Zagraozenie_uzaleznieniami
advertisement
ZAGROŻENIE UZALEŻNIENIAMI WŚRÓD DZIECI I MŁODZIEŻY Uwarunkowania narkomanii „ Dlaczego dzieci i młodzież biorą narkotyki?” – Jednoznaczna odpowiedź na to pytanie nie istnieje. Nie ma jednej, sprecyzowanej przyczyny, dla której dzieci decydują się sięgnąć po substancje psychoaktywne. Zdaniem M. Monety Malewskiej: „dorastanie jest chyba najtrudniejszym okresem w życiu każdego człowieka. Jest to czas, kiedy wychodzi się z wiary w bajki, niemal codziennie upadają kolejne ideały (…) Jest to okres konfrontacji wyobrażeń o świecie, przyjaźni i miłości z bolesnym zazwyczaj stanem realnym”. 1 Młody człowiek doświadcza sytuacji, gdy sam musi rozwiązywać nieustannie narastające konflikty. Rodzice – niegdyś wzór i największy autorytet – zaczynają objawiać się jako zwykli, pełni wad ludzie, pośród których przyszło mu żyć. Drastyczny proces przekształcania się w osobę dorosłą niesie ze sobą wiele niebezpieczeństw. Bardzo często zdarza się, że dojrzewanie biologiczne znacznie wyprzedza to emocjonalne. Dzieci stają się niespokojne, często agresywne, nie radzą sobie z tzw. huśtawkami nastrojów. Niestety bywa też, że szkoła, która powinna stymulować harmonijny, wszechstronny rozwój dziecka, stawia przed swoimi wychowankami zbyt wysokie wymagania, stając się źródłem przemęczenia i znerwicowania. Ogromna, niezaspokojona potrzeba akceptacji oraz lęk przed odrzuceniem i samotnością również mogą przyczynić się do zwiększenia ryzyka sięgnięcia po „odskocznię”, którą stanowi w tym przypadku narkotyk.2 Tak więc wyraźnie zarysowują się przyczyny narkotyzowania się młodych ludzi. Motywów tego zjawiska upatruje się w środowisku wychowawczym i osobowości samego człowieka. Duże znaczenie ma również łatwy dostęp do substancji psychoaktywnych, na co wskazują wyniki badań ESPAD (Europejski Program Badań Ankietowych w Szkołach na Temat Używania Alkoholu i Narkotyków). Mimo, iż ostatni pomiar z 2007 roku wykazuje tendencję malejącego dostępu do poszczególnych substancji w porównaniu z latami wcześniejszymi, to wciąż jest on na bardzo wysokim poziomie.3 W pierwszej grupie przyczyn zawiera się niezwykle istotny wpływ grupy rówieśniczej – mówimy wtedy o tzw. uzależnieniu społecznym. Podstawą tego zjawiska jest silne M. Moneta Malewska, Narkotyki w szkole i w domu. Zagrożenie, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 2001, s. 17. 2 Tamże, s. 18. 3 Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną. Raport z ogólnopolskich badań ankietowych zrealizowanych w 2007 r., http://www.parpa.pl/download/Raport%20ESPAD%202007%20Polska1.pdf (17.12.2010). 1 oddziaływanie i uzależnienie od grupy, a co za tym idzie – rygorystyczne przestrzeganie panujących w niej zasad i obyczajów. Następstwem takiego postępowania jest rezygnacja z dotychczasowej aktywności, wypadanie z ról społecznych poprzez konflikty z otoczeniem, utratę pracy itd. Zwykle dochodzi do coraz większej marginalizacji, a więc również kryminalizacji środowiska uzależnionego. Oddziałuje ona szczególnie intensywnie, ponieważ dzieci ze strachu przed utratą akceptacji i poczuciem inności nie przeciwstawiają się presji otoczenia. Towarzystwo daje poczucie bezpieczeństwa i przynależności. „Wejście w grupę narkomanów pozwala na zaspokojenie potrzeby kontaktów i uzyskania emocjonalnego wsparcia, czego nie można było uzyskać w innych grupach koleżeńskich. Akceptacja grupy sprawia, że nie ma już potrzeby ukrywania swoich pragnień, pokazywania swojego nieprawdziwego oblicza, gdyż środowisko narkomanów składa się z osób podobnych do siebie, akceptujących jednostkę taką, jaka jest”.4 Wiążąca się z okresem dojrzewania potrzeba buntu i „manifestacji zachowań nieakceptowanych przez dorosłych”5 również jest czynnikiem, który może skłonić do zażycia narkotyku. Za prawdziwe uważa się stwierdzenie, że „nastolatek, z założenia, jest stale na ścieżce wojennej, co utrudnia oczywiście dotarcie do niego z jakąkolwiek argumentacją przeciwko narkotykom”.6 Zdarza się, że rodzice stawiają zbyt wysokie wymagania lub też nie stawiają ich w ogóle. Wtedy normalne funkcjonowanie dzieci nie jest możliwe. Brak poczucia zadowolenia z siebie i świadomości posiadania określonego celu w życiu skutecznie uniemożliwia osiągnięcie szczęścia, jakże koniecznego do prawidłowego działania. Nieumiejętność odnalezienia się w rzeczywistości popycha do sięgnięcia po narkotyk w celu osiągnięcia pożądanego poczucia zadowolenia. Inną przyczyną bez wątpienia jest chęć ucieczki od problemów zewnętrznych i wewnętrznych. Coraz więcej dzieci wychowuje się w rodzinach niepełnych, gdzie jeden z rodziców, chcąc zapewnić dziecku jak najlepsze warunki, w rzeczywistości zaniedbuje swoją pociechę, oddając się ciągłej pogoni za pieniądzem kosztem wspólnie spędzonego czasu. Nawet sami rodzice bardzo często padają ofiarą stresu, z którym nie potrafią sobie poradzić. W sytuacji problematycznej rozwiązanie stanowią dla nich nierzadko alkohol i narkotyki, których zażywanie kończy się często stosowaniem przemocy wobec własnych dzieci. Substancje psychoaktywne są wtedy dla młodych niezastąpioną drogą ucieczki, sposobem na uniknięcie bólu oraz odgrodzeniem się od smutnej rzeczywistości. Dzieci i młodzież mające Z. Juczyński, Narkomania..., dz. cyt., s. 39. A. Słowik- Gabryelska, Patologie..., dz. cyt., s. 60. 6 T. Dimoff, S. Carper, Jak rozpoznać..., dz. cyt., s. 70. 4 5 problemy emocjonalne nie umieją sprostać trudnościom, jakie niesie ze sobą życie. Niska samoocena, poczucie wyobcowania i samotność to dodatkowa przyczyna do zażywania narkotyków, które przecież rozwiązują problem nieśmiałości, depresji i lęku. Pod ich wpływem zmienia się wizja samego siebie, otaczającego świata, problemy wydają się być mało znaczące, człowiek staje się bardziej rozluźniony, zadowolony i odprężony. Są więc źródłem przyjemności, której nie każdy potrafi sobie odmówić. Kolejną przyczynę stanowi fakt, iż wiele dzieci sięga po narkotyki z uwagi na to, że robią to dorośli. Naśladując swoich rodziców, są szczególnie narażone na wpadnięcie w narkotykową pułapkę. Bliski kontakt z uzależnionymi w obrębie rodziny predysponuje bowiem do zażywania tych substancji. Dotyczy to przede wszystkim alkoholu i nikotyny. Oprócz powodów wiążących się z problemami emocjonalnymi i ucieczką od nich, wiele osób korzysta z oferowanych przez narkotyki przyjemności z zupełnie innych pobudek. Należą do nich nuda, ciekawość czy też zwykła chęć odurzenia się. Narkotyki są wtedy kuszącą propozycją zaspokojenia tego typu potrzeb. Realizują również pragnienie natychmiastowej gratyfikacji – w końcu działają za każdym razem. Cel zostaje osiągnięty kosztem jak najmniejszego wysiłku, a narkotyk staje się jedyną godną zaufania rzeczą, dzięki której można kontrolować swój nastrój, zaspokoić potrzebę autonomii i własnej tożsamości. Stworzony przez nie lepszy obraz rzeczywistości to zakazany owoc przynoszący niebezpieczne, daleko idące skutki. Do cech indywidualnych predysponujących dzieci i młodzież do narkotyzowania się można również zaliczyć brak odporności na wszechobecny dziś stres i cierpienie, niewystarczającą asertywność oraz napięcia wynikające z gwałtownych zmian życiowych. Dla wielu osób nie znajdujących się w narkotykowej pułapce może wydać się dziwne, że pod wpływem nałogu narkomani nierzadko mają inny system wartości. „Dla ilustracji tego stwierdzenia przywołam początkowy monolog z filmu Trainspotting, który wiernie opisuje to zjawisko. Po przedstawieniu nam całej listy dóbr i wartości, takich jak udana kariera, rodzina, zdrowie, a także bardziej banalnych (…) monolog kończą słowa: Wybierz swoją przyszłość. Wybierz życie. Ale dlaczego miałbym chcieć je wybrać? Wybieram nie wybierać życia. Wybieram coś innego. A powody? Nie ma żadnych powodów. Komu potrzebne są powody, skoro jest heroina?”7 Poza społecznymi i psychologicznymi czynnikami wskazuje się również na biologiczne uwarunkowania skłonności do uzależnień, które zakładają istnienie wrodzonych bądź nabytych uwarunkowań genetycznych. Badania naukowe dostarczyły dowodów na to, że środowisko rodzinne odgrywa ogromną rolę w inicjacji narkotycznej, a czynniki genetyczne są odpowiedzialne za kontynuację ich zażywania. Co szczególnie interesujące: „Człowiek rodzi się z pewną skazą i jeśli zetknie się z narkotykiem, czy też innym środkiem uzależniającym, uzależnienie na pewno wystąpi”.8 Wyróżnia się trzy kategorie faktów biologicznych związanych z uzależnieniem: czynniki neuroloiczne, genetyczne i fizjologiczne. Według koncepcji psychoneurologicznych zasadniczym motywem brania narkotyków jest poszukiwanie przyjemności i doznanie jak największej satysfakcji. Uzyskuje się ją poprzez manipulowanie środkami farmakologicznymi, podobnie do działalności lekarzy przepisujących psychotropy celem pozbycia się objawów depresji. Z kolei z czynnikami genetycznymi, ściśle wiąże się teoria nadużywania alkoholu i narkotyków M. Schuckita. Zakłada ona, że jednostka rodzi się z genetycznie uwarunkowaną skłonnością do nadużywania narkotyków lub alkoholu. Odpowiedzialnych za to jest co najmniej kilka genów warunkujących predyspozycje jednostki w kierunku narkomanii lub alkoholizmu. Mogą pojawiać się również czynniki genetyczne ochraniające przed wejściem w nałóg, np. „kac” po spożyciu niedużych dawek alkoholu. Rola czynników fizjologicznych ma duże znaczenie zapobiegawcze, ponieważ na podstawie markerów biochemicznych można przewidzieć kto jest potencjalnym alkoholikiem. Dzięki badaniom Schuckit'a nad wpływem alkoholu na dzieci alkoholików wiadomo, iż zwiększona tolerancja tej grupy na alkohol związana jest z odmiennym metabolizmem alkoholu, a enzymem związanym z alkoholizmem jest aldehyd dehydrogenazy.9 Przeciwdziałanie narkomanii w Polsce Powszechnym jest przekonanie, że lepiej zapobiegać, niż leczyć. Odnosi się to do ogółu chorób, a w szczególności do uzależnień. Szczególną rolę pełni wychowanie prewencyjne, którego zadaniem jest zagwarantowanie młodym ludziom warunków prawidłowego rozwoju. „Profilaktyka uzależnień to działania mające na celu przeciwdziałanie uzależnieniom za pomocą wzmacniania czynników chroniących przed narkomanią oraz T. McGill, Przezwyciężyć..., dz. cyt., s. 33. M. Moneta Malewska, Narkotyki..., dz. cyt., s. 20. 9 J. Rogala- Obłękowska, Przyczyny narkomanii..., dz. cyt., s. 17- 26. 7 8 eliminowanie czynników sprzyjających rozwojowi uzależnienia (…) Polega na działaniach zabezpieczających przed szkodami, a także na likwidacji przyczyn powstawania niekorzystnych zjawisk”.10 Działania prewencyjne dotyczące narkomanii powinny skupiać się przede wszystkim na dzieciach, które stanowią grupę największego ryzyka. W tej kwestii bardzo ważną rolę pełnią rodzice, którzy powinni zadbać o zapewnienie pozytywnej atmosfery w rodzinie, tak by była oparciem dla młodego pokolenia. „Od wczesnego dzieciństwa należy budzić u dziecka zainteresowania i rozwijać zdolność do wysiłku, do pokonywania trudności w dążeniu do wartości i celów życiowych (…) Powinno ono odczuwać, że jest chciane i kochane, darzone życzliwością, i nauczyć się odwzajemniać te uczucia swoim zachowaniem”.11 Rozwijanie negatywnych uczuć przy jednoczesnym braku tych pozytywnych stanowi bardzo duże niebezpieczeństwo dla młodzieży. Lekarstwem na agresję, wulgarność, brak wrażliwości i okrucieństwo jest propagowanie uprzejmości, bezinteresowności i poczucia odpowiedzialności za zachowania własne i innych. Dziecko musi czuć, że jest kochane, potrzebne i w pełni akceptowane – z wszystkimi swoimi wadami i zaletami. Rodzice powinni więc przebywać ze swoim podopiecznym jak najczęściej, ograniczając tym samym czas spędzony przed telewizorem czy komputerem. Bardzo ważne w kształtowaniu pozytywnych relacji dziecko-rodzice są szczere rozmowy, nieraz dotyczące spraw drażliwych i trudnych, poprzez które dziecku okazuje się zainteresowanie jego problemami. Odpowiedzialny opiekun powinien posiadać wiedzę również na temat życia towarzyskiego swojego dziecka oraz sprawować gruntowny nadzór nad jego postępowaniem. Do jego zadań należy zachęcanie młodzieży do udziału w różnego rodzaju zajęciach sportowych i rekreacyjnych, dzięki którym będą oni w stanie realizować siebie w sposób akceptowany społecznie. Ponadto szczególnie istotne w działaniach prewencyjnych jest wyrażenie pejoratywnej opinii o narkotykach nie tylko werbalnie, ale również poprzez dawanie przykładu. Odpowiednim miejscem do prowadzenia działań zapobiegających szerzeniu się zjawiska narkomanii wśród dzieci i młodzieży jest szkoła. Do jej zadań należy uświadomienie wychowankom skutków zażywania środków psychoaktywnych, nauczenie asertywności oraz przekazanie wiedzy dotyczącej leczenia narkomanii i udzielania pomocy innym. Młodzież może otrzymać w szkole indywidualną pomoc w pokonaniu problemów związanych z groźbą uzależnienia. Zapewnia ona szereg zajęć pozalekcyjnych, aktywizujących uczniów oraz ściśle współpracuje z rodzicami, placówkami służby zdrowia i organizacjami parającymi się 10 11 I. Niewiadomska, P. Stanisławczyk (red.), Narkotyki..., dz. cyt., s. 192, 194. C. Cekiera, Ryzyko …, dz. cyt., s. 18. przeciwdziałaniem narkomanii. Prowadzi również programy profilaktyczne prowadzone przez odpowiednio wykwalifikowanego psychologa lub pedagoga. „Program profilaktyczny musi mieć jasno określone cele i uwzględniać etap rozwoju dziecka oraz stopień zagrożenia narkomanią. Skuteczne programy charakteryzują się dwoma właściwościami: dostarczają odpowiedniej wiedzy przy okazji uczenia nowych umiejętności radzenia sobie w życiu z różnymi problemami; opierają się na podejściu systemowym, wychodząc z założenia, że nieprawidłowe zachowania są próbą adaptacji jednostki do takich systemów, jak rodzina, szkoła, grupa rówieśnicza i in.”.12 Do rekomendowanych przez CMPP (Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno- Pedagogicznej) programów profilaktycznych realizowanych w klasach zaliczyć można: ◦ „Trzeci elementarz, czyli program siedmiu kroków”- opracowany w Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, to program profilaktyki uzależnień, z elementami treningu umiejętności życiowych, dla uczniów w wieku 12- 17 lat. ◦ „Jak żyć z ludźmi”- australijski program profilaktyczny w polskim opracowaniu Alicji Kobiałki, to program rozwijania umiejętności społecznych, z elementami profilaktyki uzależnień, dla gimnazjum. ◦ „Dziękuję- nie”, którego autorami są Stefan Mieszalski i Mirosław S. Szymański (UW), Ewa i Jacek Morawski (Instytut „Amity” w Warszawie), to program rozwijania umiejętności życiowych i profilaktyki uzależnień dla uczniów klas IV- VI szkoły podstawowej, gimnazjum oraz szkół ponadpodstawowych. ◦ „Zanim spróbujesz”- program profilaktyki uzależnień i rozwijania umiejętności życiowych autorów z Polskiego Towarzystwa Psychologicznego (Barbara Jakubowska, Zofia Sobolewska) w opracowaniu Alicji Pacewicz, zawierający wersje dla wszystkich etapów edukacji. ◦ „Tak czy nie”- program profilaktyki uzależnień Witolda Skrzypczyka dla gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych. ◦ „Spotkania”- program profilaktyki uzależnień, przestępczości i innych zagrożeń społecznych Towarzystwa Profilaktyki Środowiskowej "Mrowisko" autorstwa Jolanty Koczurowskiej.13 Wyżej wymienione programy uczą nowych umiejętności dostarczając odpowiedniej wiedzy. Warto zaznaczyć, że w przeprowadzaniu działań prewencyjnych ważne jest również określenie stopnia zagrożenia uzależnieniem. Zwraca się wtedy uwagę na wiek, zaburzenia w 12 13 Z. Juczyński, Narkomania..., dz. cyt., s. 125. Programy do realizacji w klasach, http://www.cmp3.ore.edu.pl/node/13676 (17.12.2010). zachowaniu, warunki osobowościowe i zachowania ryzykowne. Do najpoważniejszych z nich, zgodnie z wynikami ESPAD z 2007 roku, występujących w środowisku młodzieży gimnazjalnej zalicza się: picie napojów alkoholowych, palenie papierosów i marihuany oraz zażywanie sterydów anabolicznych.14 Biorąc pod uwagę stopień zagrożenia uzależnieniem, wyróżnia się trzy grupy osób, które powinno się objąć stosownymi działaniami profilaktycznymi. Jest to grupa niskiego, podwyższonego i bardzo wysokiego ryzyka. Do tej pierwszej zaliczane są osoby nie podejmujące zachowań ryzykownych. Zagrożenie uzależnieniem wiąże się u nich z wszechstronnym dostępem do substancji psychoaktywnych. W grupie podwyższonego ryzyka mieszczą się ci, u których miała już miejsce inicjacja narkotyczna. Z kolei grupą bardzo wysokiego ryzyka są jednostki uzależnione. Ze względu na stopień zagrożenia uzależnieniem działania profilaktyczne mogą być realizowane na trzech poziomach. Wyróżnia się więc profilaktykę pierwszorzędową, drugorzędową i trzeciorzędową. Pierwsza z wymienionych metod skierowana jest do grupy niskiego ryzyka. Ma na celu propagowanie zdrowego stylu życia oraz wypracowanie zdolności przeciwstawiania się negatywnym wpływom. Jej zadaniem jest pobudzanie prawidłowego rozwoju oraz doprowadzenie do opóźnienia wieku inicjacji, z czym wiąże się obniżenie liczby zachowań ryzykownych. Zbiorowość, do której skierowane są opisane działania, ma charakter niekliniczny. Ryzyko uzależnienia u tych osób jest minimalne. Tymczasem charakteryzują się wysoką zdolnością uczenia się nowych zachowań. Nauczyciele, wolontariusze i działacze społeczni przekazują elementarną wiedzę dotyczącą narkomanii i innych uzależnień. Celem profilaktyki drugorzędowej jest minimalizowanie przeżywanych problemów oraz umożliwienie uniknięcia zachowań ryzykownych. Jej specyfikę uznaje się za adekwatną dla grupy podwyższonego ryzyka. Polega na obniżeniu poziomu stresu jak i niedopuszczeniu do pojawienia się kryzysu. Grupa, którą obejmuje ma charakter przedkliniczny. Niebezpieczeństwo uzależnienia jest w tym przypadku zróżnicowane, a zdolność uczenia nowych zachowań – umiarkowana. Działania profilaktyczne prowadzone są przez profesjonalistów. Uczą oni przede wszystkim, jak redukować stres i radzić sobie z narastającymi kłopotami i trudnościami oraz umiejętności przeciwstawiania się negatywnym wpływom. Profilaktyka trzeciorzędowa natomiast zapobiega procesowi chorobowemu i degradacji 14 Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną. Raport z ogólnopolskich badań ankietowych zrealizowanych w 2007 r., http://www.parpa.pl/download/Raport%20ESPAD%202007%20Polska1.pdf (17.12.2010). społecznej osób uzależnionych oraz sprzyja ich powrotowi do normalnego życia w społeczeństwie. Zbiorowość, której dotyczą owe działania, ma charakter kliniczny. Niska jest w tym przypadku umiejętność uczenia się nowych zachowań, jak również bardzo mała okazuje się być skuteczność podjętych działań. Profilaktykę prowadzą specjaliści terapii uzależnień. Jest to przede wszystkim resocjalizacja, leczenie i rehabilitacja.15 Warto również zwrócić uwagę na organizację systemu leczenia narkomanii w Polsce, który przebiega w trzech etapach. Pierwszy z nich to detoksykacja polegająca na odtruciu organizmu i usunięciu przykrych objawów zespołu abstynencyjnego. Ma ona na celu pozbycie się dokuczliwych następstw zażywania narkotyków. Odtrucie następuje z reguły po kilku tygodniach abstynencji. Jego pożądanym efektem jest umiejętność prawidłowego funkcjonowania bez narkotyku. Leczenie to może się odbywać w warunkach szpitalnych lub ambulatoryjnych. Dla złagodzenia objawów głodu wynikającego z odstawienia substancji psychoaktywnej podaje się pod nadzorem lekarza odpowiednie środki farmakologiczne. Leczenie detoksykacyjne stanowi wstęp do dalszej terapii. Zakończenie kuracji w fazie może skutkować powrotem do zażywania środków odurzających wynikającym z nieumiejętności przezwyciężenia uzależnienia psychicznego.16 Zdaniem Z. Juczyńskiego drugi etap leczenia przebiega w postaci ambulatoryjnej lub stacjonarnej. Leczenie ambulatoryjne ma miejsce przede wszystkim w poradniach uzależnień i punktach konsultacyjnych . Leczenie stacjonarne będące z kolei podstawową formą leczenia prowadzi się w wielu ośrodkach rehabilitacyjnych w ramach programów długoterminowych (do dwóch lat) oraz krótkoterminowych (do kilku miesięcy).Terapia, która przebiega przy całkowitym odstawieniu narkotyku, ma na celu m. in. ustalenie źródła problemu i cech osobowości osoby uzależnionej. Oprócz zachowania abstynencji, założonym celem tego typu leczenia jest bardziej poprawne i efektywne funkcjonowanie społeczne i psychiczne jednostki. Bardzo pomocna w tym przypadku staje się psychoterapia. Jej zadaniem jest zniwelowanie skutków uzależnienia psychicznego, fizycznego i społecznego. Stymuluje ona rozwój narkomanów w kierunku uwolnienia się od substancji psychoaktywnych. Leczenie to ma postać szeregu spotkań o charakterze indywidualnym lub grupowym. Uzależniony przebywa zwykle przez kilkanaście miesięcy w zamkniętym ośrodku. Tymczasem z inną sytuacją mamy do czynienia wtedy, gdy terapia podjęta jest w trybie ambulatoryjnym – zamiast stałego pobytu w ośrodku osoba uczestniczy w zajęciach terapeutycznych. Nieraz zdarza się, że abstynencja zostaje utrzymana dzięki regularnym kontaktom z grupami o charakterze 15 16 I. Niewiadomska, P. Stanisławczyk (red.), Narkotyki..., dz. cyt., s. 198- 201. Z. Juczyński, Narkomania...,dz. cyt., s. 112. samopomocowym lub terapeutycznym. Grupę samopomocową stanowią uzależnieni, którzy wspólnie realizują program zdrowienia. Z kolei grupy terapeutyczne znajdują się pod opieką terapeuty. Trzecim etapem leczenia jest readaptacja społeczna, której głównym założeniem jest pomoc w powrocie do normalności. W warunkach otwartych realizuje się je poprzez wychowanie, organizację czasu wolnego, zapewnienie możliwości kontynuacji nauki czy też fizyczną pracę w ośrodku. Zatem ma miejsce ponowny proces przystosowania się do życia. Przykładem tego typu ośrodka jest Monar założony przez Marka Kotańskiego, gdzie terapia rozpoczęta całkowitą izolacją prowadzi do podjęcia pracy bądź nauki poza murami ośrodka. Leczenie narkomanii jest procesem niezwykle trudnym. Daje niezadowalające wyniki, których sukcesy są bardzo często krótkotrwałe. Dlatego też nieocenionym wsparciem dla osób uzależnionych są inni narkomani, którzy już poradzili sobie z nałogiem. Korzystając z własnego doświadczenia, stanowią naoczny dowód na to, że pokonanie uzależnienia jest możliwe.17 Bibliografia 1. Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 29 lipca 2005 roku, Dz.U.Nr 179, poz. 1485 2. R.C.Carson R. C., Butcher J. N., Mineka S., Psychologia zaburzeń, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, tom 1 3. Cekiera C., Ryzyko uzależnień, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2001 4. Dimoff T., Carper S., Jak rozpoznać czy dziecko sięga po narkotyki, Elma Books, Warszawa 2000 5. Frieske K., Sobiech R., Narkomania, interpretacje problemu społecznego, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987 17 Tamże, s. 113. 6. Jędrzejko M., Narkotyki Vademecum, Fundacja Pedagogium, Warszawa 2008 7. Jędrzejko M., (red.): Narkomania: spojerzenie wielowymiarowe, Mariusz Jędrzejko & Oficyna Wydawnicza ASPRA- JR, Warszawa 2009 8. Juczyński Z., Narkomania Podręczmik dla nauczycieli, wychowawców i rodziców, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005 9. Karpowicz P., Narkotyki Jak pomóc człowiekowi i jego rodzinie, Studio Astropsychologii, Białystok 2009 10. Krzyżaniak W., Sochocki M. J.,Atrakcyjne życie narkomanów, wyd. SUMUS, Warszawa 2005 11. Kuntz H., Narkotyki i uzależnienia, wydawnictwo edukacyjne Parpamedia, Warszawa 2009 12. Kusinitz M., Encyklopedia wiedzy o uzależnieniach Używanie narkotyków na świecie, Oficyna Wydawnicza Profi Warszawa 1994 13. Łobocki M., Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2010 14. Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007 15. Macander D., Profilaktyka uzależnień w szkole, „Serwis Informacyjny NARKOMANIA” nr 1 (36) 2007 16. „Magic” Johnson E., Jak możesz uniknąć AIDS, Wydawnictwo W. A. B., Warszawa 1995 17. Maxwell R.,Dzieci, alkohol, narkotyki, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1994 18. McGill T., Przezwyciężyć uzależnienie. Poradnik dla rodziców, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2007 19. Moneta Malewska M., Narkotyki w szkole i w domu. Zagrożenie, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 2001 20. Muszyński H., Wstęp do metodologii pedagogiki, PWN, Warszawa 1973 21. Niewiadomska I., Narkotyki, wyd. KUL, Lublin 2004 22. Pasek M., Narkotyki przy tablicy, Toret, Warszawa 2000 23. Pieter J., Ogólna metodologia pracy naukowej, Zakład Nar. im. Ossolińskich, Wrocław 1967 24. Pilch T., Bauman T., Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2001 25. Pospiszyl I., Patologie społeczne,, Wydawnoctwo Naukowe PWN, Warszawa 2009 26. Rogala J., Narkotyki, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1983 27. Rogala- Obłękowska J., Przyczyny narkomanii, Uniwersytet Warszawski Instytut Stosowanych Nauk Społecznych, Warszawa 1999 28. Słowik- Gabryelska, A., Patologie społeczen: alkoholizm, narkomania, nikotynizm, Wyd.Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2006 29. Sroka A.,Teologia narkotyku O psychodelikach, szaleństwie, mistycznej paranoi i powrocie do Edenu, ENETEIA Wydawnictwo Psychologii i Kultury, Warszawa 2008 30. Szepietowska M., Elementy wiedzy prawnej w myśl ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu narkomanii, „Biuletyn Informacyjny TZN” nr 4/2009 31. Teesson M., Degenhardt L., Hall W.,Uzależnienia, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005 32. Urban B., Stanik J. M., (red.): Resocjalizacja tom 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008 33. Wanat W., Narkotyki i narkomania, wyd. Iskry, Warszawa 2006 34. Wojciechowski M., Psychologia narkomanii, czyli jak do tego dochodzi, że ktoś się uzależnia, Laboratorium Psychologii Stosowanej, Warszawa 1993 35. http://aids.gov.pl, z dnia 17.12.2010 36. http://www.cmp3.ore.edu.pl/node/13676, z dnia 17.12.2010 37. http://www.narkoslang.pl/uzaleznienie_od_narkotykow.html, z dnia 23.11.2010 38. http://www.narkotyki.pl/aktualnosci/art278,zwalczanie-hiv-aids-oraz-narkomanii.html, z dnia 17.12.2010 49. http://www.narkotyki.pl/wokol-narkotykow/bielu-dziedzierzawa/, z dnia 11.12.2010 40. http://www.parpa.pl/download/Raport%20ESPAD%202007%20Polska1.pdf, z dnia 17.12.2010 41. http://www.psychologia.edu.pl/czytelnia/62-wiat-problemow/180-hiv-aidsprzedawkowanie-zgony.html, z dnia 17.12.2010. Zebrała i opracowała : Lukawska Jolanta
