Gimnazetka nr 59 - Gimnazjum Publiczne im. Polonii

Nr 1 (59) 2014r.
2 zł
Pismo Samorządu Uczniowskiego
Gimnazjum Publicznego im. Polonii Francuskiej w Trawnikach
Gimnazetka - Pismo Samorządu Uczniowskiego
Gimnazjum Publicznego im. Polonii Francuskiej w Trawnikach
Trawniki 606, 21-044 Trawniki, tel. +48 (81) 58 57 107, e-mail: [email protected]
Zespół redakcyjny: Klasa II a
Opiekun redakcji: Kamila Buchoska
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
SPIS TREŚCI
Witajcie
str. 2
WITAJCIE
Historia powstania teatru
str. 3
W roku szkolnym 2013/2014 klasa II a realizuje projekt edukacyjny
Rodzaje widowisk teatralnych
str. 8
Motyw teatru w literaturze
str. 11
"Przygoda z teatrem". Oto cele naszego projektu:
- poszerzenie wiedzy na temat historii teatru, pojęć teatralnych oraz
rodzajów widowisk teatralnych,
Teatr w Polsce
- poznanie sylwetek sławnych twórców teatru i aktorów,
str. 14
- propagowanie kultury teatralnej wśród uczniów,
Sławni polscy aktorzy
str. 15
Terminologia teatralna
str. 19
- rozwijanie umiejętności aktorskich,
- rozwijanie wyobraźni, kreatywności, wrażliwości,
- doskonalenie umiejętność rozwiązywania problemów i twórczego
Gwara teatralna
str. 22
Spotkanie z reżyserem
str.24
Wywiad z Leszkiem Mądzikiem
str.26
działania w zespole.
W współczesnym środowisku młodzieżowym popularność teatru maleje.
Uczniowie nie są zainteresowani wydarzeniami kulturalnymi. Nie zwracają
uwagi na to, co się wystawia na scenach. Fakt ten przyczynia się do ubogiej
wiedzy kulturalnej młodzieży. Może powinniśmy zacząć brać wydarzenia w
Złote myśl o teatrze
str.29
teatrze „na poważnie”? Chcielibyśmy, aby przygotowane przez nas
informacje o teatrze zostały przez Was przeczytane i zapamiętane.
Jednym z naszych zadań projektowych jest wydanie "Gimnazetki"
poświęconj w całości teatrowi. Oto efekty naszej pracy. Zachęcamy do
lektury!
Klasa II a
Zięradz.3
1(59)/2014
str. 1
str. 2
1(59)/2014
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
HISTORIA POWSTANIA TEATRU
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
spektaklu rozgrywała się na proskenionie – odpowiedniku dzisiejszej sceny,
znajdującym się nad ochestrą. Za proskenionem znajdował się budynek
przeznaczony na przebieralnie i garderoby, nazywany skene. W centralnej
TEATR TO:
- widowisko, w którym aktorzy na żywo dają przedstawienie zgromadzonej
części skene umiejscowione były drzwi. Środkowe - przeznaczone dla
publiczności,
aktorów oraz boczne wykorzystywane przez odgrywających w inscenizacji
- budynek specjalnie budowany lub przystosowany do prezentowania
mniej istotne funkcje. We frontowej części skene znajdowały się dekoracje
przedstawień,
w postaci pinakes, czyli ozdobnych płyt.
- instytucja publiczna zajmująca się rozwojem kulturowym społeczeństwa
Wznosiła się ona ponad nią w sposób amfiteatralny. Widownia podzielona
TEATR GRECKI
była na rzędy i sektory przeznaczone dla widzów.
Powstanie teatru antycznego wiąże się z kultem Dionizosa- bogiem dzikiej
Ostateczny kształt tragedia uzyskała w V w. p.n.e. w Atenach. Spektakl taki
natury, winnej latorośli i wina. Dla uczczenia boga, starożytni urządzali dwa
składał się z następujących części:
razy w roku huczne uroczystości. Wiosną, w porze zrównania dnia z nocą
prologu (przedmowa, wprowadzenie do akcji);
odbywały się Wielkie Dionizje, jesienią zaś Dionizje Małe, obchodzone
parodosu (wejście chóru, pierwsza pieśń);
przede wszystkim na wsi. Wielkie Dionizje- miejskie- miały charakter
epejsodionów (przyjście aktora,
podniosłego misterium. Trwały początkowo pięć, a potem sześć dni.
z przodownikiem chóru)
Zaczynały się przy końcu marca, kończyły wraz z nadejściem kwietnia.
stasimonów (pieśni chóru po epejsodionach);
Pierwszego dnia składano Dionizosowi ofiarę z kozła. W trakcie tego
eksodosu (końcowa pieśń chóru śpiewana przy zejściu z orchestry).
obrzędu chór chłopięcy śpiewał dytyramby- wzniosłe hymny sławiące boga
W spektaklach dramatycznych obowiązywała zasada trzech jedności:
Scenę otaczała widownia.
dłuższe przemówienie lub
winnej latorośli. Następnie w uroczystym pochodzie przenoszono posąg
– miejsca (jedno miejsce wydarzeń);
Dionizosa ze świątyni do gaju Akademosa, gdzie odbywało się
– czasu (akcja mogła trwać tylko jedną dobę);
nabożeństwo, a następnie wielka uczta. Po zachodzie słońca przy blasku
– akcji (w spektaklu mógł być poruszony jeden tylko problem).
dialog
pochodni posąg boga wędrował do Aten. Przez kolejne dni wystawiano
AKTOR W TEATRZE GRECKIM
sztuki.
Bohater tragedii musiał pochodzić z wysokich sfer, a tematyka sztuki
Wielkie
Dionizje
dały
początek
tragedii.
Małe
Dionizje
zapoczątkowały komedię.
zaczerpnięta była z mitologii. Na scenie występowało maksymalnie trzech
Wygląd teatru greckiego:
aktorów. W tej sytuacji duże znaczenie miał chór, który, niczym narrator,
Teatr składał się: ze sceny i widowni. Centralny punkt teatru stanowiła
opowiadał o tym, co działo się poza sceną, wyrażał wolę społeczeństwa,
kolista orchestra. To na niej odbywały się śpiewy i tańce chóru. Akcja
ogólne refleksje, komentował wydarzenia, czyli skutecznie zastępował
1(59)/2014
str. 3
str. 4
1(59)/2014
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
sceny zbiorowe. Sztuka aktorska polegała na przekazaniu zgromadzonej
w późniejszym okresie cały budynek pokrywano dachem, który miał nie
w teatrze publiczności, przeżyć i emocji odgrywanej postaci. Czyniono to,
tylko osłaniać przed promieniami słońca, lecz także zabezpieczać kosztowne
wykorzystując ruch, akcesoria (w postaci: maski, ubrania, koturn
niekiedy dekoracje stałe. Rzymskie teatry budowane były najczęściej na
i specyficznej fryzury) oraz wypowiadany tekst.
płaskim terenie.
Aktorzy ubierali się
w charakterystyczny sposób – przywdziewali jaskrawe szaty i drewniane
Były to wielkie, kilkupiętrowe budowle, w której widownia na planie
buty (tzw. koturny, których wysokość sięgała nawet 70 cm), by byli bardziej
półkola składała się z amfiteatralnych rzędów siedzeń i półkolistego
widoczni. Kolory szat były związane z odgrywanymi rolami (np. tunika
placyku.
biała oznaczała postać pozytywną, niewinną). Kostiumy do odgrywania
biegnącymi promieniście schodkami na sektory poziome i pionowe. Wejście
tragedii były długie do ziemi, by zakrywały buty. Aktorzy występujący
na wielopoziomową widownię umożliwiały klatki schodowe znajdujące się
w komedii ubrani byli w krótkie szaty. Każda postać miała swoją maskę
w narożnikach budowli. Scena została poszerzona. Jej część frontowa
i perukę. Maska przedstawiała wyraz twarzy, określała charakter bohatera.
posiadała liczne nisze, kolumny i zdobienia malarskie, a umieszczone
Maski przedstawiające kobietę malowano na biało, a mężczyznę – na kolor
w nich drzwi służyły aktorom do wychodzenia na scenę i opuszczania jej.
brunatny. Peruki też miały swoje znaczenie: jasna to postać pozytywna,
Środkowe, największe, służyły głównym bohaterom, boczne pozostałym
ciemna – negatywna, ruda – zdrajca, siwa – starzec. Tekst tragedii bądź
osobom.
komedii był śpiewany lub śpiewnie recytowany, chóry śpiewały i tańczyły.
(aulaeum), którą opuszczano w dół, do specjalnie przygotowanego otworu.
Chór był złożony z dwunastu, piętnastu osób. Aktorami mogli być tylko
Kolejną innowacją wprowadzoną przez Rzymian było zastosowanie
mężczyźni, role kobiece odgrywali młodzi chłopcy przed mutacją.
plakatów teatralnych nazywanych programinata, informujących o mającym
Społeczeństwo greckie ceniło wysoko aktorów. Korzystali oni nawet
się odbyć przedstawieniu.
z pewnych przywilejów. Byli zwolnieni od obowiązku służby wojskowej
AKTOR W TEATRZE RZYMSKIM
i płacenia podatków, a jako obdarzeni zdolnością wymowy, często brali
W teatrze rzymskim występowały stałe zespoły aktorów, rekrutujących się
udział w poselstwach. Stali się ulubieńcami i powiernikami władców.
głównie spośród niewolników i wyzwoleńców. Pierwsi aktorzy zawodowi
TEATR RZYMSKI
pojawili się na scenie w 364 roku p.n.e. W rolach kobiecych występowali
Teatr rzymski wykazuje wiele cech wspólnych z teatrem greckim okresu
mężczyźni. Kobiety, po raz pierwszy w dziejach teatru, zaczęły występować
hellenistycznego. Budowla złożona była z podobnych elementów, ale
w mimach. Początkowo grano bez masek, które zostały wprowadzone
istniały też dość znaczne różnice. Teatr zbudowany był z widowni (cavea),
prawdopodobnie w II lub I w. p.n.e. Kostiumy aktorów projektowano wg
sceny (pulpitum) oraz budynku scenicznego zwanego skene. Na czas
greckich wzorów. Zawód aktora uważano za hańbiący. Zła pozycja
spektaklu
społeczna aktorów rzymskich, oprócz przyczyn natury politycznej,
1(59)/2014
nad
widownią
rozpinano
namiotowy
dach
–
velum,
str. 5
str. 6
Widownia
podzielona
była
poziomymi
przejściami
oraz
Nowością teatrów rzymskich było zastosowanie kurtyny
1(59)/2014
G
i
zadecydowała
M
n
A
z
E
t
K
a
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
o upadku rzymskiego teatru w okresie cesarstwa.
z nią bliski kontakt. Podobnie sami widzowie pozostawali w interakcji
Przedstawienia teatralne, przypominały bardziej współczesną operę,
z działaniami aktorów. Publiczność, a zwłaszcza przedstawiciele niższych
ponieważ zarówno aktorzy, wypowiadali swe kwestie śpiewając przy
klas społecznych, bywała hałaśliwa i żywo reagowała na akcję
akompaniamencie liry. Scena tragiczna rozgrywała się zawsze na tle pałacu
przedstawienia. W zwyczaju było wiwatowanie, klaskanie, tupanie, a nawet
królewskiego, komiczna prywatnego domu, a satyrowa na wsi.
- w przypadku skrajnego znudzenia spektaklem - rzucanie w grających
TEATR ŚREDNIOWIECZNY
drobnymi kamieniami. Dekoracji było niewiele, często zastępował je napis
Teatr średniowieczny narodził się u stóp ołtarza, powstał bowiem w kościele
głoszący, że akcja toczy się np. w lesie albo w komnacie zamkowej. Brak
i miał za zadanie utwierdzać w wierze chrześcijańskiej. Temu celowi służyć
dekoracji rekompensowały bogate stroje aktorów. Czwarty bok sceny
miały typowe średniowieczne widowiska teatralne: misteria, mirakle
zamykały drzwi do garderoby, przez które wchodzili aktorzy. Nad nimi
i moralitety. W średniowieczu wykształcił się dramat liturgiczny, w którym
budowano niewielki ganek, galerię (były one miejscem rozgrywania scen
pierwotnie "aktorami" stawali się uczestnicy nabożeństwa, wcielając się
balkonowych), wsparte na słupach. Pomiędzy słupami zawieszano kotarę.
w role, jakie narzucała dana sytuacja, a posługiwali się gestem, ruchem
Dzieliła ona scenę na przedscenie i niewielką scenę wewnętrzną. Kurtyny
i śpiewem. W późniejszym czasie były to krótkie przedstawienia, których
nie było. Przedstawieniom towarzyszyła muzyka.
tematyka wiązała się przede wszystkim z dwoma największymi świętami
Informacje zebrali: Aleksandra Strzelczyk, Weronika Maik, Dominik Klimek,
roku liturgicznego – Bożym Narodzeniem i Wielkanocą, i które były
Mateusz Idzik, Krystian Mazurek
inscenizowane podczas uroczystości kościelnych. Widowiska liturgiczne
tworzone i wystawiane były w języku łacińskim.
RODZAJE WIDOWISK
TEATR ELŻBIETAŃSKI
TEATRALNYCH
Teatr elżbietański - za jego umowną datę założenia przyjmuje się rok 1576.
Wtedy to bowiem przedsiębiorca James Burbage wybudował pod
Londynem pierwszy gmach przeznaczony wyłącznie
do prezentacji
widowisk teatralnych. Nazwał go The Theatre i rozpoczął wystawianie
Spektakl lub widowisko
teatralne (fr. spectacle,
łac. spectaculum)
pierwszych sztuk. Wkrótce pojawiły się dwa kolejne teatry – The Curtain
utwór dramatyczny lub
inne
teatralnej
i The Rose - a po nich przyszły następne (Globe Theatre). Początkowo
przez aktorów przed
aktorzy grali na dworze, potem w budynkach. Sceną było podwyższenie,
Koordynatorem
otoczone z trzech stron przez widzów i nie odgrodzone od nich barierą.
przeważnie reżyser.
i
dzieło
zgromadzoną
właściwym
sztuki
w
twórcą
tym
–
odegrane
celu publicznością.
widowiska
teatralnego
jest
Aktorzy często zwracali się do publiczności bezpośrednio, nawiązywali
1(59)/2014
str. 7
str. 8
1(59)/2014
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
Balet - rodzaj widowiska wykształcony z komedii dell'arte oraz
Widowisko teatralne
jest
złożonym systemem
znaków.
Do
jego
najważniejszych elementów znaczących należą:
z jarmarcznych widowisk. Wyrażane ono jest tańcem, który wykonywany
jest przy muzyce przez tancerzy zgodnie z choreografią.
 gra aktorska realizowana głosowo
Pantomima - opiera się głównie na mimice, geście oraz ruchu. Słowo jest
 aktorska ekspresja motoryczna
w niej wyeliminowane. Często aktor ma pomalowaną na biało twarz.
 aktorska ekspresja mimiczna
Teatr plastyczny - widowisko to oparte jest na plastyce ruchu, dekoracji oraz
 gestyka – ruch aktora na scenie
sposobu wyrażania się.
 właściwości
wyglądu
aktora:
jego
typ
urody, charakteryzacja, kostium lub maska
Happening (z ang. „dzianie się”, „zdarzenie”) – zorganizowane wydarzenie
o
charakterze artystycznym,
ograniczone
czasowo,
mające
swoją
 właściwości przestrzeni scenicznej
dramaturgię, tworzącą logiczną narrację, lub zestaw znaków: haseł,
 dekoracja
obrazów, gestów, przedmiotów, postaci w przestrzeni. Happening
 oświetlenie
charakteryzuje
 rekwizyty teatralne
z
 efekty akustyczne i muzyka
happeningów), aktywizujące widza, często jako wyraz nieskrępowanej
się
bezpośredniością,
elementami improwizacji (choć
otwartością
powstawały
formalną,
również
często
partytury
Przedstawienie dramatyczne - zawierać może inne elementy rodzajów
ekspresji twórczej, i otwarcia formuły dzieła, wprowadzenia akcji w czasie
teatralnych widowisk. Dramat jest to jeden z trzech literackich rodzajów
(happening
(epika, liryka i dramat). Jest to rodzaj sztuki na pograniczu literatury oraz
amatorskiego (happening wywodzący się z teatru). W swoim przebiegu
teatru.
może być połączeniem akcji – czynności z przedmiotami, obiektami (często
Opera - dzieło muzyczne, w którym muzyka współgra z dramatyczną akcją.
specjalnie do tego celu spreparowanymi), wytwarzaniem dźwięków.
Istotą opery jest łączenie sztuk takich jak: muzyka, słowa, gra aktorska, gest,
Happening może wynikać również ze specyfiki miejsca (np.: anektowanie
ruch oraz plastyka. Opera najczęściej składa się z czterech aktów. Akty te
elementów natury) itp.
podzielone są na sceny.
Informacje zebrali: Szymon Bancerz, Michał Wójcik, Błażej Wnuk, Bartosz
Ostrówka
Operetka - ma mniej skomplikowaną fabułę niż opera. Jest to muzyczny
utwór
sceniczny
ze
zbliżonymi
do
opery
dialogami.
wywodzący
się
z plastyki),
wprowadzenia
elementu
Cechą
charakterystyczną operetki jest lekka muzyka oraz komediowa akcja.
1(59)/2014
str. 9
str. 10
1(59)/2014
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
Szczur zlustrował pobieżnie
MOTYW TEATRU
Żłób, po czym smyrgnął ze sceny
I znikł za kulisami,
W LITERATURZE
Gdzie ktoś rąbnął go
Najczęściej spotykanym jest topos świata jako teatru. Opiera się on na
Zdrowo,
przekonaniu, że człowiek jest jedynie marionetką, lalką, zabawką w rękach
Raz, drugi, i raz jeszcze ,
sił wyższych, bogów, losu, fatum i nie ma wpływu na wszystko to, co dzieje
Jakimś ciężkim przedmiotem.
się w jego życiu. Innym sposobem realizacji motywu jest pokazanie teatru
Tadeusz Śliwiak „Lista”
|w utworze literackim. Można w zasadzie porównać to ze szkatułkowością,
Z cyklu Szkoła Teatralna
ponieważ bohaterowie sztuki odgrywają sztukę, role, przebierają się.
Dwudziestu nieprzytomnych ze szczęścia
Trzecia możliwość związana z teatrem to pokazywanie bohatera, który nie
czyta swoje nazwiska
jest sobą, nie jest autentyczny, zakłada maski, gra kogoś, kim
na liście przyjętych
w rzeczywistości nie jest. Teatr może także odgrywać w literaturze rolę
jakby już czytali
przestrzeni znaczącej, ważnej dla rozwoju akcji.
teatralny afisz
MOTYW TEATRU W POEZJI
Dwudziestu nieprzytomnych ze szczęścia
Jest wiele wierszy, których tematem jest teatr. Oto przykady.
w tym dniu wszystko co mają
Charles Simic „Notatka”
oddają marzeniu
Szczur wyskoczył na scenę
Zadłużeni w nadziei po uszy
Szkolnego teatru, w trakcie
czytają swoje nazwiska.
Przedstawienia jasełek.
Joanna Kulmowa „Po co jest teatr?”
Matka boska wrzasnęła
To drabina to schody do nieba,
I upuściła Dzieciątko
a ta miska to księżyc.
Na stopę Józefa.
Tamten miecz to zwyczajny pogrzebacz,
Trzej Królowie
A z garnków są hełmy rycerzy.
Zastygli
Ale kto w te czary wierzy?
W swych kolorowych szatach.
To jest teatr.
W ciszy jak makiem zasiał
A teatr jest po to, żeby wszystko było inne niż dotąd.
1(59)/2014
str. 11
str. 12
1(59)/2014
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
G
i
M
Żeby iść do domu w zamyśleniu,
n
A
z
E
t
K
a
TEATR W POLSCE
w zachwycie .
I już zawsze w misce księżyc widzieć.
Początki teatru polskiego tkwią w średniowieczu i są ściśle związane
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska „Teatr”
z kręgiem kultury Zachodu. Od czasu dołączenia Polski do rodziny narodów
Zza czarnej portiery wysuwa się
chrześcijańskich, poprzez przyjęcie chrztu w obrządku łacińskim, teatr
Dama w czerni i chustkę złotą w zębach ssie,
polski i teatr Zachodu rozwijał się w podobnym rytmie. Od liturgicznych
i głowę ciężką od czarnych myśli kołysze
początków aż po epokę oświecenia teatr polski naśladował zachodnie
na obie czarne strony
wzorce, tworząc czasami ich doskonałe kopie. Dopiero z końcem XVIII
(smutna Dama wyjąca jak pies do miesiąca,
wieku zaczęły wykształcać się własne, oryginalne formy rozwijające się
mącąca czarną ciszę). -
przez cały wiek XIX, aby w końcu osiągnąć samodzielność i dojrzałość
A spod zwojów jedwabiu złotego jak słońca
w wieku XXI. Początkowo teatr w średniowieczu był formą ewangelizacji,
blady głupiec patrzy zaczajony,
którą wykorzystywali duchowni przyjeżdżający z Francji, Niemiec i Włoch
dłoń w muszlę złożywszy nad uchem -
do
i trwożnie wsłuchuje się w kroki idące,
W przedstawieniach brali udział ministranci, uczniowie przykościelnych
i płaszczy się na podłodze:
szkół jak również diakoni, księża i mnisi. Najczęściej występy
bo to wkracza czarny Wuj o jednej nodze
koncentrowały się wokół świąt, takich jak Boże Narodzenie czy Wielkanoc.
i staje w milczeniu głuchem...
Pojawiły się kolejno: misteria, mirakle, moralitety. Znacznie dłuższe
Nagle
i bardziej złożone niż wczesne przedstawienia liturgiczne. Pisane i grane po
rozwiewają się portier czarne żagle,
łacinie, aż do roku, 1285 kiedy to nakazano głoszenie kazań w językach
spada oliwna lampa jak żelazna śliwa
narodowych, a to z kolei przyniosło wprowadzenie polszczyzny do teatru.
i wbiega Radość, Radość nad wyraz szczęśliwa.
Misteria obrazowały zdarzenia zapisane w Biblii i Apokryfach. Mirakle
Chwyta żałobną panią za fioka czarnego,
opowiadały o żywotach świętych. Moralitet natomiast był opowieścią
Głupca za rękę, Wuja za połę kaftana -
fikcyjną i alegoryczna. Z czasem teatr stał się formą rozrywki ludowej
tak śmieje, tak śmieje, jakby było z czego,
i dworskiej, nad którą mecenat roztaczały miasta, uczelnie, dwory
dziewczyna zwariowana.
magnackie i królewskie. Przedstawienia świeckie organizowali najczęściej
Artykuł przygotowali: Aleksandra Haranicz, Weronika Puch, Patrycja Garbol,
ludzie wykształceni. Na teatr świecki w tym okresie wpływ mają popisy
Arkadiusz Siedlecki, Mateusz Wójcik
i pokazy dawane przez wędrownych wesołków, linoskoczków, lalkarzy,
1(59)/2014
str. 13
Polski,
str. 14
a
widowiska
odbywały
się
tylko
w
kościołach.
1(59)/2014
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
G
i
M
n
A
z
E
t
K
kuglarzy, żonglerów i pogromców zwierząt. Widowiska najczęściej dawano
Adam Stanisław Hanuszkiewicz (ur. 16 czerwca 1924 we Lwowie,
na świeżym powietrzu, służył do tego miejski rynek, lub wiejski plac.
zm. 4 grudnia 2011 w Warszawie) – polski aktor i reżyser teatralny. Był
Zdarzały się też przedstawienia grane w salach dworskich, wznoszono
wieloletnim dyrektorem artystycznym Teatru Narodowego w
wtedy specjalne podia dla aktorów. Zawsze występy były wielkim
Warszawie oraz Teatru Nowego w Warszawie.
wydarzeniem dla całej wspólnoty. Wstęp był wolny dla każdego, bez
względu na wiek, płeć, pochodzenie czy status majątkowy. Teatr stał się
potrzebny, zaczął kształcić umysły i oświecać duszę oraz uświadamiać
tożsamość religijną. Około pięciu wieków trwało formowanie się
średniowiecznego teatru, był to proces, który zachodził w tym samym
a
Gustaw Teofil Holoubek (ur. 21 kwietnia 1923 w Krakowie, zm. 6
marca 2008 w Warszawie) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser i
dyrektor teatrów, pedagog, prezes Stowarzyszenia Polskich Artystów
Teatru i Filmu.
Andrzej Łapicki (ur. 11 listopada 1924 w Rydze, zm. 21
czasie, co kształtowanie się suwerennego państwa polskiego.
lipca 2012 w Warszawie) – polski aktor teatralny i
SŁAWNI POLSCY AKTORZY
filmowy, reżyser teatralny, profesor i rektor Państwowej Wyższej Szkoły
Teatralnej w Warszawie,
Piotr Aleksander Adamczyk (ur. 21 marca 1972 w Warszawie) –
polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, w polskim dubbingu
użycza głosów najczęściej głównym bohaterom.
Jan Henryk Machulski (ur. 3 lipca 1928 w Łodzi, zm. 20
listopada 2008 w Warszawie) –
polski aktor filmowy, teatralny i telewizyjny, reżyser i pedagog.
Artur Barciś (ur. 12 sierpnia 1956 w Kokawie) – polski aktor teatralny,
filmowy, telewizyjny i dubbingowy, także reżyser.
Pomysłodawca Alei Gwiazd w Łodzi. Współzałożyciel Teatru Ochoty
w Warszawie (1970). Pedagog w PWSTTviF w Łodzi. Wieloletni
Jan Aleksander Englert (ur. 11 maja 1943 w Warszawie) –
dziekan Wydziału Aktorskiego tej uczelni.
polski aktor teatralny i filmowy, reżyser, profesor Akademii
Daniel Olbrychski (ur. 27 lutego 1945 w Łowiczu) –
Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie.
polski aktor teatralny i filmowy.
Piotr Fronczewski (ur. 8 czerwca 1946 w Łodzi) –
polski aktor teatralny, radiowy i filmowy, piosenkarz, satyryk.
Janusz Jerzy Gajos (ur. 23 września 1939 w Dąbrowie Górniczej) polski aktor teatralny i filmowy, profesor nauki o sztukach pięknych,
fotograf.
Marian Opania (ur. 1 lutego 1943 w Puławach) –
polski aktor teatralny i filmowy, artysta kabaretowy.
Nina Andrycz (ur. 11 listopada 1912[1] w Brześciu Litewskim; zm. 31
stycznia 2014 w Warszawie)
– polska aktorka teatralna, filmowa
i telewizyjna, recytatorka oraz poetka i pisarka.
1(59)/2014
str. 15
str. 16
1(59)/2014
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
G
i
M
n
A
z
E
t
K
Stanisława Maria Celińska-Mrowiec (ur. 29 kwietnia 1947
Grażyna Szapołowska (ur. 19 września 1953 w Bydgoszczy) – polska
w Warszawie) – polska aktorka teatralna i filmowa.
aktorka filmowa, teatralna i telewizyjna, w latach 1977–1984 i 2004–2011
Bożena Dykiel (ur. 26 sierpnia 1948 w Grabowie) – polska aktorka.
aktorka Teatru Narodowego w Warszawie.
W latach 1970–1972 występowała w Studenckim Teatrze Satyryków
Anna Seniuk (ur. 17 listopada 1942 w Stanisławowie) –
(STS), a w latach 1972–1985 w Teatrze Narodowym w Warszawie.
polska aktorka teatralna, filmowa i dubbingowa, profesor Akademii
Anna Dymna (ur. 20 lipca 1951 w Legnicy) –
Teatralnej w Warszawie.
polska aktorka teatralna i filmowa.
Magdalena Zawadzka-Holoubek (ur. 29
Krystyna Jolanta Janda (ur. 18 grudnia 1952 w Starachowicach) –
października 1944 w Filipowicach) -
polska aktorka filmowa i teatralna, reżyser, prozaik i felietonistka,
polska aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna.
a
piosenkarka; dyrektor Teatru Polonia w Warszawie.
Alina Maria Janowska-Zabłocka (ur. 16 kwietnia 1923 w Warszawie)
– polska aktorka teatralna i telewizyjna.
Barbara Krafftówna (ur. 5 grudnia 1928 w Warszawie) –
polska aktorka teatralna i filmowa, artystka kabaretowa i piosenkarka.
Małgorzata Dorota Kożuchowska (ur. 27
kwietnia 1971 we Wrocławiu) – polska aktorka filmowa i teatralna.
Emilia Krakowska (ur. 20 lutego 1940 w Poznaniu) –
polska aktorka filmowa, estradowa i teatralna.
Irena Kwiatkowska- Kielska (ur. 17 września 1912 w Warszawie, zm. 3
marca 2011 w Konstancinie-Jeziornie) –
polska aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna, artystka kabaretowa.
Zofia Maria Merle (ur. 30 marca 1938 w Warszawie) –
polska aktorka teatralna i filmowa,
Materiał zebrali: Dorota Mrugała, Agata Bartocha, Aleksandra Bocian, Patryk
Czułczyński, Bartłomiej Maciejewski
1(59)/2014
str. 17
str. 18
1(59)/2014
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
TERMINOLOGIA TEATRALNA
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
dopiero można mówić o dramacie (gr. drama), tragoidia (łac. tragoedia)
i komedii (gr. komoidia, od komos ‘pochód’ i oide ‘pieśń’, łac. comoedia).
W "polskiej" terminologii teatralnej przeważają wyrazy, które zostały
Formami dramatycznymi znanymi w starożytnym Rzymie były: mim (gr.
zapożyczone z innych, obcych języków, w zebranym słownictwie stanowią
mimos, łac. mimus), w którym dominowały elementy farsy, oraz pantomima
one około 78%. Ma to ścisły związek z historią teatru, z rozwojem sztuki
(gr. patomimos, łac. pantomimus), gdzie podstawą był taniec. Stąd także
aktorskiej, która sięga początkami czasów starożytnych. Teatr polski przez
mimika (gr. przymiotnik: mimikos, łac. mimikus), ważny środek gry
długi czas, w głównej mierze wzorowany na teatrach obcych, sięga do
aktorskiej, oraz złożona forma mimodram (od gr. mimos i drama).
obcych źródeł również po słownictwo i przenosi je do polskich stosunków.
W średniowieczu popularną formę utworów dramatycznych stanowiły
Stąd w słownictwie teatralnym występują prawie wszystkie możliwe formy
misteria lub mirakle obejmujące całą historię Starego i Nowego Testamentu
zapożyczeń. Spotykamy zapożyczenia leksykalne (np. teatr, aktor, antrakt,
z dodatkiem pewnych tematów apokryficznych. Pierwszą nazwę wzięliśmy
intermedium,
teatrolog,
z łaciny (łac. mysterium, z gr. mysterion ‘tajemnica’). Inne, nowsze już
melodramat, kostiumolog), kalki (np. przedscenie – łac. proscenium,
formy dramatyczne, o nazwach zbudowanych z greckich elementów
podscenie – łac. hyposcenium), wyrazy-cytaty (np. emploi, engagament,
słowotwórczych, to: tragikomedia (gr. tragikos ‘tragiczny’ i komoidia, np.
ensamble, foyer, orchestra, tournée, bravissimo). W zapożyczeniach tych
niem. Tragikomödie, fr. tragicomédie), melodramat (gr. melos ‘pieśń’, np.
elementy leksykalne były przyjmowane albo bezpośrednio z danego języka,
włos. melodramma, fr. melodrame, niem. Melodram), monodram (gr. monos
np. rampa – od fr. rampe, garderoba – od fr. garderobe, impresario – od
‘jedyny’, np. niem. Monodram, fr. monodrame, ang. monodram).
włos. impresario, kulisa – od fr. coulisse, komediant – od włos.
Grecko-łacińskiego pochodzenia są również nazwy części składowych
commediante, albo też pośrednio, kiedy w przyjmowaniu ich pośredniczył
utworu dramatycznego: (łac. actus ‘czyn’), scena, prolog (łac. prologus,
jakiś inny język. Najczęściej pośredniczyły w procesie przyjmowania
gr. prologos, pro ‘przed’ logos‘słowo’), epilog (łac. epilogus, gr. epilogos,
słownictwa teatralnego na polski grunt języki: łaciński z greckiego oraz
epi ‘po’, logos), epizod (gr. epeisodion, np. fr.épisode, niem. Episode).
francuski z włoskiego.
Bezpośrednio z języka łacińskiego przejęliśmy niektóre nazwy osób
Formy i konwencje teatru klasycznego stały się źródłem wszystkich teatrów
związanych z teatrem, np. aktor (łac. aktor); inspicjent (łac. inspiciens,
Europy nowożytnej, a więc i teatru polskiego. Stąd najstarszy zasób
dop. inspicientis, ‘wglądający’); tragik (łac. tragicus); wagant (łac. vagans,
słownictwa związanego z teatrem to zapożyczenia greckie i łacińskie.
dop. vagantis, od vagare ‘włóczyć się’); recenzent (łac. recensens, dop.
Z Grecji i Rzymu przejęliśmy nazwy gatunków dramatycznych, które
recensentis, ‘osądzający’, od recensere ‘osądzać’); publika zamiast
dały podstawę dopowstania teatru. Dytyramb (gr. dithyrambos) ‘hymn na
publiczność od łac. publikus ‘publiczny’. Podobnie jest z nazwami: figurant
cześć boga Dionizosa’ – to najstarsza forma widowisk teatralnych; później
(od łac. figurans, dop. figurantis, por. fr. figurant) i histrion (od łac. histrio,
1(59)/2014
antreprener,
reżyser),
słowotwórcze
(np.
str. 19
str. 20
1(59)/2014
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
dop. histrionis). Grecko-łacińskie są nazwy pewnych określonych dziedzin
Wyciągi służą do zawieszenia dekoracji, kurtyn, prospektów (niem.
wiedzy związanych z pracą w teatrze: scenografia (od gr. skene i grapho,
Prospekt od łac. prospectus ‘widok’); cyklorama ‘horyzont półokrągły,
por. fr. scénographie, niem. Szenographie, ang. scenography); choreografia
biegnący dookoła sceny, zamykający ją z tyłu’; szprajsa (niem. Spreitze)
(od gr. choreia ‘taniec’ i grapho ‘piszę’, por. niem. Choreographie, ang.
‘podpórka służąca do podparcia stojącej pionowo dekoracji’; łata (niem.
choreography); teatrologia (złoż. z teatr i logos ‘słowo, nauka’); dramaturgia
Latte) ‘określenie przyjęte w teatrze na listwę drewnianą’; kroksztyna (od
(od gr.dramatourgia); inscenizacja (złoż. z łac. in ‘do’ i scaena ‘scena’);
niem. Kragstein ‘kroksztyn’) ‘konstrukcja z łat drewnianych o formie
adaptacja
trójkąta prostokątnego’ (u góry znajduje się uchwyt do dekoracji, u dołu
(od
‘przystosować’);
śr.-łac.
adaptatio
charakteryzacja
‘dostosowanie’,
(od
od
łac.
adaptare
śr.-łac.characterisare,
z
obciąża się kroksztynę ciężarem); podest (niem. Podest, od łac. podium
gr. charakteridzo, por. niem. charakterisieren, fr. caractériser, ang.
‘stopień, podstawa’, z gr. podion, od pous, dop. podos ‘noga’) ‘szerokie
characterize); interpretacja (od łac. interpretatio ‘objaśnienie’); kreacja
schody tworzące podwyższenie, ustawione na scenie teatralnej zwykle dla
(z łac. creatio ‘tworzenie’).
chóru’; fundus (niem. Fundus, z łac. fundus) ‘prefabrykowane elementy (jak
Z języka włoskiego i francuskiego przejęliśmy niektóre nazwy osób
np. ściany, drzwi, okna, kolumny itp.), z których buduje się dekoracje
związanych z teatrem, np.: artysta (od fr. artiste, ze śr.- łac. artista);
teatralną’; kaszerunek (od niem. kaschieren, z fr. cacher) ‘wypchanie jakiejś
komediant (od włos. commediante,‘aktor’): reżyser (fr. régisseur); sufler
formy, dla pogrubienia, watą lub sianem’ (kaszeruje się brzuchy dla
(fr. souffleur, od souffler ‘szeptać, podpowiadać’); dekorator (od fr.
pogrubienia aktorów, draperie o utrwalonych, bryłowatych fałdach. Z języka
décorateur); modelator (od włos. modellatore) ‘pracownik techniczny teatru
niemieckiego przejęliśmy też niektóre nazwy osób związanych z teatrem np.
wykonujący modelowane w tekturze partie dekoracji, rzeźby, rekwizyty (np.
maszynista (od niem. Maschinist, fr. machiniste), ‘specjalista obsługujący
jabłka, żyrandole)’; dramaturg (od fr. dramaturge, z gr. dramatourgos);
maszynę teatralną, a zwłaszcza zajmujący się ustawieniem dekoracji’;
statysta (włos. statista); dubler (fr. doubleur, od doubler ‘podwajać’) ‘aktor
lożmajster ‘woźny teatralny otwierający loże'.
grający tę samą rolę na przemian z drugim aktorem’; klakier (fr. claqueur
GWARA TEATRALNA
‘klaskać’); klaka (z fr. claque); antreprener (fr. entrepreneur ‘przedsiębiorca
teatralny’
od entreprendre ‘przedsiębrać’) impresario (włos. impresario ‘antreprener’).
Podobnie jak w innych dziedzinach tak i w teatrze nazewnictwo urządzeń
technicznych, maszynerii jest pochodzenia niemieckiego ; np.: sztanga
(od niem. Stange) ‘wyciąg w postaci metalowej rury przytwierdzonej do
W
każdym
środowisku
zawodowym
obok
ścisłej
terminologi
i nomenklatury wytwarza się słownictwo specjalne na "bardziej codzienny"
i potoczny użytek. Z jakich potrzeb ono wyrasta? Odpowiedź na to pytanie
wydaje się prosta. Jedną z najważniejszych niewątpliwie jest dążność do jak
kabli lub sznurów przeciągniętych przez bloki znajdujące się nad sceną’.
1(59)/2014
str. 21
str. 22
1(59)/2014
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
najbardziej ekonomicznego, bardziej skrótowego, a przez to bardziej
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
SPOTKANIE Z REŻYSEREM
sprawnego posługiwania się językiem.
Język teatralny stanowi jedną ze środowiskowych gwar polszczyzny. Jest
20 marca uczniowie klasy II a oraz członkowie koła teatralnego
to zbiór terminów, słów, którymi porozumiewają się aktorzy, reżyserzy.
uczestniczyli w spotkaniu z Panem Leszkiem Mądzikiem. Wybitny reżyser
W teatrze, który ma w sobie tyle magii, gwara jest niezbędna. Gwara
zaprezentował film opowiadający o projekcie realizowanym z młodzieżą
pomaga w pracy, w przygotowaniach do spektaklu, wystarczy jedno słowo,
z Białorusi raz zdjęcia ze swoich spektakl. Ciekawie opowiadał o teatrze,
a wszyscy wiedzą o co chodzi. Jednym z najpopularniejszych określeń
który tworzy ze studentami w Lublinie.
teatralnych jest "zgotować kogoś na scenie". Nikt w teatrze nie powie, że
"łatwo
widza
rozśmieszyć",
tylko
"zgotować".
Aktorka
Joanna
Szczepkowska zauważa, że dziś gwara związana jest przede wszystkim
z określeniami publiczności, bo też publiczność, stała się jednym
z podstawowych problemów teatru. Gwara teatralna to są czary, kod
aktorów
i
reżyserów,
intymny
język,
jest
on
trochę
ironiczny,
prześmiewczy, bo dystansuje się wobec emocji, które zjadają aktorów.
Inne przykłady wyrazów i wyrażeń gwarowych:
ogon, halabardnik - rola mniej niż epizodyczna,
sypnąć się - pomylić się w wypowiadanej na scenie kwestii,
podrzucić tekst - podpowiedzieć tekst (zadanie suflera),
szczeniak - mały stojący reflektor.
blacha w twarz – świecić reflektorem ostrym światłem bezpośrednio
w twarz aktora;
gotować kolegę – rozśmieszyć na scenie;
dać głos na maskę - mówić techniką rezonansu (>maska);
fiksujemy – ostateczne ustalenie przez reżysera formy dla danej sceny
(interpretacji, gry, ruchu scenicznego, oświetlenia itp.).
Artykuł przygotowali: Paulina Lekan, Ewa Grądkowska, Mateusz Sosnowski,
Patrycja Wrońska, Sylwia Denis
1(59)/2014
str. 23
str. 24
1(59)/2014
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
WYWIAD Z REŻYSEREM
LESZKIEM MĄDZIKIEM
Co spowodowało, że Pan pokochał Lublin i związał Pan z tym miastem
swoje życie?
Bardzo fajne pytanie. Może to, że od razu trafiłem na KUL i tam miałem
szansę pracy nad tym, co najbardziej lubię i czynię do dzisiaj, czyli
spotkanie z teatrem. Ten teatr tak mnie wciągnął, że nie zobaczyłem jak
mija czas. Właściwie jak się już obejrzałem do tyłu minęło prawie 45 lat.
Więc musi coś w tym być, że było to miejsce i miasto i uniwersytet, który
pozwolił mi realizować ten projekt, który robię do dzisiaj.
A skąd wzięło się u Pana zamiłowanie do teatru ?
W wielu przypadkach dzieją się takie rzeczy nagle. Trudno je przewidzieć.
Kiedy pojawiłem się na KUL'u, trafiłem na bardzo wybitną postać reżysera
polskiego teatru Panią Ireną Byrską. Ona gościnnie na KUL'u robiła
spektakl
i
ona,
mogę
powiedzieć,
mnie
odkryła.
Pierwsza
mi
zaproponowała, żebym wykonał scenografię do sztuki Norwida ,,Wandal'' i
tak to się zaczęło. Ja od tego momentu już zostałem na zawsze w teatrze.
A więc był ten pierwszy moment za sprawą tej osoby, konkretnie pani
Byrskiej, która mnie po prostu gdzieś przygarnęła do teatru, a ja poczułem
się tam bezpiecznie, i mogłem robić to, czego pragnąłem.
1(59)/2014
str. 25
str. 26
1(59)/2014
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
Czy został Pan w jakiś sposób nagrodzony za to co zrobił Pan dla
naszego regionu ?
Nie wiem, co tutaj macie na myśli. Największą nagrodą jest to, że mam
widownię, że ktoś chce przychodzić na te spektakle, że je gramy. Czuje taką
życzliwość i miasta, i widzów, dlatego może jestem tutaj cały czas i tu jest
to laboratorium, gdzie ten teatr tworze.
Czuje się Pan jakoś związany z Lubelszczyzną ?
To dziwne, ja dzielę to na dwie takie moje miłości: to są moje Góry
Świętokrzyskie, gdzie się urodziłem, gdzie potem uczyłem się w szkołach,
konkretnie w Kielcach. Jestem też honorowym obywatelem miasta Kielce.
Ale druga część życia była tutaj - dorosłość, bo młodość ,dzieciństwo
spędziłem w Górach Świętokrzyskich. A ten czas podczas studiów do
dzisiaj już się zdarzył i wypełnia się w Lublinie i myślę, że to jest jakby
zwieńczenie mojego życia. To są te dwa pejzaże: Lublin i Góry
Świętokrzyskie.
Leszek Józef Mądzik - polski scenograf i reżyser teatralny, malarz,
fotograf, profesor sztuk plastycznych. Założyciel Sceny Plastycznej KUL,
twórca jej piętnastu spektakli, także autor kilkunastu scenografii w teatrach
Polski, Portugalii, Francji i Niemiec, wykładowca w kilku szkołach
artystycznych, profesor poznańskiej ASP, uczestnik kilkudziesięciu festiwali
teatralnych na pięciu kontynentach, laureat wielu z nich - już dawno temu
ukochał sobie teatr bez słów.
Dziękujemy Panu bardzo za wywiad .
Jak sam twierdzi, źródłem milczenia w jego spektaklach jest głębokie
Ja też Dziękuję
przeświadczenie, iż istnieją dziedziny ludzkiej rzeczywistości, które nie
poddają się słowu.
Wywiad z Panem Leszkiem Mądzikiem przeprowadzili Olga Wiraszka i Patryk
Kropornicki z klasy 2 c w ramach projektu ,, Lubelszczyzna wczoraj i dziś"
Mówiąc o nich, nieuchronnie je kaleczymy i zniekształcamy. Można jednak
przekazać ich głębię i prawdę, stosując odpowiednie środki artystycznego
wyrazu.
Mądzik
usiłuje
wypowiedzieć
niewypowiedzianą
ludzką
rzeczywistość przy pomocy światła, rytmu i nastroju. Bo to, co w nas
1(59)/2014
str. 27
str. 28
1(59)/2014
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
najgłębiej i najskrzętniej ukrywane - ostateczne namiętności i stany
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
"Teatr jest aktywną refleksją nad samym sobą". Novalis
egzystencjalne, nigdy w pełni nie docierają do świadomości i nie dają się
ogarnąć rozumem.
"Teatr to nie życie - nie swoich miejsc zajmować nie wolno". Leonard
"Miłość, wiara, świętość, przerażenie, poczucie skończoności, śmierć - oto
Drzewiecki
co zaludnia przestrzeń tych spektakli" - napisał Mądzik, gdy został
zmuszony do "autorskiej" wypowiedzi na temat swej twórczości. Lubelski
"Tylko niewielu ludzi, którzy cierpią na kaszel, idzie do lekarza. Większość
artysta w swym "kosmicznym" teatrze ożywia i rehabilituje zagrzebane
idzie do teatru". Alec Guiness :)
w pamięci archetypy, przywracając widzom możliwość przedracjonalnego
oglądu świata.
"Świat jest teatrem, aktorami ludzie, / Którzy kolejno wchodzą i znikają".
Ulotne, kruche uniwersum jego widowisk kreują cienie i ruchy
William Szekspir
wysmakowanych form plastycznych poddanych rytmowi wyznaczonemu
przez muzykę. Widz pozostaje na swym miejscu "samotny w tłumie", jest
"Świat podobny jest do amatorskiego teatru, więc nieprzyzwoicie jest pchać
bowiem oddzielony mrokiem od innych widzów i od sceny. Swą
się w nim do ról pierwszych, a odrzucać podrzędne. Wreszcie, każda rola
wyobraźnią przedziera się przez inne wymiary rzeczywistości opanowane
jest dobra, byle grać ją z artyzmem i nie brać jej zbyt poważnie". Bolesław
przez dobre i złe moce, dążąc do porozumienia się ze światem - tym na
Prus
scenie i tym poza nim.
"Miarą wartości teatru jest jego repertuar stały". Stanisław Leopold
Brzozowski
ZŁOTE MYŚLI O TEATRZE
"Każdy widz przynosi do teatru swoją własną akustykę". Stanisław Jerzy
"Z życiem jak ze sztuką w teatrze: ważne nie jak długo trwa, ale jak zagrana.
Lec
Seneka Młodszy
"Jeśli dwóch ludzi rozmawia, a reszta słucha ich rozmowy - to już jest teatr".
"Wszystko bowiem, co przeswadzone, przeciwne jest zamiarowi teatru,
Gustaw Holoubek
którego przeznaczeniem, jak dawniej tak i teraz, było i jest służyć niejako za
zwierciadło naturze, pokazywać cnocie własne jej ryzy, złości żywy jej
"Dla cnoty nie ma żadnego większego teatru nad sumienie. Cyceron "
obraz, a światu i duchowi wieku postać ich i piętno". William Szekspir
1(59)/2014
str. 29
str. 30
1(59)/2014
G
i
M
n
A
z
E
t
K
a
G
i
M
n
TEATR W
A
z
E
t
K
a
XVIII WIEKU
TEATR GRECKI
MASKI TEATRALNE
TEATR SZEKSPIRA
1(59)/2014
str. 31
str. 32
1(59)/2014