Jak pomagać dziecku w radzeniu sobie z lękiem?

Jak pomagać dziecku w radzeniu sobie
z lękiem?
Opracowanie:
Mgr Maja Wasielewska
Istnieją lęki „typowe” dla danych okresów
rozwojowych i nie powinno nas niepokoić, jeśli
się wtedy pojawią.
LĘKI U DZIECI
5 LAT – niewiele lęków, przeważnie wizualne,
mniej obaw przed zwierzętami, złymi ludźmi,
czarodziejami niż we wcześniejszym okresie
rozwojowym; konkretne, przyziemne obawy o
potłuczenie się przy upadku, pogryzienie przez
psa, itp.; lęk przed ciemnością, obawa, że
matka nie wróci już do domu.
LĘKI U DZIECI
6 LAT – duże natężenie stanów lękowych, wywoływanych przede
wszystkim przez bodźce dźwiękowe: dzwonek do drzwi,
telefon, czyjś nieprzyjemny, monotonny sposób mówienia,
spłukiwanie wody w ubikacji, odgłosy wydawane przez ptaki i
owady; obawa przed światem nadprzyrodzonym: duchy,
wiedźmy; lęk, że ktoś chowa się pod łóżkiem; lęki
przestrzenne: obawa przed zgubieniem się, dziecko boi się
lasu; obawa przed żywiołami: ogień, woda, grzmot,
błyskawica; dziecko boi się zasypiać kiedy jest samo w pokoju,
lęka się zostać samo w domu; obawa, że matki nie będzie w
domu, kiedy dziecko wróci, że coś jej się stanie, że może
umrzeć; lęk przed pobiciem przez innych; lęk przed
skaleczeniem drzazgami, widokiem krwi z nosa.
LĘKI U DZIECI
7 LAT – dużo lęków, przede wszystkim
wizualnych: ciemność, strychy, piwnice, cienie
stają się duchami i wiedźmami chowającymi
się w szafach lub pod łóżkiem; strach bywa
stymulowany przez filmy, lekturę, radio; lęk
przed spóźnieniem się do szkoły; lęk przed
brakiem akceptacji ze strony innych ludzi.
LĘKI U DZIECI
8 – 9 lat - mniej lęków i nie tak intensywne;
dziecko już nie boi się wody, mniej obawia się
ciemności; lepsza umiejętność oceny sytuacji,
obawy mają swoje uzasadnienie, dotyczą
własnych zdolności i możliwości porażki,
szczególnie w szkole; lęk przed śmiercią.
LĘKI U DZIECI
10 lat - dużo lęków; największe obawy przed
zwierzętami, zwłaszcza dzikimi i wężami;
niektóre dzieci boją się ciemności, wysokich
pomieszczeń, ognia, przestępców,
„morderców”, włamywaczy.
Powinno nas zaniepokoić, jeśli
zaobserwujemy: …
NIEPRAWIDŁOWOŚCI ROZWOJU
EMOCJONALNEGO W RELACJI DO
OKRESÓW ROZWOJOWYCH DZIECKA.
Okres przedszkolny (3 - 6)
• zaburzenia snu, z towarzyszącymi lękami nocnymi;
• reakcje unikowe /nadmierne unikanie sytuacji nowych powodowane
lękiem/;
• agresja /gdy stanowi główną forma zachowania się dziecka i dominujący
element pojawiający się samorzutnie we wszystkich zabawach/;
• czynności nawykowe o charakterze samozaspokajającym /obgryzanie
paznokci, ssanie kciuka /;
• różnorodne tiki /mruganie powiekami, grymasy twarzy, chrząkanie, ruchy
mimowolne w zakresie głowy i kończyn/;
• nadmierna zależność od matki /brak umiejętności znoszenia odosobnienia
od domu oraz duże trudności we współżyciu z rówieśnikami/;
• zachowania o charakterze autystycznym /zamknięcie się w sobie, ucieczka
w świat fantazji, mutyzm częściowy lub całkowity/;
NIEPRAWIDŁOWOŚCI ROZWOJU
EMOCJONALNEGO W RELACJI DO
OKRESÓW ROZWOJOWYCH DZIECKA.
Okres wczesnoszkolny (7 - 12)
• zaburzone uspołecznienie dziecka /niedostosowanie do warunków,
wymagań i obciążeń szkolnych pomimo wystarczającej dojrzałości
intelektualnej/;
• zahamowanie emocjonalne /w wyniku tłumienia nadmiernego napięcia/;
• pojawienie się lub nasilenie patologicznych nawyków, tików i jąkania
/ekspresja napięć/;
• nadruchliwość /ekspresja napięć/;
• fobia szkolna /lęk przed pójściem do szkoły, któremu towarzyszą
dolegliwości somatyczne/;
• zaburzenia zachowania społecznie nieakceptowane /wagary, ucieczki z
domu, czyny antyspołeczne/;
• objawy psychosomatyczne /np. napady kolki jelitowej/;
• moczenie wtórne;
PRZYCZYNY NIEKTÓRYCH LĘKÓW U
DZIECI
•
Przyczyną niektórych lęków u dzieci może być nadmiernie opiekuńcza postawa
rodzicielska. Rodzic chcący ochronić dziecko przed wszystkimi potencjalnymi
zagrożeniami nie uczy go panowania nad lękiem, a wręcz może sprawić, że dziecko
nabierze przekonania, iż świat jest zagrażający, a wszędzie czai się
niebezpieczeństwo, w związku z czym, należy tego świata unikać.
• Błędem jest nadmierne pobłażanie dziecku, niestawianie granic. Wywołuje to u
dziecka brak poczucia bezpieczeństwa. Ucząc je, co wolno, a czego nie wolno robić,
pokazujemy mu, że może na nas liczyć, ma w nas oparcie, może przy nas czuć się
bezpiecznie. Co więcej, może dojść, np. do sytuacji, gdzie dziecko, które zawsze
może wyładowywać agresję, w pewnym momencie staje się bezradne, bo ma
uczucie, że zupełnie nad sobą nie panuje, a to z kolei wzbudza ogromny lęk.
• Inną przyczyną może być również nadmierna surowość rodziców i stawianie
dziecku wysokich wymagań, np. moralnych. To powoduje, że dziecko może często
przeżywać poczucie winy i bać się, że nie potrafi sprostać oczekiwaniom rodziców.
JAK POMÓC DZIECKU POKONAĆ LĘK?
Ważne jest, aby nie reagować na pozornie małe dziecięce lęki stereotypowymi
słowami: „Przecież to nie jest wcale takie straszne!”, lecz wyciągnąć
pomocną dłoń, zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa i dodać
pewności siebie. Warto pomóc, zanim napięcie spowodowane długo
gromadzonymi lękami znajdzie rozładowanie w agresji, w fantazji lub
wycofaniu się, zamknięciu się w sobie, doprowadzi do zaburzeń
emocjonalnych.
• Przypomnij dziecku sytuacje, do których początkowo podchodził z obawą,
a potem potrafił się w nich odnaleźć
• Chwal za każdym razem, kiedy zrobi krok naprzód w pokonaniu swojego
lęku, np. kiedy weźmie w czymś udział, mimo że czuje się niepewnie
• Podkreśl, jak jesteś dumny z tego, że potrafi działać, czując tak duży lęk
• Pomocne mogą się okazać techniki relaksacyjne, wizualizacja, bajki
terapeutyczne
JAK POMÓC DZIECKU POKONAĆ LĘK?
Warto spróbować ułożyć samodzielnie jakąś historię związaną z przeżywanym przez
dziecko lękiem. Będzie tym bardziej pomocna i skuteczna, ponieważ dostosujesz ją
do możliwości percepcyjnych swego dziecka, zawrzesz w niej faktyczny jego
problem. Aby jednak tak było, należy szczegółowo trzymać się planu tworzenia
opowiadania i warunków, jakie musi ono spełniać:
1. Opowiadanie musi zawierać rzeczywisty problem waszego dziecka ( lęk przed
ciemnością, rozłąką z bliską osobą, itp.).
2. Pomyśl o przesłaniu, jakie chcesz przekazać dziecku ( np. ciemność może kryć
coś przyjemnego, czas leczy rany, itp.).
3. Początek opowiadania niech będzie prezentacją bohatera (bohaterki), który
powinien być dokładnym odbiciem waszego dziecka: jego nawyków, konfliktów i
lęków. Dzięki temu dziecko utożsami się z bohaterem. Nadaj jednak bohaterowi
inne imię.
4. Pamiętaj, aby nie wyśmiewać problemów dziecka, nie kpić z niego.
5. Należy nadać bohaterowi pozytywne cechy i obdarzyć go zdolnościami naszego
dziecka.
JAK POMÓC DZIECKU POKONAĆ LĘK?
6.
Na początku opowiadania postaraj się, aby fabuła pokazała konflikt twego
dziecka, dopiero później przejdź do pozytywnych rozwiązań.
7. Koniecznie obserwuj reakcje dziecka w trakcie opowiadania. Patrz, czy twoje
słowa trafiają w sedno. Albo spotęgujesz, albo obniżysz działanie słowa.
8. Jeśli dziecko komentuje, przerywa pytaniami, staraj się na nie odpowiadać. Gdy
masz trudności, zapytaj dziecko: „A ty co o tym myślisz?”
9. Kiedy dziecko mówi: „Nie wiem.”, zaproponuj zgadywankę, co w rezultacie da
rzeczywisty obraz myśli dziecka.
10. Jeśli zauważysz, że dziecko jest zmartwione, zapytaj: „Jak myślisz, dlaczego Ania
była wtedy zmartwiona?”
11. Spróbuj zawrzeć jakiś wątek humorystyczny, który wspaniale rozładowuje
napięcie.
12. Długość opowiadania i słownictwo dostosuj do wieku dziecka i jego możliwości
jako słuchacza.
13. W trakcie przekazywania opowiadania nie musisz być doskonały, możesz
prostować powstałe pomyłki- to nie jest najważniejsze dla dziecka.
LITERATURA
1. Ilg F. L., Bates Ames L., Baker S. M. (2005).
„Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat.”
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
2. Januszewska, E. (red.) (1996). „Wybrane
zagadnienia z psychologii klinicznej dzieci i
młodzieży.” Lublin: Wydawnictwo Naukowe KUL
3. Wołk K., Knysak, J. „Porady dla rodziców – Jak
pomóc dziecku pokonać lęk.” – artykuł dostępny
na stronie internetowej:
www.sp2.dobremiasto.org/wp.../Jak_pomoc_dz
iecku_pokonac_lek.doc
Dziękuję za uwagę 