Teatr rzymski

Początków historii teatru należy szukać w starożytnej Grecji, gdzie w
534 roku p.n.e. odbyły się pierwsze Wielkie Dionizje. Teatr rozwijał się
również w starożytnym Rzymie, a następnie został zaadaptowany
przez chrześcijańskie średniowiecze. Od oświecenia nastąpił powrót do
antycznych koncepcji teatru, które jednak uległy znacznym
modyfikacjom. Rozwijał się teatr neoklasycystyczny. Osobnym
zjawiskiem na tle epoki była twórczość Szekspira. Przełomowa dla
teatru była Wielka Reforma z XIX wieku. Narodził się teatr realistyczny i
naturalistyczny. Dwudziestolecie międzywojenne to czas nowych
koncepcji teatralnych Artauda i Witkacego. Po II wojnie światowej
rozwinął się awangardowy nurt teatru, którego jednym z głównych
celów było zburzenie granicy między widzem a aktorem.
Teatr grecki – wywodzi się z tradycji obrzędów religijnych, zwłaszcza
związanych z obchodami ku czci Dionizosa. Widowiska te musiały być
łatwo dostępne dla ludności, pierwsze sztuki wystawiano więc na
wytyczonym u stóp wzgórza placu zwanym orchestra, a na jego środku
ustawiano ołtarz (thymele). Początkowo orchestra miała kształt
zbliżony do prostokąta, koła albo elipsy, ostatecznie przyjął się kształt
koła. Na placu (orchestrze) występował chór i odbywały się popisy
taneczne. Widzowie zasiadali na zboczu góry, początkowo
bezpośrednio na ziemi, później na drewnianych ławkach. Tak powstała
widownia w kształcie dużego (większego od półkola) wycinka koła,
czyli theatron.
Najlepiej zachowanym teatrem greckim jest zbudowany około 330
p.n.e. teatr w Epidauros. Teatr zaprojektował Poliklet Młodszy.
Widownia, rozmieszczona w 52 rzędach mogła pomieścić około 14 000
widzów.
W okresie hellenistycznym zachowano podstawowe elementy teatru
greckiego, zmieniono jednak jego proporcje. Pogłębiono i podniesiono
proskenion – cofnięto paraskeniony a sam proskenion oparto na
słupach, otrzymując pod proskenionem przestrzeń zwaną
hyposkenionem. Z hyposkenionu wychodzili aktorzy grający duchy lub
bogów podziemia, schodami przechodzili na proskenion, gdzie mogli
wygłaszać swoje kwestie. Wzbogaceniu uległy także dekoracje.
Wprowadzono periakty - graniastosłupy trójkątne, na ścianach których
były wymalowane różne obrazy. Obrót graniastosłupa umożliwiał
szybką zmianę tła.
W teatrach greckich mogli występować tylko mężczyźni. Wcielali się oni
także w role kobiet.
Teatr rzymski swoje podłoże czerpie z teatru greckiego, co między innymi
objawiało się w tym, iż aktorami w teatrze rzymskim byli Grecy. Pierwsze
przedstawienie teatralne w Rzymie odbyło się w 364 roku przed naszą erą i był
to spektakl mimiczny ludzi z Etrurii. Występowi temu towarzyszył także śpiew,
taniec oraz muzyka. Przedstawienie to nie miało jednak samego charakteru
rozrywkowego – było to przebłagiwanie bogów rzymskich. Z czasem
przedstawienia stały się popularne w państwie i było poświęcane wielu
bóstwom. W starożytnym Rzymie w teatrze występowali tylko mężczyźni –
również było tak i w innych państwach. Na początku nie posiadali oni masek,
lecz peruki. Po pewnym czasie jednak zaczęto zakładać maski i przedstawiały
one postacie kobiece oraz innych bohaterów. Początkowe rzymskie teatry
wykonane były z drewna i we wnętrzu budynku znajdowała się scena, która
była otoczona widownią – podczas spektakli stali. Pierwszy budynek, w którym
miały odbywać się przedstawienia sceniczne kazał wybudować Kasjusz
Longinus – jednak budynek ten rozebrany został po igrzyskach. Dopiero
Pompejusz wybudował pierwszy prawdziwy teatr z kamienia. W Rzymie wielką
rolę w teatrze odegrały igrzyska. Dawały one społeczeństwu wiele wrażeń oraz
rozrywki. Ponieważ cieszyły się one tak wielką popularnością zbudowano
Koloseum. Odbywały się tam różnego rodzaju przedstawienia widowiskowe –
między innymi pantomima, skecze, tresura oraz walka z dzikimi zwierzętami.
Rzadko jednak wystawiane były wówczas mówione dramaty.
W twórczości scenicznej starożytnego Rzymu wyróżnia się kilka
charakterystycznych odmian sztuk teatralnych:
- Mim - krótka, często improwizowana scenka z życia, popis aktorski;
- Pantomima - nieme widowisko, w którym aktorzy posługiwali się
gestem i ruchem, nie stroniące od dosadności i okrucieństwa;
- Fabula atellana - ludowa farsa italska, w której aktorzy występowali w
maskach charakterystycznych dla poszczególnych postaci;
- Fabula palliata - sztuka komediowa, w której Rzymianie naśmiewają
się z Greków (twórcami palliaty byli m.in. Plaut i Terencjusz);
- Fabula togata - sztuka komediowa, w której Rzymianie naśmiewają
się z samych siebie;
- Fabula cothurnata - tragedia o charakterze greckim;
- Fabula praetexta - tragedia w stylu rzymskim.
Rodzaje przedstawień ułożone są w kolejności popularności wśród
Rzymian.
Teatr średniowieczny oznacza widowiska religijne misteria i miracle, a
także świeckie moralitety i farsy wystawiane w średniowieczu w formie
nabożeństw (religijne), jak i dla rozweselenia ludu (świeckie).
Teatr średniowieczny wywodzi się od teatru antycznego. Jego elementy
zachowały się i przeniknęły do średniowiecza, w uroczystościach
dworskich i kościelnych, oraz turniejach rycerskich, a także - przede
wszystkim - w ludowej tradycji podtrzymywanej przez wędrownych
sztukmistrzów, rybałtów czy minstreli. Ich twórczość dała początek
formie intermediów.
Teatr elżbietański – za jego umowną datę założenia przyjmuje się rok
1576. Wtedy to bowiem przedsiębiorca James Burbage wybudował
pod Londynem pierwszy gmach przeznaczony wyłącznie do
prezentacji widowisk teatralnych. Nazwał go The Theatre i rozpoczął
wystawianie pierwszych sztuk. Wkrótce pojawiły się dwa kolejne teatry
– The Curtain i The Rose – a po nich przyszły następne (Globe
Theatre).
Początkowo aktorzy grali na dworze, potem w budynkach. Przyjmuje
się, że sceną było podwyższenie, otoczone z trzech stron przez widzów
i nieodgrodzone od nich barierą. Aktorzy często zwracali się do
publiczności bezpośrednio, nawiązywali z nią bliski kontakt. Podobnie
sami widzowie pozostawali w interakcji z działaniami aktorów.
Publiczność, a zwłaszcza przedstawiciele niższych klas społecznych,
bywała hałaśliwa i żywo reagowała na akcję przedstawienia. W
zwyczaju było wiwatowanie, klaskanie, tupanie, a nawet – w przypadku
skrajnego znudzenia spektaklem – rzucanie w grających drobnymi
kamieniami. Dekoracji było niewiele, często zastępował je napis
głoszący, że akcja toczy się np. w lesie albo w komnacie zamkowej.
Brak dekoracji rekompensowały bogate stroje aktorów. Czwarty bok
sceny zamykały drzwi do garderoby, przez które wchodzili aktorzy. Nad
nimi budowano niewielki ganek, galerię (były one miejscem
rozgrywania scen balkonowych), wsparte na słupach. Pomiędzy
słupami zawieszano kotarę. Dzieliła ona scenę na przedscenie i
niewielką scenę wewnętrzną. Kurtyny nie było. Przedstawieniom
towarzyszyła muzyka. Światło dzienne uniemożliwiało wykorzystywanie
efektów świetlnych.
Cechy „Dziadów”
Romantyczne
Klasyczne
- ludowość (bohaterowie, obrzęd, - jedność miejsca (kaplica przy
moralność ludu)
cmentarzu)
- fantastyka i mistycyzm (duchy, - jedność akcji (wątek wywoływaktóre przybywają w noc dziadów) nia duchów jest tu jedyny)
- tajemniczość (noc, kaplica,
cmentarz)
- jedność czasu (noc Zaduszek)
- irracjonalizm (wiara w duchy)
- obecność Chóru i Guślarza,
który spełnia tu rolę przewodnika
- Liczba osób, które prowadzą
dialog, ogranicza się do dwóch,
trzech
• wikipedia.pl
• Google Grafika
• materiały zaczerpnięte z podręczników