Nr 1 (59) 2014r. 2 zł Pismo Samorządu Uczniowskiego Gimnazjum Publicznego im. Polonii Francuskiej w Trawnikach Gimnazetka - Pismo Samorządu Uczniowskiego Gimnazjum Publicznego im. Polonii Francuskiej w Trawnikach Trawniki 606, 21-044 Trawniki, tel. +48 (81) 58 57 107, e-mail: [email protected] Zespół redakcyjny: Klasa II a Opiekun redakcji: Kamila Buchoska G i M n A z E t K a G i M n A z E t K a SPIS TREŚCI Witajcie str. 2 WITAJCIE Historia powstania teatru str. 3 W roku szkolnym 2013/2014 klasa II a realizuje projekt edukacyjny Rodzaje widowisk teatralnych str. 8 Motyw teatru w literaturze str. 11 "Przygoda z teatrem". Oto cele naszego projektu: - poszerzenie wiedzy na temat historii teatru, pojęć teatralnych oraz rodzajów widowisk teatralnych, Teatr w Polsce - poznanie sylwetek sławnych twórców teatru i aktorów, str. 14 - propagowanie kultury teatralnej wśród uczniów, Sławni polscy aktorzy str. 15 Terminologia teatralna str. 19 - rozwijanie umiejętności aktorskich, - rozwijanie wyobraźni, kreatywności, wrażliwości, - doskonalenie umiejętność rozwiązywania problemów i twórczego Gwara teatralna str. 22 Spotkanie z reżyserem str.24 Wywiad z Leszkiem Mądzikiem str.26 działania w zespole. W współczesnym środowisku młodzieżowym popularność teatru maleje. Uczniowie nie są zainteresowani wydarzeniami kulturalnymi. Nie zwracają uwagi na to, co się wystawia na scenach. Fakt ten przyczynia się do ubogiej wiedzy kulturalnej młodzieży. Może powinniśmy zacząć brać wydarzenia w Złote myśl o teatrze str.29 teatrze „na poważnie”? Chcielibyśmy, aby przygotowane przez nas informacje o teatrze zostały przez Was przeczytane i zapamiętane. Jednym z naszych zadań projektowych jest wydanie "Gimnazetki" poświęconj w całości teatrowi. Oto efekty naszej pracy. Zachęcamy do lektury! Klasa II a Zięradz.3 1(59)/2014 str. 1 str. 2 1(59)/2014 G i M n A z E t K a HISTORIA POWSTANIA TEATRU G i M n A z E t K a spektaklu rozgrywała się na proskenionie – odpowiedniku dzisiejszej sceny, znajdującym się nad ochestrą. Za proskenionem znajdował się budynek przeznaczony na przebieralnie i garderoby, nazywany skene. W centralnej TEATR TO: - widowisko, w którym aktorzy na żywo dają przedstawienie zgromadzonej części skene umiejscowione były drzwi. Środkowe - przeznaczone dla publiczności, aktorów oraz boczne wykorzystywane przez odgrywających w inscenizacji - budynek specjalnie budowany lub przystosowany do prezentowania mniej istotne funkcje. We frontowej części skene znajdowały się dekoracje przedstawień, w postaci pinakes, czyli ozdobnych płyt. - instytucja publiczna zajmująca się rozwojem kulturowym społeczeństwa Wznosiła się ona ponad nią w sposób amfiteatralny. Widownia podzielona TEATR GRECKI była na rzędy i sektory przeznaczone dla widzów. Powstanie teatru antycznego wiąże się z kultem Dionizosa- bogiem dzikiej Ostateczny kształt tragedia uzyskała w V w. p.n.e. w Atenach. Spektakl taki natury, winnej latorośli i wina. Dla uczczenia boga, starożytni urządzali dwa składał się z następujących części: razy w roku huczne uroczystości. Wiosną, w porze zrównania dnia z nocą prologu (przedmowa, wprowadzenie do akcji); odbywały się Wielkie Dionizje, jesienią zaś Dionizje Małe, obchodzone parodosu (wejście chóru, pierwsza pieśń); przede wszystkim na wsi. Wielkie Dionizje- miejskie- miały charakter epejsodionów (przyjście aktora, podniosłego misterium. Trwały początkowo pięć, a potem sześć dni. z przodownikiem chóru) Zaczynały się przy końcu marca, kończyły wraz z nadejściem kwietnia. stasimonów (pieśni chóru po epejsodionach); Pierwszego dnia składano Dionizosowi ofiarę z kozła. W trakcie tego eksodosu (końcowa pieśń chóru śpiewana przy zejściu z orchestry). obrzędu chór chłopięcy śpiewał dytyramby- wzniosłe hymny sławiące boga W spektaklach dramatycznych obowiązywała zasada trzech jedności: Scenę otaczała widownia. dłuższe przemówienie lub winnej latorośli. Następnie w uroczystym pochodzie przenoszono posąg – miejsca (jedno miejsce wydarzeń); Dionizosa ze świątyni do gaju Akademosa, gdzie odbywało się – czasu (akcja mogła trwać tylko jedną dobę); nabożeństwo, a następnie wielka uczta. Po zachodzie słońca przy blasku – akcji (w spektaklu mógł być poruszony jeden tylko problem). dialog pochodni posąg boga wędrował do Aten. Przez kolejne dni wystawiano AKTOR W TEATRZE GRECKIM sztuki. Bohater tragedii musiał pochodzić z wysokich sfer, a tematyka sztuki Wielkie Dionizje dały początek tragedii. Małe Dionizje zapoczątkowały komedię. zaczerpnięta była z mitologii. Na scenie występowało maksymalnie trzech Wygląd teatru greckiego: aktorów. W tej sytuacji duże znaczenie miał chór, który, niczym narrator, Teatr składał się: ze sceny i widowni. Centralny punkt teatru stanowiła opowiadał o tym, co działo się poza sceną, wyrażał wolę społeczeństwa, kolista orchestra. To na niej odbywały się śpiewy i tańce chóru. Akcja ogólne refleksje, komentował wydarzenia, czyli skutecznie zastępował 1(59)/2014 str. 3 str. 4 1(59)/2014 G i M n A z E t K a G i M n A z E t K a sceny zbiorowe. Sztuka aktorska polegała na przekazaniu zgromadzonej w późniejszym okresie cały budynek pokrywano dachem, który miał nie w teatrze publiczności, przeżyć i emocji odgrywanej postaci. Czyniono to, tylko osłaniać przed promieniami słońca, lecz także zabezpieczać kosztowne wykorzystując ruch, akcesoria (w postaci: maski, ubrania, koturn niekiedy dekoracje stałe. Rzymskie teatry budowane były najczęściej na i specyficznej fryzury) oraz wypowiadany tekst. płaskim terenie. Aktorzy ubierali się w charakterystyczny sposób – przywdziewali jaskrawe szaty i drewniane Były to wielkie, kilkupiętrowe budowle, w której widownia na planie buty (tzw. koturny, których wysokość sięgała nawet 70 cm), by byli bardziej półkola składała się z amfiteatralnych rzędów siedzeń i półkolistego widoczni. Kolory szat były związane z odgrywanymi rolami (np. tunika placyku. biała oznaczała postać pozytywną, niewinną). Kostiumy do odgrywania biegnącymi promieniście schodkami na sektory poziome i pionowe. Wejście tragedii były długie do ziemi, by zakrywały buty. Aktorzy występujący na wielopoziomową widownię umożliwiały klatki schodowe znajdujące się w komedii ubrani byli w krótkie szaty. Każda postać miała swoją maskę w narożnikach budowli. Scena została poszerzona. Jej część frontowa i perukę. Maska przedstawiała wyraz twarzy, określała charakter bohatera. posiadała liczne nisze, kolumny i zdobienia malarskie, a umieszczone Maski przedstawiające kobietę malowano na biało, a mężczyznę – na kolor w nich drzwi służyły aktorom do wychodzenia na scenę i opuszczania jej. brunatny. Peruki też miały swoje znaczenie: jasna to postać pozytywna, Środkowe, największe, służyły głównym bohaterom, boczne pozostałym ciemna – negatywna, ruda – zdrajca, siwa – starzec. Tekst tragedii bądź osobom. komedii był śpiewany lub śpiewnie recytowany, chóry śpiewały i tańczyły. (aulaeum), którą opuszczano w dół, do specjalnie przygotowanego otworu. Chór był złożony z dwunastu, piętnastu osób. Aktorami mogli być tylko Kolejną innowacją wprowadzoną przez Rzymian było zastosowanie mężczyźni, role kobiece odgrywali młodzi chłopcy przed mutacją. plakatów teatralnych nazywanych programinata, informujących o mającym Społeczeństwo greckie ceniło wysoko aktorów. Korzystali oni nawet się odbyć przedstawieniu. z pewnych przywilejów. Byli zwolnieni od obowiązku służby wojskowej AKTOR W TEATRZE RZYMSKIM i płacenia podatków, a jako obdarzeni zdolnością wymowy, często brali W teatrze rzymskim występowały stałe zespoły aktorów, rekrutujących się udział w poselstwach. Stali się ulubieńcami i powiernikami władców. głównie spośród niewolników i wyzwoleńców. Pierwsi aktorzy zawodowi TEATR RZYMSKI pojawili się na scenie w 364 roku p.n.e. W rolach kobiecych występowali Teatr rzymski wykazuje wiele cech wspólnych z teatrem greckim okresu mężczyźni. Kobiety, po raz pierwszy w dziejach teatru, zaczęły występować hellenistycznego. Budowla złożona była z podobnych elementów, ale w mimach. Początkowo grano bez masek, które zostały wprowadzone istniały też dość znaczne różnice. Teatr zbudowany był z widowni (cavea), prawdopodobnie w II lub I w. p.n.e. Kostiumy aktorów projektowano wg sceny (pulpitum) oraz budynku scenicznego zwanego skene. Na czas greckich wzorów. Zawód aktora uważano za hańbiący. Zła pozycja spektaklu społeczna aktorów rzymskich, oprócz przyczyn natury politycznej, 1(59)/2014 nad widownią rozpinano namiotowy dach – velum, str. 5 str. 6 Widownia podzielona była poziomymi przejściami oraz Nowością teatrów rzymskich było zastosowanie kurtyny 1(59)/2014 G i zadecydowała M n A z E t K a G i M n A z E t K a o upadku rzymskiego teatru w okresie cesarstwa. z nią bliski kontakt. Podobnie sami widzowie pozostawali w interakcji Przedstawienia teatralne, przypominały bardziej współczesną operę, z działaniami aktorów. Publiczność, a zwłaszcza przedstawiciele niższych ponieważ zarówno aktorzy, wypowiadali swe kwestie śpiewając przy klas społecznych, bywała hałaśliwa i żywo reagowała na akcję akompaniamencie liry. Scena tragiczna rozgrywała się zawsze na tle pałacu przedstawienia. W zwyczaju było wiwatowanie, klaskanie, tupanie, a nawet królewskiego, komiczna prywatnego domu, a satyrowa na wsi. - w przypadku skrajnego znudzenia spektaklem - rzucanie w grających TEATR ŚREDNIOWIECZNY drobnymi kamieniami. Dekoracji było niewiele, często zastępował je napis Teatr średniowieczny narodził się u stóp ołtarza, powstał bowiem w kościele głoszący, że akcja toczy się np. w lesie albo w komnacie zamkowej. Brak i miał za zadanie utwierdzać w wierze chrześcijańskiej. Temu celowi służyć dekoracji rekompensowały bogate stroje aktorów. Czwarty bok sceny miały typowe średniowieczne widowiska teatralne: misteria, mirakle zamykały drzwi do garderoby, przez które wchodzili aktorzy. Nad nimi i moralitety. W średniowieczu wykształcił się dramat liturgiczny, w którym budowano niewielki ganek, galerię (były one miejscem rozgrywania scen pierwotnie "aktorami" stawali się uczestnicy nabożeństwa, wcielając się balkonowych), wsparte na słupach. Pomiędzy słupami zawieszano kotarę. w role, jakie narzucała dana sytuacja, a posługiwali się gestem, ruchem Dzieliła ona scenę na przedscenie i niewielką scenę wewnętrzną. Kurtyny i śpiewem. W późniejszym czasie były to krótkie przedstawienia, których nie było. Przedstawieniom towarzyszyła muzyka. tematyka wiązała się przede wszystkim z dwoma największymi świętami Informacje zebrali: Aleksandra Strzelczyk, Weronika Maik, Dominik Klimek, roku liturgicznego – Bożym Narodzeniem i Wielkanocą, i które były Mateusz Idzik, Krystian Mazurek inscenizowane podczas uroczystości kościelnych. Widowiska liturgiczne tworzone i wystawiane były w języku łacińskim. RODZAJE WIDOWISK TEATR ELŻBIETAŃSKI TEATRALNYCH Teatr elżbietański - za jego umowną datę założenia przyjmuje się rok 1576. Wtedy to bowiem przedsiębiorca James Burbage wybudował pod Londynem pierwszy gmach przeznaczony wyłącznie do prezentacji widowisk teatralnych. Nazwał go The Theatre i rozpoczął wystawianie Spektakl lub widowisko teatralne (fr. spectacle, łac. spectaculum) pierwszych sztuk. Wkrótce pojawiły się dwa kolejne teatry – The Curtain utwór dramatyczny lub inne teatralnej i The Rose - a po nich przyszły następne (Globe Theatre). Początkowo przez aktorów przed aktorzy grali na dworze, potem w budynkach. Sceną było podwyższenie, Koordynatorem otoczone z trzech stron przez widzów i nie odgrodzone od nich barierą. przeważnie reżyser. i dzieło zgromadzoną właściwym sztuki w twórcą tym – odegrane celu publicznością. widowiska teatralnego jest Aktorzy często zwracali się do publiczności bezpośrednio, nawiązywali 1(59)/2014 str. 7 str. 8 1(59)/2014 G i M n A z E t K a G i M n A z E t K a Balet - rodzaj widowiska wykształcony z komedii dell'arte oraz Widowisko teatralne jest złożonym systemem znaków. Do jego najważniejszych elementów znaczących należą: z jarmarcznych widowisk. Wyrażane ono jest tańcem, który wykonywany jest przy muzyce przez tancerzy zgodnie z choreografią. gra aktorska realizowana głosowo Pantomima - opiera się głównie na mimice, geście oraz ruchu. Słowo jest aktorska ekspresja motoryczna w niej wyeliminowane. Często aktor ma pomalowaną na biało twarz. aktorska ekspresja mimiczna Teatr plastyczny - widowisko to oparte jest na plastyce ruchu, dekoracji oraz gestyka – ruch aktora na scenie sposobu wyrażania się. właściwości wyglądu aktora: jego typ urody, charakteryzacja, kostium lub maska Happening (z ang. „dzianie się”, „zdarzenie”) – zorganizowane wydarzenie o charakterze artystycznym, ograniczone czasowo, mające swoją właściwości przestrzeni scenicznej dramaturgię, tworzącą logiczną narrację, lub zestaw znaków: haseł, dekoracja obrazów, gestów, przedmiotów, postaci w przestrzeni. Happening oświetlenie charakteryzuje rekwizyty teatralne z efekty akustyczne i muzyka happeningów), aktywizujące widza, często jako wyraz nieskrępowanej się bezpośredniością, elementami improwizacji (choć otwartością powstawały formalną, również często partytury Przedstawienie dramatyczne - zawierać może inne elementy rodzajów ekspresji twórczej, i otwarcia formuły dzieła, wprowadzenia akcji w czasie teatralnych widowisk. Dramat jest to jeden z trzech literackich rodzajów (happening (epika, liryka i dramat). Jest to rodzaj sztuki na pograniczu literatury oraz amatorskiego (happening wywodzący się z teatru). W swoim przebiegu teatru. może być połączeniem akcji – czynności z przedmiotami, obiektami (często Opera - dzieło muzyczne, w którym muzyka współgra z dramatyczną akcją. specjalnie do tego celu spreparowanymi), wytwarzaniem dźwięków. Istotą opery jest łączenie sztuk takich jak: muzyka, słowa, gra aktorska, gest, Happening może wynikać również ze specyfiki miejsca (np.: anektowanie ruch oraz plastyka. Opera najczęściej składa się z czterech aktów. Akty te elementów natury) itp. podzielone są na sceny. Informacje zebrali: Szymon Bancerz, Michał Wójcik, Błażej Wnuk, Bartosz Ostrówka Operetka - ma mniej skomplikowaną fabułę niż opera. Jest to muzyczny utwór sceniczny ze zbliżonymi do opery dialogami. wywodzący się z plastyki), wprowadzenia elementu Cechą charakterystyczną operetki jest lekka muzyka oraz komediowa akcja. 1(59)/2014 str. 9 str. 10 1(59)/2014 G i M n A z E t K a G i M n A z E t K a Szczur zlustrował pobieżnie MOTYW TEATRU Żłób, po czym smyrgnął ze sceny I znikł za kulisami, W LITERATURZE Gdzie ktoś rąbnął go Najczęściej spotykanym jest topos świata jako teatru. Opiera się on na Zdrowo, przekonaniu, że człowiek jest jedynie marionetką, lalką, zabawką w rękach Raz, drugi, i raz jeszcze , sił wyższych, bogów, losu, fatum i nie ma wpływu na wszystko to, co dzieje Jakimś ciężkim przedmiotem. się w jego życiu. Innym sposobem realizacji motywu jest pokazanie teatru Tadeusz Śliwiak „Lista” |w utworze literackim. Można w zasadzie porównać to ze szkatułkowością, Z cyklu Szkoła Teatralna ponieważ bohaterowie sztuki odgrywają sztukę, role, przebierają się. Dwudziestu nieprzytomnych ze szczęścia Trzecia możliwość związana z teatrem to pokazywanie bohatera, który nie czyta swoje nazwiska jest sobą, nie jest autentyczny, zakłada maski, gra kogoś, kim na liście przyjętych w rzeczywistości nie jest. Teatr może także odgrywać w literaturze rolę jakby już czytali przestrzeni znaczącej, ważnej dla rozwoju akcji. teatralny afisz MOTYW TEATRU W POEZJI Dwudziestu nieprzytomnych ze szczęścia Jest wiele wierszy, których tematem jest teatr. Oto przykady. w tym dniu wszystko co mają Charles Simic „Notatka” oddają marzeniu Szczur wyskoczył na scenę Zadłużeni w nadziei po uszy Szkolnego teatru, w trakcie czytają swoje nazwiska. Przedstawienia jasełek. Joanna Kulmowa „Po co jest teatr?” Matka boska wrzasnęła To drabina to schody do nieba, I upuściła Dzieciątko a ta miska to księżyc. Na stopę Józefa. Tamten miecz to zwyczajny pogrzebacz, Trzej Królowie A z garnków są hełmy rycerzy. Zastygli Ale kto w te czary wierzy? W swych kolorowych szatach. To jest teatr. W ciszy jak makiem zasiał A teatr jest po to, żeby wszystko było inne niż dotąd. 1(59)/2014 str. 11 str. 12 1(59)/2014 G i M n A z E t K a G i M Żeby iść do domu w zamyśleniu, n A z E t K a TEATR W POLSCE w zachwycie . I już zawsze w misce księżyc widzieć. Początki teatru polskiego tkwią w średniowieczu i są ściśle związane Maria Pawlikowska-Jasnorzewska „Teatr” z kręgiem kultury Zachodu. Od czasu dołączenia Polski do rodziny narodów Zza czarnej portiery wysuwa się chrześcijańskich, poprzez przyjęcie chrztu w obrządku łacińskim, teatr Dama w czerni i chustkę złotą w zębach ssie, polski i teatr Zachodu rozwijał się w podobnym rytmie. Od liturgicznych i głowę ciężką od czarnych myśli kołysze początków aż po epokę oświecenia teatr polski naśladował zachodnie na obie czarne strony wzorce, tworząc czasami ich doskonałe kopie. Dopiero z końcem XVIII (smutna Dama wyjąca jak pies do miesiąca, wieku zaczęły wykształcać się własne, oryginalne formy rozwijające się mącąca czarną ciszę). - przez cały wiek XIX, aby w końcu osiągnąć samodzielność i dojrzałość A spod zwojów jedwabiu złotego jak słońca w wieku XXI. Początkowo teatr w średniowieczu był formą ewangelizacji, blady głupiec patrzy zaczajony, którą wykorzystywali duchowni przyjeżdżający z Francji, Niemiec i Włoch dłoń w muszlę złożywszy nad uchem - do i trwożnie wsłuchuje się w kroki idące, W przedstawieniach brali udział ministranci, uczniowie przykościelnych i płaszczy się na podłodze: szkół jak również diakoni, księża i mnisi. Najczęściej występy bo to wkracza czarny Wuj o jednej nodze koncentrowały się wokół świąt, takich jak Boże Narodzenie czy Wielkanoc. i staje w milczeniu głuchem... Pojawiły się kolejno: misteria, mirakle, moralitety. Znacznie dłuższe Nagle i bardziej złożone niż wczesne przedstawienia liturgiczne. Pisane i grane po rozwiewają się portier czarne żagle, łacinie, aż do roku, 1285 kiedy to nakazano głoszenie kazań w językach spada oliwna lampa jak żelazna śliwa narodowych, a to z kolei przyniosło wprowadzenie polszczyzny do teatru. i wbiega Radość, Radość nad wyraz szczęśliwa. Misteria obrazowały zdarzenia zapisane w Biblii i Apokryfach. Mirakle Chwyta żałobną panią za fioka czarnego, opowiadały o żywotach świętych. Moralitet natomiast był opowieścią Głupca za rękę, Wuja za połę kaftana - fikcyjną i alegoryczna. Z czasem teatr stał się formą rozrywki ludowej tak śmieje, tak śmieje, jakby było z czego, i dworskiej, nad którą mecenat roztaczały miasta, uczelnie, dwory dziewczyna zwariowana. magnackie i królewskie. Przedstawienia świeckie organizowali najczęściej Artykuł przygotowali: Aleksandra Haranicz, Weronika Puch, Patrycja Garbol, ludzie wykształceni. Na teatr świecki w tym okresie wpływ mają popisy Arkadiusz Siedlecki, Mateusz Wójcik i pokazy dawane przez wędrownych wesołków, linoskoczków, lalkarzy, 1(59)/2014 str. 13 Polski, str. 14 a widowiska odbywały się tylko w kościołach. 1(59)/2014 G i M n A z E t K a G i M n A z E t K kuglarzy, żonglerów i pogromców zwierząt. Widowiska najczęściej dawano Adam Stanisław Hanuszkiewicz (ur. 16 czerwca 1924 we Lwowie, na świeżym powietrzu, służył do tego miejski rynek, lub wiejski plac. zm. 4 grudnia 2011 w Warszawie) – polski aktor i reżyser teatralny. Był Zdarzały się też przedstawienia grane w salach dworskich, wznoszono wieloletnim dyrektorem artystycznym Teatru Narodowego w wtedy specjalne podia dla aktorów. Zawsze występy były wielkim Warszawie oraz Teatru Nowego w Warszawie. wydarzeniem dla całej wspólnoty. Wstęp był wolny dla każdego, bez względu na wiek, płeć, pochodzenie czy status majątkowy. Teatr stał się potrzebny, zaczął kształcić umysły i oświecać duszę oraz uświadamiać tożsamość religijną. Około pięciu wieków trwało formowanie się średniowiecznego teatru, był to proces, który zachodził w tym samym a Gustaw Teofil Holoubek (ur. 21 kwietnia 1923 w Krakowie, zm. 6 marca 2008 w Warszawie) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser i dyrektor teatrów, pedagog, prezes Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu. Andrzej Łapicki (ur. 11 listopada 1924 w Rydze, zm. 21 czasie, co kształtowanie się suwerennego państwa polskiego. lipca 2012 w Warszawie) – polski aktor teatralny i SŁAWNI POLSCY AKTORZY filmowy, reżyser teatralny, profesor i rektor Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie, Piotr Aleksander Adamczyk (ur. 21 marca 1972 w Warszawie) – polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, w polskim dubbingu użycza głosów najczęściej głównym bohaterom. Jan Henryk Machulski (ur. 3 lipca 1928 w Łodzi, zm. 20 listopada 2008 w Warszawie) – polski aktor filmowy, teatralny i telewizyjny, reżyser i pedagog. Artur Barciś (ur. 12 sierpnia 1956 w Kokawie) – polski aktor teatralny, filmowy, telewizyjny i dubbingowy, także reżyser. Pomysłodawca Alei Gwiazd w Łodzi. Współzałożyciel Teatru Ochoty w Warszawie (1970). Pedagog w PWSTTviF w Łodzi. Wieloletni Jan Aleksander Englert (ur. 11 maja 1943 w Warszawie) – dziekan Wydziału Aktorskiego tej uczelni. polski aktor teatralny i filmowy, reżyser, profesor Akademii Daniel Olbrychski (ur. 27 lutego 1945 w Łowiczu) – Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie. polski aktor teatralny i filmowy. Piotr Fronczewski (ur. 8 czerwca 1946 w Łodzi) – polski aktor teatralny, radiowy i filmowy, piosenkarz, satyryk. Janusz Jerzy Gajos (ur. 23 września 1939 w Dąbrowie Górniczej) polski aktor teatralny i filmowy, profesor nauki o sztukach pięknych, fotograf. Marian Opania (ur. 1 lutego 1943 w Puławach) – polski aktor teatralny i filmowy, artysta kabaretowy. Nina Andrycz (ur. 11 listopada 1912[1] w Brześciu Litewskim; zm. 31 stycznia 2014 w Warszawie) – polska aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna, recytatorka oraz poetka i pisarka. 1(59)/2014 str. 15 str. 16 1(59)/2014 G i M n A z E t K a G i M n A z E t K Stanisława Maria Celińska-Mrowiec (ur. 29 kwietnia 1947 Grażyna Szapołowska (ur. 19 września 1953 w Bydgoszczy) – polska w Warszawie) – polska aktorka teatralna i filmowa. aktorka filmowa, teatralna i telewizyjna, w latach 1977–1984 i 2004–2011 Bożena Dykiel (ur. 26 sierpnia 1948 w Grabowie) – polska aktorka. aktorka Teatru Narodowego w Warszawie. W latach 1970–1972 występowała w Studenckim Teatrze Satyryków Anna Seniuk (ur. 17 listopada 1942 w Stanisławowie) – (STS), a w latach 1972–1985 w Teatrze Narodowym w Warszawie. polska aktorka teatralna, filmowa i dubbingowa, profesor Akademii Anna Dymna (ur. 20 lipca 1951 w Legnicy) – Teatralnej w Warszawie. polska aktorka teatralna i filmowa. Magdalena Zawadzka-Holoubek (ur. 29 Krystyna Jolanta Janda (ur. 18 grudnia 1952 w Starachowicach) – października 1944 w Filipowicach) - polska aktorka filmowa i teatralna, reżyser, prozaik i felietonistka, polska aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna. a piosenkarka; dyrektor Teatru Polonia w Warszawie. Alina Maria Janowska-Zabłocka (ur. 16 kwietnia 1923 w Warszawie) – polska aktorka teatralna i telewizyjna. Barbara Krafftówna (ur. 5 grudnia 1928 w Warszawie) – polska aktorka teatralna i filmowa, artystka kabaretowa i piosenkarka. Małgorzata Dorota Kożuchowska (ur. 27 kwietnia 1971 we Wrocławiu) – polska aktorka filmowa i teatralna. Emilia Krakowska (ur. 20 lutego 1940 w Poznaniu) – polska aktorka filmowa, estradowa i teatralna. Irena Kwiatkowska- Kielska (ur. 17 września 1912 w Warszawie, zm. 3 marca 2011 w Konstancinie-Jeziornie) – polska aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna, artystka kabaretowa. Zofia Maria Merle (ur. 30 marca 1938 w Warszawie) – polska aktorka teatralna i filmowa, Materiał zebrali: Dorota Mrugała, Agata Bartocha, Aleksandra Bocian, Patryk Czułczyński, Bartłomiej Maciejewski 1(59)/2014 str. 17 str. 18 1(59)/2014 G i M n A z E t K a TERMINOLOGIA TEATRALNA G i M n A z E t K a dopiero można mówić o dramacie (gr. drama), tragoidia (łac. tragoedia) i komedii (gr. komoidia, od komos ‘pochód’ i oide ‘pieśń’, łac. comoedia). W "polskiej" terminologii teatralnej przeważają wyrazy, które zostały Formami dramatycznymi znanymi w starożytnym Rzymie były: mim (gr. zapożyczone z innych, obcych języków, w zebranym słownictwie stanowią mimos, łac. mimus), w którym dominowały elementy farsy, oraz pantomima one około 78%. Ma to ścisły związek z historią teatru, z rozwojem sztuki (gr. patomimos, łac. pantomimus), gdzie podstawą był taniec. Stąd także aktorskiej, która sięga początkami czasów starożytnych. Teatr polski przez mimika (gr. przymiotnik: mimikos, łac. mimikus), ważny środek gry długi czas, w głównej mierze wzorowany na teatrach obcych, sięga do aktorskiej, oraz złożona forma mimodram (od gr. mimos i drama). obcych źródeł również po słownictwo i przenosi je do polskich stosunków. W średniowieczu popularną formę utworów dramatycznych stanowiły Stąd w słownictwie teatralnym występują prawie wszystkie możliwe formy misteria lub mirakle obejmujące całą historię Starego i Nowego Testamentu zapożyczeń. Spotykamy zapożyczenia leksykalne (np. teatr, aktor, antrakt, z dodatkiem pewnych tematów apokryficznych. Pierwszą nazwę wzięliśmy intermedium, teatrolog, z łaciny (łac. mysterium, z gr. mysterion ‘tajemnica’). Inne, nowsze już melodramat, kostiumolog), kalki (np. przedscenie – łac. proscenium, formy dramatyczne, o nazwach zbudowanych z greckich elementów podscenie – łac. hyposcenium), wyrazy-cytaty (np. emploi, engagament, słowotwórczych, to: tragikomedia (gr. tragikos ‘tragiczny’ i komoidia, np. ensamble, foyer, orchestra, tournée, bravissimo). W zapożyczeniach tych niem. Tragikomödie, fr. tragicomédie), melodramat (gr. melos ‘pieśń’, np. elementy leksykalne były przyjmowane albo bezpośrednio z danego języka, włos. melodramma, fr. melodrame, niem. Melodram), monodram (gr. monos np. rampa – od fr. rampe, garderoba – od fr. garderobe, impresario – od ‘jedyny’, np. niem. Monodram, fr. monodrame, ang. monodram). włos. impresario, kulisa – od fr. coulisse, komediant – od włos. Grecko-łacińskiego pochodzenia są również nazwy części składowych commediante, albo też pośrednio, kiedy w przyjmowaniu ich pośredniczył utworu dramatycznego: (łac. actus ‘czyn’), scena, prolog (łac. prologus, jakiś inny język. Najczęściej pośredniczyły w procesie przyjmowania gr. prologos, pro ‘przed’ logos‘słowo’), epilog (łac. epilogus, gr. epilogos, słownictwa teatralnego na polski grunt języki: łaciński z greckiego oraz epi ‘po’, logos), epizod (gr. epeisodion, np. fr.épisode, niem. Episode). francuski z włoskiego. Bezpośrednio z języka łacińskiego przejęliśmy niektóre nazwy osób Formy i konwencje teatru klasycznego stały się źródłem wszystkich teatrów związanych z teatrem, np. aktor (łac. aktor); inspicjent (łac. inspiciens, Europy nowożytnej, a więc i teatru polskiego. Stąd najstarszy zasób dop. inspicientis, ‘wglądający’); tragik (łac. tragicus); wagant (łac. vagans, słownictwa związanego z teatrem to zapożyczenia greckie i łacińskie. dop. vagantis, od vagare ‘włóczyć się’); recenzent (łac. recensens, dop. Z Grecji i Rzymu przejęliśmy nazwy gatunków dramatycznych, które recensentis, ‘osądzający’, od recensere ‘osądzać’); publika zamiast dały podstawę dopowstania teatru. Dytyramb (gr. dithyrambos) ‘hymn na publiczność od łac. publikus ‘publiczny’. Podobnie jest z nazwami: figurant cześć boga Dionizosa’ – to najstarsza forma widowisk teatralnych; później (od łac. figurans, dop. figurantis, por. fr. figurant) i histrion (od łac. histrio, 1(59)/2014 antreprener, reżyser), słowotwórcze (np. str. 19 str. 20 1(59)/2014 G i M n A z E t K a G i M n A z E t K a dop. histrionis). Grecko-łacińskie są nazwy pewnych określonych dziedzin Wyciągi służą do zawieszenia dekoracji, kurtyn, prospektów (niem. wiedzy związanych z pracą w teatrze: scenografia (od gr. skene i grapho, Prospekt od łac. prospectus ‘widok’); cyklorama ‘horyzont półokrągły, por. fr. scénographie, niem. Szenographie, ang. scenography); choreografia biegnący dookoła sceny, zamykający ją z tyłu’; szprajsa (niem. Spreitze) (od gr. choreia ‘taniec’ i grapho ‘piszę’, por. niem. Choreographie, ang. ‘podpórka służąca do podparcia stojącej pionowo dekoracji’; łata (niem. choreography); teatrologia (złoż. z teatr i logos ‘słowo, nauka’); dramaturgia Latte) ‘określenie przyjęte w teatrze na listwę drewnianą’; kroksztyna (od (od gr.dramatourgia); inscenizacja (złoż. z łac. in ‘do’ i scaena ‘scena’); niem. Kragstein ‘kroksztyn’) ‘konstrukcja z łat drewnianych o formie adaptacja trójkąta prostokątnego’ (u góry znajduje się uchwyt do dekoracji, u dołu (od ‘przystosować’); śr.-łac. adaptatio charakteryzacja ‘dostosowanie’, (od od łac. adaptare śr.-łac.characterisare, z obciąża się kroksztynę ciężarem); podest (niem. Podest, od łac. podium gr. charakteridzo, por. niem. charakterisieren, fr. caractériser, ang. ‘stopień, podstawa’, z gr. podion, od pous, dop. podos ‘noga’) ‘szerokie characterize); interpretacja (od łac. interpretatio ‘objaśnienie’); kreacja schody tworzące podwyższenie, ustawione na scenie teatralnej zwykle dla (z łac. creatio ‘tworzenie’). chóru’; fundus (niem. Fundus, z łac. fundus) ‘prefabrykowane elementy (jak Z języka włoskiego i francuskiego przejęliśmy niektóre nazwy osób np. ściany, drzwi, okna, kolumny itp.), z których buduje się dekoracje związanych z teatrem, np.: artysta (od fr. artiste, ze śr.- łac. artista); teatralną’; kaszerunek (od niem. kaschieren, z fr. cacher) ‘wypchanie jakiejś komediant (od włos. commediante,‘aktor’): reżyser (fr. régisseur); sufler formy, dla pogrubienia, watą lub sianem’ (kaszeruje się brzuchy dla (fr. souffleur, od souffler ‘szeptać, podpowiadać’); dekorator (od fr. pogrubienia aktorów, draperie o utrwalonych, bryłowatych fałdach. Z języka décorateur); modelator (od włos. modellatore) ‘pracownik techniczny teatru niemieckiego przejęliśmy też niektóre nazwy osób związanych z teatrem np. wykonujący modelowane w tekturze partie dekoracji, rzeźby, rekwizyty (np. maszynista (od niem. Maschinist, fr. machiniste), ‘specjalista obsługujący jabłka, żyrandole)’; dramaturg (od fr. dramaturge, z gr. dramatourgos); maszynę teatralną, a zwłaszcza zajmujący się ustawieniem dekoracji’; statysta (włos. statista); dubler (fr. doubleur, od doubler ‘podwajać’) ‘aktor lożmajster ‘woźny teatralny otwierający loże'. grający tę samą rolę na przemian z drugim aktorem’; klakier (fr. claqueur GWARA TEATRALNA ‘klaskać’); klaka (z fr. claque); antreprener (fr. entrepreneur ‘przedsiębiorca teatralny’ od entreprendre ‘przedsiębrać’) impresario (włos. impresario ‘antreprener’). Podobnie jak w innych dziedzinach tak i w teatrze nazewnictwo urządzeń technicznych, maszynerii jest pochodzenia niemieckiego ; np.: sztanga (od niem. Stange) ‘wyciąg w postaci metalowej rury przytwierdzonej do W każdym środowisku zawodowym obok ścisłej terminologi i nomenklatury wytwarza się słownictwo specjalne na "bardziej codzienny" i potoczny użytek. Z jakich potrzeb ono wyrasta? Odpowiedź na to pytanie wydaje się prosta. Jedną z najważniejszych niewątpliwie jest dążność do jak kabli lub sznurów przeciągniętych przez bloki znajdujące się nad sceną’. 1(59)/2014 str. 21 str. 22 1(59)/2014 G i M n A z E t K a najbardziej ekonomicznego, bardziej skrótowego, a przez to bardziej G i M n A z E t K a SPOTKANIE Z REŻYSEREM sprawnego posługiwania się językiem. Język teatralny stanowi jedną ze środowiskowych gwar polszczyzny. Jest 20 marca uczniowie klasy II a oraz członkowie koła teatralnego to zbiór terminów, słów, którymi porozumiewają się aktorzy, reżyserzy. uczestniczyli w spotkaniu z Panem Leszkiem Mądzikiem. Wybitny reżyser W teatrze, który ma w sobie tyle magii, gwara jest niezbędna. Gwara zaprezentował film opowiadający o projekcie realizowanym z młodzieżą pomaga w pracy, w przygotowaniach do spektaklu, wystarczy jedno słowo, z Białorusi raz zdjęcia ze swoich spektakl. Ciekawie opowiadał o teatrze, a wszyscy wiedzą o co chodzi. Jednym z najpopularniejszych określeń który tworzy ze studentami w Lublinie. teatralnych jest "zgotować kogoś na scenie". Nikt w teatrze nie powie, że "łatwo widza rozśmieszyć", tylko "zgotować". Aktorka Joanna Szczepkowska zauważa, że dziś gwara związana jest przede wszystkim z określeniami publiczności, bo też publiczność, stała się jednym z podstawowych problemów teatru. Gwara teatralna to są czary, kod aktorów i reżyserów, intymny język, jest on trochę ironiczny, prześmiewczy, bo dystansuje się wobec emocji, które zjadają aktorów. Inne przykłady wyrazów i wyrażeń gwarowych: ogon, halabardnik - rola mniej niż epizodyczna, sypnąć się - pomylić się w wypowiadanej na scenie kwestii, podrzucić tekst - podpowiedzieć tekst (zadanie suflera), szczeniak - mały stojący reflektor. blacha w twarz – świecić reflektorem ostrym światłem bezpośrednio w twarz aktora; gotować kolegę – rozśmieszyć na scenie; dać głos na maskę - mówić techniką rezonansu (>maska); fiksujemy – ostateczne ustalenie przez reżysera formy dla danej sceny (interpretacji, gry, ruchu scenicznego, oświetlenia itp.). Artykuł przygotowali: Paulina Lekan, Ewa Grądkowska, Mateusz Sosnowski, Patrycja Wrońska, Sylwia Denis 1(59)/2014 str. 23 str. 24 1(59)/2014 G i M n A z E t K a G i M n A z E t K a WYWIAD Z REŻYSEREM LESZKIEM MĄDZIKIEM Co spowodowało, że Pan pokochał Lublin i związał Pan z tym miastem swoje życie? Bardzo fajne pytanie. Może to, że od razu trafiłem na KUL i tam miałem szansę pracy nad tym, co najbardziej lubię i czynię do dzisiaj, czyli spotkanie z teatrem. Ten teatr tak mnie wciągnął, że nie zobaczyłem jak mija czas. Właściwie jak się już obejrzałem do tyłu minęło prawie 45 lat. Więc musi coś w tym być, że było to miejsce i miasto i uniwersytet, który pozwolił mi realizować ten projekt, który robię do dzisiaj. A skąd wzięło się u Pana zamiłowanie do teatru ? W wielu przypadkach dzieją się takie rzeczy nagle. Trudno je przewidzieć. Kiedy pojawiłem się na KUL'u, trafiłem na bardzo wybitną postać reżysera polskiego teatru Panią Ireną Byrską. Ona gościnnie na KUL'u robiła spektakl i ona, mogę powiedzieć, mnie odkryła. Pierwsza mi zaproponowała, żebym wykonał scenografię do sztuki Norwida ,,Wandal'' i tak to się zaczęło. Ja od tego momentu już zostałem na zawsze w teatrze. A więc był ten pierwszy moment za sprawą tej osoby, konkretnie pani Byrskiej, która mnie po prostu gdzieś przygarnęła do teatru, a ja poczułem się tam bezpiecznie, i mogłem robić to, czego pragnąłem. 1(59)/2014 str. 25 str. 26 1(59)/2014 G i M n A z E t K a G i M n A z E t K a Czy został Pan w jakiś sposób nagrodzony za to co zrobił Pan dla naszego regionu ? Nie wiem, co tutaj macie na myśli. Największą nagrodą jest to, że mam widownię, że ktoś chce przychodzić na te spektakle, że je gramy. Czuje taką życzliwość i miasta, i widzów, dlatego może jestem tutaj cały czas i tu jest to laboratorium, gdzie ten teatr tworze. Czuje się Pan jakoś związany z Lubelszczyzną ? To dziwne, ja dzielę to na dwie takie moje miłości: to są moje Góry Świętokrzyskie, gdzie się urodziłem, gdzie potem uczyłem się w szkołach, konkretnie w Kielcach. Jestem też honorowym obywatelem miasta Kielce. Ale druga część życia była tutaj - dorosłość, bo młodość ,dzieciństwo spędziłem w Górach Świętokrzyskich. A ten czas podczas studiów do dzisiaj już się zdarzył i wypełnia się w Lublinie i myślę, że to jest jakby zwieńczenie mojego życia. To są te dwa pejzaże: Lublin i Góry Świętokrzyskie. Leszek Józef Mądzik - polski scenograf i reżyser teatralny, malarz, fotograf, profesor sztuk plastycznych. Założyciel Sceny Plastycznej KUL, twórca jej piętnastu spektakli, także autor kilkunastu scenografii w teatrach Polski, Portugalii, Francji i Niemiec, wykładowca w kilku szkołach artystycznych, profesor poznańskiej ASP, uczestnik kilkudziesięciu festiwali teatralnych na pięciu kontynentach, laureat wielu z nich - już dawno temu ukochał sobie teatr bez słów. Dziękujemy Panu bardzo za wywiad . Jak sam twierdzi, źródłem milczenia w jego spektaklach jest głębokie Ja też Dziękuję przeświadczenie, iż istnieją dziedziny ludzkiej rzeczywistości, które nie poddają się słowu. Wywiad z Panem Leszkiem Mądzikiem przeprowadzili Olga Wiraszka i Patryk Kropornicki z klasy 2 c w ramach projektu ,, Lubelszczyzna wczoraj i dziś" Mówiąc o nich, nieuchronnie je kaleczymy i zniekształcamy. Można jednak przekazać ich głębię i prawdę, stosując odpowiednie środki artystycznego wyrazu. Mądzik usiłuje wypowiedzieć niewypowiedzianą ludzką rzeczywistość przy pomocy światła, rytmu i nastroju. Bo to, co w nas 1(59)/2014 str. 27 str. 28 1(59)/2014 G i M n A z E t K a najgłębiej i najskrzętniej ukrywane - ostateczne namiętności i stany G i M n A z E t K a "Teatr jest aktywną refleksją nad samym sobą". Novalis egzystencjalne, nigdy w pełni nie docierają do świadomości i nie dają się ogarnąć rozumem. "Teatr to nie życie - nie swoich miejsc zajmować nie wolno". Leonard "Miłość, wiara, świętość, przerażenie, poczucie skończoności, śmierć - oto Drzewiecki co zaludnia przestrzeń tych spektakli" - napisał Mądzik, gdy został zmuszony do "autorskiej" wypowiedzi na temat swej twórczości. Lubelski "Tylko niewielu ludzi, którzy cierpią na kaszel, idzie do lekarza. Większość artysta w swym "kosmicznym" teatrze ożywia i rehabilituje zagrzebane idzie do teatru". Alec Guiness :) w pamięci archetypy, przywracając widzom możliwość przedracjonalnego oglądu świata. "Świat jest teatrem, aktorami ludzie, / Którzy kolejno wchodzą i znikają". Ulotne, kruche uniwersum jego widowisk kreują cienie i ruchy William Szekspir wysmakowanych form plastycznych poddanych rytmowi wyznaczonemu przez muzykę. Widz pozostaje na swym miejscu "samotny w tłumie", jest "Świat podobny jest do amatorskiego teatru, więc nieprzyzwoicie jest pchać bowiem oddzielony mrokiem od innych widzów i od sceny. Swą się w nim do ról pierwszych, a odrzucać podrzędne. Wreszcie, każda rola wyobraźnią przedziera się przez inne wymiary rzeczywistości opanowane jest dobra, byle grać ją z artyzmem i nie brać jej zbyt poważnie". Bolesław przez dobre i złe moce, dążąc do porozumienia się ze światem - tym na Prus scenie i tym poza nim. "Miarą wartości teatru jest jego repertuar stały". Stanisław Leopold Brzozowski ZŁOTE MYŚLI O TEATRZE "Każdy widz przynosi do teatru swoją własną akustykę". Stanisław Jerzy "Z życiem jak ze sztuką w teatrze: ważne nie jak długo trwa, ale jak zagrana. Lec Seneka Młodszy "Jeśli dwóch ludzi rozmawia, a reszta słucha ich rozmowy - to już jest teatr". "Wszystko bowiem, co przeswadzone, przeciwne jest zamiarowi teatru, Gustaw Holoubek którego przeznaczeniem, jak dawniej tak i teraz, było i jest służyć niejako za zwierciadło naturze, pokazywać cnocie własne jej ryzy, złości żywy jej "Dla cnoty nie ma żadnego większego teatru nad sumienie. Cyceron " obraz, a światu i duchowi wieku postać ich i piętno". William Szekspir 1(59)/2014 str. 29 str. 30 1(59)/2014 G i M n A z E t K a G i M n TEATR W A z E t K a XVIII WIEKU TEATR GRECKI MASKI TEATRALNE TEATR SZEKSPIRA 1(59)/2014 str. 31 str. 32 1(59)/2014