konsekwencji służbowych przez działaczy związkowych z tytułu zamieszczenia w referendum strajkowym pytania nieobjętego przedmiotem sporu . ............................................................................................................ 86 11.Ochrona stosunku pracy działacza związkowego .......................................................... 87 12.Czy ochrona stosunku pracy przed rozwiązaniem umowy o pracę. jest absolutna?........................................................................................................................ 92 13.Zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy członka zarządu. związku zawodowego.......................................................................................................... 95 14.Jakie obowiązki spoczywają na pracowniku oddelegowanym do zarządu zakładowej organizacji związkowej wobec jego pracodawcy (zakładu pracy)?........ 98 15.Pełnienie funkcji związkowej poza zakładem pracy a urlop wypoczynkowy . ......... 99 16.Podróż służbowa oddelegowanych do zarządu działaczy związkowych................. 100 Spis treści 17.Prawo pracownika – członka związku zawodowego do zwolnienia. ze świadczenia pracy z zachowaniem wynagrodzenia, w celu wykonania. doraźnej czynności wynikającej z jego funkcji związkowej........................................ 100 18.Ewidencjonowanie czasu pracy pracowników oddelegowanych. do związku zawodowego . ................................................................................................ 103 19.Z kim pracodawca ma obowiązek konsultować wypowiedzenie umowy. o pracę pracownikowi? . .................................................................................................... 105 20.Porozumienie w sprawie zawieszenia stosowania niektórych przepisów. prawa pracy (porozumienie zawarte w trybie art. 91 kodeksu pracy)........................ 106 21.Porozumienie w sprawie stosowania mniej korzystnych warunków. zatrudnienia niż wynikające z umów o pracę (porozumienie zawarte. w trybie art. 231a kodeksu pracy) ...................................................................................... 108 22.Porozumienie w sprawie zawieszenia układu zbiorowego pracy. (porozumienie zawarte w trybie art. 24127 kodeksu pracy) ......................................... 109 23.Co to jest przedstawicielstwo pracowników wyłonione w trybie przyjętym u danego pracodawcy?....................................................................................................... 111 24.Pobór składek związkowych przez pracodawcę............................................................ 112 25.Udostępnianie przez pracodawcę zakładowej organizacji związkowej pomieszczeń i urządzeń niezbędnych do wykonywania. działalności związkowej..................................................................................................... 113 Rozdział III. Wzory pism ....................................................................................................... 115 Wzór nr 1 Pismo związku zawodowego zawierające żądania będące podstawą wszczęcia sporu zbiorowego ........................................................................... 115 Wzór nr 2 Odpowiedź pracodawcy na żądania związku zawodowego . ................... 117 Wzór nr 3 Zawiadomienie Państwowej Inspekcji Pracy o sporze zbiorowym .......... 119 Wzór nr 4 Zawiadomienie Państwowej Inspekcji Pracy o zaistniałym sporze, którego pracodawca nie uznaje za spór zbiorowy........................................ 120 Wzór nr 5 Protokół rozbieżności z rokowań w sporze zbiorowym ............................. 122 Wzór nr 6 Protokół rozbieżności z rokowań w sporze, którego pracodawca. nie traktuje jako spór zbiorowy........................................................................ 125 Wzór nr 7 Wniosek pracodawcy do Ministra Pracy i Polityki Społecznej o wyznaczenie mediatora . ............................................................................... 127 Wzór nr 8 Wniosek pracodawcy do Ministra Pracy i Polityki Społecznej o wyznaczenie mediatora z określeniem zakresu mediacji ........................ 128 Wzór nr 9 Protokół rozbieżności z mediacji w sporze zbiorowym............................... 130 Wzór nr 10 Wniosek do kolegium arbitrażu społecznego................................................ 133 Wzór nr 11 Zawiadomienie prokuratury o nielegalnym strajku. (zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa) . ............................................ 135 Wzór nr 12 Wniosek zarządu zakładowej organizacji związkowej dotyczący zwolnienia ze świadczenia pracy na okres kadencji . .................................. 137 Wzór nr 13 Wniosek o zwolnienie pracownika w celu wykonania. czynności doraźnych . ....................................................................................... 139 Spis treści Wzór nr 14 Wniosek zarządu zakładowej organizacji związkowej o udzielenie informacji o kadrze kierowniczej w zakładzie pracy . ................................. 140 Wzór nr 15 Pismo zakładowej organizacji związkowej wskazujące członków związku podlegających ochronie .................................................................... 141 Wzór nr 16 Porozumienie w sprawie zawieszenia stosowania niektórych przepisów prawa pracy (porozumienie zawarte w trybie. art. 91 kodeksu pracy) ........................................................................................ 142 Wzór nr 17 Porozumienie w sprawie stosowania mniej korzystnych warunków zatrudnienia niż wynikające z umów o pracę (porozumienie zawarte w trybie art. 231a kodeksu pracy)...................................................................... 144 Wzór nr 18 Porozumienie w sprawie zawieszenia układu zbiorowego pracy (porozumienie zawarte w trybie art. 24127 kodeksu pracy) ........................ 146 Wzór nr 19 Wniosek pracodawcy do zakładowej organizacji związkowej o podanie informacji o osobach korzystających z jej ochrony.................... 148 Wzór nr 20 Pozew o odszkodowanie za szkody wyrządzone pracodawcy z tytułu wywołania nielegalnego strajku (akcji protestacyjnej) ............................... 149 Wzór nr 21 Subsydiarny akt oskarżenia pracodawcy dotyczący. nielegalnego strajku (akcji protestacyjnej) .................................................... 154 Wzór nr 22 Regulamin wyboru przedstawiciela załogi wprowadzony. przez pracodawcę .............................................................................................. 158 Literatura ................................................................................................................................... 163 10 Wykaz skrótów Akty prawne k.c. – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm) k.k. – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) Konstytucja RP – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) k.p. – ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) k.p.c. – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) k.p.k. – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) ustawa o KRS – ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 z późn. zm.) ustawa o PIP – ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. Nr 89, poz. 589 z późn. zm.) ustawa o spor. zbior. – ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz. U. Nr 55, poz. 236 z późn. zm.) ustawa o ZFŚS – ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jedn.: Dz. U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 z późn. zm.) ustawa o zwol. grup. – ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844 z późn. zm.) ustawa o zw. zaw. – ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 z późn. zm.) Czasopisma M. Pod. MPP – Monitor Podatkowy – Monitor Prawa Pracy 11 Wykaz skrótów OSNC OSNCP OSNP OSP PiZS Prok. i Pr. Sł. Prac. – Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna – Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych – Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych – Orzecznictwo Sądów Polskich – Prawo i Zabezpieczenie Społeczne – Prokuratura i Prawo – Służba Pracownicza Inne BHP KRS LEX MGPiPS MOP MPiPS NIK NSA PIP SN w.p.s. ZFŚS ZUZP 12 – – – – – – – – – – – – – bezpieczeństwo i higiena pracy Krajowy Rejestr Sądowy System Informacji Prawnej LEX Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej Międzynarodowa Organizacja Pracy Minister Pracy i Polityki Społecznej Najwyższa Izba Kontroli Naczelny Sąd Administracyjny Państwowa Inspekcja Pracy Sąd Najwyższy wartość przedmiotu sporu zakładowy fundusz świadczeń socjalnych zakładowy układ zbiorowy pracy (układ zbiorowy pracy) Od autora W swojej ponad 20-letniej pracy zawodowej (zarówno jako radca prawny, jak i dyrektor naczelny ds. pracowniczych w KGHM Polska Miedź SA w Lubinie oraz wykładowca na wyższej uczelni) zetknąłem się z wieloma zagadnieniami związanymi z szeroko rozumianym zbiorowym prawem pracy. Dotyczyły one funkcjonowania w praktyce ustawy o związkach zawodowych, relacji pracodawca – organizacje związkowe oraz pracodawca – Państwowa Inspekcja Pracy, a także co najmniej kilkudziesięciu sporów zbiorowych (wraz z akcjami strajkowymi), zarówno legalnych, jak i przeprowadzonych niezgodnie z ustawą o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Zaistniałe zdarzenia miały różny charakter i zasięg (były to strajki głodowe, spory dotyczące stosunkowo niedużych podmiotów, jak i spory, strajki obejmujące swoim zasięgiem kilka podmiotów i kilkanaście tysięcy pracowników). W niniejszej pracy zawarłem zarówno własne spostrzeżenia, uwagi, przemyślenia, jak i stanowisko doktryny prawa pracy oraz orzecznictwo sądowe. Przywołana literatura i orzecznictwo mają wyłącznie charakter poglądowy, co może być przydatne w rozwiązywaniu powstałych zagadnień prawnych. Ponadto opracowanie zawiera wzory pism i pozwu z zakresu zbiorowego prawa pracy. Zamiarem moim nie jest jednak udzielenie wyczerpującej odpowiedzi na zaistniałe zjawiska. Opracowanie jest jedynie próbą praktycznego wskazania możliwych rozwiązań. Ze zrozumiałych względów nie jest bowiem możliwe przewidzenie każdej sytuacji. Po pierwsze, każdy przypadek, kazus winien być rozpatrywany indywidualnie. Po drugie, przyjęcie metody prowadzenia rozmów z partnerem społecznym przez pracodawcę i konkretnych rozwiązań uzależnione jest nie tylko od przepisów prawa, lecz i od określonej sytuacji społeczno-gospodarczej i – nie ma co ukrywać – w podmiotach quasi-państwowych od sytuacji politycznej. W pracy tej zamierzałem wskazać pewne możliwości i kierunki konkretnych rozwiązań. Opracowanie przeznaczone jest w szczególności dla pracodawców i związków zawodowych oraz dla praktyków z zakresu zbiorowego prawa pracy. Nie aspiruje tym samym do miana publikacji naukowej sensu stricto. Zawiera aktualny stan prawny, podstawową literaturę, przykładowe orzecznictwo sądowe i poglądy doktryny. Pragnę podziękować Panu dr. hab. Arkadiuszowi Sobczykowi, bez którego inspiracji i merytorycznego wsparcia publikacja ta nie powstałaby. Osobne podziękowania należą się Panu mec. Markowi Korczyńskiemu za cenne uwagi przy redakcji tekstu. Lubin, listopad 2010 r. dr Janusz Żołyński 13 14 Uwagi wstępne Ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych funkcjonuje w prawodawstwie polskim od 1991 r. Niestety, moim zdaniem, jest aktem prawnym nieprzystającym do rzeczywistości – jest zbyt ogólna, nie rozwiązuje wielu problemów występujących w praktyce, a w wielu miejscach jej zapisy są niekompatybilne z zaistniałym stanem faktycznym i prawnym. Stanowisko moje wynika z faktu, że w szczególności np. w art. 7 ust. 2 ustawy o spor. zbior. wskazano, że związek zawodowy wszczynając spór, może uprzedzić, iż w razie nieuwzględnienia wysuniętych żądań zostanie ogłoszony strajk w terminie 14 dni od dnia zgłoszenia sporu. Przepis ten jest w istocie od strony formalnoprawnej przepisem „martwym”. Nieuprzedzenie pracodawcy w przypadku zgłoszenia sporu zbiorowego o możliwości wywołania strajku moim zdaniem nie niweczy tego uprawnienia związku zawodowego. Ponadto, o czym będzie mowa w dalszej części opracowania, nie ma terminu ustawowego (przedziału czasowego), z którego wynikałby obowiązek zakończenia rokowań i mediacji. Niezakończenie rokowań i mediacji w terminie 14-dnio­ wym nie upoważnia – co do zasady – związku zawodowego do przeprowadzenia strajku (także strajku ostrzegawczego). W ustawie nie wskazano także organu, który mógłby na etapie sporu zbiorowego rozstrzygnąć, czy wszczęty spór zbiorowy jest zgodny z art. 1 cytowanej ustawy. Roli tej nie spełnia Państwowa Inspekcja Pracy (w myśl postanowień ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych rolę tę, w pewnym zakresie, mógłby spełniać Minister Pracy i Polityki Społecznej poprzez działalność Departamentu Dialogu i Partnerstwa Społecznego, zakreślając mediatorowi przedmiot mediacji – zob. w rozdziale III wzór nr 8. Wniosek pracodawcy do Ministra Pracy i Polityki Społecznej o wyznaczenie mediatora z określeniem zakresu mediacji). Z tego też względu pojawiają się różne interpretacje i opinie dotyczące poszczególnych zagadnień z zakresu ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, które, niestety, z uwagi na ciężar gatunkowy problematyki doprowadzają niejednokrotnie do niepotrzebnego zaognienia sytuacji. Ponadto w wielu sytuacjach organizacje związkowe wykorzystują te opinie wyłącznie w celu dodatkowego wywarcia nacisku na pracodawcę. Ustawa nie reguluje problematyki zawieszenia sporu zbiorowego. Konsekwencją powyższego braku uregulowań prawnych jest to, że przy uporczywym trwaniu związków zawodowych w sporze, spór ten może się od strony formalnoprawnej „tlić” latami, nie doprowadzając do rozwiązania zaistniałego problemu. Może być zatem w dogodnej chwili „wyciągnięty na światło dzienne” i poprzez referendum doprowadzić do strajku 15 Uwagi wstępne nawet po wielu latach. Z tego też względu ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych wymaga stosownej nowelizacji, jeśli nie uchwalenia nowego aktu prawnego. Podobnie sytuacja przedstawia się z ustawą o związkach zawodowych. Ustawa ta, moim zdaniem, daje nadmierną ochronę (w zakresie liczby osób jej podlegających) działaczom związkowym. W zakładzie pracy zatrudniającym kilka tysięcy pracowników należących do jednego związku ochrona ta będzie przysługiwała nawet kilkudziesięciu osobom. Z pewnością taka liczba członków związku zawodowego aktywnie nie angażuje się w spory z pracodawcą i nie powinna być chroniona. Ponadto możliwość utworzenia związku zawodowego już przez 10 pracowników, bez względu na liczbę zatrudnionych w danym zakładzie pracy, powoduje patologiczną sytuację, gdy w jednym podmiocie jest kilkadziesiąt zakładowych organizacji związkowych. Ze swojej strony uważam, że parytet uprawniający do utworzenia związku zawodowego u jednego pracodawcy winien być uzależniony od liczby zatrudnionych tam pracowników. Krytycznie należałoby się także odnieść do możliwości tworzenia międzyzakładowych organizacji związkowych. Sama idea tworzenia takich struktur jest zasadna. Jednakże możliwość tworzenia ich w każdym wypadku – moim zdaniem – nie znajduje już merytorycznego uzasadnienia. Mam tutaj na myśli możliwość tworzenia takich struktur na przykład w podmiotach, które zatrudniają nawet wiele tysięcy pracowników, a ich struktura organizacyjna powoduje, że mamy do czynienia z kilkoma pracodawcami. Tak jest między innymi w przypadku spółek akcyjnych mających oddziały, z których to każdy oddział posiada przymiot pracodawcy w rozumieniu art. 3 k.p. Znane mi są wypadki, gdzie w takiej sytuacji powstaje międzyzakładowy związek zawodowy, który powoduje jedynie rozbicie ruchu związkowego, a jedynym celem jego utworzenia jest zapewnienie ochrony pewnej grupie pracowników (np. w przedsiębiorstwie wielotysięcznym i wielozakładowym powstaje międzyzakładowy związek zawodowy skupiający po kilku pracowników z poszczególnych zakładów oraz z uwagi na brak 10 członków w jednym zakładzie – skupiają po 1–2 pracowników z innych podmiotów – przyjmują do związku pracowników z innych zakładów, niezwiązanych z przedsiębiorstwem podstawowym, jak niewielki zakład ślusarski albo piekarnia czy szkoła). Poza tym pragnę wskazać, że obecna konstrukcja przepisów zarówno ustawy o związkach zawodowych, jak i ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych powoduje, że niejednokrotnie pojawiają się opinie, które dokonują wykładni tych aktów w sposób jednostronny, wyłącznie na rzecz związków zawodowych. Podobne stanowisko w wielu wypadkach przyjmuje Państwowa Inspekcja Pracy, która również dokonuje wykładni przepisów jednostronnie, na rzecz związków zawodowych, a ponadto swoimi działaniami – nakazami i wystąpieniami skierowanymi do pracodawców – stawia te podmioty na zgoła straconej pozycji w relacjach ze związkami zawodowymi. 16 Rozdział I Spory zbiorowe 1. Co to jest spór zbiorowy? W rozumieniu przepisów prawa pracy spory możemy podzielić na spory indywidualne i spory zbiorowe (grupowe). Spory indywidualne wynikają z różnicy stanowisk pracownika i pracodawcy co do treści uprawnień lub obowiązków stron objętych stosunkiem pracy. Taki spór może być rozstrzygnięty polubownie pomiędzy pracownikiem i pracodawcą lub poprzez stosowne orzeczenie sądowe. Spór zbiorowy jest z kolei konfliktem na linii pracownicy – pracodawca i dotyczy warunków pracy, płacy, świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych. Spory zbiorowe dzielą się na spory o prawo (np. realizację przez pracodawcę obowiązków wynikających z ustawy o ZFŚS) oraz spory o interesy (np. o wypłatę przez pracodawcę odsetek za zaległości od niedokonanych wpłat na fundusz socjalny). Spór zbiorowy dotyczy zatem określonej zbiorowości, interesów większej grupy pracowników. „Liczba mnoga” odróżnia spór zbiorowy od sporu indywidualnego. Stroną sporu zbiorowego nie może być zatem pracownik jako jednostka, a także pracownik jako jednostka nie może inicjować sporu zbiorowego. W ramach sporu zbiorowego nie mieszczą się żądania przywrócenia do pracy indywidualnego pracownika, z wyjątkiem sytuacji, gdy pracodawca rozwiązał stosunek pracy z prowadzącym spór zbiorowy działaczem związkowym (zob. w niniejszym rozdziale podrozdział 3. Niedopuszczalność prowadzenia sporu zbiorowego w celu poparcia indywidualnych roszczeń pracowników oraz podrozdział 18. Strajk). Przepisy jednak nie wskazują, jaka liczba pracowników uznana zostanie już za „zbiorowość”, która spowoduje, że powstały konflikt może przybrać charakter sporu zbiorowego w świetle prawa pracy. Stronami sporu zbiorowego są pracodawca i pracownicy reprezentowani przez związki zawodowe. W imieniu pracowników, u których nie działa związek zawodowy, spór może prowadzić organizacja związkowa, do której pracownicy zwrócili się o reprezentowanie ich interesów. Przepis nie precyzuje jednak, co należy rozumieć przez sformułowanie, że w danym zakładzie pracy nie działa związek zawodowy. Niewątpliwie chodzi tutaj o taką sytuację, gdy uprzednio powstały związek zawodowy zaprzestał działalności (uległ likwidacji lub został wykreślony z rejestru sądowego z powodu spadku liczby członków związku poniżej wymaganego minimum 10 członków). Ustawa nie określa 17 Rozdział I. Spory zbiorowe także trybu zwrócenia się pracowników o reprezentowanie ich interesów. Przyjmuje się, że winni to zrobić w sposób demokratyczny. Procedura wyrażania woli w tej sprawie powinna umożliwić zajęcie stanowiska przez wszystkich pracowników. Pracownicy udzielający pełnomocnictwa związkowi zawodowemu muszą jednocześnie sprecyzować zakres żądań w stosunku do pracodawcy oraz określić granice umocowania. W związku z powyższym należałoby uznać, że powinni oni dokonać tego na piśmie. Jeżeli jednak w zakładzie pracy działa zakładowa organizacja związkowa, to wszyscy pracownicy skazani są na reprezentowanie przez nią interesów pracowniczych w sporze z pracodawcą. Stąd niezależnie od woli pracowników związki zawodowe mają monopol na reprezentowanie ich w sporach zbiorowych. Spór zbiorowy może zatem wszcząć i prowadzić tylko i wyłącznie związek zawodowy. W świetle obowiązującej ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych pracownicy nie mogą tworzyć specjalnych reprezentacji (pozazwiązkowych) do prowadzenia sporu. Jeżeli określona zbiorowość pracowników bez udziału związków zawodowych prowadzi spór, protest lub określoną akcję skierowaną przeciw pracodawcy, nie jest to spór zbiorowy w rozumieniu ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych i tym samym nie podlega jej reżimowi prawnemu. W tym miejscu należałoby wskazać, że jedynie w przypadku konfliktów pomiędzy pracownikami a pracodawcami, które ze względów formalnoprawnych nie mogą być rozpatrywane w ramach przepisów ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, a ich rozwiązanie jest istotne dla zachowania spokoju społecznego, rolę moderatora spokoju społecznego formalnoprawnie mogą pełnić wojewódzkie komisje dialogu społecznego działające w oparciu o rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 lutego 2002 r. w sprawie wojewódzkich komisji dialogu społecznego (Dz. U. Nr 17, poz. 157). W praktyce rola tych komisji jest jednak znikoma, dlatego można uznać, że w tym zakresie brak jest stosownej regulacji prawnej, która w sposób sformalizowany określałaby tryb i warunki takiego protestu. Takie zachowania – zarówno pracowników, jak i pracodawcy. – nie mogą jednak naruszać szeroko rozumianego porządku prawnego obowiązującego w państwie polskim, tj. nie mogą naruszać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, organizacji i czasu pracy. Nie mogą także wyrządzać szkody w mieniu pracodawcy, naruszać przepisów prawa karnego, spokoju społecznego itp. Tego typu konflikty winny być rozwiązywane w poszanowaniu godności pracowniczej i powszechnie obowiązujących zasad współżycia społecznego. W tym miejscu należy także zaznaczyć, że jeżeli u pracodawcy funkcjonuje więcej niż jedna organizacja związkowa, każda z nich może odrębnie reprezentować swoich członków (pracowników) lub utworzyć wspólną reprezentację w celu prowadzenia sporu zbiorowego. Spór zbiorowy może być zatem jeden lub może ich być nawet kilka. Jedna zakładowa organizacja związkowa może być także jednocześnie stroną kilku sporów zbiorowych. Wszystko to będzie zależało od przyjętych stanowisk zakładowych organizacji związkowych oraz przyjętej przez nie metody wywarcia nacisku na pracodawcę. Zob. w niniejszym rozdziale podrozdział 4. Wszczęcie sporu zbiorowego. 18 2. Przedmiot sporu zbiorowego 2. Przedmiot sporu zbiorowego Zakres przedmiotowy sporu zbiorowego określony został w art. 1 ustawy o spor. zbior. Zgodnie z tym przepisem spór zbiorowy może dotyczyć tylko i wyłącznie czterech zagadnień: 1) warunków pracy, 2) warunków płacy, 3) świadczeń socjalnych, 4) praw i wolności pracowników lub innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych. Zamieszczony w ustawie katalog ma charakter enumeratywny (choć przedmiotowe określenie warunków sporu zbiorowego w praktyce wywołuje bardzo duże kontrowersje, trudności interpretacyjne, a tym samym liczne wątpliwości i niejasności). Z tego też względu spory niemieszczące się w zakresie definicji sporu zbiorowego nie są sporami w rozumieniu ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Niedopuszczalne jest zatem ich rozwiązywanie w oparciu o przepisy cytowanej ustawy. Stąd wszelkie akcje protestacyjne dotyczące na przykład reorganizacji przedsiębiorstwa, jego rozwoju, strategii, przekształceń własnościowych, sposobu zarządzania podmiotem, wyboru władz, które w imieniu pracodawcy zarządzają zakładem, nie mogą być poddane pod spór zbiorowy w świetle przepisów ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Warunki pracy Ustawa, a także inne przepisy prawa pracy nie precyzują pojęcia warunków pracy. Mogą być rozumiane rozmaicie. W doktrynie prawa pracy niektórzy przyjmują węższe rozumienie tego pojęcia: warunki, w jakich praca jest wykonywana (okoliczności świadczenia pracy); inni natomiast – szersze rozumienie, tj. obejmują tym pojęciem również istotne treści stosunku pracy. Na tym tle występuje na przykład problem z zakwalifikowaniem do warunków umowy o pracę, a tym samym zakwalifikowaniem do warunków pracy rodzaju umowy o pracę (umowy terminowe i bezterminowe). Pomimo braku definicji prawnych w tym zakresie opowiadam się za szerokim ujęciem warunków pracy, a tym samym bez wątpienia należy jednak przyjąć, że są to takie czynniki, jak: – środowisko pracy, – organizacja pracy, – warunki BHP i przeciwpożarowe, – wyposażenie zakładu pracy, – infrastruktura społeczna w zakładzie, – dostępność do służby zdrowia, – dostępność do środków komunikacji (dojazdy do pracy), – stan techniczny uzbrojenia pracy, 19
