Rola selektyn w rozwoju odpowiedzi zapalnej

diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics
2012 • Volume 48 • Number 3 • 347-351
Praca poglądowa • Review Article
Rola selektyn w rozwoju odpowiedzi zapalnej
The selectins role in the development of inflammatory response
Michał Żerdziński1, Monika Rychlik2, Robert Partyka3
1
Oddział Chorób Wewnętrznych i Diabetologii, WSS Nr 5 w Sosnowcu, 2Collegium Medicum UJ w Krakowie,
3
Katedra Anestezjologii, Intensywnej Terapii i Medycyny Ratunkowej ŚUM w Zabrzu
Streszczenie
Podjęto próbę krótkiego omówienia informacji dotyczących cząsteczek adhezyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem selektyn. Przedstawiono budowę tych glikoprotein, podział, nazewnictwo, podstawowe ligandy, a także ich rolę w rozwoju reakcji
zapalnej, ze szczególnym uwzględnieniem mechanizmów rekrutacji leukocytów.
Summary
The short analysis of general information concerning cell adhesion molecules has been taken with particular consideration of
selectins. The molecular structure, terminology, function and their role in pathological diseases, especially in the leukocytes
recruitment mechanisms has been presented.
Słowa kluczowe:cząsteczki adhezyjne, integryny, kadheryny, selektyny, leukocyty
Key words:cell adhesion molecules, integrins, kadherins, selectins, leukocytes
Cząsteczki adhezyjne (cell adhesion molecules - CAMs),
określane również terminem adhezyn, to grupa glikoprotein o zróżnicowanej budowie, którym w warunkach fizjologicznych przypisywana jest istotna rola w regulacji szeregu
procesów związanych z utrzymaniem ciągłości tkankowej,
oddziaływaniami komórek pomiędzy sobą, a także z macierzą zewnątrzkomórkową. Podkreśla się ich rolę w generowaniu odpowiedzi odpornościowej organizmu, zapewniają
one prawidłowy przebieg interakcji pomiędzy komórkami
immunologicznie kompetentnymi oraz ich krążeniem pomiędzy układem limfatycznym a krwią obwodową, uczestniczą
w mechanizmach migracji leukocytów do śródbłonka i rekrutacji do ognisk zapalnych. Adhezynom przypisywana jest
w warunkach fizjologicznych kluczowa rola w przekazywaniu sygnałów ze środowiska zewnętrznego do odpowiednich
struktur komórkowych, w ten sposób uczestniczą w regulacji
procesów różnicowania proliferacji, migracji i apoptozy [1, 2,
3]. W związku z powyższym, zaburzenia w ekspresji adhezyn mogą wiązać się ze znacznymi zakłóceniami nie tylko
aktywności układu immunologicznego, ale przebiegu wielu
komórkowych procesów metabolicznych [4, 5].
Cząsteczki adhezyjne stanowią integralną składową błon
komórkowych. W ich strukturze wyróżnia się:
• domeny wewnątrzkomórkowe, zazwyczaj krótkie, połączone z cytoszkieletem, przekazując sygnał do struktur
komórkowych warunkują spełnianie określonych funkcji
• domeny transbłonowe , determinujące ich własności receptorowe
• domeny zewnątrzkomórkowe o zróżnicowanej wielkości,
posiadające własności receptorowe dla swoistych ligandów, stanowią pierwsze ogniwo w przekazywaniu sygnału
z przestrzeni pozakomórkowej do wnętrza komórki
W organizmie cząsteczki adhezyjne mogą występować
w dwóch postaciach: jako białka związane ze strukturami
komórkowymi lub w postaci rozpuszczalnej, pozbawione
domen transbłonowych i wewnątrzkomórkowych, obecne
w płynach ustrojowych [6, 7].
W zależności od udziału w regulacji określonych procesów
i spełnianych funkcji wyróżnia się wśród cząsteczek adhezyjnych szereg grup/rodzin, z których do najważniejszych
zalicza się:
Cząsteczki immunoglobulinopodobne. Heterogenna duża
rodzina adhezyn o budowie zbliżonej do immunoglobulin, do
której zaliczane są cząsteczki adhezji międzykomórkowej
(ICAM), cząsteczki adhezji komórkowej naczyń (VCAM),
cząsteczki adhezji komórkowej płytkowo-śródbłonkowej
(PECAM) oraz cząsteczki adhezji neuronów (NCAM) [ 1, 2]
Integryny. Nadrodzina heterodimerycznych białek adhezyjnych, zbudowanych z połączonych wiązaniami niekowalencyjnymi podjednostek α i β uczestniczących w interakcjach
347
Rola selektyn w rozwoju odpowiedzi zapalnej
pomiędzykomórkowych. Sekwencje aminokwasowe domen
zewnątrzkomórkowych tych podjednostek mają decydujące znaczenie dla powinowactwa integryn do określonych
ligandów Warunkiem determinującym aktywację integryn
jest obecność w domenie zewnątrzkomórkowej charakterystycznych miejsc wiążących jony wapniowe. Cząsteczki
adhezyjne należące do tej grupy uczestniczą w przekazywaniu sygnałów pomiędzy macierzą zewnątrzkomórkową
i strukturami komórkowymi, w ten sposób pośrednicząc
w regulacji szeregu procesów metabolicznych w komórkach
[3, 8, 9, 10]. Przypisuje się integrynom istotną rolę w procesach migracji komórek nowotworowych i tworzenia przerzutów. Przedmiotem licznych badań jest udział integryn
w regulacji proliferacji komórek, ich przeżycia i procesach
angiogenezy, a zatem można uznać, że pełnią istotne funkcje w procesach uzyskiwania przez komórki nowotworowe
fenotypu inwazyjnego [11, 12, 13, 14].
Kadheryny. Do tej rodziny należy ponad 30 białek o zbliżonej budowie uczestniczących w regulacji procesów oddziaływań pomiędzykomórkowych,. Posiadają zdolność tworzenia
homodimerów z kadherynami tego samego rodzaju, co jest
determinowane obecnością w domenie zewnątrzkomórkowej – podobnie jak w integrynach - miejsc wiążących jony
wapniowe. Przekazywanie sygnału przebiega poprzez wiązanie domeny wewnątrzkomórkowej kadheryn z elementami
cytoszkieletu komórki (filament aktynowy), reagując z białkami z grupy katenin. Na tej drodze realizowany jest przekaz informacji pomiędzy komórkami oraz udział kadheryn
w procesach zachowania ciągłości tkankowej. W zależności
od miejsca działania wyróżnia się kadheryny neuronalne,
endotelialne i łożyskowe [1, 15].
Selektyny. Do tej rodziny należą trzy glikoproteiny o zbliżonej budowie, które uczestniczą w procesach diapedezy tj.
„toczenia się”, rekrutacji leukocytów. Podobnie jak w odniesieniu do kadheryn i integryn, istotnym czynnikiem aktywacji
jest obecność w N-terminalnym fragmencie domeny zewnątrzkomórkowej selektyn, miejsc wiążących jony wapniowe
(tzw. domena lektyno-podobna). Obok elementu lektynopodobnego wyróżnia się w strukturze domeny zewnątrzkomórkowej selektyn fragment o budowie zbliżonej do naskórkowego czynnika wzrostu (epidermal growth factor – EGF)
a także położony najbliżej domeny transbłonowej element
o zmiennej liczbie sekwencji homologicznych do białek regulujących układ dopełniacza (CR), związanych
z C-terminalnym fragmentem domeny zewnatrzkomórkowej. Selektywny występują zarówno w postaci związanej
z błonami cytoplazmatycznymi komórek jak i w mogą być
uwalniane do krążenia i są obecne w płynach ustrojowych
w formie rozpuszczalnej, pozbawionej domeny transbłonowej i wewnątrzkomórkowej. Działają one zawsze w połączeniu ze śródbłonkiem [17], ponieważ ich zasadniczą funkcją
- w przeciwieństwie do innych cząsteczek adhezyjnych - jest
przyłączenie leukocytów do śródbłonka, przy czym liczne
348
badania wskazują, że selektyny pośredniczą w toczeniu zarówno neutrofili, jak i monocytów oraz limfocytów do ściany
naczyń krwionośnych. Realizując tę funkcję selektyny pełnią
kluczową rolę w rekrutacji leukocytów do ogniska zapalnego
[16, 17, 18, 19].
Biorąc pod uwagę, że przedmiotem wielu badań są zależności pomiędzy stanem zapalnym a rozwojem nowotworów,
w pełni zrozumiała wydaje się liczba prac dotyczących różnych aspektów udziału selektyn w procesach karcinogenezy,
proliferacji, przerzutowania. Obecność komórek, które uległy
transformacji nowotworowej i wytwarzane przez nie różne
czynniki wzrostu, cytokiny i chemokiny stanowią sygnał stymulujący procesy rekrutacji różnych populacji leukocytów
(neutrofile, monocyty, makrofagi itp.) do środowiska guza.
To złożony, przebiegający wieloetapowo proces w którego
efekcie m.in. dochodzi do znacznego powiększenia objętości guza. Różnego typu komórki zapalne mogą stanowić
nawet do 50% objętości guza nowotworowego. Zapoczątkowuje ten proces „toczenie się” leukocytów, ich rekrutacja w pobliże środowiska zapalnego. Selektyny obecne na
powierzchni przemieszczających się leukocytów łączą się
z ligandami obecnymi na powierzchni komórek śródbłonka,
w ten sposób dochodzi do aktywacji leukocytów, wytwarzania
przez nie szeregu cytokin prozapalnych a także aktywacji integryn, co z kolei sprzyja rozwojowi silnych połączeń pomiędzy leukocytami i komórkami śródbłonka. Powstają warunki
sprzyjające migracji leukocytów przez ścianę naczyń krwionośnych i dotarcie do środowiska zapalnego. W ten sposób
może być realizowana reakcja obronna organizmu przed
czynnikami zapalnymi, do których można zaliczyć również
komórki nowotworowe. Z drugiej strony jednak zmiana fenotypu komórek leukocytarnych pod wpływem różnych cytokin, chemokin wytwarzanych w znacznych ilościach przez
komórki nowotworowe jak i przez makrofagi towarzyszące
nowotworom oraz inne komórki zapalne, sprzyja rozwojowi
nowotworu, stwarza warunki sprzyjające uwalnianiu komórek nowotworowych ze środowiska guza, ich migracji i tworzeniu przerzutów [3, 18, 20, 21, 22, 23].
Ze względu na liczbę sekwencji homologicznych z układem
dopełniacza (CR) wyróżnia się selektynę:
• leukocytarną (L selektyna)
• endotelialną, sródbłonkową (E selektyna)
• płytkową (P selektyna)
L selektyna (dawna nazwa LAM 1, LECAM 1) zlokalizowana jest na powierzchni leukocytów. Bierze ona udział m.in.
w rekrutacji neutrofilii do miejsca toczącego się procesu
zapalnego, adhezji limfocytów do komórek śródbłonka naczyń obwodowych węzłów chłonnych, tym samym związana jest z procesem rekrutacji limfocytów a także neutrofilii
do ogniska zapalnego. Obecność L selektyny wykazano
na powierzchni wszystkich form leukocytarnych, czyli subpopulacji limfocytów T, monocytów i granulocytów [24, 25].
W swojej cząsteczce zawiera ona jedynie dwie domeny CR
i jest najmniejszą z selektyn.
Drugą jest E selektyna (dawna nazwa ELAM 1), która jest
glikoproteiną o ciężarze cząsteczkowym 115 kDa, co wynika z występowania 6 domen CR w zewnątrzkomórkowej jej
składowej. E selektyna pośredniczy w adhezji neutrofilów do
aktywowanych komórek śródbłonka, przy czym zasadniczo
odpowiada za przejście z etapu „toczenia” się do etapu ścisłej adhezji. Tym samym jest ona nieobecna na niestymulowanych komórkach śródbłonka i dla jej aktywacji konieczne
jest oddziaływanie na śródbłonek mediatorami zapalnymi
takimi jak np. interleukiny lub TNF alfa [ 26, 27].
Trzecim białkiem z grupy selektyn jest P selektyna (dawna nazwa GMP 140), zawierająca aż 9 domen CR, która
w związku z tym jest największą z selektyn o ciężarze cząsteczkowym bliskim 140 kDa. Zlokalizowana jest ona w ziarnach alfa płytek krwi oraz w ciałkach Weibela–Palade. Lokalizacja P selektyny ułatwia błyskawiczne przechodzenie na
powierzchnię komórek środbłonka, po stymulacji przez kaskadowo aktywowane czynniki krzepnięcia krwi np. trombinę
i następnie przemieszcza się do błony komórkowej, gdzie
pośredniczy w adhezji neutrofilii i monocytów w stanach zapalnych oraz w procesie krzepnięcia krwi [3, 28, 29].
Wszystkie selektyny zawsze działają poprzez swoje ligandy, które są białkami połączonymi z cukrami za pomocą
wiązania glikozydowego. Każda z selektyn zasadniczo ma
swoiste dla siebie ligandy, w stosunku do których wykazuje duże powinowactwo i nie wiąże się z z innym ligandamii
[30]. Selektynom przypisuje się charakter receptorów, połączenie z odpowiednim ligandem jest czynnikiem determinującym realizację ich udział w regulacji procesów związanych
z przemieszczaniem leukocytów i ich adhezji jest przyłączenie ligandu. Do chwili obecnej nieznana jest dokładnie liczba
ligandów dla poszczególnych selektyn. Wśród dotychczas
poznanych wymienia się dla:
• L selektyny: MAdCAM-1, GlyCAM-1, CD 34, PSGL-1
• P selektyny: PSGL-1, CD 24
• E selektyny E: PSGL-1, ESL-1
Zdolność łączenia z liganiem warunkują platformy glikoproteinowe zlokalizowane na C-terminalnych końcach selektyn.
Ligand PSGL1 pod tym względem cechuje się wyjątkową
uniwersalnością powinowactwa do wszystkich selektyn.
Jest homodimerem o ciężarze 240 KDa, w tak charakterystyczny sposób glikozylowany, że może być przyłączany
przez wszystkie trzy selektyny [31, 32]. Zasadniczo ten ligand, chociaż jest prezentowany na wszystkich limfocytach
T, w przypadku niewłaściwej glikozylacji nie jest w stanie
łączyć się z selektynami. Aktywacja limfocytów jest zatem
uwarunkowana prawidłową budową PSGL-1 obecnego na
powierzchni komórek. Tzw. „naiwne” limfocyty T wydzielają
L-selektynę, ale nie wydzielają ligandu z właściwie ufosforylowanym końcem (PSGL-1) ponieważ brak jest fukozylotransferazy –VII [33].
Dla aktywacji i przyłączenia ligandu PSGL-1 do selektyn P
i L konieczna jest obecność tego samego zespołu enzymów,
inne natomiast są wymagane dla połączenia z E selektyną.
Aktywacja komórek T w obwodowych węzłach chłonnych
prowadzi do zatrzymania ekspresji L-selektyny przez akty-
wowane już T-komórki i tym samym umożliwia im powrót do
węzła chłonnego – świadczy to o pewnego rodzaju sprzężeniu zwrotnym. Zatem wymiana pomiędzy komórkami –T jest
w sposób skuteczny regulowana przez ekspresję wszystkich
trzech selektyn i ich ligandów obecnych na komórkach T, komórkach śródbłonka i innych krwinkach białych. Aktywacja
taka odbywa się poprzez dwa różne anatomiczne miejsca
co prowadzi do różnicy w ekspresji kompetentnych receptorów dla poszczególnych selektyn [34]. W przeciwieństwie do
innych cząsteczek adhezyjnych zasadniczą funkcją selektyn
jest przyłączenie leukocytów do śródbłonka, a liczne badania wskazują, że selektyny pośredniczą w toczeniu zarówno
neutrofili, jak i monocytów oraz limfocytów do ściany naczyń
krwionośnych [35].
Dane z piśmiennictwa sugerują, że cząsteczki adhezyjne,
w tym przede wszystkim selektyny odgrywają pierwszorzędową rolę w regulacji odpornościowej, zapewniając prawidłowy przebieg interakcji pomiędzy komórkami immunologicznie kompetentnymi a cyrkulacją tych komórek pomiędzy
krwią a układem limfatycznym. Jakkolwiek zaburzenia ilościowe w ekspresji cząsteczek adhezyjnych w tym selektyn
mogą prowadzić do poważnych zakłóceń w działaniu układu
immunologicznego, ich nadmierna ekspresja może powodować tworzenie się leukocytarnych nacieków tkankowych, od
banalnego ropnia, aż do bardzo poważnych stanów zapalnych [16, 29, 36, 37].
Wykazano, że w niektórych zespołach niedoborowych jak np.
AIDS dochodzi do ciężkich zakażeń bakteryjnych prawdopodobnie powodowanych upośledzeniem ekspresji cząsteczki
(Sialyl-Lewis – X) na leukocytach, będącej receptorem dla
śródbłonkowego ligandu L selektyny. Prace dotyczące ekspresji wybranych selektyn i integryn w zmianach skórnych,
np. w twardzinie układowej; potwierdzają rolę integryn i selektyn nie tylko w tworzeniu ognisk kontaktowych, desmosomów, czy hemidesmosomów, ale również w odpowiedzi
immunologicznej organizmu podczas procesu zapalenia
[38, 39]. Szereg prac dokumentuje zaburzenia ekspresji
E selektyny w różnych procesach zapalnych i aterogennych,
jako odpowiedź na działanie różnych prozapalnych cytokin
[41, 42, 43, 44].
Osobny dział stanowią badania nad zaburzeniami ekspresji komórkowej i stężenia w płynach ustrojowych selektyn
do jakich może dochodzić w odpowiedzi na rozwijający się
w organizmie stan zapalny w różnych chorobach nowotworowych. Przypisuje się im kluczową rolę w rekrutacji leukocytów do środowiska guza, udział w uzyskiwaniu fenotypu
inwazyjnego, migracji komórek nowotworowych i tworzeniu
odległych przerzutów [3]. Wysuwane są sugestie, znajdujące swoje potwierdzenie w wynikach szeregu badań, odnośnie wartości predykcyjnej i prognostycznej podwyższonego
stężenia adhezyn, w tym zwłaszcza selektyn u chorych na
nowotwory złośliwe o różnej lokalizacji narządowej. Jednak
nie tylko na udziale selektyn w rozwoju nowotworu koncentruje się uwaga szeregu badaczy. Badania na zwierzętach
doświadczalnych jak również przeprowadzone w reprezen349
Rola selektyn w rozwoju odpowiedzi zapalnej
tatywnej liczebnościowo grupie chorych na nowotwory złośliwe o różnej lokalizacji narządowej dostarczyły interesujących
informacji odnośnie udziału P selektyny w rozwoju kacheksji. Wyniki tych badań wskazują, że jakkolwiek zaburzenia
wielu szlaków metabolicznych są rozważane w patogenezie kacheksji nowotworowej, to do kluczowych czynników
można zaliczyć obok zmian w systemach regulacji łaknienia,
aktywności glukokortykoidów, aktywności kinaz białkowych
aktywowanych mitogenami również polimorfizm genu SELP
kodującego P selektynę [ 45]. Sugeruje się, że informacje
odnośnie genotypu P selektyny mogą być użyteczne w stratyfikacji ryzyka rozwoju kacheksji u chorych na nowotwory
a także rozważa się ich wykorzystanie dla celowanej terapii.
Pomimo licznych badań nad rolą adhezyn w regulacji wielu
procesów związanych z aktywacją układu immunologicznego zarówno w warunkach fizjologicznych jak i różnych stanach chorobowych nadal wiele zagadnień pozostaje w sferze dyskusji hipotez i sugestii.
Piśmiennictwo
1. Fremont AL. Adhesion molecules. J Clin Pathol 1998; 51: 175184.
2. Skubitz AP. Adhesion molecules. Cancer treat Res 2002;
197:305-329.
3. Bendas G, Borsig L. Cancer cell adhesion and metastasis: P
selectins, integrins and the inhibitory potential of heparin. Int J
Cell Biol 2012; doi:10.1155/2012/67671
4. Górski A. Niedobór cząsteczek adhezyjnych. Pol J Immunol
1993; 18: 335-336.
5. Torer N, Kayaselcuk F, Nursal TZ et al. Adhesion molecules as
propgnostic markers in pancreatic adenocarcinoma. J Surg Oncol 2007; 96: 419-423.
6. Byrne GJ, Ghellal A, Iddon J, at el. Serum soluble vascular cell
adhesion molecule-1 role as a surrogate marker of angiogenesis. J Natl Cancer Inst 2000; 92: 1329-1336.
7. Sfikakis P, Tesar J, Baraf H. Circulating intercellular adhesion
molecule-1 in patients with systemic sclerosis. Cln Immunol Immunopathol 1993; 68: 88-92.
8. Morgan MR, Humphries MJ, Bass MD. Synergistic control of
cell adhesion by integrins an syndecans. Nature Rev Mol Cell
Biol 2003; 8:957-969.
9. Hills GS, MacLeod AM. Integrins and disease. Clin Science
1996; 91: 539-650.
10. Hynes RO. Integrins: bidirectional, allosteric signaling machines.
Cell 2002; 110: 673-687.
11. Desgrosellier JS, Cheresh DA. Integrins in cancer: biological
implications and therapeutic opportunities. Nature Rev Cancer
2010; 10: 9-22.
12. Avraamides CJ, Garmy-Susini B, Varner JA. Integrins on angiogenesis and lymphangiogenesis. Nature Rev Cancer 2008;
8: 604-617.
13. Brooks PC, Clark RAF, Cheresh DA. Requirement of vascular
integrins (v)3 for angiogenesis. Science 1994; 264: 569571.
14. Jin H, Aiyer A, Su J, et al. A hominig mechanism for bone marrow-derived progenitor cell recruitment to the neovasculature. J
Clin Invest 2006; 116: 652-662.
15. Takeichi M. Cadherin cell adhesion receotors as a morphogenetic regulator. Science 1991; 251: 1451-1455.
16. Kansas GS. Selectins and their ligands: current concepts and
controversien. Blood 1996; 88: 3259-3287.
17. Lay K, Laudana C, Cybulsky MI, Nourshag S. Getting to the
site of inflammation: the leukocyte adhesion cascade update.
350
Nature Rev Immunol 2007; 7: 678-689.
18. Abdulla A, Awia D, Hartman H, et al. Platelets regulate P-selectin expression and leukocyte rolling in inflamed venuls of the
pancreas. Eur J Pharmacol 2012; 5: 153-160.
19. Nomellini V, Brubaker AL, Mahbub S, et al. Dysregulation of
neutrophil CXCR2 and pulmonary endothelial ICAM-1 promotes
age-related pulmonary inflmmation. Aging Dis 2012; 3: 234247.
20. Aggarval BB, Shishodia A, Sandur SK, Pandey MK, Sethi G.
Inflammation and cancer: How hot is the link? Biochem Pharmacol 2006; 72: 1605-1621.
21. Allavena P, Garlanda C, Borello MG, Sica A, Mantovani A. Pathways connecting inflammation and cancer. Current Opin Genetics Develop 2008; 18: 3-10.
22. Klinger MHF, Jelkmann W. Role of blood platelets in infection
and inflammation. J Interferon Cytokine Res 2002; 22: 913922.
23. Sica A, Larghi P, Mancino A, Rubino L, Porta C, Totano MG,
Rimoldi M, Biswas SK, Allavena P, Mantovani A. Macrophage
polarization in tumor progression. Sem Cancer Biol 2008; 18:
349-355.
24. Petri B, Phillipson M, Kubes P. The physiology of leukocyte recruitment an in vivo perspective. I Immunol 2008; 180: 64396446.
25. Kumar V, Sharma A. Neutrophils: Ciderella of innate system. Int
Immunopharmacol 2010; 10: 1325-1334.
26. Chase SD, Magnani JL, Simon SI. E-selectin ligands as mechanosensitive receptors on neutrophils in health and disease. J
Biomed Enginer 2012; 40: 849-859.
27. Abbassi OTK, Kishimoto LV, McIntre DC et al. E-selectin support neutrophil rolling in vitro under conditions of flow. J Cllin
Invest 1993; 92: 2719-2730.
28. Zhou B, Pan Y, Wang X et al. All-transpretinoic acid ameliorated high fat diet-induced atherosclerosis in rabbits by inhibiting
platelet activation and inflammation. J Biomed Biotechnol 2012;
2012:259693.
29. Polek A, Sobiczewski W, Matowicka-Karna J. P-selektyna i jej
rola w niektórych chorobach. Post Hig Med. Dość 2009; 63:
465-470.
30. Senagapani KK, Marshall BT, MeEven RP, Zhou C. Molecular
stiffness of selectins. J Biol Chem 2011; 286: 9567- 9576.
31. Lowe JB. Glycosylation in the control of selection counter-receptor stucture and function. Immunol Rev 2002; 186: 19-36.
32. Naher M, Blazquez AB, Shao B, et al. P CD44 as a ligand for
E selectin during inflammatory T-cell recruitment. Am J Oathol
2011; 178: 24372446.
33. Weninger W, Ulfman LH, Cheng G, et al. Specialized contributions by alpha(1,3)-fucosyltransferase IV and FucT-VII during
leukocyte rolling in dermal microvessels. Immunity 2000; 12:
665-676.
34. DeGrendele HC, Estess P, Siegelman MH. Requirement for
CD44 in activated T cell extravassation into an inflammatory
site. Science 1997; 276: 672-675.
35. Dimitroff CJ, Lee JY, Rafii S, et al. CD44 is a major E-selectin ligand on human hematopoetic progenitor cells . J Cell Biol 2001;
153: 1277-1286.
36. Mantur M, Wojszel J. Cząsteczki adhezyjne oraz ich udział w
procesie zapalnym u nowotworowym. Pol Merk Lek 2998; 24:
177-180.
37. Hartman H, Abdulla A, Awia D, et al. P-selectin mediates neutrophil rolling and recruitment in acute pancreatitis. Br J Surg
2012; 99: 246-255.
38. Lis-Święty A, Brzezińska-Wcisło L, Wcisło-Dziadecka D, Kulawik I. Badanie stężenia E-selektyny w surowicy u chorych z chorobą Raynauda i twardziną układową. Post Dermatoz Allergol
2005; 22: 250-254.
39. Żebrowska A, Erkiet-Polguj A, Waszczykowskaq E. Rola wybra-
nych cząsteczek adhezyjnych w patogenezie zmian skórnych
w podnaskórkowych chorobach pęcherzowych. Immunol Klin
2006; 11: 199-206.
40. Pietruska M, Żelazowska-Rutkowska B, Skurska, et al. Ocena
stężęń wybranych rozpuszczalnych molekuł adhezyjnych w surowicy pac jentów z agresywnym zapaleniem przyzębia. Ann
Acad Med. Stetinensis 2007; 53 suppl 3: 102-105.
41. Moniuszko AM, Pancewicz S.A., Kondrusik M, et al. Stężenie
rozpuszczalnych form selektyn w surowicy i płynie mózgowordzeniowym u chorych na neuroboreliozę – badania wstępne.
Pol Merk Lek 2007; 23: 174-178.
42. Pawłowski P, Urban M, Peczyńska J. Czy ekspresja L-selektyny
może być wczesnym markerem nadciśnienia tętniczego i mikroangiopatii w przebiegu cukrzycy typu 1 u młodocianych pacjentów? Endokr Diabet Choroby Przemian Materii Wieku Ropzwojow 2005; 11: 147-152
43. Miziio-Stec K, Gąsior Z, Zahorska-Markiewicz B. i wsp. Wybranie markery aktywacji immunologicznej u chorych ze stabilną
chorobą wieńcową I z ostrymi zespołami wieńcowymi. Cz I Eselektyna i P-selektyna. Pol Przegl Kardiol 2003; 5: 55-60.
44. Hossain M, Qadri SM, Liu L. Inhibition of nitric oxide synthesis
enhances leukocyte rolling and adhesion in human microvasculature. J Inflammat 2012; 9: 28-36.
45. Tan BKL, Fladvad T, Braun TP, et al. P-selctin genotype is associated with the development of cancer cachexia. EMBO doi:
10.1002/emmmm.201200231.
Zaakceptowano do publikacji: 03.08.2012
Adres do korespondencji:
lek. med. Michał Żerdziński
Oddział Chorób Wewnętrznych i Diabetologii
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny Nr 5 im. św. Barbary
41-200 Sosnowiec, Plac Medyków 1
e-mail: [email protected]
351