ZABURZENIA LĘKOWE U DZIECI I MŁODZIEŻY Lęk towarzyszy

ZABURZENIA LĘKOWE U DZIECI I MŁODZIEŻY
Lęk towarzyszy człowiekowi od zawsze. Okres dzieciństwa, a później
adolescencji jest szczególnie narażony na pojawienie się różnego rodzaju lęków,
gdyż to wówczas następują istotne zmiany w rozwoju fizycznym, emocjonalnym
i poznawczym człowieka. Rozpoczynając naukę w szkole dziecko musi sprostać
nowym wymaganiom ze strony dorosłych i rówieśników, na kolejnych etapach
edukacji oczekuje się od niego coraz większej samodzielności i zaradności. Nowe
sytuacje i zmiany mogą wiązać się z przeżywanym u dzieci lękiem – dziecko może
bać się rozstania z rodzicami, publicznego występowania na różnych
uroczystościach szkolnych, odpowiadania na forum klasy, odrzucenia, ośmieszenia
przez grupę rówieśniczą, itp.
Lęk jest potrzebny, gdyż przygotowuje organizm do walki lub ucieczki
w obliczu niebezpieczeństwa, a występowanie różnego rodzaju lęków jest częścią
prawidłowego rozwoju dziecka i pomaga mu we właściwej adaptacji do otoczenia.
Istnieje szereg lęków, które są charakterystyczne dla danego etapu rozwoju. Lęki te
nazywamy lękami rozwojowymi. Pierwszym, powszechnie znanym lękiem z tej grupy
jest tzw. „lęk ósmego miesiąca”, kiedy to dziecko nie tylko zaczyna obawiać się osób
obcych, ale także reaguje silnym lękiem na wszystko, co nowe i nieznane (np.
ogolona twarz taty, nowy kapelusz mamy). W 2 roku życia dziecko przejawia różnego
rodzaju lęki związane z silną chęcią eksploracji otoczenia z jednej strony,
a niezrozumieniem zjawisk przyrodniczych z drugiej – np. lęk przed burzą, wichurą,
deszczem, ciemnością. Na tym etapie rozwoju mały człowiek odczuwa także lęki
związane z wyjazdem matki, jej nieobecnością w porze zasypiania. 3 rok życia to
dominacja lęków wizualnych, dziecko obawia się starych, pomarszczonych ludzi,
policjantów, włamywaczy, zwierząt, wieczornych wyjść rodziców. W 4-5 roku życia
kształtuje się u dziecka poczucie kruchości, dziecko zadaje wówczas pytania „Skąd
się wziąłem?” i „Co się ze mną stanie?”. W związku z tym pojawiają się konkretne,
przyziemne obawy o zranienie, uszkodzenie ciała przy upadku, o pogryzienie przez
psa, itp. Dzieci 6-letnie często odczuwają lęki związane ze światem
nadprzyrodzonym (zjawy, duchy, wiedźmy, czarownice) oraz z żywiołami (np. ogień).
W wieku lat 7 pojawiają się u dziecka już coraz bardziej świadome przejawy lęku
społecznego, głównie w formie lęku przed brakiem akceptacji ze strony innych ludzi.
8-9 rok życia to okres „remisji” lęków naturalnych – jest ich mniej i nie są już tak
intensywne. U dzieci 10-letnich i starszych obserwujemy szeroki wachlarz różnego
rodzaju lęków społecznych – lęk przed odrzuceniem, ośmieszeniem, brakiem
akceptacji ze strony innych. W wieku dorastania pojawiają się lęki egzystencjalne.
Występowanie lęków rozwojowych jest czymś naturalnym, nie mówimy tu
o patologii. Jeżeli jednak dany lęk występuje na etapie nieadekwatnym dla rozwoju,
jego nasilenie jest bardzo duże, trwa przewlekle, przez co znacznie utrudnia
funkcjonowanie dziecka w środowisku, możemy mieć wówczas do czynienia
z zaburzeniami lękowymi i konieczna będzie specjalistyczna pomoc.
Lęk u dzieci może przybierać postać lęku nieuprzedmiotowionego (niepokoju),
lęku przedmiotowego i ataków lękowych (napady paniki). Pierwsza postać lęku jest
trudna do zdiagnozowania. Dziecko wówczas ciągle o coś się martwi, jednak nie
potrafi podać przyczyny swoich obaw, a wszelkie próby pocieszania nie przynoszą
oczekiwanych rezultatów. Lęk przedmiotowy przejawia się jako silna obawa przed
konkretnym przedmiotem albo konkretną sytuacją. Do tej grupy zaliczamy lęk przed
separacją, kiedy to dziecko reaguje histerią w sytuacji rozdzielenia go z osobą
znaczącą (przeważnie matką), a po rozdzieleniu często wyraża obawy o to, co się z
tą osobą stanie (np. zginie w wypadku samochodowym) albo o to, że jemu samemu
coś się stanie i nigdy nie zobaczy już rodziców (np. zgubi się lub zostanie porwane).
Do tej grupy zaliczamy także lęk społeczny rozumiany jako przedłużenie naturalnego
lęku przed obcymi, który powinien minąć w okolicach 30 miesiąca życia. W lęku
społecznym dziecko boi się osób obcych (dorosłych lub rówieśników) przy
prawidłowym przywiązaniu do opiekunów. Pod postacią lęku przedmiotowego
występują także obsesje (natrętne myśli) i kompulsje (wewnętrzny przymus
wykonywania pewnych czynności). Natrętne myśli dotyczą głównie: możliwości
zakażenia, zabrudzenia, uszkodzenia ciała, wiążą się z przemocą, katastrofą,
tematami religijnymi. Kompulsje, z kolei, dotyczą najczęściej: mycia, porządkowania,
dotykania. O ile u mniejszych dzieci pewne rytuały dnia codziennego są normalne,
jeśli występują one po 4 roku życia, możemy mówić o pewnej patologii. Warto zatem
czasem wprowadzać jakieś nowości w codziennych rytuałach dziecka. U dzieci dość
częstą przypadłością są także fobie. Dziecko może się bać: pająków, ptaków,
owadów, grzmotów, widoku krwi, zastrzyku itp., przy czym lękom tym towarzyszą
silne reakcje fizjologiczne (np. przyśpieszone bicie serca, uderzenie gorąca,
zaczerwienienie twarzy, duszności). Dziecko z fobią często unika sytuacji, w których
spodziewa się potencjalnego zagrożenia, jest przez to wyśmiewane przez
rówieśników. Ważne zatem jest wsparcie ze strony otoczenia Odrębną grupę
stanowią ataki lękowe. Częściej zdarzają się nocą, przed chorobą, wydają się
występować bez wyraźnej przyczyny, powiązane są z silnymi fizycznymi doznaniami
lęku: przyśpieszonym biciem serca, trudnościami w oddychaniu, zawrotami głowy,
itp. Często występują u nastolatków – nastolatek zaczyna unikać miejsc, w których
takie ataki miewał (np. unika uprawiania sportu, gdyż aktywność taka kojarzy mu się
z symptomami ataku).
Niezależnie jaką postać lęk przyjmie, możemy wyróżnić kilka jego
charakterystycznych objawów. Do fizjologicznych objawów lęku zaliczamy: kołatanie
serca, zawroty, bóle głowy, omdlenia, osłabienia, kłopoty z oddychaniem (często
występuje demonstracyjne duszenie), zaczerwienie twarzy lub zblędnięcie,
zwiększoną potliwość, drętwienie, sztywnienie oraz drżenie ciała, a także nudności,
wymioty, uczucie suchości w ustach lub wprost przeciwnie – nadmierne wydzielanie
śliny. Często objawom „z ciała” towarzyszą objawy psychopatologiczne: przejmujące
uczucie strachu, niepokój, zamartwianie się, niemożność odprężenia się, zaburzenia
uwagi, koncentracji, zaburzenia myślenia, kłopoty w nauce, bezsenność, koszmary
nocne, uczucie napięcia wewnętrznego, nadpobudliwość, a czasami także
depersonalizacja rozumiana jako poczucie nierealności samego siebie.
Jeśli zauważymy u dziecka niepokojące objawy powinniśmy bezzwłocznie
zgłosić się na konsultację do psychologa lub psychiatry dziecięcego (nie jest
wymagane skierowanie od lekarza pierwszego kontaktu). W naszej okolicy na taką
konsultację przykładowo można udać się do psychiatry, który przyjmuje prywatnie w
Poradni Medycyny Rodzinnej w Dobrzechowie, a także na fundusz w Medycznym
Centrum Leczenia Nerwic w Krośnie. Można także zgłosić się do Poradni Zdrowia
Psychicznego dla dzieci i młodzieży. Pełna lista takich poradni na
Podkarpaciu znajduje się na stronie internetowej:
http://szukaj.sluzbazdrowia.pl/Psychiatria-dzieci-i-mlodziezy/Podkarpackie/D66,W18,20,1.html
Jeżeli dziecko z zaburzeniami lękowymi trafi po raz pierwszy po pomoc do
psychologa, on również – po konsultacji z lekarzem – może postawić diagnozę
i zaproponować dziecku leczenie psychoterapeutyczne (jeżeli posiada w tym
zakresie odpowiednie przygotowanie).
Zaburzenia lękowe są częstym powodem kierowania dzieci do leczenia
psychiatrycznego. Mogą one hamować rozwój dziecka i nabywanie przez nie
kolejnych umiejętności rozwojowych. Dlatego też niezmiernie istotne jest wczesne
rozpoznawanie problemów i szybka interwencja.
Opracowała:
mgr Marta Miga-Tokarska