Terminologia stosowana w opiniach Poradni Psychologiczno

Terminologia stosowana w opiniach Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej
Badania psychologiczne ustalają poziom rozwoju umysłowego ucznia, poziom funkcji
percepcyjno-motorycznych zaangażowanych w procesie czytania i pisania tzn.:
- rozwój funkcji poznawczych (pamięć, myślenie, uwaga, spostrzegawczość)
- percepcję i pamięć wzrokową
- motorykę
- lateralizację
- koordynację wzrokowo-ruchową
- tempo uczenia się
Zaburzenia rozwojowe - są to zaburzenia dziecięce dotyczące sfery społecznej, poznawczej,
ruchowej, czy językowej. Należą do nich: niedosłyszenie, słabe słyszenie, niedowidzenie,
słabe widzenie, niepełnosprawność ruchowa, upośledzenie umysłowe, autyzm,
niepełnosprawności sprzężone, choroby przewlekłe, zaburzenia psychiczne, niedostosowanie
społeczne, zaburzenia zachowania. Ci uczniowie wymagają specjalnej organizacji treści,
metod i form pracy.
Odchylenia rozwojowe - stanowią indywidualne opóźnienie rozwoju w stosunku
do ustalonych norm np. inteligencja niższa niż przeciętna.
Specyficzne trudności w uczeniu się - zwane są dysleksją rozwojową za prof.
Bogdanowicz, która wprowadziła 3 terminy określające te zaburzenia:
dysleksja - trudności w czytaniu
dysortografia - trudności w opanowaniu poprawnej pisowni zgodnej z regułami
ortograficznymi, przejawiające się popełnianiem różnego typu błędów ortograficznych
i specyficznych (mylenie liter, opuszczanie, dodawanie, przestawianie, pismo lustrzane)
dysgrafia - trudności w opanowaniu czytelnego, kształtnego pisma, jego poprawnej szaty
graficznej
Trudności dyslektyczne diagnozuje się tylko u dzieci z normą intelektualną. Nie można ich
stwierdzić u uczniów z inteligencją niższą niż przeciętna, z niepełnosprawnością
intelektualną, niedosłuchem czy niedowidzeniem, po wszelkich urazach głowy, zapaleniu
opon mózgowych, przy chorobach neurologicznych i zaniedbaniach środowiskowych.
Dyskalkulia - są to specyficzne trudności w uczeniu się matematyki.
Uczniowie ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się należą do uczniów o specjalnych
potrzebach edukacyjnych. Mogą do nich należeć także uczniowie zdolni.
Charakterystyka błędów dyslektycznych występujących w pisaniu:
1. Błędy symptomatyczne wynikające z zaburzeń funkcji wzrokowej i pamięci wzrokowej:
- mylenie liter o podobnym kształcie m-n a-o
- mylne odtwarzanie położenia liter b-p d-g n-u
- pomijanie drobnych elementów liter (znaki diakrytyczne, ogonki)
- mylenie liter rzadko używanych np. f, ł
- typowe błędy ortograficzne
1
2. Błędy symptomatyczne dla zaburzeń funkcji słuchowej, słuchu fonematycznego,
zniekształcenia struktury wyrazów:
-opuszczanie liter, końcówek, cząstek wyrazu
- dodawanie, podwajanie, przestawianie kolejności liter
- zniekształcanie pisowni całego wyrazu
- łączna i rozdzielna pisownia
- mylenie liter zbliżonych fonetycznie b-p d-t i-y dz-c
- mylenie wyrazów podobnie brzmiących
3. Błędy typowo ortograficzne przy zaburzonym kojarzeniu słuchowo-wzrokoworuchowym:
- zmiękczenia, utrata dźwięczności
- różnicowanie i-j ą-ę z om, on, em, en
Fragmentaryczne zaburzenia rozwojowe - zwane inaczej deficytami rozwojowymi,
dotyczące mniejszego obszaru czynności, traktowane jako mikrozaburzenia, które można
eliminować za pomocą odpowiednio dobranych ćwiczeń korekcyjnych np. analizatora
słuchowego, wzrokowego.
Zaburzenia parcjalne - to opóźnienie rozwoju motoryki dużej, czyli całego ciała oraz małej
motoryki - rąk, czynności manualnych lub też zaburzenie rozwoju mowy, tak czynnej
(mówienie) jak i biernej (rozumienie).
Zaburzenia percepcji wzrokowej (analizy i syntezy) - określają trudności w postrzeganiu
i różnicowaniu kształtów oraz przestrzennym położeniu elementów. Dzieci rozpoznają
wówczas małą ilość szczegółów, mają problemy z rysowaniem. Ich rysunki są ubogie
w szczegóły, utrudnione jest przepisywanie ze wzoru, pisanie z pamięci. Mają trudności
z pisaniem (kształt liter, znaki diakrytyczne, odwracanie liter). Litery są nierówne, wykraczają
poza liniaturę, mają bardzo wolne tempo pracy. Mają tez tendencję do pisania tych samych
wyrazów w różny sposób. Wolno czytają, nie lubią tego robić, słabo rozumieją przeczytane
treści- zbyt silnie koncentrują się na technice czytania.
Zaburzenia percepcji słuchowej - odnoszą się do słuchowego odbioru mowy przez
zaburzenia analizy i syntezy dźwięków mowy. Dziecko nie rozumie skomplikowanych
poleceń słownych, nie umie powtórzyć trudniejszych lub dłuższych zdań, trudniej uczy się
na pamięć. Przestawia sylaby, litery, nie różnicuje głosek nosowych, zamienia głoski
dźwięczne na bezdźwięczne. Ma trudności z opanowaniem tabliczki mnożenia, języków
obcych, gramatyki.
Obniżona sprawność manualna - wiąże się z opóźnionym lub nieprawidłowym rozwojem
motoryki rąk, czyli niską sprawnością ruchową, małą precyzją drobnych ruchów. Uczeń
ma problemy z posługiwaniem się nożyczkami, wolno pisze, niestarannie prowadzi zeszyt,
ma niską grafikę pisma. Pismo jest często nieczytelne. Dziecko ma nieprawidłowy chwyt
ołówka. Przy złej koordynacji rąk pojawia się nadmierne napięcie mięśniowe.
Niski poziom grafiki pisma - dotyczy trudności w zakresie techniki pisania tzw. brzydkie
pismo (niedokładne odwzorowywanie kształtu liter, zła ich proporcja, brak połączeń).
Lateralizacja - dominacja czynnościowa narządów ruchu (ręki, nogi) oraz zmysłu (oka,
ucha) po jednej stronie ciała. Do zaburzeń lateralizacji zalicza się nieustaloną lateralizację
2
z niewielką przewagą jednej z rąk lub oburęczność. Dzieci mają kłopoty z czytaniem
i pisaniem (odwracają litery o podobnym kształtach, przestawiają je, opuszczają lub
uporczywie dodają litery, względnie błędnie je odtwarzają np. las-los.
Może występować lateralizacja skrzyżowana czyli dominacja prawego oka i lewej ręki,
która powoduje trudności przy pisaniu i czytaniu takie jak: mylenie liter, cyfr, mylenie
kierunku zapisu, opuszczanie lub dodawanie liter, wyrazów, zdań, zamienianie,
przestawianie, niewłaściwe rozmieszczenie zapisu na stronie zeszytu. Może pojawić się
pismo lustrzane jak odwracanie pojedynczych liter czy cyfr w linii pionowej lub poziomej,
bądź zwierciadlane odbicie normalnego pisma. Pojawia się nieprawidłowa postawa przy
pisaniu. Uczniowie ci mają problemy przy zadaniach wymagających orientacji przestrzennej.
Funkcje poznawcze - zespół procesów takich jak: uwaga, pamięć, spostrzeżenia wzrokowe,
słuchowo-językowe, dotykowe, kinestetyczne, orientacja w schemacie własnego ciała
i kierunkach w przestrzeni oraz myślenie, dzięki któremu rozumiemy czytane teksty
i potrafimy sami je tworzyć.
Koordynacja wzrokowo- ruchowa - określa współdziałanie i harmonię funkcji wzrokowych
i ruchowych-manipulacyjnych (oko-ręka). Dzięki kojarzeniu informacji wzrokowych,
dotykowych i kinestetycznych można wykonywać precyzyjne ruchy rąk-rysować, pisać.
Za prawidłowość koordynacji odpowiadają analizator wzrokowy i kinestetyczno-ruchowy.
Praksja - to pojęcie, które należy rozumieć jako rozwój zdolności do wykonywania celowych
ruchów każdego z nas.
Rozwój psychoruchowy - to całość procesów psychicznych (intelektualnych, orientacyjnopoznawczych, motorycznych). Wszelkie zakłócenia rozwoju mają odzwierciedlenie
w opóźnionym bądź przyspieszonym rozwoju ze względu na tempo, a nierównomiernym
w kolejnych etapach życia, biorąc pod uwagę dynamikę rozwoju. Mamy wówczas
do czynienia z rozwojem psychoruchowym zaburzonym. Zakłócenia tempa rozwoju
poszczególnych sfer orientacyjno-poznawczych i motorycznych to rozwój nieharmonijny
lub dysharmonijny.
Uczeń dyslektyczny - pod tym pojęciem rozumiemy specyficzne trudności w czytaniu,
u podłoża których leżą zaburzenia uwagi, percepcji i pamięci wzrokowej, słuchowej, funkcji
językowych oraz ich koordynacji w różnym stopniu i zakresie. Dysleksje rozpoznaje się
u dzieci tylko wówczas, gdy jego rozwój intelektualny jest w normie, a mimo to utrzymują się
trudności z opanowaniem umiejętności czytania i rozumienia przeczytanego tekstu.
Analiza i synteza - są to czynności rozkładu całości na poszczególne części oraz scalanie
tych części w całość. Analiza może być głoskowa i oznacza umiejętność rozkładania słów
na poszczególne elementy-głoski tj. fonemy czyli najmniejsze cząstki języka oraz sylabowa,
która określa umiejętność rozkładania słów na sylaby.
Ćwiczenia słuchowe - polegają na doskonaleniu słuchu fonemowego, czyli rozwijania
umiejętności słyszenia i rozróżniania głosek oraz kształcenia umiejętności fonologicznych
czyli operacji na głoskach, sylabach, logotomach. Ćwiczenia te związane są z analizą
głoskową i sylabową. Wpływają na doskonalenie analizatora słuchowego.
Ćwiczenia wzrokowe - jest to usprawnianie analizy i syntezy wzrokowej na materiale
nieliterowym (układanki, obrazki, puzzle) i literowym (rozsypanki literowe, wyrazowe,
3
układanie sylab wg wzoru). Ćwiczenia te należy łączyć z usprawnianiem motoryki rąk oraz
koordynacji wzrokowo-ruchowej (ręka-oko). Dzięki tym działaniom usprawniamy też
kierunki góra-dół, lewa-prawa, ćwiczymy grafomotorykę i orientację w przestrzeni.
Inteligencja - są to możliwości naszego umysłu. Inteligencja może być ogólna, werbalna
(słowna) oraz niewerbalna (bezsłowna, praktyczno-techniczna). Możemy ją mierzyć
za pomocą badania skalą inteligencji Wechslera uzyskując wynik ilorazu inteligencji
badanego ucznia.
Integracja percepcyjno-motoryczna - czynności czytania i pisania realizowane będą dzięki
prawidłowemu rozwojowi funkcji wzrokowych, słuchowo-językowych i ruchowych.
Pamięć mimowolna (mechaniczna) - rozumiana jest jako zdolność do przyswajania wiedzy
w sposób nieuświadomiony, bez większego wysiłku. Przy dobrej pamięci tego rodzaju uczeń
łatwo uczy się szczegółów, dat, danych ilościowych. Dzieci o słabej pamięci mechanicznej
powinny w sobie rozwijać pamięć logiczną.
Pamięć wzrokowa - zapamiętywanie spostrzeżeń wzrokowych czyli zdolność do utrwalania
i odtwarzania informacji wizualnej.
Pamięć słuchowa - określa zapamiętywanie spostrzeżeń słuchowych werbalnych
i niewerbalnych czyli zdolność do utrwalania i przypominania informacji dźwiękowych.
Pamięć słuchowa bezpośrednia pamięć świeża pozwalająca natychmiast zapamiętać
i odtworzyć usłyszane treści. Jest wykorzystywana przy pisaniu dyktand. Niestety jest
ograniczona do kilkudziesięciu sekund, dlatego materiał należy utrwalać, aby doskonalić
pamięć długoterminową. Inaczej dana wiedza i informacje ulegają zapomnieniu. zaburzenia
związane z tego typu pamięcią powodują, że uczeń ma trudności z zapamiętaniem dwóch
czynności jednocześnie, długich zdań, poprawnym ich zanotowaniu, liczeniem w pamięci.
Należy jednak pamiętać, że pamięć można ćwiczyć.
Tempo uczenia się wzrokowo-ruchowego to szybkość uczenia się pisania symboli
graficznych w oparciu o koordynację oka i ręki przy prawidłowej sprawności ruchowej rąk
oraz silnej lateralizacji.
Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne mają na celu usprawnianie zaburzonych funkcji
(korekcja) oraz wspomaganie funkcji dobrze rozwiniętych (kompensacja).
Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze przeznaczone są dla uczniów mniej zdolnych,
zaniedbanych środowiskowo lub dydaktycznie.
Dostosowanie wymagań - jest to zastosowanie takich kryteriów egzekwowania wiedzy
i umiejętności, aby nie obniżało ocen za błędy ortograficzne, wolniejsze czytanie, czy
mniejsze rozumienie tekstu ale uwzględniało możliwości i ograniczenia oraz mocne strony
rozwoju i funkcjonowania ucznia.
4