Narkotyki bez dydaktyki
advertisement
Bezpłatny dodatek nr 37 (2571), 16 września 2006 Narkotyki bez dydaktyki stymulanty dołowniki halucynogeny inhalanty sterydy Jakie objawy wywołują? Na czym polega chcica? Po czym poznać, że dziecko bierze? Jak ratować w razie przedawkowania? U czniowie już wrócili z wakacji, za moment wracają studenci. Wiadomo, że wielu z nich podczas wakacji paliło, popijało, bawiło się za pomocą i w towarzystwie lżejszych lub cięższych używek. Tak jest co roku, a właściwie od pokoleń; zmieniają się tylko typy tzw. dopalaczy. Rodzice pamiętni własnych doświadczeń na ogół żywią przekonanie, że nawet jeśli młodzi czegoś tam ukradkiem popróbują, to z tego się wyrasta, a akurat ich dzieci są na tyle rozsądne, żeby w nic poważnego się nie wpakować. Oby. Ale ostrożnie. Skończyły się czasy monokultury papierosowo-alkoholowej. Młodzież ma dostęp do wielu – wcześniejszym pokoleniom nieznanych – chemicznych i biologicznych substancji o bardzo różnym oddziaływaniu na organizm, mniej lub bardziej niebezpiecznych, ryzykownych, silniej lub słabiej uzależniających. I ciągłą pokusę, aby za pomocą tych substancji pobudzić się, poprawić koncentrację, uspokoić, zrelaksować, doznać nowych przeżyć. Naprawdę, nie wystarczy straszyć i potępiać stosowanie używek. Rodzice, nauczyciele, wychowawcy, także sami młodzi ludzie, powinni – muszą! – wiedzieć, jakie reakcje te poszczególne środki wywołują, jakie są objawy ich dłuższego stosowania, co robić w przypadku przedawkowania czy nieoczekiwanych reakcji organizmu. A także co robić, żeby żyć i przetrwać w bardzo ekspansywnej subkulturze używek. Dlatego w tej książeczce, przygotowanej specjalnie na początek nowego sezonu szkolnego, akademickiego (i narkotycznego), nie znajdą Państwo łatwej i namiętnej dydaktyki, jaka zwykle pojawia się w publikacjach na temat narkotyków. Znakomity znawca przedmiotu prof. Jerzy Vetulani napisał tę książeczkę kompetentnie, przyjaźnie, rzec można – z zimną krwią. Uznajemy, że eksperymenty z używkami to sprawa zbyt ważna, żeby pozostawiać ją w sferze ignorancji, tabu albo prostych stereotypów. To publikacja dla dorosłych; ale również dla dzieci, które uważają się za dorosłe – przynajmniej na tyle, żeby odrzucać natrętne przestrogi i pouczenia starszych. Jerzy Baczyński redaktor naczelny „Polityki” Dodatek Narkotyki bez dydaktyki opracowali: tekst - prof. dr hab. Jerzy Vetulani, kierownik Zakładu Biochemii w Instytucie Farmakologii PAN w Krakowie redakcja - Grażyna Musiałek opracowanie graficzne - Jarosław Krysik rysunki - Mirosław Gryń Spis treści Fałszywi przyjaciele......................................... s. 3 Przegląd narkotyków:.................................... s. 6 Stymulanty.......................................................... s. 6 Dołowniki.......................................................... s. 10 Halucynogeny.................................................. s. 12 Inhalanty............................................................ s. 18 Sterydy anaboliczne...................................... s. 19 Przedawkowanie: jak ratować?.................. s. 20 Czytelników i internautów zapraszamy do dyskusji o narkotykach. Czekamy na Wasze głosy, uwagi, kometarze i pytania na naszej witrynie internetowej 2 P OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 Fa ł s z y w i p r z yj a c i e l e Narkotyki mogą dostarczyć niezwykłych wrażeń, ukazać nowe światy. Ale jeśli im się zawierzy – kończy się to z reguły bardzo źle. N arkomania jest olbrzymim, bardzo szkodliwym zjawiskiem społecznym. Niestety, równie niebezpiecznym problemem jest rozprzestrzeniająca się narkofobia: ślepa agresja wymierzona przeciwko wszelkim substancjom uznanym w danej kulturze za narkotyki. Zjawisko to utrudnia sensowne podejście do problemu walki z narkomanią. Nie ulega wątpliwości, że narkotyki są fałszywymi przyjaciółmi, biorą znacznie więcej, niż dają, i jeżeli ktoś decyduje się na kontakt z nimi (co wielu później uważa za fatalną decyzję), musi być niezwykle ostrożny. Właśnie dlatego trzeba o nich możliwie wiele wiedzieć. Skoncentruję się na zagrożeniach, jakie narkotyki niosą, i na praktycznych wskazówkach, jak ustrzec siebie i przyjaciół od najgorszego – od zmarnowania życia przez narkotyki w wyniku popadnięcia w uzależnienie bądź od śmierci w wyniku ich przedawkowania. I jeszcze jedno: na każdym etapie walki z narkotykami pomóc może wsparcie społeczne – rodziny, przyjaciół, kolegów. Aby tego wsparcia udzielić, powinni oni jednak wiedzieć, że zagrożenie istnieje, że ktoś zaczyna stawać się ofiarą nałogu. Dlatego powiemy też o ob- jawach nasuwających podejrzenia, że ważna dla nas osoba przyjmuje narkotyki lub jest na drodze do ich stosowania. Uzależnienie Nieodparta chęć zażycia jakiejś substancji, powodująca, że gdy jej zabraknie, poszukiwanie jej staje się naczelnym celem naszego zachowania, jest objawem, a właściwie też istotą uzależnienia. Uzależnienie jest traktowane obecnie jako choroba układu nagrody, a jego przyczyny upatruje się we wrodzonym lub nabytym zespole deficytu pewnych układów w mózgu. Co gorsza, stosowanie przewlekłe narkotyków powoduje znaczące zwiększenie tych deficytów, prowadząc do sytuacji błędnego koła. Właściwie można uzależnić się od każdej substancji, a także od wielu typów zachowań, np. gier, różnych zachowań erotycznych, pracy. Uzależnienie zależy od nas, od reakcji naszego organizmu na określoną sytuację środowiskową i chemiczną, a nie bezpośrednio od substancji czy środowiska. U pewnych osób nawet substancje o silnym potencjale uzależniającym nie doprowadzają do nałogu. Bieda polega na tym, że nie sposób przewidzieć, czy dana substancja uzależniająca P OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 3 okaże się dla nas niezbyt atrakcyjna, czy też nałóg chwyci nas w swoje kleszcze. Obecnie wiemy już nieco o genetycznym podłożu predyspozycji do nałogu. Osoby o takich predyspozycjach powinny unikać kontaktu z danym narkotykiem. Z punktu widzenia medycznego nie ulega wątpliwości, że uzależnienie nie jest ani skazą charakteru, ani psychopatią, ani dowodem nieprzystosowania, ale po prostu chorobą psychiczną. Chorobą bardzo ciężką, cechującą się częstymi nawrotami, w zasadzie – przy obecnym stanie wiedzy – nieuleczalną i prowadzącą do powstawania nieodwracalnych zmian w mózgu, które bardzo utrudniają normalne funkcjonowanie w społeczeństwie. Choć nieuleczalne, uzależnienie może jednak być kontrolowane, kosztem pewnych wyrzeczeń, podobnie jak może być kontrolowana nieuleczalna cukrzyca – w zależności od jej typu – bądź dietą, bądź podawaniem insuliny. wów abstynencji po przerwie w stosowaniu narkotyków. Jest to uczucie znane zwłaszcza palaczom, którzy muszą sięgnąć rano po pierwszego papierosa jeszcze przed śniadaniem. Chcicę u osoby niegdyś uzależnionej, a pozornie wyleczonej, może też wywołać pojedyncze podanie substancji, od której nastąpiło uzależnienie. Jest to tzw. efekt zapalnika, bardzo niebezpieczny dla zrywających z nałogiem. Wreszcie atak chcicy może być wywołany przez jakieś sygnały związane z poprzednim użyciem narkotyku. Tym sygnałem może być miejsce, w którym stosowało się narkotyki, zapach dymu z palonej marihuany czy cracku, oglądanie przyborów służących do brania narkotyków. Ponieważ chcica jest największą przeszkodą w zerwaniu z nałogiem, usiłujący z nim zerwać powinni bardzo starannie unikać wszelkich sytuacji, które mogą jej atak wyzwolić. Zwalczanie chcicy jest też głównym celem współczesnej farmakoterapii narkotyków. Głód narkotykowy (chcica, craving) Stres i narkotyki Stosowanie narkotyków zaczyna się zazwyczaj niewinnie. Wydaje się, że bierze się je dla przyjemności, a w każdej chwili można zrezygnować z ich stosowania. Rzeczywiście tak jest na początku. Ale przynajmniej część ludzi powoli zaczyna odczuwać coraz większą ochotę na powtórzenie narkotyku. Wciąż sądząc, że ich wzięcie lub nie jest sprawą wolnej woli, powtarzają rytuał brania. Często jednak okazuje się, zwłaszcza w sytuacji, w której narkotyku brać się nie powinno (ważny egzamin, rozmowa), że wolnej woli już nie ma – przychodzi chcica, atak nieopanowanej chęci zażycia narkotyku. W tym stanie płaci się zań wszelką cenę i używa mimo oczywistych poważnych zagrożeń dla zdrowia i życia. Osoba uzależniona, znajdująca się w stanie chcicy, bez wahania pożyczy strzykawkę od kolegi, o którym wie, że jest zakażony wirusem HIV, mimo tego, że prawie pewną konsekwencją takiego zachowania będzie zachorowanie na AIDS. Chcica jest zjawiskiem złożonym. Jej atak może nastąpić w wyniku pojawienia się obja- 4 Stres jest jedną z głównych przyczyn rozpoczęcia i kontynuowania uzależnienia od alkoholu i innych narkotyków, jak i powrotu do ich używania po okresie abstynencji. Nie tylko aktualny stres skłania do sięgnięcia po narkotyki. Osoby, które jako dzieci były poddawane silnym stresom, są bardziej podatne na wpadnięcie w nałóg. Wiele badań wskazuje na ścisły związek pomiędzy stresem psychospołecznym we wczesnych okresach życia (np. utrata rodziców, wykorzystywanie dzieci) i zwiększonym ryzykiem rozwinięcia depresji, lęku, zachowania impulsywnego lub narkomanii w wieku dojrzałym. Unikaj stresów, gdy walczysz z nałogiem Wszyscy, którzy walczą z nałogiem lub są pewni, że z nałogu się wyrwali, muszą być czujni, ponieważ uzależnienie jest chorobą, w której z reguły nawet po długim okresie abstynencji występują różnie nasilone ataki chcicy, wyzwalane przez rozmaite stresujące przeżycia. Osoby, którym udało się P OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 f a ł s z y w i p r z yj a c i e l e zachować abstynencję, muszą usilnie pracować, aby kontynuować wolność od narkotyku, unikając czynników wyzwalających chcicę, nauczyć się je rozpoznawać i rozwijać zdrowe zachowania przez umiejętność opanowania stresów życiowych. Jest to też ważna wskazówka dla rodziców dzieci usiłujących wyzwolić się z nałogu – nie trzeba karać ani gderać, ale zapewnić współczucie i moralne poparcie. W chwilach próby trzeba się zwrócić do mądrego lekarza i pomyśleć o terapii rodzinnej. Niektórzy uzależnieni wymagają fachowego leczenia zespołów związanych ze stresem i stanami depresji lub niepokoju. Narkomania zagraża szczególnie osobom cierpiącym na zespół stresu pourazowego i rozwija się po przeżyciu poważnego urazu. Bardzo często choroba uzależnieniowa i zespół stresu pourazowego występują wspólnie (w ok. 30–60 proc. przypadków). Bardzo istotne jest więc natychmiastowe niesienie pomocy psychologicznej dzieciom, które doznały urazu, aby zapobiec rozwinięciu się zespołu i związanej z tym większej podatności na poddanie się nałogowi. Stres sprzyja szybszemu wytwarzaniu się uzależnienia, a także wywołuje nawrót samopodawania narkotyku. Wyniki wskazujących na to badań powinny być wzięte pod uwagę przy polityce zwalczania uzależnień. Jeżeli pościg za stosującymi narkotyki, a także metody ich przesłuchiwania i karania będą powodować nadmierny stres, zamiast pożądanego zniechęcenia do nałogu, możemy uzyskać efekt wręcz przeciwny. Konsekwencje narkomanii Uzależnienie niesie ze sobą poważne konsekwencje zdrowotne: narażasz się na szereg chorób. Najbardziej wtedy, jeżeli stosujesz narkotyki w formie iniekcji. Istnieje wielkie niebezpieczeństwo zakażenia się wirusem HIV, powodującym nabyty zespół utraty odporności (AIDS), oraz wirusem zakażenia wątroby typu C. Obie choroby z reguły kończą się śmiercią. Ale nie tylko iniekcje są groźne. Opioidy (morfina, heroina i ich pochodne) zmniejszają odporność na wszelkie infekcje. Stąd łatwość zakażenia gruźlicą, znacznie cięższy przebieg normalnych przeziębień czy grypy. Gruźlica jest niedocenianym, a może najpoważniejszym zagrożeniem dla otoczenia uzależnionych od opioidów. To na nią, a nie na AIDS, narażeni są w pierwszym rzędzie opiekunowie narkomanów. Poważne są również konsekwencje tego, że decydując się na użycie narkotyków, w naszym kraju wchodzisz w konflikt z prawem. Nowa ustawa zaostrzająca kary za samo posiadanie narkotyków może być i jest kwestionowana przez niektórych prawników i część opinii publicznej. Sam uważam, że w pewnych punktach powinna być zmieniona, ponieważ nie sprzyja skutecznemu zwalczaniu narkomanii, i mam nadzieję, że tak się stanie w przyszłości. Ale dopóki obowiązuje, może cię dosięgnąć. Trudno przewidzieć, jaką karę wymierzy ci sąd, jeżeli zostaniesz złapany na posiadaniu przy sobie nawet niewielkich ilości narkotyków. Ale całe twoje życie może ulec brutalnej przemianie, jeżeli sąd uzna, że powinien wtrącić cię do więzienia. I to na okres do dwóch lat. Cała twoja przyszłość może zostać zrujnowana. Nie licz, że w więzie- niu będziesz wychowywany. W praktyce możesz się zetknąć z najgorszym elementem kryminalnym. Albo będziesz walczyć o swoją godność i niezależność – będzie cię to wiele kosztować. Albo też ulegniesz i wyjdziesz jako kryminalista. Żegnajcie wielkie aspiracje i nadzieje. Napiętnowany wyrokiem będziesz miał trudności w powrocie do takiego życia, o jakim marzyłeś, albo staniesz się częścią marginesu społecznego i z dużym prawdopodobieństwem znów zaczniesz trafiać do więzienia. A wszystko to może się przydarzyć przez jeden głupi krok. Nawet jeżeli unikniesz więzienia, konsekwencje społeczne uzależnienia są rujnujące. Tylko przez chwilę fałszywi przyjaciele powodują, że jesteś na topie. Wkrótce tracisz pozycję społeczną, pieniądze, możność zdobycia pracy. Tracisz przyjaciół, partnerów. W końcu będziesz wegetować na koszt opieki społecznej i umrzesz wcześnie w biedzie, cierpiąc na liczne choroby, targany głodem narkotycznym. P OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 5 P r z e g l ą d n a r ko t yków Stymulanty, dołowniki, halucynogeny, inhalanty, sterydy: czym grożą, jak rozpoznać, że dziecko bierze? Stymulanty Pobudzają aktywność umysłową i ruchową, znoszą senność, ułatwiają uczenie się. Wykorzystywane zwłaszcza w sytuacjach wymagających podwyższonej sprawności intelektualnej i fizycznej. Uzależnienie nastąpić może już po kilku dawkach i jest w zasadzie niemożliwe do wyleczenia. Amfetamina i metamfetamina Co oferują? Legalnie stosowane do leczenia otyłości, narkolepsji, zespołu nadaktywności dziecięcej. Metamfetamina jest amfetaminą z dodaną jedną grupą metylową, dzięki czemu przekracza łatwiej barierę między krwią a mózgiem, działa szybciej, silniej i jest bardzo szkodliwa. Kupowane u dealera mogą być zmieszane z truciznami takimi jak cyjanek czy strychnina. Zażywane doustnie, dożylnie i wciągane przez nos. Metamfetamina w formie krystalicznej (Ice, Crystal) jest też palona. Brane doustnie powodują umiarkowany przypływ energii, podnoszą zdolność koncentrowania się, zwiększają czujność, znoszą senność, usuwają zmęczenie, podnoszą sprawność fizyczną i powodują łagodną euforię. Działanie amfetamin utrzymuje się 3–6 godzin. O wiele silniejsze działanie mają amfetaminy podawane dożylnie. Powodują natychmiastowe doznanie olbrzymiej przyjemności (uzależnieni mówią o „totalnym orgazmie”) oraz niezwykły przypływ energii odbierany jako „poczucie mocy”. Znacznie podnosi się Czym płacimy za używanie amfetaminy i metamfetaminy? Nawet pojedyncze zażycie amfetaminy może doprowadzić do tragedii. Złudne „poczucie wszechmocy” przy nasilonej agresywności i braku krytycznej samooceny często prowadzi do przestępstw kryminalnych, wypadków samochodowych, śmierci lub kalectwa wynikających z brawurowych zachowań. Czasami występują napady lęku i paniki. Przedawkowanie branej dożylnie amfetaminy prowadzi do zaburzeń w układzie krążenia i pokarmowym (biegunki, wymioty). Śmierć z powodu przedawkowania jest na szczęście rzadka. Euforia wywołana przedawkowaniem może wywołać objawy psychozy charakteryzującej się dezorganizacją zachowania, drażliwością, 6 strachem, paranoją, halucynacjami, nasiloną agresywnością i zachowaniami antyspołecznymi. Abstynencja spowodowana przerwami w podawaniu amfetaminy, nawet tak krótkimi jak 12 godzin, powoduje złe samopoczucie, spowolnienie psychiczne, uczucie zmęczenia, apatię, dezorientację, drażliwość, świąd. Długie okresy snu i zwiększony apetyt biorą się stąd, że będąc w „ciągu”, zapomina się o śnie i jedzeniu. Objawy abstynencji nie zagrażają życiu, chyba że wystąpi depresja, która może doprowadzić nawet do samobójstwa. Przewlekłe stosowanie amfetaminy prowadzi do poważnych zaburzeń psychicznych. U zwierząt wywołuje się amfetaminą mode- P OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 p r z e g l ą d n a r ko t y kó w serca, a także niewydolność nerek wskutek bardzo wysokiej temperatury ciała. Po czym poznać, że ktoś bierze? skłonność do podejmowania różnych inicjatyw, jednak spada krytyczna ocena własnego postępowania. Jakie efekty fizyczne powodują? Obserwujemy wzrost tętna, temperatury, ciśnienia, przyspieszenie oddechu, rozszerzenie źrenic i inne objawy zespołu „walcz lub zmykaj”. Może nastąpić wylew lub atak lową schizofrenię, u człowieka obserwuje się zmiany podobne do schizofrenii, zwłaszcza urojeniowej (mania prześladowcza). Psychoza amfetaminowa pojawiająca się przy odstawieniu narkotyku charakteryzuje się halucynacjami, urojeniami prześladowczymi i lękiem prowadzącym nawet do prób samobójczych, ale w ciągu kilku dni przechodzi. Jednakże długotrwałe zażywanie może prowadzić do stanów depresyjnych i myśli samobójczych. Znacznie szkodliwsza od amfetaminy jest metamfetamina. Dokłada swoje szczególne spustoszenia, np. powodując uszkodzenia i wypadanie zębów. Zażywana podczas ciąży amfetamina może spowodować wrodzone uszkodzenia rozwojowe płodu. Osoby będące pod wpływem tych substancji wykazują wzmożoną aktywność ruchową i psychiczną, objawy bardzo dobrego samopoczucia, któremu towarzyszy zwiększona agresywność. Nie odczuwają senności ani głodu, źrenice mają rozszerzone. Amfetamina powoduje podniesienie ciśnienia krwi oraz temperatury ciała, niekiedy omdlenie i wymioty. Zaburzenia pracy nerek prowadzą do zwiększonego wydalania moczu i odwodnienia. W ostatniej fazie działania obserwuje się zwiększenie drażliwości. Chroniczne stosowanie amfetaminy u najbliższych można podejrzewać, gdy pojawia się gadatliwość, niepokój, drażliwość, bezsenność, wychudzenie, zmienność nastroju, drżenie kończyn, wymioty, rozszerzenie źrenic, wysypka, halucynacje. W rzeczach osobistych uzależnionego dziecka można znaleźć biały proszek, tabletki, kapsułki, kryształki, igły, strzykawki, roztwory w ampułkach i małe foliowe torebeczki. Kokaina, crack Kokainę otrzymuje się z liści krzewu koki, krasnodrzewu (Erythroxylon coca) rosnącego w Kolumbii, Peru i Boliwii. Crack jest formą zasadową kokainy, działa znacznie potężniej. Kokaina jest podobnie jak amfetamina związkiem stymulującym, o podobnym mechanizmie działania. Początkowo brana była doustnie, potem wdychana do nosa, a obecnie najczęściej jest palona (crack). Co oferuje? Krótką, intensywną euforię, uczucie błogostanu trwające 5–30 min. Daje również poczucie zwiększonej raźności i czujności, podnosi nastrój, usuwa zmęczenie, zwiększa wydajność pracy fizycznej i umysłowej, zwiększając koncentrację i energię, ale ponieważ jej działanie jest krótkotrwałe, nie jest stosowana w tym celu tak jak amfetamina. Jakie efekty fizyczne powoduje? Wzrost ciśnienia krwi, temperatury, tętna i oddychania, rozszerzenie źrenic, spadek za- P OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 7 potrzebowania na sen i brak apetytu, drgawki, a nawet udary, ataki serca, śmierć. Po czym poznać, że ktoś bierze? U osób stosujących kokainę podobnie jak po amfetaminie obserwuje się mocno powiększone źrenice, uzależnieni są wychudzeni, mówią niewyraźnie. Występuje wzmożona aktywność, nadpobudliwość, niepokój psychoruchowy i skłonność do czynów agresywnych. Kokainiści wdychający narkotyk przez nos mają często katar i owrzodzenie śluzówki nosa. Kokaina jest związkiem silnie znieczulającym miejscowo i powoduje porażenie receptorów smakowych. Czym płacimy za używanie kokainy czy cracku? Nawet normalne dawki mogą powodować nagłą śmierć z powodu gwałtownego wzrostu ciśnienia krwi (udar mózgu, zawał serca) lub przegrzania. Objawy i skutki przedawkowania: pobudzenie, drażliwość, bezsenność, niepokój, wrogość, halucynacje, lęk, paranoja. Mogą wystąpić zachowania skrajnie antysocjalne i agresywne (utrudniające niesienie pomocy zatrutemu), drgawki, wysoka temperatura, zaburzenia pracy serca i oddychania, udar mózgu, zawał serca, śmierć. Objawy abstynencji: Bardzo intensywny głód narkotykowy, drażliwość, bóle głowy, bladość, nudności, wymioty, zimne poty, drgawki, apatia, depresja, paranoja, myśli samobójcze, impotencja u mężczyzn, utrata popędu płciowego u obu płci, bezsenność prowadząca do wyczerpania lub nadmierna senność, brak łaknienia na przemian z intensywnym głodem. Długotrwałym efektem chronicznego stosowania kokainy jest nieodwracalne uszkodzenie układu nagrody w mózgu, z wszystkimi tego konsekwencjami. Crack jeszcze silniej niż amfetamina obniża samopoczucie w okresach odstawienia. Dodatkowym, niebezpiecznym społecznie efektem chronicznego używania kokainy jest zwiększona agresywność: kokainiści decydując się na przestępstwa w celu zdobycia środków na podtrzymanie nałogu stosują przemoc nawet bez potrzeby. St ymu la nt y s tosowa ne s ze rzej w med yc ynie Istnieje wiele substancji łagodnie pobudzających. Są one używane jako leki w różnych schorzeniach i są dostępne na recepty. Mogą być też aplikowane jako środki poprawiające pamięć i ułatwiające uczenie. Mają niewielki potencjał uzależniający. Być może kontrolowane przez lekarzy ich stosowanie u osób zgłaszających trudności z uczeniem się i pamięcią zmniejszyłoby nielegalne i niebezpieczne stosowanie w tym celu amfetamin. Efedryna Jest łagodnym roślinnym środkiem pobudzającym układ nerwowy, alkaloidem rośliny Ephedra vulgaris. W medycynie chińskiej (ma huang) używano jej do leczenia przeziębień i astmy. Stosowana jest do nosa dla obkurczenia naczyń oraz jako składnik mieszanin wykrztuśnych. Dostępna w aptekach na receptę, w syropach przeciwkaszlowych bez recepty. 8 Stosowana również przez kulturystów. Dawniej dostępna bez ograniczeń w USA, od połowy 2004 r. wycofana ze sprzedaży (po serii procesów o odszkodowanie). Metylofenidat (Concerta) Również łagodny środek pobudzający układ nerwowy, stosowany – paradoksalnie – jako lek w zespole nadpobudliwości ruchowej P OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 p r z e g l ą d n a r ko t y kó w z deficytem uwagi (ADHD). Dostępny wyłącznie na recepty specjalne. Może wywoływać wiele nieprzyjemnych działań ubocznych. Modafanil Należy do bardzo szczególnej grupy zwanej eugeroikami, czyli lekami na dobre przebudzenie. Przeznaczony do stosowania w nad- miernej senności, ale przez użytkowników uważany za wzmacniający pamięć i podnoszący nastrój. Nie powinien powodować uzależnień mocniejszych niż na przykład uzależnienie od kawy czy Red Bulla. W Polsce rozpoczęto proces jego rejestracji, prawdopodobnie pojawi się w aptekach za rok. Będzie dostępny tylko na recepty. D o ł owni ki Poważną grupą substancji uzależniających są związki zmniejszające aktywność, uspokajające, znane jako dołowniki (downers). Do tej kategorii zaliczamy dwie wielkie grupy związków: opioidy, będące narkotycznymi środkami przeciwbólowymi, oraz trankwilizery, czyli środki uspokajające, nasenne i przeciwlękowe. Wiele dołowników, zwłaszcza niedostępne legalnie w Polsce flunitrazepam, metakwalon oraz GHB (kwas gamma-hydroksymasłowy), to tzw. narkotyki klubowe, stosowane na spokojnych spotkaniach, mających na celu rozluźnienie się i zmniejszenie stresu. Dają one poczucie euforii i odprężenia, nie nasilają zachowań agresywnych. Niektóre z dołowników znalazły zastosowanie jako substancje zniewalające (daterape drugs) – spożyte z alkoholem lub innym napojem obezwładniały użytkowniczkę, która mogła być wówczas wykorzystana seksualnie nawet o tym nie wiedząc. Podobne mieszanki używane są też do ograbiania przygodnych znajomych w nocnych pociągach. Dołowniki stosuje się jako leki obniżające napięcie i stres, znoszące lęk i ułatwiające zasypianie. Bywają bardzo pożyteczne, ale ryzyko uzależnienia od nich i konsekwencje nadmiernie długiego przyjmowania powodują, że mogą być zażywane tylko pod kontrolą lekarza. Legalne w Polsce leki z tej grupy są dostępne tylko na recepty. Opioidy Heroina i morfina Morfina, prototypowa substancja z tej grupy, jest zawarta w maku Papaver somniferus. Stężały sok z niedojrzałych makówek, zawierający morfinę i liczne inne alkaloidy, nosi nazwę opium. Był on palony lub spożywany od niepamiętnych czasów jako środek przeciwbólowy i euforyzujący. Dodając dwie grupy acylowe do struktury morfiny otrzymano trzykrotnie silniejszą od niej heroinę, szybciej wnikającą do mózgu. Opioidy są stosowane w medycynie do znoszenia bólu, biegunki i kaszlu. Używane są doustnie, dożylnie lub palone. Co oferują? Paląc opium czy biorąc dożylnie heroinę lub którąś z pochodnych opioidów (np. meperydynę), a także kompot czy makuwarę, doznaje się uczucia rozkosznego odprężenia, euforii, miłej senności. Działanie utrzymuje się 3–6 godz. Po obudzeniu stosunkowo szybko pojawia się uczucie głodu morfinowego – zazwyczaj po ok. 6–8 godz. Stąd nałogowy morfinista bierze je zazwyczaj trzy razy dziennie. Jakie efekty fizyczne powodują? Zmniejszenie oddychania, szpileczkowate źrenice, zataczanie się, zniknięcie wszelkiego bólu i dyskomfortu, chroniczne zatwardzenia, nudności i wymioty. Po czym poznać, że ktoś bierze? Bardzo charakterystycznym objawem morfinizmu jest silne zwężenie źrenic – do wielkości główki szpilki. Oczy stają się szkliste, powieki opadają, a źrenice słabo reagują na światło. Morfina pobudza ośrodki wymiotne, więc mogą się pojawić nudności i torsje. Mowa staje się powolna i bełkotliwa. Osoby znajdujące się pod wpływem opioidów stają się senne, nie są agresywne. P OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 9 Czym płacimy za używanie heroiny i morfiny? Po ich stosowaniu występuje apatia i niemiłe sensacje, jak uczucie zimna, swędzenia, drżenie, potliwość, bóle brzucha, zaparcia. W czasie działania opioidów postrzeganie jest zmącone – nie można prowadzić samochodu. Objawy abstynencji nie są groźne dla życia, ale są bardzo dolegliwe i utrzymują się przez 1–3 tygodni. Przypominają objawy ciężkiej grypy. Towarzyszy temu silny głód narkotykowy. Bardzo groźne są skutki przedawkowania spowodowane tym, że nielegalnie otrzymywane preparaty mogą mieć niespodziewanie wysoką zawartość morfiny lub być skażone groźnymi, niesłychanie toksycznymi substancjami, będącymi produktem ubocznym syntezy prowadzonej w domowych warunkach. Głód narkotykowy może okazać się nie do przezwyciężenia. Wówczas należy szukać pomocy medycznej: nadzie- Ponieważ opioidy najczęściej są podawane w postaci zastrzyków dożylnych, rodzice dzieci uzależnionych mogą trafić na igły, strzykawki, ślady nakłuć, ślady krwi na bieliźnie, waciki, kapsle, nakrętki – z reguły pokryte brązowym nalotem. Ś miertelne mieszanki Wiele narkotyków połączonych ze sobą tworzy piorunujące mieszanki. Połączone efekty działania ich składników mogą spowodować szybką i niespodziewaną zapaść, odwodnienie lub utratę panowania nad własnym zachowaniem prowadzącą do śmierci. Narkotyki mogą też tworzyć śmiertelne mieszanki, jeżeli bierze się je razem z alkoholem lub tzw. napojami energetyzującymi, będącymi substancjami całkowicie legalnymi. Jeżeli już używasz narkotyku na imprezie – zostań przy jednym! 10 ję na wyrwanie się z nałogu daje program metadonowy i uczestnictwo w grupach terapeutycznych. Objawy przedawkowania: zimna, wilgotna skóra, wolne i płytkie oddechy, szybkie tętno, szpilkowate źrenice, zataczanie się, utrata przytomności, zapaść krążeniowa, śpiączka i śmierć wskutek niewydolności oddechu. Może też, z pewnym opóźnieniem, wystąpić obrzęk płuc prowadzący do śmierci. Jakie inne niebezpieczeństwa niesie ze sobą stosowanie opioidów? Niebezpieczną konsekwencją uzależnienia się od morfiny jest utrata ogólnej odporności. Stajemy się bardziej podatni na choroby zakaźne, zwłaszcza gruźlicę. Często występuje też próchnica zębów, wszelkie przeziębienia przebiegają znacznie poważniej. Przy stosowaniu morfiny drogą dożylną pojawia się zagrożenie takimi chorobami wszczepiennymi jak żółtaczka zakaźna typu C i AIDS. Morfiniści nie są agresywni zdobywając środki na podtrzymanie nałogu, ale w tym celu sięgają do kradzieży i prostytucji. Zwłaszcza ta ostatnia, w związku z częstym wśród morfinistów AIDS, stanowi wielkie zagrożenie społeczne. Leki przeciwbólowe o opioidowym charakterze działania Działają podobnie do morfiny, ale wywierają słabsze działanie euforyzujące, przeciwbólowe i toksyczne. Można je jednak przedawkować ze skutkiem śmiertelnym. Wiele preparatów zagranicznych, nierejestrowanych w Polsce. P OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 p r z e g l ą d n a r ko t y kó w Fentanyl Co oferują barbiturany? Został zsyntetyzowany jako krótko działający środek znieczulający. Produkowany w nielegalnych laboratoriach, również w Polsce, jako substytut heroiny. Bardzo silnie działający (200–1000 razy silniej od morfiny). Niebezpieczny – był stosowany jako gaz bojowy przez oddziały Specnazu w akcji odbijania zakładników w teatrze na Dubrowce, powodując śmierć 126 zakładników. Bardzo silnie uzależnia. Metadon Jest syntetycznym opioidem. Stosowany jako lek przeciwbólowy i w leczeniu abstynencji oraz uzależnienia do morfiny i heroiny. Działa dłużej niż morfina, 8–10 godz., ale słabiej i nie powoduje obniżenia odporności organizmu. Stosowany doustnie w leczeniu uzależnienia od heroiny. Może jednak być nadużywany jako substytut heroiny. Naśladują upojenie alkoholowe. Powodują łagodną euforię, odhamowanie, zniknięcie niepokojów, senność. Jakie efekty fizyczne powodują? Senność, oszołomienie, nudności, niewyraźną mowę, zmniejszenie oddychania. Po czym poznać, że ktoś bierze? Nie ma wyraźnych objawów poza sennością i brakiem uwagi. Benzodiazepiny Związki z tej grupy zostały zsyntetyzowane przez krakowskiego chemika Leo Sternbacha przed II wojną światową, ale dopiero w latach 50. w USA odkryto ich działanie psychotropowe, polegające na uspokajaniu i znoszeniu agresji zwierząt. Szybko wprowadzono je do lecznictwa jako leki przeciwlękowe, Czym płacimy za używanie benzodiazepin? Barbiturany To leki uspokajające, nasenne i przeciwdrgawkowe starszej generacji. Stosowane doustnie lub dożylnie. Efekty szybko działających (np. allobarbitalu) utrzymują się 2–3 godz., a długo działających (np. fenobarbitalu) 6–l0 godz. Często używane w kombinacji ze stymulantami takimi jak kokaina, amfetamina, metamfetamina. Czym płacimy za używanie barbituranów? Przy przedawkowaniu lub połączeniu z alkoholem grozi porażenie ośrodka oddechowego prowadzące do śmierci. Dawniej luminal był najczęściej używanym lekiem do popełniania samobójstwa. Przy stosowaniu chronicznym szybko rozwija się uzależnienie. Skutki abstynencji podobne jak przy alkoholu: drżenia, podniesione ciśnienie, przyspieszone tętno, poty, czasem drgawki. Uwaga! Zespół abstynencyjny zagraża życiu. Konieczna pomoc medyczna! Pojawić się może wrogość lub depresja, utrzymująca się utrata koordynacji ruchowej i psychicznej, utrata pamięci: niepamięć krótkiego okresu po podaniu dożylnym wysokiej dawki oraz utrudnienie przypominania, zwłaszcza przy używaniu chronicznym, które powoduje również zniszczenie prawidłowej architektury snu, uzależnienie. a także przeciwdrgawkowe i nasenne. Teraz są najczęściej zapisywanymi lekami psychotropowymi na świecie. Liczne leki z tej grupy różnią się czasem działania: do działających krótko (2–4 godz.) zaliczamy m.in. oksazepam i signopam, do działających pośrednio lorafen i xanax (ale ten ostatni w formie Xanax RS działa długo), a długo działające (6–8 godz.) to relanium, elenium i rivotril. Brane są zazwyczaj doustnie, ale mogą być też dożylnie. Co oferują? Uspokojenie, odprężenie, łatwość zaśnięcia. Jakie efekty fizyczne powodują? Zawroty głowy, oszołomienie, podwójne widzenie, niezborność, zataczanie się, ospałość. P OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 11 H a l u c y n o g e ny Po czym można poznać, że ktoś bierze? Nie ma rzucających się w oczy objawów, biorący jest zazwyczaj spokojny, może być senny i drzemać. Objawy abstynencji Psychologiczne: najczęściej bezsenność oraz niepokój psychiczny i ruchowy. Mogą wystąpić drgawki i psychozy. Inne objawy to drażliwość, podniecenie lub ospałość, depresja, koszmary, urojenia paranoidalne, halucynacje. Fizyczne: napięcie mięśniowe, nudności, bóle, nieostre widzenie, niezborność i zataczanie się, długotrwałe dzwonienie w uszach. Objawy abstynencji trwają 2–4 tygodnie po przerwaniu stosowania benzodiazepin krótko działających i 4–8 tygodni lub dłużej po innych. Flunitrazepam (rohypnol) Jest nielegalną, bardzo silnie (10 razy silniej niż relanium) i długo (8–12 godz.) działającą benzodiazepiną, braną doustnie jako tabletki. Może powodować wrogość i „nabuzowanie”. Nasila odhamującą (znoszącą hamulce) fazę działania alkoholu. Nazywany lekiem zapomnienia, ponieważ biorący często nie pamiętają, co robili pod jego wpływem. Używany czasem przed zachowaniami destruktywnymi i z przemocą. Czym płacimy za używanie flunitrazepamu? Sennością, bólem głowy, upośledzeniem pamięci, oszołomieniem, niezbornością, koszmarami nocnymi i upośledzeniem psychoruchowym. To ostatnie znacznie wzrasta pod wpływem alkoholu. Efekt flunitrazepamu silnie zwiększa też fentanyl. Powoduje uzależnienie. Objawy abstynencji są poważne, wymagana jest detoksykacja lekarska. Drgawki mogą się pojawić po siedmiu i więcej dniach po przerwaniu brania. Konieczne jest odstawianie stopniowe przy użyciu innych benzodiazepin. 12 Ta grupa substancji zmieniających percepcję nie jest jednorodna. Należą do niej produkty takie jak haszysz, LSD czy meskalina, będące substancjami zakazanymi przez prawo, ale substancje halucynogenne znajdują się też w dziko rosnących grzybach, których używanie nie jest zakazane. Halucynogenne właściwości mają również dostępne w sklepach rozpuszczalniki organiczne. Halucynogeny pozwalają na przeżywanie alternatywnych stanów świadomości, odbiór niezwykłych wrażeń, często uważanych za doświadczenia transcendentalne. Były stosowane powszechnie w prymitywnych kultach religijnych. Chociaż mogą potęgować wizje artystyczne, uszkadzają silnie logiczne myślenie. Z wyjątkiem fencyklidyny nie są lekami uzależniającymi sensu stricto, ponieważ nigdy (prawie) nie wyzwalają zachowania poszukiwawczego. Natomiast są uzależniające w tym sensie, że wiele osób je stosujących chętnie do nich wraca, głównie ze względu na kontekst socjalny, w jakim są zażywane. Uważane za bardzo niebezpieczne ze społecznego punktu widzenia, bo ich użytkownicy tworzą atrakcyjne podkultury. Czym płacimy za używanie Koszta palenia marihuany zazwyczaj ponosimy po pewnym czasie jej używania. Ale czasami przychodzi nam płacić je szybko. Marihuana bowiem powoduje zmniejszenie koordynacji ruchowej, a równocześnie osłabia zdolność prawidłowej oceny sytuacji. Stąd prowadzenie samochodu pod jej wpływem jest równie niebezpieczne jak pod wpływem alkoholu. Również stosunkowo szybko może dojść do osłabienia pamięci i uwagi. Palenie marihuany w czasie sesji egzaminacyjnej to szybka droga do tego, by do egzaminu przyjść wprawdzie zrelaksowanym, ale też szybko go oblać. Znacznie więcej płacisz za przyjemność regularnego stosowania marihuany i haszyszu. Część niemiłych skutków palenia trawy wiąże się z wdychaniem dymu. W odróżnieniu od tytoniu nie ma skrętów niskosmolistych, a za- P OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 p r z e g l ą d n a r ko t y kó w Marihuana (marycha, trawka) zawiera 0,5–5% THC, haszysz (żywica z pędów konopi) 2–19% THC, a olej haszyszowy 10–30% THC. Są palone lub brane doustnie. Czas ich działania wynosi 4–8 godz. Co oferują? Z apamiętaj! W przypadku halucynogenów stosunkowo łatwo o przedawkowania i bardzo niebezpieczne zatrucia przy stosowaniu ich łącznie z innymi substancjami uspokajającymi, zwłaszcza z alkoholem. Marihuana, konopie, haszysz To produkty pochodzące z konopi siewnej Cannabis sativa. Główną czynną substancją jest tetrahydrokannabinol (THC). Początkowo dobre samopoczucie, lekką euforię, odprężenie, poprawę humoru, aż do wesołkowatości. Nawet notoryczny mruk zaczyna dużo mówić. Następnie pojawia się faza, w której zmysły wydają się szczególnie wyostrzone. Przeżywa się niezwykłe uczucia słuchając muzyki. Czas się wydłuża i rozciąga. Seks może dostarczać silniejszych wrażeń, a ponadto zwiększać się może ochota na podjęcie aktywności erotycznej. Ogólnie rzecz biorąc – paląc odczuwasz przyjemności intensywniej. W dalszym biegu rzeczy możesz dojść do stanu, w którym masz wrażenie, że wiesz i rozumiesz wszystko. Potem zapadasz w sen. Wyższe dawki powodują jednak dezorientację i halucynacje. Jakie efekty fizyczne powodują? Pojawia się przyspieszone tętno, lekki wzrost ciśnienia krwi, czerwone oczy, rozszerzenie oskrzeli, zwiększony apetyt, suchość w ustach, zawroty głowy, nudności, często marihuany, konopi i haszyszu? wartość substancji rakotwórczych w skrętach jest wyższa niż w papierosach. Zanim rozwinie się nowotwór płuc, występują inne niemiłe objawy: suchość w jamie ustnej, częste zapalenia płuc i oskrzeli, astma i rozedma płuc, pocenie się, niestrawność. Wydaje się też, że spada naturalna odporność. Występują też ważne zmiany psychiczne: osłabienie pamięci, zwłaszcza krótkotrwałej, a więc trudności z uczeniem się i przyswajaniem nowych informacji, kłopoty z uwagą. A także tzw. zespół amotywacyjny albo zespół wypalenia, w którym tracisz poczucie celów życiowych, przestajesz dążyć do osiągnięć, zaniedbujesz się pod względem dbałości o higienę osobistą i wygląd. To może zdecydowanie zwichnąć ci karierę, zwłaszcza że tracisz również umiejętność nawiązywania kontaktu z innymi. Nałogowe palenie marihuany upośledza też sferę seksu. Palacze mają uboższe życie erotyczne, a na dodatek niższy poziom hormonów płciowych, częste wypadki impotencji, zmniejszenie liczby i żywotności plemników, które często są zdeformowane. Jest sprawą otwartą, czy może to zwiększyć ryzyko posiadania potomstwa z wadami wrodzonymi, czy tylko zmniejsza szanse na ojcostwo. U kobiet spada poziom hormonów płciowych, co prowadzi do nieregularności miesiączkowania. Objawy abstynencji: mimo że marihuana nie jest środkiem uzależniającym, jej odstawienie u osób stale jej używających powoduje bezsenność, spadek apetytu, utratę wagi, drażliwość, nerwowość, drżenia. Mogą wystąpić napady gorączki i dreszczy. Obserwuje się też kompensacyjny nadmiar snu z marzeniami sennymi. P OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 13 wzmożona wrażliwość na bodźce smakowe, dotykowe i węchowe. Objawy i skutki przedawkowania Zadziwiająco szeroki margines bezpieczeństwa, gdy używana jest bez innych narkotyków. Używanie wraz z alkoholem zwiększa prawdopodobieństwo wypadków. Po czym można poznać, że ktoś pali? Charakterystyczne objawy to powiększone źrenice i przekrwione oczy, nadmierna gadatliwość i chichotanie bez powodu, zaburzenia koordynacji ruchowej, czasem kaszel i nudności. Rodzice mogą podejrzewać, że ich dzieci używają marihuany, jeżeli wyczują charakterystyczny, silny zapach palonych liści i ziół, utrzymujący się zwłaszcza na włosach i ubraniu. Zauważenie w kieszeniach brązowo-zielonych liści i nasionek, znalezienie tutek i maszynek do wyrobu papierosów jest poważnym sygnałem ostrzegawczym. Uwaga dla rodziców: Jeżeli zorientujecie się, że dziecko ma marihuanę, nie wpadajcie w panikę. Do uzależnienia jeszcze daleko. Ale też nie lekceważcie sprawy. Kontakt z psychologiem jest bardzo pożądany. Ecstasy (MDMA) Szczególnie groźnym związkiem używanym w podkulturach młodzieżowych okazała się pochodna amfetaminy, ecstasy (MDMA). Daje ona w czasie tańca w rytmie techno uczucie braterstwa i wspólnoty, budzi miłość do świata i ludzi, współczucie, chęć czynienia dobra. Ten pozornie pozytywny narkotyk, ochrzczony mianem love drug (drag miłości), jest przyjacielem bardzo fałszywym. Ma równocześnie własności stymulantów typu amfetaminy i halucynogenów, takich jak meskalina. Jest odpowiedzialny za większość nagłych śmierci na dyskotekach, a konsekwencjami używania jest trwałe uszkodzenie pewnych swoistych neuronów w mózgu. Stosowany doustnie (tabletki), ale czasem też w drodze inhalacji i dożylnie. Czas działania zmienny, przeciętnie 6–8 godz. Co oferuje? Po zażyciu odczuwasz euforię, przypływ energii, uczucie silnej więzi z otoczeniem i wielkiej miłości do świata, podniecenie i pobudzenie seksualne. Twoje zmysły stają się wyostrzone. Znika senność, zmęczenie, ból Czym płacimy za używanie ecstasy (MDMA)? Możemy zapłacić nawet śmiercią, biorąc ecstasy na imprezach i w dyskotekach. Może pojawić się szybkie nieregularne bicie serca, bóle w klatce piersiowej, nudności i wymioty, a zaburzenie pracy nerek i podniesienie temperatury ciała prowadzić może do fatalnego w skutkach odwodnienia. To właśnie jest przyczyną opisywanych czasem śmierci po zażyciu UFO, preparatów ecstasy wzmocnionych stymulantami. Inne niemiłe objawy to szczękościsk i zgrzytanie zębami, mogące doprowadzić nawet do ich pokruszenia. Bardzo niebezpieczne jest używanie ec- 14 stasy przez osoby z chorobami serca, wątroby, padaczką, a także jaskrą i zaburzeniami psychicznymi. Na drugi dzień płacimy ciężkim i długotrwałym kacem. Jesteśmy zmęczeni, niezdolni do pracy intelektualnej, senni albo pobudzeni i agresywni, mamy zawroty głowy i mdłości. Bardzo poważne są odległe skutki stosowania ecstasy, ponieważ niszczy ona wybiórczo pewien typ komórek nerwowych – neurony serotoninowe. Jest ich w mózgu bardzo niewiele, a pełnią niezwykle ważną rolę regulując wiele zachowań, takich jak pobiera- P OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 nie pokarmu, sen, aktywność seksualną, agresywność, odczuwanie bólu. Po ich trwałym uszkodzeniu utrzymuje się niepokój, depresja, obniżenie sprawności intelektualnej, mania prześladowcza, a zwłaszcza agresywność. Zmniejszenie liczby neuronów serotoninowych w młodości powoduje znacznie wcześniejszą utratę sprawności ogólnej i intelektualnej u progu starości. Ecstasy uzależnia! Objawy abstynencji: hiperaktywność i nadpobudliwość, drżenia mogące przechodzić w drgawki, wyczerpanie psychiczne, niechęć do życia. Może nastąpić zgon. p r z e g l ą d n a r ko t y kó w głowy – możesz bawić się i tańczyć do upadłego. Niskie dawki dają efekty podobne jak po amfetaminie, wysokie jak po LSD (patrz niżej). Jakie efekty fizyczne powoduje? Pojawia się reakcja „walcz lub zmykaj” z podniesionym ciśnieniem krwi, przyspieszonym tętnem i oddechem, rozszerzonymi źrenicami. Po czym poznać, że ktoś bierze? Charakterystycznym objawem fizycznym jest rozszerzenie źrenic i pękanie naczynek krwionośnych, zaś psychicznym – pobudzenie oraz dziwne i mało racjonalne zachowanie, zwłaszcza okazywanie uczuć przyjacielskich osobom nieznanym. Czasem może pojawić się brak koordynacji ruchowej albo wysoka temperatura. U dzieci stosujących ecstasy rodzice mogą zauważyć po powrocie z dyskoteki popękane żyłki na twarzy. W domu mogą się pojawić białe lub kolorowe pastylki z wytłoczonymi wzorkami. LSD Najsłynniejszym lekiem klubowym jest najpotężniejszy znany halucynogen, dietylamid kwasu lizergowego (LSD), zsyntetyzowany w 1938 r. przez A. Hofmanna. Rozpowszechniony, nie w złej wierze, przez odkrywcę stał się sztandarowym narkotykiem rewolucji hipisowskiej. Zażywany doustnie, często przez lizanie płatków papieru, do których jest przylepiony, lub ssanie nasączonych kostek cukru. Działa w ilościach mikrogramowych – przeciętna dawka to 25 milionowych części grama. Co oferuje? Jest uważany za środek rozszerzający umysł, wielu biorących twierdzi, że po LSD ich życie się zmieniło. W pierwszej godzinie „podróży” użytkownicy odczuwają lekki niepokój, napięcie, a kolory mogą wydawać się jaskrawsze. Szczyt działania następuje w trzeciej godzinie. Mamy wówczas niesłychane halucynacje wzrokowe – wszystko jest w ruchu, kolory są jaskrawe. Stan umysłu zmienia się od oszołomienia do poczucia głębokiego wglądu w istotę świata. Często mówi się od rze- Czym płacimy za zażywanie LSD? Niebezpieczeństwem jest zła podróż i jej konsekwencje, w tym retrospekcje. U niektórych osób może rozwinąć się psychoza przypominająca schizofrenię. Rodzice, zwróćcie uwagę na pojawiające się w domu malutkie kartoniki z kolorowymi nadrukami, opłatki, papierowe znaczki, kolorowe kamienie do zapalniczek, cukier w kostkach. Jeżeli dziecko przeżywa złą podróż, zachowajcie spokój i nie wzywajcie policji. Skontaktujcie się z psychologiem. czy i jest się niezwykle podejrzliwym w stosunku do innych. Idee rozwijające się pod wpływem LSD są niewzruszone. Umysł jest nadzwyczaj wrażliwy na zmiany w otoczeniu i jakiekolwiek zaburzenie może użytkownika wyprowadzać z równowagi. Kiedy to zdarza się, mówimy o złej podróży. Zła podróż To przerażające doświadczenie psychiczne, przeżycie koszmaru. Jeżeli twój przyjaciel przeżywa to, nie można go zostawić samemu sobie. Trzeba być z nim, starać się go uspokoić i mówić, choć rozmowa jest wtedy bardzo trudna. Osoba w takim stanie może reagować tak gwałtownie, że rani siebie albo innych. Niekiedy ucieka na oślep, wyskakuje przez okno. To właśnie stanowi największe niebezpieczeństwo stosowania LSD. Co gorsza – raz przeżyta zła podróż może nieoczekiwanie się powtórzyć bez żadnej zewnętrznej przyczyny, w nieoczekiwanym momencie, nawet lata po zaprzestaniu używania LSD (retrospekcja, flashback). Jeżeli zdarzy się w czasie pływania, prowadzenia samochodu, to poważny lub tragiczny wypadek jest prawie pewny. Jakie efekty fizyczne powoduje? Rozszerzenie źrenic, podniesienie temperatury i tętna, pocenie się, utratę apetytu, bezsenność, suchość w ustach, drżenia. Są one zazwyczaj niezauważane przez użytkownika pochłoniętego swoimi reakcjami psychicznymi i emocjonalnymi. P OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 15 K upowanie kota w worku Lek z nielegalnego źródła może być czymś innym, niż się spodziewasz. Dawka może być niższa lub wyższa albo skażona innymi chemikaliami. Przykładem śmiercionośnej substancji jest PMA (parametoksyamfetamina) stosowana jako wzmacniacz ecstasy. Sprzedawana sama lub w połączeniu z ecstasy stanowi śmiertelne zagrożenie. Tabletki sprzedawane jako ecstasy często zawierają dodatkowe substancje, znacznie groźniejsze dla życia niż niebezpieczna przy przedawkowaniu ecstasy. Meskalina, peyote Meskalina pochodzi z kaktusa peyote Lophophora williamsi. Jest znacznie słabsza od LSD, ale powoduje podobne efekty. Zwykle palona lub połykana jako kapsułki i tabletki. Działa do 12 godz. Kaktus peyote może być żuty, ale jest strasznie gorzki. Co oferują? Przeżywasz odmienne stany świadomości, czasem możesz doznać ekstatycznych i mistycznych uczuć jedności z Bogiem, ze wszechświatem. Widzisz dźwięki i słyszysz kolory, przeżywasz urojenia i halucynacje wzrokowe. Twoje zmysły są bardzo wyostrzone. Halucynacje wywołane przez meskalinę są przyjemne, barwne i przebiegają z zakłóceniem poczucia czasu. Samokrytycyzm jest zachowany. Niektórzy artyści, np. Witkacy, malowali pod wpływem meskaliny. Halucy- Czym płacimy za używanie meskaliny i peyote? Przedawkowanie może spowodować śmierć z powodu porażenia ośrodka oddechowego. Chroniczne stosowanie meskaliny w postaci peyote (dozwolone w USA w ramach uroczystości religijnych Amerykańskiego Kościoła Narodowego) nie przynosi dostrzegalnych skutków negatywnych. Uzależnienie nie rozwija się. Objawy abstynencji są niewielkie lub żadne. 16 nacje występują po wstępnym okresie złego samopoczucia, bólów głowy itp. W odróżnieniu od innych narkotyków okres kaca przychodzi przed pożądanym efektem, a nie po nim. Z tego powodu uzależnienie od halucynogenów jest rzeczą rzadką i wynika tylko z kontekstu środowiskowego. Jakie efekty fizyczne powodują? Reakcje podobne do wywołanych amfetaminą. Podniesione ciśnienie krwi, przyspieszone tętno i oddychanie. Rozszerzone źrenice. Jak rozpoznać, że ktoś bierze? Ma rozszerzone źrenice, występuje u niego potliwość, drżenie, ślinotok, nudności, podwyższona temperatura, nadczynność ruchowa, zaburzenie orientacji przestrzennej, niespójność wypowiedzi, zmiany nastroju – od poczucia euforycznego szczęścia do panicznego lęku, depresji – brak kontaktu z rzeczywistością, poczucie głodu. Psylocybina, grzybki W Polsce psylocybinę zawierają niektóre gatunki z rodzaju łysiczka Psilocybe, stożogłówka Conocybe oraz kołpaczek Panaeolus. Halucynogenny jest również muchomor czerwony Amanita muscaria ze względu na zawartość muscymolu, kwasu ibotenowego i muskazonu. Świeże lub suszone grzyby albo wywar z nich są połykane. Czas działania 2–4 godz. Co oferują? Niskie dawki dają uczucie przyjemnego odprężenia i obojętności w stosunku do świata. Dawki wysokie dają okazyjne miłe halucynacje, zaburzenia poczucia czasu i przestrzeni, a nawet poczucie opuszczenia własnego ciała. W sumie efekty są podobne do powodowanych przez LSD, lecz łagodniejsze. Jakie efekty fizyczne powodują? Objawem jest słaba lub mierna reakcja „atakuj lub zmykaj”. Objawy i skutki przedawkowania O ile same grzyby są nieszkodliwe (z wyjątkiem większych dawek muchomora czerwonego), to istnieje wielkie niebezpieczeństwo spożycia grzybów trujących zamiast psychodelicznych – laik może ich nie odróżnić. W wypadku zatrucia, którego objawy występują późno, natychmiast wzywaj pogotowie. P OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 p r z e g l ą d n a r ko t y kó w Czym płacimy za używanie grzybków? Halucynogeny nie powodują uzależnienia fizycznego, nie wywołują też uzależnienia psychicznego u zwierząt. U człowieka w grę może wchodzić uzależnienie od kontekstu. Natomiast pomyłka co do grzyba to koniec. Zwłaszcza zatrucie muchomorem sromotnikowym jest w zasadzie śmiertelne! wpływu wychodzi się po 24–72 godz. PCP jest dodawana do wielu narkotyków ulicznych, aby nasilić ich działanie. Zwłaszcza popularna jest kombinacja z marihuaną. Jej mechanizm działania jest różny od innych halucynogenów: utrudnia przekazywanie sygnałów w mózgu, a powstałe stąd luki mózg wypełnia własnymi opowieściami, jak we śnie. Jest związkiem silnie uzależniającym, wywołującym szybko nieprzepartą chęć ponownego użycia. Co oferuje? Weź do szpitala próbki użytych grzybów, aby ułatwić identyfikację. Jak rozpoznać, że ktoś bierze? Jest mało wrażliwy na sygnały z zewnątrz, ale gadatliwy, w wesołym nastroju, może prowadzić rozmowy z wyimaginowanymi partnerami. Pierwszy okres działania muscymolu przypomina upojenie alkoholowe. Fencyklidyna (PCP) Znana także jako anielski pył (angels’ dust), została zsyntetyzowana jako nowy typ substancji do znieczulenia ogólnego, stała się jednak popularnym halucynogenem. Jest głównie palona, ale może też być stosowana dożylnie i doustnie. Czas pełnego działania wynosi 4–6 godz., ale całkowicie spod jej Czym płacimy za używanie fencyklidyny? Ostre lęki, drgawki, porażenie ośrodka oddechowego, udar mózgowy, niewydolność nerek mogą szybko doprowadzić do śmierci. Gwałtowne, agresywne zachowanie prowadzi do samookaleczeń, samobójstw lub morderstw. Może powodować psychozy bardzo podobne do schizofrenii. Osoby pod wpływem leku mogą być bardzo agresywne w stosunku do personelu medycznego. Objawy abstynencji: zachowania gwałtowne, sztywność mięśniowa, drgawki, śpiączka, psychozy. Zgon może nastąpić w wyniku wypadku lub samobójstwa. Daje poczucie wniknięcia w istotę wszechświata i mistycznej jedności z naturą, przy oderwaniu od rzeczywistości. Jakie efekty fizyczne powoduje? Osłupienie, sztywność mięśniową, śpiączkę, przyspieszenie tętna i oddechu, podniesienie ciśnienia krwi, pocenie, wymioty, niekontrolowane ruchy gałek ocznych, drgawki. Jak rozpoznać, że ktoś bierze? Typowe objawy to zmniejszona reaktywność na bodźce słowne lub dotykowe, dziwaczne zachowania, niezborność, niekontrolowane ruchy gałek ocznych, gapienie się w przestrzeń, brak apetytu, drażliwość, drgawki. Azotan amylu, azotan butylu (poppers) Azotan amylu jest dostarczany w małych, pokrytych siateczką ampułkach, które się rozgniata, aby uwolnić gaz. Azotan butylu jest sprzedawany w małych buteleczkach jako płyn zapachowy. Czas działania: od 30 s do 5 min. Co oferują? Nasilenie orgazmu, poczucie niefrasobliwości i zwolnienia czasu. Jakie efekty fizyczne powodują? Ból głowy, zaczerwienienie twarzy, zmniejszenie ciśnienia krwi, przyspieszenie tętna, oszołomienie, rozkurcz mięśni niezależnych od woli, zwłaszcza mięśni ściany naczyń i zwieracza odbytu (możesz pobrudzić pościel lub bieliznę). Objawy i skutki przedawkowania Nudności, wymioty, spadek ciśnienia krwi i oddychania, mdlenie, chłód skóry. Może nastąpić załamanie krążenia i śmierć. P OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 17 Inhalanty (rozpuszczalniki, aerozole) Bardzo groźna, a niedoceniana grupa substancji uzależniających. Są to środki przemysłowe zawierające substancje lotne pobierane przez wdychanie. Łatwo dostępne, w większości nie są objęte ustawą o zwalczaniu narkomanii. Do oszałamiania używane są: benzyna, propan-butan z butli turystycznych, kleje i rozpuszczalniki. Wąchać można dezodoranty, lakiery i farby, środki piorące. Szczególnie aktywnymi substancjami są tri (trójchloroetylen) i tetra (czterochlorek węgla), a także aceton, octan amylowy, cykloheksan i wiele innych. Czas działania inhalantów waha się od 15 do 45 min, w zależności od produktu. Co oferują? Bardzo szybki haj, lekkie oszołomienie, poczucie euforii, żywość fantazji, halucynacje. Wylewność i zaufanie do innych. Jakie efekty fizyczne powodują? Kichanie, kaszel, nudności, wymioty, biegunkę, podwójne widzenie, senność, bóle mięśniowe, kaca po użyciu. U stosujących chronicznie: niewydolność sercową, utratę przy- tomności, nieodwracalne uszkodzenie wątroby, nerek i szpiku kostnego. Po czym poznać, że ktoś wącha? Ma czerwone lub łzawiące oczy i nos, krosty i ranki wokół nosa i ust, niezwykły zapach oddechu. Inne objawy to zachowanie wskazujące na upicie się lub oszołomienie, bełkotliwa mowa, nudności, spadek apetytu, lęki, pobudliwość, drażliwość, chroniczny kaszel i kicha- Czym płacimy za używanie inhalantów? Dezorientacja, dzwonienie w uszach i nadwrażliwość na światło oraz przyspieszenie akcji serca i nieregularny oddech towarzyszą objawom euforii. Może też pojawić się bardzo wielka agresywność, doprowadzająca nawet do bójek ze skutkiem śmiertelnym, przy czym agresor, odurzony, nie jest świadom swojego postępowania. U stosujących inhalanty przewlekle występuje katar, kaszel, zapalenie spojówek, krosty i rany wokół ust i nosa, krwawienie z nosa, osłabienie mięśni, bóle głowy, stawów, w klatce piersiowej, nudności, drżenie, stan przygnębienia. Długotrwałe stosowanie inhalantów powoduje uszkodzenia nerwów obwodowych, wątroby, nerek, a zwłaszcza uszkodzenia mózgu. Mózg ulega skurcze- 18 niu, zdolność do myślenia i kontrolowania ruchów może być poważnie upośledzona. Może rozwinąć się depresja i zamachy samobójcze. Uszkodzenia mózgu, które następują u dzieci w okresie rozwojowym, mogą początkowo powodować stany oszołomienia i dezorientacji, chroniczne zmęczenie, lękliwość, zaniki pamięci, zaburzenia chodu, a następnie nieść ciężkie, nieodwracalne konsekwencje w postaci trwałego upośledzenia funkcji intelektualnych i emocjonalnych. Stosowanie inhalantów może też przerwać życie w sposób nagły. Wiąże się to z charakterem ich działania i z faktem, że użytkownicy to w dużej mierze dzieci niezdające sobie sprawy z niebezpieczeństw i niepotrafiące skutecznie nieść pomocy zatruP OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 tym kolegom. Często boją się wezwać pogotowie lub policję. Jedną z przyczyn zgonu może być uduszenie w wyniku opuchnięcia gardła, powodowanego np. przez butan znajdujący się w zapalniczkach i butlach gazowych. Aerozole mogą doprowadzić do fatalnych w skutkach zaburzeń rytmu serca. Bardzo niebezpiecznym sposobem używania inhalantów jest nalewanie substancji lotnych do folii plastykowych i nakładanie ich na głowę. W przypadku utraty przytomności kończy się to uduszeniem. Ponadto większość substancji stosowanych jako inhalanty jest palna i grozi pożarem lub spaleniem użytkownika, zwłaszcza jeżeli niedoświadczone dziecko próbuje równocześnie palić papierosy. p r z e g l ą d n a r ko t y kó w nie, częste bóle głowy, utrata pamięci, brak koncentracji, problemy w szkole, złe wyniki nauczania, wagarowanie. Dla rodziców dzieci stosujących inhalanty sygnałami ostrzegawczymi są: zapach chemikaliów na włosach i ubraniu, foliowe torby, nasączone chusteczki, charakterystyczny zapach z ust utrzymujący się do kilku dni, plamy, szczególnie na mankietach. Skutki przedawkowania: śmierć może nastąpić przy pierwszym użyciu w wyniku arytmii serca lub uduszenia. Śmierć może również nastąpić w wyniku lekkomyślnego zachowania, wynikającego z nieograniczonego poczucia mocy. Biorący może nieumyślnie spowodować śmierć innych. Pierwsza pomoc Natychmiast dzwoń po pogotowie!!! Zachowaj spokój, ponieważ nagła śmierć zatrutego może nastąpić w wyniku ataku serca spowodowanego podnieceniem. Jeżeli potrzeba, zastosuj sztuczne oddychanie (usta-usta). Weź ze sobą, jeśli możesz, produkt, który mógł być użyty, aby ułatwić lekarzowi rozpoznanie. S t e r yd y a n a b o l i c z n e Są silnie działającymi związkami spokrewnionymi z naturalnym męskim hormonem testosteronem. Używane i rozprowadzane często na siłowniach i w klubach sportowych, brane głównie przez osoby nadmiernie dbające o sprawność fizyczną, często jako środki dopingowe przez sportowców. Podawane doustnie i domięśniowo działają przez szereg tygodni. Co oferują? Poprawiają sprawność fizyczną, zwiększają umięśnienie, zmniejszają odkładanie tłuszczu, dają poczucie męskości i sprawności. Pozwalają na osiąganie lepszych wyników sportowych. Objawy abstynencji Nie powodują uzależnienia psychicznego. W abstynencji następuje spadek wagi ciała, masy mięśniowej i utrata łagodnie euforyzującego uczucia, że wygląda się dobrze, czuje męsko i jest się agresywnym. Często porzucający sterydy przerzucają się na amfetaminę lub metamfetaminę. Po czym poznać, że ktoś bierze? Charakterystyczne objawy to: • Szybki wzrost mięśni i wagi ponad to, cze- go można się spodziewać po zwykłym treningu sportowym. • Zmiany w zachowaniu: agresywne i wojownicze lub apatyczne i depresyjne. • Niemiły oddech. • Większy trądzik na plecach i piersi, oleista skóra. • Czerwone lub fioletowe plamy na skórze, mogą też wystąpić w ustach i nosie. • Zwiększone ciśnienie krwi, niezwykłe krwawienia. Czym płacimy za używanie sterydów? Zmiany psychiczne: zaburzenia psychiatryczne są częstsze niż fizyczne. Mogą przybrać postać poważnych zaburzeń nastroju, od apatycznej depresji do wyobrażeń samobójczych, albo gniewu, agresji, zachowań z przemocą i tendencji morderczych określanych jako roid rage (zmącony szał). Objawy umysłowe znikają, gdy przerywa się stosowanie sterydów. Zmiany fizyczne: Chłopcy/mężczyźni: atrofia (zmniejszenie) jąder, zmniejszenie produkcji plemników, impotencja, zaburzenia seksualne, powiększenie piersi i prostaty. Dziewczyny/kobiety: gruby głos, owłosienie twarzy, męski wzorzec łysienia, nieregularne miesiączkowanie lub brak miesiączek, powiększenie łechtaczki. Obie płci: Gdy sterydy używane są we wczesnym okresie dojrzewania, często dochodzi do zatrzymania wzrostu. Innymi skutkami są rak wątroby, skłonność do ataków serca, udarów mózgu i wysoki poziom cholesterolu. P OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 19 P r z e d a w ko w a n i e : jak ratować? Prawdziwy przyjaciel chroni przed fałszywym. Gdy kolega przedawkował, musisz mu pomóc. Ostre zatrucia wynikłe z przedawkowania Jeżeli bierzesz dragi – obserwuj się, zwłaszcza na dyskotece. Jeżeli tańcząc zaczynasz odczuwać zawroty głowy, nudności, raptowne zmęczenie, niespodziewane bóle głowy albo kurcze i ból kończyn, to znak, że czas zrobić przerwę. Inne symptomy, nakazujące odpoczynek i ochłonięcie, to kłopoty z oddawaniem moczu, ciemny mocz, ustanie pocenia się i trudności w oddychaniu. Jeżeli czujesz gorąco, przejdź w miejsce chłodniejsze, opryskuj twarz wodą. Ale nie wychodź na dwór, zwłaszcza gdy wieje silny wiatr lub jest mroźno, bo może dojść do szoku termicznego. Wypij powoli pół litra wody i odpręż się. Podczas tańca pamiętaj, by pić pół litra wody na godzinę. W przypadku przedawkowania (o które niezwykle łatwo) niebezpieczeństwo katastrofy jest największe, ale też najbardziej można pomóc. Grożąca śmierć jest zwykle do uniknięcia, jeżeli przyjaciele szybko zainterweniują. Pamiętaj – pomoc koledze czy koleżance zatrutej narkotykiem jest twoim obowiązkiem. Objawy przedawkowania mogą się bardzo różnić w zależności od narkotyku. Mogą to być m.in.: nienormalna wielkość źrenic (rozszerzone, skurczone, nie reagujące na światło), poty, pobudzenie, drżenia, drgawki, zataczanie się lub chwiejny krok (niezborność), nienormalne oddychanie (płytkie, ciężkie, przyspieszone), senność, utrata przytomności (śpiączka), halucynacje, zachowanie urojeniowe lub paranoidalne, zachowanie gwałtowne i agresywne. Jeże- li te objawy zauważysz u kolegi, reaguj natychmiast. 20 Ratując innych dbaj też o siebie. Jeżeli uważasz, że przywołując pomoc możesz stać się ofiarą prawa, zrób to anonimowo. Gdy masz przy sobie substancje niedozwolone – pozbądź się ich, aby uniknąć kłopotów. Ale też pamiętaj – nawet jeżeli będziesz przesłuchiwany czy aresztowany, potrwa to niedługo. A jeżeli przez zaniechanie spowodujesz śmierć człowieka, wyrzuty sumienia będą cię gnębić do końca życia. Trzy NIE przy niesieniu pomocy zatrutemu: • NIE ryzykuj własnego bezpieczeństwa. Wiele stymulantów pobudza agresywność, a nawet skłonności mordercze, zachowania zatrutych są nieprzewidywalne. Dzwoń po profesjonalną pomoc. • NIE staraj się dyskutować z osobą znajdującą się pod wpływem narkotyków. Nie oczekuj, że będzie się zachowywać racjonalnie. • NIE wypowiadaj swoich opinii, gdy udzielasz pomocy. W tym momencie nie musisz wiedzieć, dlaczego ofiara brała narkotyki. Pamiętaj – idąc na imprezę miej ze sobą naładowaną komórkę. Może uratować czyjeś życie, może nawet twoje. Gdy ktoś zasłabnie Jeżeli kolega zasłabnie w klubie, natychmiast przywołaj pomoc obsługi. Bądź natarczywy i podkreślaj pilną potrzebę interwencji. Gdy cię zlekceważą, sam dzwoń na pogotowie. Jeżeli kolega zasłabnie już w czasie powrotu z imprezy, przywołaj pomoc możliwie najszybciej. Pozostań z nim do przybycia karetki. Jeżeli wiesz, natychmiast powiedz lekarzowi, co i kiedy brał kolega – ta informacja może być bardzo ważna. Zachowaj butelki po pigułkach i inne pojemniki na dragi. Ewentualnie zbierz próbki wymiotów i przekaż lekarzowi. P OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 j a k r a t o wa ć Co możesz zrobić do czasu przybycia fachowej pomocy? Jeżeli ofiara jest napięta lub wpada w panikę Zdarza się to czasem po halucynogenach takich jak LSD i grzyby, a także po amfetaminie i ecstasy, czasem nawet po wypaleniu zbyt wielkiej ilości marihuany. • Umieść ją w cichym, przyciemnionym pokoju, tam z nią usiądź, uspokój i daj wsparcie duchowe. Nie odchodź. Jeżeli sprawy idą gorzej, wyślij drugą osobę, aby sprowadzić pomoc. • Pomóż jej, jeżeli ma oddech przyspieszony lub nieregularny. Hiperwentylacja może spowodować uczucie zawrotów głowy i nudności, co nasila lęk. Namów ją, żeby naśladowała twój wolny i regularny oddech. • MDMA (ecstasy): hiperwentylacja (nad- mierne głębokie oddychanie), przegrzanie i utrata przytomności. • Heroina: ciężki albo nierówny oddech, zwężenie źrenic, półprzytomność z bardzo nikłą reakcją na bodźce. Wargi i skóra stają się trupio sine, może wystąpić śpiączka przechodząca w wieczny sen. • Poppers (kapsułki z azotanem amylu): zapaść. Musisz wezwać pomoc, nawet jeżeli okoliczności uważasz za kompromitujące (kapsułki używa się rozgniatając w momencie orgazmu, aby wdychając gaz zwiększyć przyjemność). • Metamfetamina, amfetamina: zapaść. • Flunitrazepam, benzodiazepiny i in- ne obezwładniacze, tzw. date-rape drugs: niewyraźna mowa, senność, prawie Jeżeli ofiara jest przegrzana i odwodniona Zdarza się to u osób zbyt długo tańczących po zażyciu ecstasy lub amfetaminy. • Przenieś ofiarę w chłodne miejsce. • Obmyj twarz lub całe ciało zimną wodą. • Wezwij pogotowie. • Daj jej wodę do picia, ale nie więcej niż dwie–trzy szklanki na godzinę. Jeżeli ofiara jest senna, ale przytomna Zdarza się to po dołownikach, także po alkoholu, heroinie, a czasem po wąchaniu kleju i rozpuszczalników. • Staraj się utrzymać ofiarę aktywną, nie pozwól zasnąć i osunąć się w nieprzytomność. Nie kładź do łóżka. • Jeżeli chce pić, daj jej kilka łyków letniej wody. Uważaj, żeby się nie zakrztusiła. • Wezwij pogotowie. • Nie zostawiaj jej samej. Gdy grozi śmierć Jeżeli zauważysz poniższe charakterystyczne objawy u osób, które brały określone narkotyki, natychmiast wzywaj pomoc medyczną: śmierć już puka do drzwi! Kokaina: oszołomienie, suchość gardła, nierówny oddech: okresy krótkich płytkich oddechów, przypominających zachłystywanie się, przerywane okresami głębokich wdechów. całkowity paraliż. Zapomnij, po co podałeś to świństwo dziewczynie, i wezwij natychmiast pomoc. W przeciwnym razie możesz stać się nekrofilem. Zapaść Jeżeli ktoś runął nieprzytomny na parkiet, należy najpierw wezwać pogotowie i natychmiast przystąpić do ratowania. Pierwsza pomoc, gdy ofiara straciła przytomność Zdarza się to po przedawkowaniu dołowników takich jak heroina, alkohol, trankwilizery (benzodiazepiny, barbiturany) lub rozpuszczalników (klej, aerozole). Może także być wynikiem złej odpowiedzi na stymulanty (amfetamina) lub ecstasy, a także przegrzania. 1. Ułóż ofiarę na podłodze twarzą do góry. Sprawdź przelotowość dróg odde- chowych, oddech i krążenie: drogi oddechowe: otwórz usta odchylając głowę do tyłu i podnosząc brodę; • oddech: popatrz, posłuchaj i wyczuj oznaki oddechu; • krążenie: sprawdź palcami tętno na szyi. 2. Jeżeli ofiara nie oddycha, przeprowadź oddychanie usta-usta: odchyl głowę ofiary do tyłu i podnieś brodę, zatkaj nos ściskając go kciukiem i palcem wskazującym, weź głęboki wdech, przyłóż usta do otwartych ust ofiary i wdmuchuj powietrze, do- • P OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 21 póki nie poszerzy się jej klatka piersiowa. Pilnuj, aby powietrze nie uciekało koło ust lub przez nos. Powtórz jeszcze raz. 3. Sprawdź tętno. Jeżeli nie wyczuwasz, uciśnij 15 razy klatkę piersiową. Znajdź zgrubienie na końcu mostka. Odmierz dwie grubości palców powyżej. Naciskaj mocno i w stały sposób 15 razy w tempie 80 razy na minutę (15 razy w ciągu 12–13 sekund). 4. Powtarzaj naprzemiennie operacje 2 i 3, dopóki nie powróci tętno i oddech spontaniczny. 5. Kiedy ofiara zacznie oddychać, umieść ją w pozycji ustalonej bocznej (patrz niżej) i rozluźnij odzież, jeżeli utrudniałaby oddychanie. 6. Trzymaj nieprzytomnego w cieple (nakryj marynarką lub kocem), ale uważaj, aby uniknąć przegrzania. Jeżeli ofiara jest nieprzytomna, ale oddycha, ostrożnie umieść ją w pozycji usta- lonej bocznej. Klęknij przy niej, połóż ją na brzuchu z głową obróconą na bok w twoją stronę. Zegnij jej rękę i nogę po twojej stronie. Wyprostuj przeciwną nogę i rękę; rękę ustaw wzdłuż tułowia. Oczyść miejsce dookoła leżącego i pozostań przy nim do przybycia pomocy. Przesuwać nieprzytomnego można tylko wówczas, kiedy jest to absolutnie konieczne. Trzeba przywrócić potem tę samą pozycję. Jeżeli ofiara jest przytomna, ale leży, rozluźnij ubranie, okryj, uspokój i dzwoń po pogotowie. Jeżeli ofiara ma drgawki, udziel odpowiedniej pierwszej pomocy (chroń jej język). Sprawdzaj puls i szybkość oddechu do chwili przybycia pogotowia. Uwaga! Poza lekami kupowanymi od dealera możesz uzależnić się i zatruć legalnymi lekami, jeżeli bierzesz je w nadmiernych dawkach albo wraz z alkoholem. Interakcje z innymi lekami też mogą powodować niepożądane efekty uboczne. Uzależniony szukający pomocy powinien powiedzieć lekarzowi o wszystkich lekach, które zażywa. 22 Niektórzy uzależnieni reagują ostro zespołem odstawienia na przerwanie pobierania dragu. Objawy odstawienia można znacznie zmniejszyć przez fachową pomoc lekarską. Wykorzystanie seksualne z użyciem dragów Zaczęło się od Stanów Zjednoczonych, późnej zrobiło się popularne w Wielkiej Brytanii, obecnie zdarza się w wielu miejscach w świecie, w tym w Polsce. Istnieje wiele substancji chemicznych, które mogą ci odebrać możność kierowania sobą. Gwałciciele używają takich substancji, dosypując lub dolewając je do napojów (alkoholowych lub nie) – są niewyczuwalne w smaku. Na imprezie możemy zostać tak odurzeni, że potem bezwiednie staniemy się ofiarą niechcianego wymuszenia seksualnego. Celem odurzenia mogą być też pieniądze, dokumenty lub biżuteria. Albo szantaż. Co robić, żeby cię nie odurzono? 1. Upewnij się, że ktoś wie, gdzie idziesz i kiedy będziesz w domu. 2. Do lokalu lub na przyjęcie nie idź sama. 3. Nigdy nie przyjmuj drinka od obcego czy od kogoś, komu nie ufasz. 4. Nie dziel się ani nie wymieniaj drinkami. 5. Nie zostawiaj swojego kieliszka, szklanki bez nadzoru, np. gdy idziesz do toalety. 6. Nie jest złym pomysłem picie z butelki i trzymania jej zamkniętej kciukiem. (Dotyczy to pepsi czy piwa, a nie wódki czy koniaku). 7. Jeżeli ponownie pijesz swój drink i zauważysz, że szklanka jest przesunięta lub dopełniona, napój wygląda inaczej lub dziwnie smakuje – nie ryzykuj. 8. Zastanów się dobrze, czy powinnaś opuścić lokal, klub lub imprezę z kimś poznanym przed chwilą. 9. Jeżeli poczujesz się pijana po jednym lub dwóch drinkach, natychmiast szukaj pomocy u zaufanego przyjaciela albo zarządzającego lokalem. Pamiętaj – nie zawsze osoby znane od dawna muszą mieć względem ciebie uczciwe zamiary. P OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 j a k r a t o wa ć Gdzie szukać dalszych informacji? W Internecie, choć materiały tam zawarte są bardzo różnej wartości i wiarygodności. Zapewniam: wiele cennych i rzetelnych informacji można znaleźć np. na stronach wojewódz- kich komend policji. Nie przeglądałem ich wszystkich, ale z tych, które widziałem, polecam Szczecin: www.szczecin.kwp.gov.pl/ load.php?d=021&id=17. Szczecińskim policjantom zawdzięczam dane umieszczone poniżej. Objawy wskazujące na możliwość używania narkotyków przez dzieci 1. Zmiany temperamentu, metabolizmu, nastroju, charakteru • powtarzające się opowieści dziecka wienie i ospałość, • nadmierny apetyt lub brak apetytu, • porzucenie dotychczasowych zainteresowań, • kłopoty z koncentracją, • zmiany w porach spania, • nadmierne reakcje na krytykę lub niewielkie nawet niepowodzenia, • zmiana stylu ubierania się, • brak zainteresowania swoim wyglądem i nieprzestrzeganie zasad higieny. • kłopoty w szkole (słabsze oceny, konflikty • huśtawka nastrojów, naprzemienne oży- 2. Zmiany w wyglądzie oczu • zaczerwienienie spojówek, łzawienie, • opadnięcia powieki (zakrywa od góry więcej niż 2 mm rogówki), • zaczerwienienie brzegów powiek, • nadmierne rozszerzenie źrenicy (średnica ponad 6 mm) lub • nadmierne zwężenie źrenicy (średnica poniżej 3 mm). 3. Zachowania maskujące używanie narkotyków • izolowanie się od innych domowników, • zamykanie swojego pokoju na klucz, akcentowanie potrzeby prywatności, o zgubieniu lub ukradzeniu mu drobnych sum pieniędzy. 5. Zmiany zachowania społecznego z nauczycielami, wagary), • wypowiedzi zawierające pozytywny stosunek do narkotyków, • zmiana grona przyjaciół, zwłaszcza na starszych od siebie, • krótkie rozmowy telefoniczne prowadzone półsłówkami, • późne powroty lub nagłe wyjścia z domu, • bunt, łamanie obowiązujących w domu zasad. 6. Zmiany ogólnego stanu zdrowotnego i higienicznego • szybkie wychudzenie lub nagły wzrost masy, • przewlekły katar, krwawienie z nosa, • zaburzenia pamięci i toku myślenia, • bełkotliwa, niewyraźna mowa, • słodkawa woń oddechu, włosów, ubrania, • ślady po ukłuciach, ślady krwi na bieliźnie, gęsia skórka. 7. Narkotyki, przybory i przedmioty znajdowane w domu • fifki, fajki, bibułki papierosowe, • małe foliowe torebeczki z proszkiem, tabletkami, kryształkami lub suszem, • częste wietrzenie pokoju, używanie ka- • kawałki opalonej folii aluminiowej, opa- 4. Zachowania związane z koniecznością zdobycia pieniędzy na narkotyki • znaczki, białe lub kolorowe pastylki z wy- dzidełek i odświeżaczy powietrza. • kłamstwa, wynoszenie wartościowych przedmiotów z domu, lona łyżka, tłoczonymi wzorkami, • leki bez recepty, • tuby, słoiki, foliowe torby z klejem, • igły, strzykawki. P OL I T Y K A nr 37 (2571), 16 września 2006 23 Autorem „Narkotyków bez dydaktyki” jest prof. dr hab. Jerzy Vetulani, kierownik Zakładu Biochemii w Instytucie Farmakologii PAN w Krakowie
