Problemy Współczesnej Epidemiologii Wojskowej

Krzysztof Chomiczewski
PROBLEMY WSPÓŁCZESNEJ
EPIDEMIOLOGII WOJSKOWEJ
Konferencja „Epimilitaris”, Ryn, 18-21.09.2012
1
Termin epidemiologia wywodzi się od trzech greckich
słów : Epi, Demos i Logos. Epi znaczy „na", „nad", Demos —
„ludność", Logos — „nauka".
Wywodząc przedmiot tej nauki z samej nazwy,
można stwierdzić, że epidemiologia jest nauką, która
zajmuje się badaniem czynników wywierających wpływ na
stan ludności i jej zdrowie.
2
Przez wiele ubiegłych lat epidemiologia
stanowiła dyscyplinę, która związana była ściśle ze
zwalczaniem epidemii chorób zakaźnych.
W krajach rozwiniętych, gdzie częstość chorób zakaźnych
wyraźnie zmniejszyła się, cele i zadania epidemiologii uległy
poszerzeniu, obejmując szereg innych problemów zdrowotnych
ludności, takich jak choroby przewlekłe, wypadki, zatrucia i inne.
3
Środowisko
Czynniki
gospodarza
Swoiste czynniki
chorobotwórcze
Triada epidemiologiczna czynników warunkujących zdrowie
populacji
4
Zmiany zachodzące współcześnie w doktrynach dotyczących działania sił
zbrojnych w okresie pokoju i przewidywanego na okres wojny muszą musza
znaleźć odbicie w formułowaniu celów stawianych przed epidemiologią wojskową.
Specyfika współczesnych działań Sił Zbrojnych to:
 duża mobilność w działaniach bojowych,
 zagrożenie użyciem różnych rodzajów broni, szczególnie masowego rażenia
(przewidywanie zagrożeń),
 nasilanie się lokalnych konfliktów zbrojnych, często o charakterze wojen
domowych toczących się długo na określonym terenie, stwarzających duże
zagrożenie również dla ludności cywilnej,
 zagrożenie atakami terrorystycznymi, w tym z użyciem BMR,
 działania w misjach pokojowych stabilizacyjnych i bojowych w odległych
rejonach o krańcowo odmiennych warunkach klimatycznych, sanitarno –
higienicznych i dużym zagrożeniu epidemicznym.
5
Zakres zainteresowań współcześnie rozumianej,
szeroko pojętej epidemiologii wojskowej powinien obejmować
także przewidywaną ocenę skutków zdrowotnych dla
populacji ludzkiej:
 ataku wojskowego lub terrorystycznego za pomocą biologicznych lub
chemicznych środków masowego rażenia;
 ataku wojskowego lub terrorystycznego przy użyciu źródeł
promieniowania jonizującego o znacznej intensywności i krótkim czasie
działania lub o małej intensywności i długim okresie działania;
 katastrof obejmujących penetracje do środowiska dużych ilości
chemikaliów, transportowanych i używanych przez gospodarkę;
 ataku wojskowego, terrorystycznego lub innych zdarzeń związanych z
masowymi obrażeniami mechanicznymi, termicznymi oraz urazami
psychicznymi.
6
Znajomość zagadnień epidemicznych w wymienionych sytuacjach jest
bardzo istotna dla sił zbrojnych z uwagi na to, że mogą się one odnosić zarówno do
działań wojennych, jak i katastrof w czasie pokoju - wojskowe służby medyczne
powinny być dobrze przygotowane do podjęcia stosownych działań.
Rolą epidemiologów wojskowych powinno być przygotowanie personelu
medycznego sił zbrojnych do oceny potencjalnych skutków zdrowotnych w skali
zagrożonej populacji (zarówno żołnierzy jak i ludności cywilne) w wymienionych
sytuacjach.
Z uwagi na narastające negatywne skutki obciążeń psychicznych
wynikających z rozwoju cywilizacji należy liczyć się we współczesnych i
przyszłych działaniach wojennych urazów i chorób psychicznych, które należy
przewidzieć jako skutki natychmiastowe lub odległe.
7
Główne problemy współczesnej epidemiologii
chorób zakaźnych to:
 choroby nawracające (reemerging diseases) –
choroby, które po okresie „wyciszenia epidemiologicznego” pojawiły się
ponownie i stanowią istotne zagrożenie zdrowotne populacji [m.in.
gruźlica, cholera, błonica, żółta gorączka, meningokokowe zapalenie opon
mózgowo-rdzeniowych];
 nowo pojawiające się, dotychczas nieznane
zakażenia wywołujące epidemie i pandemie
(emerging diseases)
8
CDC Global Health Protection:
A Decade of Emerging and Re-Emerging Infectious Diseases
Latvia:
Diphtheri
a (2000)
Rep.of Georgia: Amebiasis
(1998); diphtheria (1995)
Ukraine:
Diphtheria
(1992-96)
Turkey:
Polio (1997)
West Nile Virus
Nipah
Monkeypox
Tadjikistan:
Typhoid fever
(1996)
Romania:
Measles (1998);
Hong Kong:
Avian flu (1997)
Albania:
Polio (1997)
U.S.-Mexico
boarder:
Dengue (1999)
India: Plague
(1994)
Nicaragua:
Leptospirosis (1995);
Dengue (1994)
Palau:
Dengue (1998)
SARS
(2003)
Haiti and the
Dominican
Republic:
Polio, measles
(2000)
El Salvador:
Dengue (2000)
Japan: E.coli
O157:H7 (1996)
Palau, Micronesia,
Guam: Measles (199495)
Saudi Arabia,
Yemen: RVF (2000)
Panama: HPS
(1999-2000)
Costa Rica: Measles (1999)
Columbia: MDR TB (1997)
DR of Congo: Polio
(2000); Marburg
(1999); Ebola (1995)
Ecuador:
Plague (1998)
Bolivia:
Measles
(2000);
Sudan: Louseborne
relapsing fever
(1999)
Kenya: Cholera,
RVF (1997)
Angola:
Polio(1999),
Marbourg (2005)
Namibia:
Polio (1993)
Argentina:
Botulism, MDRTB (1997)
Uganda: Ebola (2000);
O’nyong-nyong fever
(1997)
Zambia:
Measles (2000)
Malaysia:
Nipah (1999)
Micronesia:
Cholera (2000)
Nauru: Typhoid
fever (1999)
South Africa:
Epidemic
dysentery
(1996)
9
WYBRANE NOWE PATOGENY, KTÓRE ZIDENTYFIKOWANO
W OSTATNICH LATACH ( ogółem > 35 od 1972 roku )
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
1976 – wirus Ebola – gorączka krwotoczna Ebola;
1982 - Escherichia coli 0157:H7 – biegunka krwotoczna, zespół hemolitycznomocznicowy;
1982 – Borrelia burgdorferi – borelioza z Lyme;
1983 - wirus HIV – AIDS. Prawdopodobnie „przeskok” małpiego wirusa SIV na
człowieka (HIV-1 pochodzi od szympansa, HIV-2 od mangaby szarej);
1988 – wirus zapalenia wątroby typu E (HEV);
1989 – wirus zapalenia wątroby typu C (HCV);
1991 – wirus Guanarito – wenezuelska gorączka krwotoczna;
1994 - wirus Sabia – brazylijska gorączka krwotoczna;
1997 – Hantawirus – gorączka krwotoczna z zespołem nerkowym;
1997 – wirus ptasiej grypy H5NI (Hongkong) – 18 chorych (6 zmarło), sytuację
opanowano po wybiciu 1,4 mln kurcząt;
2002/2003 – koronawirus SARS – zespól płucny SARS.
2003-2005 – ponownie wirus ptasiej grypy H5N1.
10
GŁÓWNE CZYNNIKI RYZYKA UŁATWIAJĄCE
ROZPRZESTRZENIANIE SIĘ ZAKAŻEŃ:
ZWIĘKSZENIE LICZBY LUDNOŚCI I PRZEDŁUŻENIE DŁUGOŚCI
ŻYCIA;
GWAŁTOWNY ROZWÓJ MIĘDZYNARODOWEGO TRANSPORTU
LOTNICZEGO I NASILAJĄCA SIĘ MIGRACJA LUDNOŚCI;
ROZWÓJ OGROMNYCH AGLOMERACJI MIEJSKICH O
WYSOKIM ZAGĘSZCZENIU LUDNOŚCI I NIEDOSTATECZNEJ
INFRASTRUKTURZE SANITARNEJ ( WODA PITNA, ŚCIEKI);
GLOBALIZACJA HANDLU, ZMIANY PROCESU PRODUKCJI,
PRZETWARZANIA I PRZECHOWYWANIA ŻYWNOŚCI;
11
GŁÓWNE CZYNNIKI RYZYKA UŁATWIAJĄCE
ROZPRZESTRZENIANIE SIĘ ZAKAŻEŃ (c.d.):
KATAKLIZMY EKOLOGICZNE I WOJNY, NIEDOŻYWIENIE I
GŁÓD;
NISZCZENIE ŚRODOWISKA NATURALNEGO POWODUJE
KONTAKT Z NIEZNANYM ŚRODOWISKIEM ZWIERZĄT (w tym
owadów) – WYSOKIE ZAGROŻENIE RÓŻNYMI CHOROBAMI;
ZMIANY TECHNOLOGII UPRAWY ROŚLIN I HODOWLI
ZWIERZĄT ( np. antybiotyki paszowe );
INTERWENCJE MEDYCZNE – NIEPRZESTRZEGANIE
PROCEDUR, ANTYBIOTYKOTERAPIA.
12
NAJGROŹNIEJSI ZABÓJCY
( najnowsze dane WHO opublikowane w 2008 roku)
• HIV/AIDS –2 miliony zgonów, 9,2 miliona
nowych zachorowań rocznie (2007);
• GRUŹLICA – 1,7 miliona zgonów, 9,2 mln.
nowych zachorowań rocznie (2006);
• MALARIA – >1 milion zgonów, 500
milionów nowych zachorowań rocznie
(2006).
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
NADZÓR EPIDEMIOLOGICZNY
Nadzór epidemiologiczny polega na ścisłej obserwacji
wszystkich kontaktów z osobami chorymi w celu wczesnego wykrycia
nowych zachorowań, przy czym swoboda poruszania się tych osób nie
jest ograniczona.
Przez nadzór epidemiologiczny rozumie się również stałą
obserwację różnych zjawisk związanych z występowaniem i szerzeniem
się choroby, co polega na gromadzeniu i analizie ważnych danych o
zachorowaniach, które są następnie rozpowszechniane w formie
raportów wśród instytucji odpowiedzialnych za zwalczanie chorób.
33
Technika nadzoru epidemiologicznego jest różna w zależności
od choroby i polega na przygotowaniu informacji o chorobowości i
umieralności lub na skomplikowanych badaniach laboratoryjnych albo
terenowych.
Nadzór epidemiologiczny dostarczył już wiele bardzo
wartościowych informacji na temat czynników etiologicznych chorób
zakaźnych.
Informacje takie stanowią podstawę wczesnej identyfikacji
epidemii i planowania kampanii szczepień ochronnych oraz innych
czynności koniecznych do zwalczania choroby.
34
Wywiad medyczny (MedInt) – ważne narzędzie rozpoznania
epidemiologicznego
35
Problemy kadrowe
 W 2011 roku niedobór specjalistów epidemiologów wynosił 42 dla etatów wojskowych ( w
sumie 47 etatów) i 18 dla etatów cywilnych. W związku z przewidywaną redukcją etatów w WOMP-ach
te liczby mogą się nieco zmniejszyć.
 Sytuacja niedoboru specjalistów epidemiologów uwarunkowana jest z jednej strony
ubytkiem epidemiologów kończących zawodową służbę wojskową, z drugiej
zwiększonym zapotrzebowaniem na tych specjalistów wynikającym z nowej struktury
etatowej i zadań CRE SZ RP, WOMP i szpitali wojskowych.
 W związku ze zmianami w strukturze i nowymi zadaniami dla wojskowej służby zdrowia
związanymi z zabezpieczeniem przeciwepidemicznym Sił Zbrojnych, zarówno w kraju
jak i w licznych misjach zagranicznych, często w strefach geograficznych o wysokim
zagrożeniu zdrowotnym, niezbędne jest zwiększenie wysoko specjalistycznych kadr
epidemiologów.
 Niepokoi niewielka ilość specjalistów epidemiologów w Wojskowych Ośrodkach
Medycyny Prewencyjnej i w Centrum Reagowania Epidemiologicznego SZ. To samo
musi dotyczyć stacjonarnych zakładów opieki zdrowotnej, zwłaszcza w zakresie
zwalczania zakażeń szpitalnych (zakładowych).
36

Aktualnie specjalizują się z epidemiologii 33 osoby, w tym tylko 6
lekarzy, pozostali to farmaceuci, biolodzy i lekarze weterynarii.

Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii jako jedyna placówka
podległa Ministrowi Obrony Narodowej posiada akredytację do
prowadzenia specjalizacji z epidemiologii i dysponuje przyznanymi 25
miejscami specjalizacyjnymi.

Liczba specjalistów epidemiologów w wojskowej służbie zdrowia
jest nadal wysoce niewystarczająca i nie pozwala na właściwe
profesjonalne zabezpieczenie przeciwepidemiczne wojsk i placówek
wojskowej służby zdrowia. Tę trudną sytuację częściowo rekompensuje
fakt, iż duża część kadry w CRE SZ RP i Wojskowych Ośrodkach
Medycyny Prewencyjnej posiada specjalizacje pokrewne (higiena i
epidemiologia wojskowa Io, higiena wojskowa IIo). Są to oficerowie i
nieliczni pracownicy cywilni, którzy te specjalizacje zdobyli przed laty i
posiadają duże doświadczenie w realizacji zadań epidemiologii i higieny
wojskowej w praktyce
37
38
39