Krótka historia teatru Teatr europejski

Krótka historia teatru
Teatr europejski narodził się w antycznej Grecji. Dwa razy do roku odbywały się Dionizje, czyli święto
ku czci Dionizosa (boga urodzaju, narodzin, hucznej zabawy i wina). Wiosenne Wielkie Dionizje miały
poważny charakter, odbywały się w niezwykłej chwili, bo w porze zrównania dnia z nocą. Jesienne Małe
Dionizje to odpowiednik słowiańskich (i obchodzonych do dziś) dożynek. Wielkie Dionizje zapoczątkowały
tragedię. Małe (odprawiane głównie na wsi) dały początek komedii.
Najważniejszym punktem Dionizji był dytyramb, czyli dialog koryfeusza (przodownika) z chórem
(uczestnikami). I właśnie ta wymiana zdań dała początek dramatowi, bo przecież dialog jest w teatrze
najważniejszy. A koryfeusz to pierwszy aktor. Z czasem aktorów przybywało, pojawiały się też rozmaite
gatunki dramatyczne.
Jak wyglądał teatr grecki? W starożytnej Grecji spektakle teatralne odbywały się na dworze (pozwalał
na to ciepły klimat). Stąd nazwa „amfiteatr” — budowli przeznaczonej do odgrywania przedstawień
teatralnych. Środek teatru stanowiła orchestra, na której chór (najwyżej piętnaście osób) śpiewał i tańczył
(a raczej wykonywał rytmiczne ruchy w takt swego śpiewu). Za orchestrą była scena zwana proscenium,
na której grali aktorzy. Za proscenium znajdowała się ściana, od której głosy aktorów odbijały się
i rozchodziły na całą widownię. Widzowie zasiadali na ławach (początkowo drewnianych, później
kamiennych) wznoszących się stopniowo w górę (wykorzystywano naturalne zbocza). Miejsca, z których
oglądali przedstawienia, nazywano theatronem. Stąd pochodzi nazwa teatr.
Jak rozwijał się teatr? W teatrze antycznym przedstawienia odbywały się na powietrzu, w amfiteatrze.
Amfiteatry tak sytuowano, aby nawet widz w ostatnim rzędzie słyszał wszystko, co zostało powiedziane
na scenie. Treść tragedii nigdy nie była zupełnie nieznana widzom — autorzy bowiem poruszali w swych
sztukach tematy znane z mitologii. A mimo to przedstawienia wywoływały u widzów bardzo silne emocje,
określane jako katharsis (oczyszczenie). Aktorzy występowali w maskach, które określały charakter granej
przez nich postaci (zły, dobry, tchórzliwy, okrutny). Aby być dobrze widocznym nawet z daleka, aktor
zakładał buty na koturnie i jaskrawy kostium. Wszystkie role, nawet kobiece, grane były przez mężczyzn.
Natomiast teatr średniowieczny zdominowany był przez tematykę religijną. Wystawiano przede wszystkim
misteria, czyli sztuki prezentujące fragmenty historii biblijnych. Te epizody były, oczywiście, doskonale
znane publiczności. Oprócz nich grano też moralitety — utwory, których zadanie polegało na pouczeniu
publiczności, wskazaniu ideałów i wartości, jakimi powinien kierować się człowiek wierzący. Bohaterem
moralitetu był zwykły człowiek, który musiał dokonać wyboru między dobrem i złem, a później ponieść
konsekwencje swoich decyzji. Aktorami nadal pozostawali jedynie mężczyźni. Rozrywce w średniowiecznej
Europie służyły występy wędrownych artystów, zwanych wiłami. Prezentowali oni sztuki akrobatyczne,
śpiewali, dokazywali. I dostawali za to pieniądze od zgromadzonych widzów.
Teatr elżbietański (renesans, barok)
Wybitny przedstawiciel tej epoki to William Szekspir. Przeciwstawił się wymogom dramatu klasycznego
(antycznego). Wprowadził na scenę postacie fantastyczne: zjawy, upiory, wiedźmy. Bohaterowie okazywali
się niejednoznaczni, ich charakter zmieniał się, trudno ich ocenić. Tematy sztuk Szekspira to władza, miłość,
moralność, trudne wybory. W sztukach nie ma już chóru, jest podział na akty i sceny. Aktorzy nie noszą
masek. Sztuki Szekspira oglądali możni, magnaci. Dla pospólstwa pozostawały nadal przedstawienia
wędrownych trup teatralnych.
Ważnym przedstawicielem epoki baroku jest Molier - pisał komedie atakujące wady mieszczaństwa
francuskiego. Jego komedie były realistyczne (brak elementów fantastycznych), bohaterowie - jednoznaczni
(źli lub dobrzy). Teatr pełnił funkcję dydaktyczną w myśl słów Moliera: „Najstraszliwszy cios zadaje się
ułomnościom, wystawiając je na szyderstwo świata”.
W Polsce z inicjatywy króla Stanisława Augusta został założony pierwszy teatr publiczny, rozwijały się
balet i opera. Najwybitniejsi przedstawiciele to Franciszek Zabłocki i Wojciech Bogusławski.
Teatr romantyczny - to teatr, który świadomie zerwał z wszelkimi ograniczeniami dramatu klasycznego.
Wprowadzono ceny zbiorowe - tak potężne, że często trudno zrealizować je na scenie ze względu
na ogromną ilość postaci. Dramat ma kompozycję otwartą – brak wyraźnej akcji, sceny są ze sobą bardzo
luźno powiązane, niektóre dramaty wcale nie mają podziału na akty i sceny. Tematem jest władza, dramat
jednostki, bunt, moralność, miłość. Najważniejszym elementem dramatu romantycznego jest bohater
romantyczny - jednostka wybitna, bardzo skomplikowana, często skłócona ze społeczeństwem. Dramat
romantyczny zyskał miano niescenicznego - przez sceny zbiorowe, umiejscowienie akcji w bardzo dziwnych
miejscach, wprowadzenie wielu elementów fantastycznych. Najważniejszymi twórcami dramatów
romantycznych w Polsce byli: Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński.
Teatr modernistyczny (przełom wieku XIX I XX) często nawiązywał do antyku, jak i do romantyzmu.
Wprowadzone zostały motywy baśniowe, ludowe, sporo też fantastyki. Powstała koncepcja teatru
ogromnego, czyli teatru, który stałby się połączeniem literatury, muzyki, plastyki. Przy czym każda z tych
sztuk byłaby równie ważna, a nie stanowiła jedynie tła wydarzeń opisanych w dramacie. W teatrze pojawiło
się wiele symboli. Najwybitniejszym twórcą tego okresu w Polsce był Stanisław Wyspiański.
Teatr w dwudziestolecia międzywojennego – tu coraz trudniej mówić o jednolitym charakterze sztuk
teatralnych. Powstawały i dramaty poważne, i komedie. Z pewnością na uwagę zasługuje dramatopisarstwo
Stanisława Ignacego Witkiewicza, który swoją koncepcję teatru określił krótko: „Mózg wariata na scenie”.
W jego sztukach świat jest zdeformowany, treść niejednokrotnie szokująca, dominuje tu parodia i groteska,
brak chronologii, a często też wydaje się, że brak także sensu.
Teatr współczesny (od zakończenia drugiej wojny światowej do dziś) jest epoką eksperymentów
teatralnych. Świat w dramacie jest zniekształcony, karykaturalny. W utworach dużo jest groteski, absurdu,
ale także symboli. Pomieszane są ze sobą gatunki literackie, miejsce i czas akcji trudny do określenia, brak
chronologii wydarzeń. Reżyserzy sięgają też po klasyczne sztuki (powstałe w innych epokach),
ale przedstawiają je w nowy, często kontrowersyjny sposób, doszukują się w nich nowych treści. W Polsce
do najbardziej znanych osobistości teatru współczesnego należą Tadeusz Kantor i Jerzy Grotowski.
Powyżej przedstawiony został skrót historii teatru — pisaliśmy o sztukach, które powstawały
w poszczególnych epokach. Ale przecież wiadomo, że sztuki klasyczne, romantyczne czy modernistyczne
nadal są wystawiane. Sztuki nie bywają zapominane wraz z końcem epoki. Inscenizacje "Dziadów", komedii
Moliera, a nawet misteriów średniowiecznych czy tragedii starożytnych to stały, niezmienny punkt
w repertuarze wszystkich współczesnych teatrów.