Na mapie i w terenie - gim

Hanna Kulągowska-Puzio
NA MAPIE I W TERENIE
-zajęcia praktyczne z geografii w gimnazjum
"Żadna książka nie da Ci tego, co ujrzenie krajobrazu czy osobliwości
własnymi oczyma"
Aleksander Janowski
Nazwa szkoły: Gimnazjum nr 1 im. Komisji Edukacji Narodowej w Koronowie
Autor: Hanna Kulągowska-Puzio
Temat: Na mapie i w terenie – zajęcia praktyczne z geografii
Przedmiot: geografia
Rodzaj innowacji: organizacyjno-metodyczna
Data wprowadzenia: 2.09.2013r.
Data zakończenia: 30.05.2016r.
OPIS PROJEKTU
1. WSTĘP
Geografia to bardzo rozległa nauka, która wiąże wiele dyscyplin m.in. geologię,
geomorfologię, kartografię, klimatologię, astronomię czy też nauki związane z
życiem społecznym, gospodarczym, demografią
i turystyką. Jest to nauka, której powinniśmy uczyć się nie tylko pamięciowo, ale
przede wszystkim poprzez angażowanie możliwie wszystkich zmysłów.
Czuję, dotykam, poznaję... to chyba najwłaściwsza droga uczenia geografii.
Jest to przedmiot rozwijający zainteresowania ucznia otaczającym światem,
najbliższą okolicą, ale rozbudza również zamiłowanie do dalszych podróży, do
zobaczenia „na własne oczy” tego o czym uczy się na lekcjach, co widziało się w
filmach, na zdjęciach, czy o czym czytało się w literaturze.
Niezwykle ważną rolę w uczeniu tego przedmiotu odgrywają zajęcia terenowe oraz
ćwiczenia praktyczne prowadzone na terenie szkoły. Pozwalają one nabyć takie
umiejętności, które przydają się w praktyce,
w życiu codziennym.
Niniejsza innowacja ma zachęcić uczniów do uczenia się geografii poprzez
praktyczne działanie zarówno w terenie jak i klasie szkolnej.
Obecnie obowiązująca siatka godzin przeznaczonych na realizację podstawy
programowej z zakresu geografii w gimnazjum nie pozwala na przeprowadzenie
większej ilości zajęć terenowych oraz doświadczeń
i ćwiczeń praktycznych w szkole. W związku z tym postanowiłam stworzyć
innowację, która pozwoli na realizację powyższych działań. Uczniowie będą mieli
możliwość uczyć się poprzez obserwacje bezpośrednie w terenie oraz samodzielnie
lub z pomocą nauczyciela wykonywać ciekawe ćwiczenia
i doświadczenia.
Mam nadzieję, że działania te wpłyną na lepsze przyswojenie wiadomości
i umiejętności z zakresu geografii oraz zainteresują uczniów otaczającym światem
w takim stopniu, iż zechcą poszerzać zdobytą wiedzę na kolejnym szczeblu
edukacji.
2. ZAŁOŻENIA OGÓLNE
 Innowacja skierowana jest do uczniów klasy I E (rocznik 2013/2016)
Gimnazjum nr 1 w Koronowie w trybie trzyletnim.
 Czas realizacji: 2.09.2013r.- 30.05.2016r.
 Treści programowe zawarte w innowacji będą realizowane w ramach zajęć
lekcyjnych i pozalekcyjnych.
 Realizacja innowacji wymaga dołożenia jednej godziny lekcyjnej tygodniowo
z geografii z podziałem na grupy ćwiczeniowe na cały cykl edukacyjny.
 Główne założenia pracy na zajęciach:
- udział w zajęciach terenowych (dokonywanie obserwacji bezpośrednich,
pomiarów, lokalizacja wybranych elementów środowiska społeczno-przyrodniczego
itp.),
- prowadzenie ćwiczeń kartograficznych,
- dokonywanie długotrwałych obserwacji pogody,
- udział w zajęciach pozalekcyjnych w ramach Klubu Młodego Przyrodnika,
- wyjazdy na zieloną szkołę do Szkoły Leśnej na Barbarce,
- udział w konkursach o tematyce geograficznej i przyrodniczej,
- wykorzystanie multimediów w poznawaniu odległych zakątków świata,
- współpraca z lokalnymi instytucjami w celu lepszego poznania środowiska
przyrodniczo – społeczno - gospodarczego własnego regionu,
- doskonalenie techniki rozwiązywania testów przygotowujących do egzaminu
OKE.
3. CELE INNOWACJI
Cel główny:
Rozwijanie i pogłębianie wiedzy geograficznej poprzez praktyczne działanie.
Cele szczegółowe:
 Kształcenie umiejętności samodzielnych działań praktycznych ucznia, takich
jak obserwacja i badanie zjawisk przyrodniczych, społecznych
i ekonomicznych oraz na ich podstawie – wnioskowania i planowania rozwiązań.
 Rozwijanie umiejętności dokonywania pomiarów, kreślenia planów,
schematów, wykresów itp. oraz ich analizy.
 Kształcenie umiejętności posługiwania się mapą.
 Przedstawienie i interpretacja tematyki geograficznej za pomocą różnych
form przekazu, np. fotografii krajobrazu, zdjęć satelitarnych i lotniczych,
modelu, technik multimedialnych, danych statystycznych.
 Rozbudzanie zainteresowania bardziej lub mniej odległymi zakątkami
naszego globu.
 Wyrabianie poczucia tożsamości narodowej, regionalnej i lokalnej oraz dumy
z naszego dziedzictwa kulturowego.
 Emocjonalne związanie ucznia z jego najbliższym środowiskiem.
 Uświadamianie postaw poszanowania innych narodów i kultur.
 Przygotowanie uczniów do udziału w konkursach.
 Wyrabianie nawyków pracy samodzielnej i w grupie oraz odpowiedzialności
za rezultaty tej pracy.
 Kształcenie i rozwijanie doznań estetycznych.
 Dbanie o stan środowiska, kształtowanie postaw proekologicznych.
 Wyciszanie napięć i stresów poprzez pobyt na świeżym powietrzu
w kontakcie z przyrodą i lekki wysiłek fizyczny.
4. METODY I FORMY
W trakcie zajęć stosowane będą różnorodne metody, dobrane tak aby kształtowały
one spostrzegawczość i umiejętność obserwowania zjawisk, pobudzały wyobraźnię,
zmuszały do myślenia, uczyły ucznia poprawnego pod względem logicznym
wnioskowania. Szczególny nacisk położony będzie na metody praktyczne
(ćwiczenia
przedmiotowe,
laboratoryjne,
pokaz)
oraz
metody i
techniki
aktywizujące. Na zajęciach stosowane będą też metody oparte na słowie ze
szczególnym uwzględnieniem pracy z atlasem i różnorodnymi mapami, bowiem
głęboka analiza map o różnej treści pozwala dostrzec wzajemne powiązania, jakie
występują pomiędzy poszczególnymi zjawiskami na określonym obszarze Ziemi.
W czasie zajęć terenowych stosowane będą głównie metody oparte na obserwacji i
działaniach praktycznych.
Uczniowie będą pracowali indywidualnie lub w grupach, w czasie zajęć w sali
szkolnej stosowana też będzie praca zbiorowa.
5. PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW
Uczniowie:
 prowadzą obserwacje i pomiary,
 kreślą proste plany, schematy i wykresy,
 poznają znaczenie dokładności i precyzji,
 uzupełniają mapy konturowe.
 zapisują dane oraz dokonują ich analizy,
 wykorzystują pomoce naukowe (globus, mapa, kompas, termometr, barometr
itp.)
 osiągają dobre wyniki w konkursach geograficznych i przyrodniczych oraz na
egzaminie gimnazjalnym,
 potrafią pracować w grupie,
 utożsamiają się z własnym regionem, narodem, wykazując jednocześnie
postawę tolerancji dla innych narodów i kultur.
 prezentują postawę proekologiczną.
6. TEMATYKA ZAJĘĆ
Tematyka zajęć została opracowana w oparciu o podstawę programową kształcenia
ogólnego dla III etapu edukacyjnego. W klasie pierwszej realizowane są głównie
zagadnienia z zakresu geografii fizycznej, w drugiej
z geografii regionalnej świata, w trzeciej natomiast uczniowie poznają wnikliwie
swój region na tle geografii Polski.
Kolejność realizacji może ulec zmianie, niektóre zagadnienia mogą być realizowane
w ciągu całego roku szkolnego (szczególnie obserwacje pogody, chmur, zbiór
okazów skał itp.). Możliwa jest modyfikacja niektórych tematów w zależności od
potrzeb i zainteresowań uczniów.
KLASA I
 Określanie kierunków świata przy pomocy kompasu oraz bez jego
użycia.
 Orientowanie mapy topograficznej i planu, orientacja w terenie
z mapą i bez mapy.
 Mierzenie i wyznaczanie odległości rzeczywistych i porównywanie
z mapą.
 Obliczanie odległości na mapie w danej skali.
 Obliczanie średniej prędkości marszu.
 Rysowanie planu sali lekcyjnej.
 Rysowanie planu trasy.
 Spacer po Koronowie z użyciem planu oraz mapy topograficznej,
lokalizacja najważniejszych obiektów w mieście.
 Wykonanie modelu wzgórza z zaznaczeniem poziomic.
 Obliczanie wysokości względnej pomiędzy różnymi punktami na
mapie.
 Wycieczka na Górę Łokietka – najwyższe wzniesienie w Koronowie,
obserwacja rzeźby terenu,
 Analiza zdjęć satelitarnych najbliższej okolicy i porównywanie ich
z mapami topograficznymi.
 Wyznaczanie trasy wycieczek przy użyciu mapy samochodowej
i turystycznej.
 Wyznaczanie południka miejscowego i pomiar wysokości Słońca.
 Wycieczka na Wyspę Młyńską w Bydgoszczy – miejsce przebiegu 18
południka.
 Obserwacja widnokręgu, zmiany miejsca wschodu i zachodu Słońca.
 Całoroczna obserwacja pogody, prowadzenie kalendarza pogody.
 Obserwacja, rozpoznawanie chmur, wykonywanie zdjęć, stworzenie
naszego atlasu chmur.
 Rozpoznawanie skał i minerałów zebranych w czasie pieszych
wycieczek.
 Rzeźbotwórcza działalność rzeki – obserwacja doliny rzeki Brdy,
sporządzenie szkicu (rysunku obserwowanego terenu).
 Roślinność prawnie chroniona na terenie Grabiny, obserwacje
bezpośrednie w terenie, rozpoznanie na podst. atlasów, uzupełnienie
kart pracy.
KLASA II
 Obliczanie czasu słonecznego w różnych miejscach na kuli ziemskiej.
 Obliczanie odległości rzeczywistych na podstawie map w danej skali.
 Obliczanie długości podróży z przekroczeniem międzynarodowej linii
zmiany daty.
 Podział polityczny świata – uzupełnianie map konturowych.
 Obliczanie współczynnika przyrostu naturalnego, rzeczywistego oraz
średniej gęstości zaludnienia w wybranych krajach świata, analiza
piramid płci i wieku.
 Obliczanie średniej rocznej temperatury powietrza, amplitudy oraz
sumy opadów.
 Rysowanie klimatogramów dla miejsc w poszczególnych strefach
klimatycznych świata.
 Cuda natury – najpiękniejsze parki narodowe świata, oglądanie zdjęć
i filmu.
Wielozmysłowa prezentacja wybranych krajów i regionów świata:
 Egipt – w kraju faraonów i współczesnych niepokojów. Wpływ religii
na życie muzułmanów.
 Argentyna – tango, assado i mate.
 Turcja – czar orientu i europejskie aspiracje.
 Indie – barwna kraina wielkich kontrastów.
 Europejskie potęgi gospodarcze (Niemcy, Włochy, Francja i Wielka
Brytania)
 Bałkany – w etnicznym tyglu.
 Opracowanie
folderu
promującego
walory
turystyczne
państw
sąsiadujących z Polską (do wyboru Czechy, Słowacja, Ukraina lub
Litwa).
 Wielcy polscy odkrywcy i podróżnicy (zebranie i analiza informacji –
album).
KLASA III
 Podział administracyjny naszego województwa, powiatu i gminy,
sporządzenie mapy Koronowa z podziałem na sołectwa.
 Wizyta w Urzędzie Miejskim w Koronowie, zapoznanie
z poszczególnymi wydziałami oraz pracą burmistrza.
 Skały występujące w okolicach Koronowa, wycieczka do cegielni
„Stopka”.
 Węgiel brunatny na Pomorzu – poznanie historii kopalni „Moltke”
w Gościeradzu i „Montania” w Pile k. Gostycyna, badanie właściwości węgla
brunatnego i kamiennego.
 Obserwacja budowy geologicznej sandru Brdy (w wykopach lub
odkrywkach).
 Formy polodowcowe na terenie gminy Koronowo ze szczególnym
uwzględnieniem „Wzgórza Grzywa” - wału ozowego w Wilczu.
 Pomiar szerokości rzeki Brdy oraz prędkości płynięcia nurtu.
 Wykonanie albumu „Z biegiem Brdy”, ukazującego piękno
i znaczenie gospodarcze rzeki od źródeł do ujścia.
 Typy jezior w Polsce i naszym regionie oraz ich znaczenie
przyrodnicze i gospodarcze.
 Wycieczka nad Zalew Koronowski lub do Elektrowni Wodnej
w Samociążku, poznanie historii powstania zbiornika, zapory
i elektrowni.
 Znaczenie przyrodnicze i gospodarcze lasu – spotkanie z leśnikiem.
 Formy ochrony przyrody w gminie Koronowo, lokalizacja pomników
przyrody w Grabinie i na terenie miasta.
 Struktura ludności gminy Koronowo, analiza danych statystycznych,
tworzenie wykresów i tabel.
 Handel i usługi w Koronowie – zebranie informacji nt. ilości,
rozmieszczenia poszczególnych jednostek handlowych i usługowych.
 Rodzaje transportu oraz szlaki komunikacyjne w naszej gminie dawniej
i dziś, wycieczka na dworzec PKP oraz w miarę możliwości na
koronowskie mosty kolejowe.
 Dziedzictwo kulturowe naszego regionu, zwiedzanie zabytków:
bazylika WNMP, kościół św. Trójcy w Byszewie, „diabelski młyn”...
 Wielokulturowość przedwojennego Koronowa, zwiedzanie cmentarzy:
katolickiego, ewangelickiego i żydowskiego.
7. EWALUACJA
Pod koniec każdego roku szkolnego, w którym prowadzona była innowacja
nauczyciel prowadzący zajęcia przeprowadzi wśród uczniów ankietę dotyczącą
prowadzonych zajęć, której analiza pozwoli na wyciągnięcie wniosków i ew.
modyfikację zajęć. Informację zwrotną nauczyciel uzyska również z bezpośrednich
rozmów z rodzicami i uczniami. Po każdym roku nauki opracowane będzie też
sprawozdanie, które przedstawione będzie dyrektorowi szkoły i rodzicom (w czasie
zebrań z rodzicami).
8. LITERATURA
 Batorowicz Z., Mapa w nauczaniu geografii, PZWS, Warszawa 1971;
 Berne J. : Zajęcia w terenie, Wyd. WSiP, Warszawa 1984;
 Czaińska Z. Wojtkowicz Z.: Aktywne metody w edukacji geograficznej, Wyd.
SOP, Toruń 1999;
 Leitch D. (red.), Jak prognozować pogodę?- Przewodnik po najważniejszych
zagadnieniach meteorologicznych, BUCHMANN, Warszawa 2008;
 Lenart W., Pod kloszem, czyli prognoza pogody, NFOŚiGW, Warszawa 2008;
 Łobożewicz T., Krajoznawstwo i turystyka w szkole, Wyd. WSiP, Warszawa
1990;
 Malarz R., Planeta Nowa 1, Wyd. Nowa Era, Warszawa 2009;
 Miazga M. i inni, Klimat i energia - Zestaw scenariuszy do edukacji
klimatycznej, REC Polska, Warszawa 2009;
 Pasławski J. (red.),: Wprowadzenie do kartografii i topografii, Wydawnictwo
Nowa Era, Warszawa 2006;
 Roth G., Pogoda i klimat, Bertelsmann Media, Warszawa 2000;
 Szczypiński D., Wójtowicz M., Planeta Nowa 2, Wyd. Nowa Era, Warszawa
2010;
 Szubert M., Planeta Nowa 3, Wyd. Nowa Era, Warszawa 2012;
 Świtalski E., Zajęcia w terenie w nauczaniu geografii, Oficyna Wydawnicza
„Turpress”, Toruń 2002:
 Winklewski J., Rysunek w nauczaniu geografii, Wyd. WSiP, Warszawa 1988;
 Wuttke G., Ćwiczenia i wycieczki w nauczaniu geografii, PZWS, Warszawa
1968;