PW_historia_1b_Gim

ROK SZKOLNY 2016 -2017
Rozkład materiału nauczania i plan wynikowy klasa 1 a gimnazjum na podstawie serii Podróże w czasie GWO
BEATA RACHWALSKA – STASZCZYSZYN
Wobec uczniów potrzebujących wsparcia stosuje się:
DOSTOSOWANIE WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH
Stosowanie wzmocnień pozytywnych podczas
lekcji (pochwały, zachęty)
Zadawanie do jednorazowego opanowania
mniejszych partii materiału,
Częste odwoływanie sie do konkretu, szerokie
stosowanie zasady poglądowości
Podawanie poleceń w prostej formie
Wydłużanie czasu na wykonanie zadania,
napisanie sprawdzianu, przeczytanie i analizę
tekstu
Skupianie się na opanowaniu podstaw
programowych
Powierzanie zadań o niższym stopniu
trudności. Częste powtarzanie dyktowanych
treści oraz dzielenie ich na mniejsze fragmenty
Konstruowanie pytań umożliwiających
udzielenie odpowiedzi w krótkiej formie
(jednowyrazowej lub jednozdaniowej)
wykonania zadania domowego, analogicznego
do wykonywanego na lekcji
Posadzenie w ławce ze zdolnym uczniem
Aktywizowanie ucznia w trakcie pracy
grupowej. Docenianie wysiłku i
zaangażowania w nauce, nawet przy
niewielkich efektach
Bieżąca kontrola zapisu w zeszycie ucznia,
DYSLEKSJA
PRACA Z UCZNIEM ZDOLNYM
ZABURZENIA W ZACHOWANIU
Częste sprawdzanie zeszytów i poprawności
zapisu prac domowych, by wyeliminować
zniekształcenia informacji
Prowadzenie słownika wyrazów trudnych –
pismo drukowane dla pojęć
Czuwanie nad uaktywnieniem uczniów w
czasie lekcji i dodatkowych zajęć poprzez
stosowanie atrakcyjnych pomocy
dydaktycznych
Częste sprawdzanie wiadomości ustnych
Dostosowanie wymagań do praktycznych
możliwości ucznia, mając na uwadze poziom
jego trudności
Stosowanie różnego rodzaju wzmocnień:
pochwały, zachęty
Uczenie sposobów radzenia sobie w trudnych
sytuacjach
Stosowanie indywidualnych wymagań w
zakresie podawania nowego materiału i
odpowiednich informacji
-stopniowe zwiększanie wymagań,
wprowadzanie inspirujących elementów
materiału,
-wykorzystanie wiadomości pozaszkolnych,
prowadzenie zajęć w oparciu o pracę grupową
uczniów i samopomoc koleżeńską;
-zachęcanie do wymyślania, tworzenia rzeczy
w sposób społecznie użyteczny, oryginalny i
dotychczas nieznany;
-uczenie twórczego rozwiązywania
problemów, motywowanie do samodzielności
i podejmowania inicjatyw;
-zachęcanie do rywalizacji i sprawdzania
wiedzy w konkursach, olimpiadach;
-wskazywanie dodatkowych źródeł wiedzy
oraz inspirowanie do korzystania z rozmaitych
zajęć pozalekcyjnych w celu rozwijania
zainteresowań oraz aktywności poznawczej;
-stwarzanie atmosfery akceptacji, wyrażanie
zadowolenia z sukcesów, -uczenie
przyjmowania uwag
i radzenia sobie z niepowodzeniami.
Rozwijanie umiejętności społecznych
Stwarzanie możliwości zaistnienia w klasie
(włączanie ucznia do zadań dodatkowych, w
których mógłby zaprezentować swoje mocne
strony)
Zwracanie uwagi na wskaźniki napięcia
emocjonalnego (np. drażliwość, drżenie rąk,
czerwienienie się itd.) i stwarzanie możliwości
odpoczynku i odreagowania
Powstrzymywanie się od negatywnej oceny
ucznia, a nie jego pracy
Krótkie, zwięzłe dyscyplinowanie ucznia
Dbanie o właściwą adaptację w zespole,
nawiązanie właściwych relacji z grupą
Angażowanie w różne aktywności poprzez
wykorzystywanie zainteresowań i
predyspozycji ucznia wyraźne określanie
granic, zasad zachowania i konsekwentne ich
przestrzeganie
Rozwijanie empatii, umiejętności
przyjmowania punktu widzenia drugiej
osoby, budowanie świadomości jej
uczuć, praw i potrzeb
1
1.
TEMAT
LICZBA
GODZIN
DZIAŁ
pomoc w uzupełnianiu brakujących informacji
Unikanie do wyrywania do odpowiedzi.
Przezwyciężanie obawy przed krytyką,
niepowodzeniem. Kontrolowanie prawidłowej
wymowy, utrwalanie
2.
3.
Czego będziemy się uczyć w
I klasie gimnazjum?
1
CELE KSZTAŁCENIA W UJĘCIU OPERACYJNYM
ZAPAMIĘTYWANIE
ROZUMIENIE
UMIEJĘTNOŚCI
4.
5.
6.
Zapoznanie uczniów z tematyką zajęć i przedmiotowym systemem oceniania.
Omówienie zasad kontroli i oceny osiągnięć ucznia.
2
1. Odszyfrować przeszłość
2
Uczeń zna:
 postacie: Homera (P),
Heinricha Schliemanna
(PP),
 rodzaje źródeł
historycznych (P),
 wydarzenia, które
zapoczątkowały kalendarz
grecki, rzymski i
chrześcijański (P).
Uczeń rozumie:
Uczeń potrafi:
 pojęcia: źródło historyczne, źródło  rozpoznać rodzaje źródeł historycznych (P),
Część I.
pisane, źródło ustne, źródło
 dokonać najprostszego podziału źródeł (P),
Co to jest źródło
materialne, chronologia, nasza
 ocenić znaczenie źródeł w odtwarzaniu dziejów (PP),
historyczne, rodzaje źródeł
era, przed naszą erą, wiek (P),
 ocenić rolę archeologii w odtwarzaniu procesu dziejowego (PP),
hipoteza naukowa, prawda
 podać różne sposoby mierzenia czasu (PP),
Część II. Czas i chronologia −
historyczna (PP),
 prawidłowo określić wiek wydarzenia (P),
I.
różne style datacji
 znaczenie źródeł w odtwarzaniu
 obliczyć, ile lat upłynęło między jednym a drugim wydarzeniem (P),
dziejów (PP),
 umieszczać wydarzenia na osi czasu (P),
 z czego wynika konieczność
 opisać okoliczności odkrycia Troi (PP)
ostrożnego traktowania źródeł

historycznych (PP).
- należy zwrócić większą uwagę na pracę z podręcznikiem, z naciskiem na omawianie ilustracji, obrazów, zdjęć
- kontynuowanie sytuowania wydarzeń, zjawisk i procesów historycznych w czasie oraz ukazanie ciągłości w rozwoju kulturowym i cywilizacyjnym, bieżąca
kontrola obliczania czasu między wydarzeniami historycznymi i umieszczanie ich na linii chronologicznej
Przy pisaniu tekstów zwrócić uwagę na poprawność językową, ortograficzną i interpunkcyjną.
Ćwiczyć pisanie dłuższych form wypowiedzi
2. Pierwsi ludzie
2
Uczeń zna:
Uczeń rozumie:
 ramy chronologiczne epoki  pojęcia: prehistoria, paleolit
paleolitu (P),
(starsza epoka kamienna),
człowiek rozumny współczesny
 cechy, które odróżniają
(P), lądolód, gromada (PP),
człowieka od małp
człekokształtnych (P).
 znaczenie uzyskania umiejętności
rozpalania ognia dla rozwoju
cywilizacyjnego człowieka
pierwotnego (PP),
 związek między wynalezieniem
pisma a początkiem historii
człowieka (PP).
2
Uczeń zna:
Uczeń rozumie:
Uczeń potrafi:
 ramy chronologiczne epoki  pojęcia: neolit (młodsza epoka
 wskazać na mapie obszar Bliskiego Wschodu (P),
neolitu (P),
kamienna), rewolucja neolityczna  wyjaśnić, dlaczego zmiany w sposobie życia ludzi neolitu nazwano
podstawowe zajęcia
(P).
rewolucją (P),
Część I.
Zanim pojawił się człowiek
I.
Część II. Ludzie epoki
paleolitu
3. O pierwszych rolnikach
I.
Uczeń potrafi:
 scharakteryzować epokę paleolitu (P),
 wskazać na mapie kontynent uznawany za kolebkę ludzkości (P),
 dokonać periodyzacji historii (P),
 opowiedzieć o życiu ludzi epoki paleolitu (PP),
 scharakteryzować system wierzeń ludzi paleolitu (PP),
 wyjaśnić zależności pomiędzy środowiskiem geograficznym a warunkami
życia człowieka (PP),
 opisać okoliczności odkrycia jaskini w Lascaux (PP).
3
 przedstawić czynniki, które miały wpływ na zmianę trybu życia ludzi epoki
neolitu (P),
 porównać koczowniczy tryb życia z osiadłym (P),
 opisać skutki przyjęcia przez człowieka osiadłego trybu życia (P),
 opowiedzieć o życiu ludzi epoki neolitu (PP),
 opisać sposób wytwarzania kamiennych narzędzi i wyrobów z gliny w
epoce neolitu (PP),
 ocenić wpływ postępu technicznego na polepszenie warunków życia
człowieka (PP).
ludności epoki neolitu (P)
- należy zwrócić większą
uwagę na pracę z
podręcznikiem, z naciskiem
na omawianie ilustracji,
obrazów, zdjęć
- kontynuowanie
sytuowania wydarzeń,
zjawisk i procesów
historycznych w czasie
oraz ukazanie ciągłości
w rozwoju kulturowym
i cywilizacyjnym,
bieżąca kontrola
obliczania czasu między
wydarzeniami
historycznymi i
umieszczanie ich na
linii chronologicznej
4. O Żyznym Półksiężycu
II.
2
Uczeń zna:
 postać: Hammurabiego
(P),
 wybrane przepisy zawarte
w Kodeksie
Hammurabiego (P),
 kształt pisma klinowego
(PP).
Uczeń rozumie:
 pojęcia: cywilizacja, Żyzny
Półksiężyc, Mezopotamia
(Międzyrzecze), Sumerowie,
system irygacyjny, politeizm
(wielobóstwo), handel wymienny,
miasto-państwo, pismo klinowe
(P), zikkurat, brąz, podział pracy,
kodeks (PP).
Uczeń potrafi:
 lokalizować na mapie Żyzny Półksiężyc, Mezopotamię, Babilonię, Eufrat i
Tygrys (P),
 omówić warunki naturalne panujące na terenie Mezopotamii (P),
 określić, kiedy na terenie Mezopotamii pojawiła się cywilizacja Sumerów
(PP),
 przedstawić osiągnięcia cywilizacji sumeryjskiej i babilońskiej (P),
 opisać wygląd sumeryjskiego miasta-państwa (PP),
 opisać wpływ środowiska naturalnego na życie ludzi cywilizacji
nadrzecznych (PP),
 dostrzec przejawy świadomej ingerencji człowieka w środowisko
naturalne (PP),
 wyjaśnić znaczenie pisma i prawa w procesie powstawania państwa (P),
4
5. W państwie faraona
2
Uczeń zna:
 grupy społeczne
wchodzące w skład
społeczeństwa egipskiego
(P),
 najważniejsze osiągnięcia
cywilizacji egipskiej (P).
6. Przed sądem Ozyrysa
2
Uczeń zna:
 postacie: Cheopsa,
Tutenchamona (PP),
 głównych bogów, w
których wierzyli Egipcjanie
(P).
7. Ziemia Obiecana
2
Uczeń zna:
 daty związane z historią
Izraelitów (P),
 postacie: Abrahama,
Mojżesza, Dawida,
Salomona (P).
Część I. Jak powstał Egipt
Część II. Pod władzą faraona
II.
II.
Część I. Początki narodu
żydowskiego
II.
Część II. Królestwo Izraela
-
doskonalenie umiejętności
sytuowania w czasie wydarzeń,
w szczególności tych, które
były przed naszą erą oraz w
sposób
stały
ćwiczyć
 wskazać różnice między starożytnymi a współczesnymi przepisami prawa
(PP).
Uczeń rozumie:
Uczeń potrafi:
 pojęcia: państwo, faraon,
 lokalizować w czasie i przestrzeni cywilizację egipską (P),
monarchia despotyczna,
 omówić warunki naturalne panujące na terenie Egiptu (P),
hieroglify, papirus (P), pismo
 wskazać zależności między położeniem geograficznym a powstaniem
„ludowe”, geometria (PP),
państwa i cywilizacji egipskiej (PP),
 na czym polegała trudność w
 opisać wpływ środowiska naturalnego na życie i zajęcia starożytnych
posługiwaniu się pismem
Egipcjan (P),
obrazkowym (PP).
 scharakteryzować poszczególne grupy społeczeństwa egipskiego i ich rolę
w państwie (PP),
 opisać życie codzienne mieszkańców Egiptu (PP),
 określić zakres władzy faraona (P),
 opisać organizację państwa egipskiego (PP),
 omówić funkcjonowanie szkolnictwa w starożytnym Egipcie (PP),
 rozpoznać różne typy pisma egipskiego (PP).
Uczeń rozumie:
Uczeń potrafi:
 pojęcia: mumia, balsamowanie,
 przedstawić wyobrażenia Egipcjan o życiu pozagrobowym (P),
piramida (P), sarkofag, Księgi
 omówić przebieg procesu mumifikacji (P),
Umarłych (PP).
 przedstawić najpopularniejszą teorię na temat sposobu, w jaki budowano
piramidy (PP),
 scharakteryzować wierzenia religijne starożytnych Egipcjan (PP),
 omówić poszczególne etapy sądu Ozyrysa nad duszą zmarłego
Egipcjanina (PP),
 opisać okoliczności odkrycia grobowca Tutenchamona (PP).
Uczeń rozumie:
Uczeń potrafi:
 pojęcia: Biblia, Stary i Nowy
 ocenić rolę Abrahama i Mojżesza w historii narodu żydowskiego (PP),
Testament, Ziemia Obiecana,
 wskazać na mapie szlak wędrówki narodu wybranego (PP),
monoteizm, judaizm, naród
 charakteryzować podstawowe symbole i główne zasady judaizmu (P),
wybrany, Jahwe, arka przymierza,  wyjaśnić różnicę między politeizmem a monoteizmem, odwołując się do
menora, dekalog (P), świątynia
przykładów (P),
jerozolimska, Tora, „niewola
 wymienić dwie religie monoteistyczne wywodzące się ze starożytnego
babilońska” (PP),
judaizmu (P),
 ocenić znaczenie Biblii w dziejach ludzkości (P),
z czego wynika ostrożność, z jaką
 wskazać na mapie starożytny Izrael, Palestynę, Jerozolimę (P),
historycy podchodzą do Biblii jako
5
chronologię ważnych wydarzeń źródła historycznego (PP).
historycznych
-
 opowiedzieć, jak powstało państwo żydowskie – Izrael (PP),
 zaznaczyć na osi czasu najważniejsze wydarzenia z dziejów państwa
żydowskiego (P).
- utrwalać pojęcia historyczne i odwoływać się do nich przy realizacji nowych jednostek lekcyjnych
Początki człowieka i
pierwsze cywilizacje −
lekcja powtórzeniowa
2
Uczeń zna:
 przełomowe wydarzenia
związane z dziejami
człowieka pierwotnego i
pierwszymi cywilizacjami
starożytnymi (P).
2
Uczeń zna:
Uczeń rozumie:
 ramy chronologiczne
 pojęcia: Hellada, Hellen, polis,
kultury mykeńskiej (PP) i
kolonie, wielka kolonizacja (P),
wielkiej kolonizacji (P),
kultura mykeńska (PP),
typowy
jadłospis  na czym polegały trudności
mieszkańców
starożytnej
związane z podróżami morskimi
Grecji (PP).
w okresie starożytnym (PP).
- należy zwrócić większą uwagę
na pracę z podręcznikiem, z
naciskiem na omawianie
ilustracji, obrazów, zdjęć
II.
SPRAWDZIAN
WIADOMOŚCI
8. Wśród skał i oliwnych
gajów
Część I. Wśród skał i
oliwnych gajów
Część II. Wielka kolonizacja
grecka
Uczeń rozumie:
 związek między zmianami
klimatycznymi na Ziemi a
rozwojem człowieka i
powstaniem pierwszych
cywilizacji i państw (P).
Uczeń potrafi:
 lokalizować w czasie i przestrzeni cywilizacje Bliskiego Wschodu (P) oraz
scharakteryzować, porównać i ocenić ich dorobek (PP),
 przedstawić warunki życia oraz wymienić umiejętności zdobyte przez ludzi
paleolitu i neolitu (P),
 omówić warunki naturalne panujące na obszarze pierwszych państw (P),
 omówić wierzenia człowieka pierwotnego i ludów starożytnych (PP).
Uczeń potrafi:
 wskazać na mapie i określić położenie geograficzne Grecji (P),
 omówić warunki naturalne panujące na terenie Grecji (P),
 opowiedzieć o zajęciach Greków (PP),
 wyjaśnić wpływ środowiska geograficznego na gospodarkę i rozwój
polityczny starożytnej Grecji (P),
 opowiedzieć, jak doszło do powstania kultury mykeńskiej (PP),
 wskazać przyczyny i zasięg wielkiej kolonizacji greckiej (P),
 opisać wygląd greckich statków handlowych (PP),
 wymienić czynniki integrujące starożytnych Greków (P).
III.
- kontynuowanie sytuowania
wydarzeń, zjawisk i
procesów historycznych w
czasie oraz ukazanie ciągłości
w rozwoju kulturowym i
cywilizacyjnym, bieżąca
kontrola obliczania czasu
między wydarzeniami
historycznymi i umieszczanie
6
ich na linii chronologicznej
9. Wśród bogów i herosów
2
Uczeń zna:
 głównych bogów
greckiego panteonu i
dziedziny życia, którymi
się opiekowali (P),
 bohaterów
najważniejszych mitów
greckich (P).
10. Na olimpijskim
stadionie
2
Uczeń zna:
 daty: 776 p.n.e. (P), 393,
1896 (PP),
 dyscypliny wchodzące w
skład pięcioboju (P),
III.

Uczeń rozumie:
 pojęcia: heros, mit, Olimp (P),
Chaos, Pytia, Hades, Pola
Elizejskie, Tartar (PP).
Uczeń rozumie:
 pojęcia: olimpiada, igrzyska,
„pokój boży” (P).
pozostałe
konkurencje
starożytnych
igrzysk
olimpijskich (PP).
Uczeń potrafi:
 wskazać na mapie Olimp i Delfy (P),
 opowiedzieć, w jaki sposób Grecy wyobrażali sobie bogów i oddawali im
cześć (P),
 opowiedzieć kilka mitów (P) i dokonać ich dydaktycznej interpretacji (PP),
 przedstawić poglądy Greków na temat życia pozagrobowego (PP),
 wyjaśnić, jaką rolę w życiu Greków odgrywały wyrocznie (PP),
 ocenić rolę religii w tworzeniu się i umacnianiu wspólnoty Hellenów (PP),
 wyszukać w mitach wartości uniwersalne (PP).
Uczeń potrafi:
 wyjaśnić różnicę między igrzyskami a olimpiadą (P),
 lokalizować na mapie Olimpię (P),
 opisać wygląd Olimpii (PP),
 omówić reguły rządzące starożytnymi igrzyskami (PP),
 opowiedzieć o przebiegu igrzysk olimpijskich (P),
scharakteryzować igrzyska olimpijskie jako czynnik integrujący antycznych
Greków (P), przedstawić ró- należy zwrócić większą uwagę na pracę z
podręcznikiem, z naciskiem na omawianie ilustracji, obrazów, zdjęć
III.
- kontynuowanie sytuowania wydarzeń, zjawisk i procesów
historycznych w czasie oraz ukazanie ciągłości w rozwoju
kulturowym i cywilizacyjnym, bieżąca kontrola obliczania
czasu między wydarzeniami historycznymi i umieszczanie ich
na linii chronologicznej
III.
11. W państwie
2
Uczeń zna:
Uczeń rozumie:
 żnice między organizacją starożytnych i współczesnych igrzysk
olimpijskich (P),
 dostrzec we współczesnych igrzyskach olimpijskich bezpośrednie
nawiązanie do tradycji greckiej (PP).
Uczeń potrafi:
7
wojowników
12. Ojczyzna demokracji
Część I. Ojczyzna demokracji
Część II. Demokracja
ateńska
III.
2
 podstawowe zasady
rządzące społeczeństwem
Sparty (P).
 pojęcia: spartiaci, periojkowie,
heloci, falanga, hoplita (P),
geruzja, Lacedemon (PP),
 cele, którym służyło wychowanie
spartańskie (P),
 na czym polegały relacje między
obywatelem a państwem
spartańskim (PP).
Uczeń zna:
 postacie: Solona,
Klejstenesa, Peryklesa (P).
Uczeń rozumie:
 pojęcia: demokracja, ostracyzm,
arystokracja, areopag,
Zgromadzenie Ludowe, Rada
Pięciuset, sąd przysięgłych (P),
tyran (PP),
 na czym polegają różnice między
demokracją ateńską a
współczesną (np. w Polsce) (PP).





wskazać na mapie Peloponez i Spartę (P),
umiejscowić w czasie istnienie państwa spartańskiego (P),
przedstawić strukturę społeczeństwa Sparty (P),
przedstawić etapy wychowania spartańskiego (PP),
ocenić zasady obyczajowe obowiązujące w Sparcie i wskazać w nich
wartości aprobowane przez siebie (PP),
 opisać, jak doszło do upadku państwa spartańskiego (PP),
 omówić ustrój Sparty i dokonać jego oceny (PP),
 wyjaśnić znaczenie zwrotów: mówić lakonicznie, wrócić z tarczą lub na
tarczy (P).
Uczeń potrafi:
 przedstawić proces kształtowania się demokracji ateńskiej (PP),
 przedstawić ustrój Aten (P),
 umiejscowić w czasie demokrację ateńską i porównać system
sprawowania władzy w Sparcie i Atenach (P),
omówić sytuację niewolników w państwie ateńskim (PP),ocenić zasady
demokracji ateńskiej (PP). –należy zwrócić większą uwagę na pracę z
podręcznikiem, z naciskiem na omawianie ilustracji, obrazów, zdjęć
- kontynuowanie sytuowania wydarzeń, zjawisk i procesów
historycznych w czasie oraz ukazanie ciągłości w rozwoju
kulturowym i cywilizacyjnym, bieżąca kontrola obliczania
czasu między wydarzeniami historycznymi i umieszczanie ich
na linii chronologicznej
8
13. Wojny perskie
2
III.
Uczeń zna:
 daty: 490 p.n.e., 480
p.n.e., 479 p.n.e. (P), 499
p.n.e., 449 p.n.e. (PP),
 postacie: Miltiadesa,
Leonidasa, Temistoklesa
(P), Dariusza I, Kserksesa
(PP).
Uczeń rozumie:
 pojęcia: „nieśmiertelni”, triera
(PP),
 postawy sławnych dowódców
greckich z V wieku p.n.e. (PP).
Uczeń potrafi:
 wskazać na mapie państwo perskie i Helladę (P),
 omówić organizację państwa perskiego (PP),
 przedstawić przyczyny, przebieg i skutki wojen grecko-perskich (P),
 wskazać na mapie miejsca najważniejszych bitew Greków z Persami (P),
 wyjaśnić symboliczny sens nazwy: Termopile (P),
 wyjaśnić sens słów: „Przechodniu, powiedz Sparcie, że tu leżymy, wierni
jej prawom” (PP),
 dostrzec, że konfrontacja Greków z Persami zapoczątkowała
kształtowanie się tożsamości europejskiej (PP),
 wyjaśnić, co zadecydowało o zwycięstwie Greków w wojnach z Persami
(P),
 ocenić postawę Greków podczas wojen w Persami (PP).
Uczeń potrafi:
 omówić przyczyny powstania i funkcjonowanie Związku Morskiego (PP),
 opisać wygląd starożytnych Aten i Akropolu (PP),
 wytłumaczyć, jak powstała filozofia (PP),
 opowiedzieć, jak powstał teatr grecki i jakie obowiązywały w nim zasady
(P),
 opisać wygląd starożytnego teatru greckiego (P),
 scharakteryzować teatr jako czynnik integrujący starożytnych Greków
(PP),
 ocenić rolę Peryklesa w rozkwicie kulturalnym Aten (PP),
 wyjaśnić, jaka była geneza rozkwitu Aten w V wieku p.n.e. (PP),
 opisać sposób wychowania dzieci obowiązujący w starożytnych Atenach
(PP),
 ocenić wkład Greków w kształtowanie się kultury europejskiej (PP).
Uczeń potrafi:
 wyjaśnić przyczyny i skutki wojny peloponeskiej (PP),
 wskazać przyczyny, które umożliwiły Macedonii uzyskanie dominującej
pozycji w Grecji (PP),
 wskazać na mapie terytoria zajęte przez wojska Aleksandra Wielkiego (P),
 omówić dzieje imperium po śmierci Aleksandra (PP),
- doskonalenie umiejętności
sytuowania w czasie wydarzeń,
w szczególności tych, które
były przed naszą erą oraz w
sposób stały ćwiczyć
chronologię ważnych wydarzeń
historycznych
14. Grecki cud
2
Uczeń zna:
 sławnych filozofów
greckich: Sokratesa,
Platona, Arystotelesa (P),
 twórców teatru i rzeźby
greckiej: Ajschylosa,
Sofoklesa, Fidiasza (P).
Uczeń rozumie:
 pojęcia: Związek Morski, Akropol,
Partenon, filozofia, tragedia (P),
idealizm, Akademia, epoka
klasyczna (PP).
15. Podboje Aleksandra
Wielkiego
1
Uczeń zna:
 daty: 338 p.n.e., 333
p.n.e., 331 p.n.e. (P), 431–
404 p.n.e., 323 p.n.e. (PP),
 postacie: Filipa II,
Aleksandra Wielkiego (P),
Uczeń rozumie:
 pojęcia: kultura hellenistyczna
(hellenizm) (P), Likejon, złoty
środek (PP),
 cele polityki prowadzonej przez
Filipa II i Aleksandra (PP).
III.
III.
9
 perską (P).
1.




przedstawić dokonania (P) i ocenić Aleksandra Wielkiego (PP),
opisać wygląd starożytnej Aleksandrii (PP),
wyjaśnić, jak powstała kultura hellenistyczna (P),
określić czas trwania i cechy kultury hellenistycznej (P).
Doskonalić umiejętność czytania ze zrozumieniem różnych tekstów kultury, dokładnie analizować i objaśniać ich treści, aby mieć pewność, że uczeń jest przygotowany do krytycznego i dojrzałego ich
odbioru.
2.
3.
4.
5.
Na lekcjach wykorzystywać różnorodne teksty publicystyczne i popularnonaukowe, wprowadzać w tradycje literacką.
Wzmacniać świadomość językową i poszerzać zasób słownictwa.
Kształcić i doskonalić dokładne analizowanie i objaśnianie treści różnych tekstów kultury.
Uczeń odnajduje i interpretuje związki przyczynowo-skutkowe w rozwoju cywilizacyjnym Polski i świata(w gospodarce, polityce, kulturze i życiu społecznym);
utrwalać pojęcia historyczne i odwoływać się do nich przy realizacji nowych jednostek lekcyjnych
Co pozostało? Dziedzictwo
starożytnej Grecji − lekcja
powtórzeniowa
III.
Uczeń zna:
 najważniejsze postacie i
wydarzenia związane z
historią starożytnej Grecji
(P).
Uczeń rozumie:
 na czym polegała specyfika
cywilizacji greckiej (P),
 rolę Grecji w kształtowaniu
cywilizacji europejskiej (PP).
Uczeń potrafi:
 przedstawić najważniejsze osiągnięcia kultury i nauki greckiej (P),
 określić wpływ kultury greckiej na współczesność (PP),
 wskazać ponadczasowe wartości filozofii greckiej (PP),
ocenić wkład Greków w kształtowanie się kultury europejskiej (PP).
2
Uczeń zna:
 datę: 753 p.n.e. (P),
 postacie: Romulusa (P),
Eneasza, Remusa (PP).
Uczeń rozumie:
 pojęcia: republika, patrycjusze,
plebejusze (plebs), zgromadzenie
ludowe, konsul, senat, trybun
ludowy, prawo weta, dyktator
(P), Etruskowie, Lacjum, nowa
arystokracja, zasada
jednoroczności, zasada
kolegialności (PP).
Uczeń potrafi:
 wskazać na mapie i opisać położenie geograficzne Rzymu (P),
 opisać warunki naturalne panujące w Italii (P),
 opowiedzieć legendę o powstaniu Rzymu (PP),
 przedstawić naukowe informacje o początkach Rzymu uzyskane w
oparciu o prowadzone badania archeologiczne (PP),
 podać przykład wpływu kultury greckiej na kulturę rzymską (PP),
 przedstawić organizację społeczeństwa w republice rzymskiej (P),
 przedstawić rozwój terytorialny republiki rzymskiej (PP),
 umiejscowić w czasie i scharakteryzować system sprawowania władzy w
republice rzymskiej (P).
SPRAWDZIAN
WIADOMOSCI
16. Rzym na siedmiu
pagórkach piętrzy się...
Część I. Powstanie Rzymu
IV.
2
Część II.
Rzym republiką
10
17. „Ty, Rzymianinie, masz
rządzić ludami”
2
Część I. Kierunki i zasięg
podbojów rzymskich
Część II. „Ty, Rzymianinie,
masz rządzić ludami”
Uczeń zna:
 daty: 218–201 p.n.e., 216
p.n.e. (P), 264–241 p.n.e.,
149–146 p.n.e. (PP),
 postacie: Hannibala,
Gajusza Mariusza (P),
 miejsca najważniejszych
bitew między Rzymem a
Kartaginą (P).
Utrwalać pojęcia historyczne i
odwoływać się do nich przy
realizacji nowych jednostek
IV.
18. Jak Rzym stał się
cesarstwem
IV.
2
Uczeń rozumie:
 pojęcia: prowincja, legion, armia
zawodowa, romanizacja,
proletariusze (P), namiestnik (PP),
 znaczenie armii dla sprawnego
funkcjonowania państwa
rzymskiego i prowadzonej przez
nie polityki (PP).
- należy zwrócić większą uwagę
na pracę z podręcznikiem, z
naciskiem na omawianie
ilustracji, obrazów, zdjęć
lekcyjnych
- kontynuowanie sytuowania
wydarzeń, zjawisk i
procesów historycznych w
czasie oraz ukazanie ciągłości
w rozwoju kulturowym i
cywilizacyjnym, bieżąca
kontrola obliczania czasu
między wydarzeniami
historycznymi i umieszczanie
ich na linii chronologicznej
Uczeń zna:
 daty: 44 p.n.e., 30 p.n.e.–
14 (P), 49 p.n.e., 31 p.n.e.
(PP),
 postacie: Juliusza Cezara,
Oktawiana (P), Marka
Antoniusza, Kleopatry
(PP),
 okoliczności dojścia
Oktawiana do władzy (PP).
Uczeń rozumie:
 pojęcia: „pokój rzymski”,
kalendarz juliański, cesarstwo (P).
 znaczenie sformułowania „kości
zostały rzucone” (PP).
Utrwalać pojęcia historyczne i
odwoływać się do nich przy realizacji
nowych jednostek lekcyjnych
Uczeń potrafi:
 wskazać na osi czasu daty najważniejszych wydarzeń związanych z
tworzeniem się Imperium Rzymskiego (P),
 przedstawić przyczyny i wskazać skutki ekspansji Rzymu (P),
 wskazać na mapie kierunki i zasięg podbojów Rzymian do połowy II wieku
p.n.e. (P),
 przedstawić organizację i sposób funkcjonowania armii rzymskiej po
reformie Mariusza (P),
 wskazać mocne i słabe strony reformy armii przeprowadzonej przez
Mariusza (PP),
 opisać wygląd i uzbrojenie rzymskiego legionisty (PP),
 scharakteryzować organizację prowincji (PP),
 opisać postawy Rzymian wobec podbitej ludności (PP).
Uczeń potrafi:
 przedstawić przyczyny i przejawy kryzysu republiki rzymskiej (P),
 omówić dokonania Juliusza Cezara i ocenić jego postępowanie wobec
instytucji republikańskich (PP),
 charakteryzować system sprawowania władzy w cesarstwie rzymskim (P),
 porównać ustrój Rzymu republikańskiego z ustrojem Rzymu w czasach
Oktawiana Augusta (PP),
 wskazać na mapie zmiany zasięgu terytorialnego państwa rzymskiego
między I wiekiem p.n.e. a II wiekiem n.e. (P),
 ocenić Oktawiana Augusta (PP).
11
19. „Chleba i igrzysk!”
2
20. W rzymskim mieście
2
IV.
IV.
Uczeń zna:
 datę: 73–71 p.n.e. (PP),
 postać: Spartakusa (P).
Uczeń rozumie:
 pojęcia: termy, cyrk, akwedukt,
igrzyska, gladiator, amfiteatr,
Koloseum, powstanie Spartakusa
(P).
Uczeń potrafi:
 opisać warunki życia mieszkańców stolicy państwa rzymskiego (PP),
 opowiedzieć, w jaki sposób mieszkańcy Rzymu spędzali wolny czas (P),
 określić położenie niewolników w starożytnym Rzymie (P),
 scharakteryzować znaczenie niewolnictwa dla państwa rzymskiego i
dokonać oceny moralnej systemu niewolniczego (PP),
Utrwalać pojęcia historyczne i
 wyjaśnić, dlaczego doszło do powstania Spartakusa (P),
odwoływać się do nich przy realizacji
 opisać sposób wychowania dzieci w rodzinie rzymskiej i omówić panujące
nowych jednostek lekcyjnych
w niej zasady (PP),
 opisać wygląd Rzymu w okresie cesarstwa (PP),
 dokonać etycznej oceny rzymskich igrzysk (PP).
Uczeń zna:
Uczeń rozumie:
Uczeń potrafi:
 datę: 79 p.n.e. (PP),
 pojęcia: bazylika, forum, atrium,  na przykładzie badań archeologicznych prowadzonych w Pompejach
perystyl (P), odeon, palestra (PP),
dostrzegać wpływ archeologii na rozwój wiedzy historycznej (PP),
 typowy jadłospis
mieszkańców starożytnych  rolę i znaczenie dróg w państwie  opisać wygląd starożytnych Pompejów (PP),
Pompejów (PP),
rzymskim (P).
 opisać wygląd domu zamożnego Rzymianina (P),
 okoliczności zagłady
 opowiedzieć, w jaki sposób budowano drogi w starożytnym Rzymie (PP).
Utrwalać pojęcia historyczne i
Pompejów (P).
odwoływać się do nich przy realizacji
nowych jednostek lekcyjnych
21. „Jeden duch i jedno
serce”
2
Uczeń zna:
Uczeń rozumie:
 najważniejszych rzymskich  pojęcia: tolerancja religijna,
bogów (P),
apostoł, Ewangelia, Dzieje
Apostolskie, Mesjasz, Kościół,
 daty: 313, 380 (P), 64 (PP),
chrześcijaństwo, religia
 postacie: Jezusa
państwowa (P), sobór (PP),
Chrystusa, św. Pawła (P),
 znaczenie edyktów z 313 i 380
Poncjusza Piłata,
roku dla rozwoju i umacniania
Konstantyna Wielkiego,
pozycji chrześcijaństwa w
Teodozjusza Wielkiego
państwie rzymskim (PP).
(PP),symbole
chrześcijaństwa (P).
Uczeń potrafi:
 scharakteryzować wierzenia starożytnych Rzymian (PP),
 umiejscowić w czasie i przestrzeni narodziny i rozprzestrzenianie się
chrześcijaństwa (P),
 opowiedzieć o życiu i działalności Jezusa (PP),
 wyjaśnić, jakie czynniki zadecydowały o szybkim wzroście liczby
wyznawców chrześcijaństwa (P),
 wskazać przyczyny i przykłady prześladowania chrześcijan (P),
 określić rolę chrześcijaństwa w starożytności (PP).
22. „Co jest ocalone, jeśli
ginie Rzym?”
1
Uczeń zna:
 daty: 395, 476 (P), 410,
451, 455 (PP),
Uczeń potrafi:
 wymienić przejawy kryzysu cesarstwa rzymskiego w III wieku (P),
 wyjaśnić przyczynę podziału cesarstwa rzymskiego (P),
IV.
IV.
Uczeń rozumie:
 pojęcia: wędrówka ludów,
wandalizm (P), kolon (PP),
12
 postacie: Alaryka,
Romulusa Augustulusa,
Odoakra, Attyli (PP),
 nazwy głównych plemion
wkraczających w granice
państwa rzymskiego (P).
 wpływ wędrówki ludów na
sytuację w państwie rzymskim w
IV i V w. (PP).
 opisać okoliczności, w których doszło do najazdu plemion germańskich na
ziemie cesarstwa w IV–V wieku (PP),
 opisać obyczaje i wygląd Hunów (PP),
 ocenić skutki najazdu barbarzyńców na Rzym (PP),
 wskazać na mapie granicę podziału cesarstwa ustaloną w 395 roku (P),
 lokalizować na osi czasu daty: 395, 476 (P),
 opisać okoliczności, w których doszło do upadku zachodniego cesarstwa
rzymskiego (PP),
 wyjaśnić umowność przyjęcia 476 roku za datę końca starożytności i
początku średniowiecza (P),
 określić wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku Imperium
Rzymskiego (P).
Przy pisaniu tekstów zwrócić uwagę na poprawność językową, ortograficzną i interpunkcyjną.
Doskonalenie umiejętności sytuowania w czasie wydarzeń, w szczególności tych, które były przed naszą erą oraz w sposób stały ćwiczyć chronologię ważnych wydarzeń historycznych
„Nie wszystek umrę” −
lekcja powtórzeniowa
2
Uczeń zna:
 najważniejsze postacie i
wydarzenia związane z
historią starożytnego
Rzymu (P).
2
Uczeń zna:
Uczeń rozumie:
 daty: 1054, 1453 (P), 527–  pojęcia: Kodeks Justyniana,
565 (PP),
wielka schizma wschodnia,
Kościół katolicki, Kościół
 postać: Justyniana I
prawosławny (P), cezaropapizm,
Wielkiego (P),
herezja, teologia, ekskomunika,
 podstawowe różnice
synod, dogmat (PP),
między Kościołem
 z czego wynikało dążenie cesarzy
katolickim a Kościołem
do podporządkowania sobie
prawosławnym (P).
SPRAWDZIAN
WIADOMOSCI
IV.
23. Cesarstwo bizantyjskie
V.
Uczeń rozumie:
 czynniki, które miały wpływ na
ewolucję ustroju politycznego
państwa rzymskiego (PP),
 rolę jednostki w procesie
historycznym (PP).
Uczeń potrafi:
 przedstawić osiągnięcia kulturalne i cywilizacyjne Rzymian (P),
 ocenić trwałość osiągnięć cywilizacyjnych Rzymu oraz dostrzec ich
obecność we współczesnym świecie (PP),
 wyjaśnić, że kultura rzymska oraz religia chrześcijańska stanowią filary
kultury europejskiej (P),
 dostrzec ciągłość rozwoju cywilizacyjnego i korzystanie z dorobku innych
kultur przez kolejne pokolenia (PP),
 zauważyć związki między życiem politycznym a przemianami
cywilizacyjnymi (PP).
Uczeń potrafi:
 lokalizować w czasie i przestrzeni cesarstwo bizantyjskie (P),
 wyjaśnić, dlaczego Bizancjum uważa się za kontynuację państwa
rzymskiego (PP),
 przedstawić okoliczności powstania Konstantynopola i opisać wygląd
miasta (PP),
 przedstawić osiągnięcia Justyniana Wielkiego (P),
 ocenić Justyniana Wielkiego (PP),
 wyjaśnić przyczyny strat terytorialnych cesarstwa bizantyjskiego (PP),
13
Kościoła (PP).
Utrwalać pojęcia historyczne i
odwoływać się do nich przy realizacji
nowych jednostek lekcyjnych
24. Pod chorągwią Proroka
2
Część I. „Jesteś prorokiem
Allaha”
Część II. Pod chorągwią
Proroka
- kontynuowanie
sytuowania wydarzeń,
zjawisk i procesów
historycznych w czasie
oraz ukazanie ciągłości
w rozwoju kulturowym
i cywilizacyjnym,
bieżąca kontrola
obliczania czasu między
wydarzeniami
historycznymi i
umieszczanie ich na
linii chronologicznej
V.
V.
Uczeń zna:
Uczeń rozumie:
 datę: 622 (P),
 pojęcia: Allah, islam, Koran,
muzułmanin, meczet (P), hidżra,
 postać: Mahometa (P),
fatalizm, święta wojna (dżihad),
 podstawowe zasady
kalif, państwo teokratyczne (PP),
islamu i obowiązki
 wpływ religii na politykę, kulturę i
muzułmanina (P).
społeczeństwo Arabów (PP).
- należy zwrócić większą
uwagę na pracę z
podręcznikiem, z naciskiem
na omawianie ilustracji,
obrazów, zdjęć
25. Państwo Karola
2
Uczeń zna:
Uczeń rozumie:
 wyjaśnić przyczyny i skutki podziału chrześcijaństwa na odrębne
wyznania (P),
 scharakteryzować dorobek kulturowy Bizancjum (P),
 opisać okoliczności, w których doszło do upadku cesarstwa bizantyjskiego
(PP).
Uczeń potrafi:
 sytuować na mapie pierwotne siedziby Arabów i terytoria opanowane
przez nich do IX wieku (P),
 wskazać na mapie główne ośrodki polityczne i religijne Arabów (P),
 wyjaśnić, jak doszło do powstania islamu (PP),
 dostrzec związki między islamem a judaizmem i chrześcijaństwem (P),
 scharakteryzować zasady społeczne obowiązujące wyznawców islamu
(PP),
 opisać sposób wychowania dzieci w rodzinie arabskiej i omówić panujące
w niej zasady (PP),
 wyjaśnić, co zadecydowało o sukcesach podbojów dokonywanych przez
Arabów w VII–IX w. (PP),
 dostrzec wpływ kultury islamskiej na średniowieczną Europę (PP),
 podać przykłady osiągnięć cywilizacji arabskiej (P).
Uczeń potrafi:
14
Wielkiego
Część I. Chrzest króla
Franków
Część II. Państwo Karola
Wielkiego
 daty: 756, 800, 843 (P),
732 (PP),
 postacie: Pepina
Krótkiego, Karola
Wielkiego (P), Chlodwiga,
Karola Młota (PP),
 postanowienia traktatu z
Verdun (P).
 pojęcia: Frankowie, Karolingowie,
hrabstwo, marchia, „renesans
karoliński” (P), Merowingowie,
Normanowie (PP),
 rolę Karola Wielkiego w
kształtowaniu politycznych i
kulturowych podstaw nowożytnej
Europy (PP).
26. Między Renem a Łabą
2
Uczeń zna:
 datę: 962 (P),
 postacie: Ottona I, Ottona
III (P), Henryka I (PP).
Uczeń rozumie:
 pojęcia: Rzesza Niemiecka (P),
elektorzy (PP),
 na czym polegała idea cesarstwa
rzymskiego według Ottona III (P).
27. Feudalna Europa
1
Uczeń zna:
 ramy czasowe feudalizmu
(P),
 podstawowe zasady
obowiązujące w systemie
feudalnym (P).
Uczeń rozumie:
 pojęcia: rycerstwo, feudalizm,
senior, wasal, lenno, hołd lenny,
inwestytura (P), drabina
feudalna, komendacja, „rozejm
boży” (PP),
 wpływ feudalizmu na sytuację
polityczną, gospodarczą i
społeczną średniowiecznej
Europy (PP).
V.
V.
 opisać okoliczności, w których Frankowie przyjęli chrzest (PP),
 określić rolę chrześcijaństwa w umacnianiu państwa Franków (PP),
 na przykładzie Franków wyjaśnić proces kształtowania się państw
średniowiecznej Europy na gruzach cesarstwa zachodniorzymskiego (PP),
 opisać okoliczności powstania Państwa Kościelnego (P),
 wyjaśnić rolę Chlodwiga, Karola Młota, Pepina Krótkiego oraz Karola
Wielkiego w historii (PP),
 sytuować na mapie zasięg terytorialny monarchii Karola Wielkiego (P),
 omówić organizację państwa Karola Wielkiego (P),
 scharakteryzować przemiany kulturowe, jakie dokonały się w państwie
Franków pod wpływem „renesansu karolińskiego” (PP),
 sytuować na mapie państwa powstałe w wyniku postanowień traktatu z
843 roku (P),
 wyjaśnić przyczyny i znaczenie odnowienia cesarstwa na Zachodzie (PP),
 wyjaśnić przyczyny i okoliczności rozpadu państwa Karola Wielkiego (P).
Uczeń potrafi:
 omówić sytuację we wschodniej części państwa Karolingów między IX a X
wiekiem (PP),
 omówić politykę władców niemieckich w stosunku do wschodnich
sąsiadów (PP),
 przedstawić osiągnięcia Ottona I w dziedzinie polityki wewnętrznej i
zewnętrznej (P),
 wyjaśnić rolę Ottona III w dążeniu do budowy zjednoczonej Europy (P),
 wskazać na mapie obszar Rzeszy Niemieckiej na przełomie X i XI wieku
(P).
Uczeń potrafi:
 omówić okoliczności powstania (PP) i podstawowe zadania rycerstwa (P),
 określić charakterystyczne cechy feudalizmu jako systemu społecznoekonomicznego średniowiecznej Europy (P),
 opisać, jak przebiegała uroczystość nadania lenna (P),
 wyjaśnić proces wyodrębniania się dwóch podstawowych grup
społecznych − feudałów i poddanych (PP),
 przedstawić zależności społeczne oparte na prawie lennym (PP).
15
28. „Ty broń, ty pracuj”
2
Uczeń zna:
 grupy społeczne
wchodzące w skład
społeczeństwa
średniowiecznej Europy
(P),
 cechy idealnego rycerza
średniowiecznego (PP).
29. „Módl się i pracuj”
2
Uczeń zna:
 daty: 1077, 1122 (P), 529,
1075 (PP),
 postacie: Grzegorza VII,
Henryka IV (P), św.
Benedykta, św. Franciszka
z Asyżu, św. Dominika
(PP),
 nazwy najważniejszych
średniowiecznych
zakonów (P),
V.
Część I. „Lenistwo wrogiem
duszy”
Część II. Feudalny Kościół
V.
treść notatki papieskiej
Dictatus papae i postanowienia
ugody w Wormacji (PP).
Utrwalać pojęcia historyczne i
odwoływać się do nich przy
realizacji nowych jednostek
lekcyjnych
Uczeń rozumie:
Uczeń potrafi:
 pojęcia: stan, pańszczyzna, czynsz  opisać wygląd i funkcje średniowiecznego zamku oraz wygląd
pieniężny, trójpolówka, rada
średniowiecznej wsi i miasta (P),
miejska, patrycjat, pospólstwo,
 opisać życie codzienne mieszkańców średniowiecznego zamku, wsi i
plebs, cech (P), gildia (PP).
miasta (PP),
 wymienić wynalazki, które znalazły zastosowanie w średniowiecznej wsi
(P) i określić ich wpływ na rozwój rolnictwa (PP),
 omówić proces kształtowania się stanów (PP),
 wskazać różnice w położeniu poszczególnych stanów (P),
 omówić proces powstawania miast (PP),
 charakteryzować funkcje gospodarcze i kulturowe średniowiecznych
miast (P),
 przedstawić proces uzyskiwania tytułów mistrzowskich przez
rzemieślników miejskich (PP).
Uczeń rozumie:
Uczeń potrafi:
 pojęcia: średniowieczny
 opisać wygląd średniowiecznego klasztoru (P),
uniwersalizm (P), asceza, reguła,  przedstawić sytuację w Kościele w X–XI wieku (P) i sposoby jej
symonia, konklawe, kardynał,
przezwyciężenia (PP),
heretyk, inkwizycja (PP),
 ukazać rolę Kościoła w kształtowaniu średniowiecznego poglądu na świat
jak papiestwo i cesarstwo rozumiały
(P),
ideę średniowiecznego
 wyjaśnić istotę średniowiecznego uniwersalizmu (P),
uniwersalizmu (PP). - należy
 przedstawić przyczyny powołania nowych zakonów i przedstawić główne
zwrócić większą uwagę na pracę z
założenia ich działalności (PP),
podręcznikiem, z naciskiem na
 wskazać przyczyny walki między cesarstwem a papiestwem o prymat w
omawianie ilustracji, obrazów,
Europie (P),
zdjęć
 przedstawić przyczyny i przebieg sporu między Henrykiem IV i
Grzegorzem VII (PP).
- kontynuowanie sytuowania
wydarzeń, zjawisk i
procesów historycznych w
czasie oraz ukazanie ciągłości
w rozwoju kulturowym i
cywilizacyjnym, bieżąca
kontrola obliczania czasu
między wydarzeniami
16
historycznymi i umieszczanie
ich na linii chronologicznej
1
Uczeń zna:
 daty: 1095, 1096–1099,
1204, 1291 (P), 1100 (PP),
 postać: Urbana II (PP),
 nazwy najważniejszych
zakonów rycerskich (P).
31. Średniowieczni
Europejczycy
2
Uczeń zna:
 przykłady osiągnięć
kulturalnych i
architektonicznych
średniowiecznej Europy
(P).
Uczeń rozumie:
 pojęcie: czarna śmierć (P),
 wpływ epidemii dżumy na
sytuację społeczną i gospodarczą
średniowiecznej Europy (PP).
Dziedzictwo średniowiecza
– lekcja powtórzeniowa
1
Uczeń zna:
 najważniejsze postacie i
wydarzenia związane z
historią średniowiecznej
Europy (P).
Uczeń rozumie:
 zasady polityczne i społeczne, na
których opierał się porządek w
średniowiecznej Europie (PP).
V.
V.
V.

Uczeń rozumie:
 pojęcia: wyprawa krzyżowa
(krucjata), wyprawa ludowa,
zakon rycerski (P), rekonkwista
(PP).
30. „Bóg tak chce!”
SPRAWDZIAN
WIADOMOSCI
Uczeń potrafi:
 wyjaśnić polityczne, religijne i społeczno-gospodarcze przyczyny wypraw
krzyżowych (P),
 omówić przebieg pierwszej i czwartej krucjaty (PP),
 przedstawić okoliczności powstania, organizację i zadania zakonów
rycerskich (P),
 omówić skutki wypraw krzyżowych (PP),
 sytuować na mapie państwa utworzone przez krzyżowców (PP),
 omówić przebieg krucjat przeciw Słowianom połabskim (PP).
Uczeń potrafi:
 wyjaśnić, na czym polegał średniowieczny pogląd na świat i człowieka (P),
 wskazać i scharakteryzować wzorce osobowe średniowiecza (P),
 dostrzegać wpływ religii chrześcijańskiej na życie ludzi średniowiecza (P),
 ocenić rolę uniwersytetów w rozwoju kultury (PP),
 wyjaśnić przyczyny powstania uniwersytetów (P),
 lokalizować na mapie miasta, w których powstały pierwsze uniwersytety
(PP),
 rozróżnić style romański i gotycki oraz omówić ich cechy
charakterystyczne (P),
 przedstawić miejsce kobiety w średniowiecznej Europie (PP),
 opisać przebieg i zasięg epidemii dżumy w Europie (PP).
Uczeń potrafi:
 wskazać te dziedziny życia, w których przetrwały ślady kultury
średniowiecznej (PP),
 wyjaśnić, na czym polegała jedność średniowiecznej Europy (P),
 wyjaśnić kulturotwórczą rolę Kościoła (P),
 omówić osiągnięcia kulturalne średniowiecznej Europy (P),
 scharakteryzować relacje między cesarstwem a papiestwem w okresie
średniowiecza (PP),
 ocenić dokonania średniowiecznych Europejczyków (PP).
17
18
WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY
KLASA I GIMNAZJUM
WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY
TEMAT LEKCJI
1. Odszyfrować
przeszłość
Część I. Co to jest
źródło historyczne,
rodzaje źródeł
Część II. Czas i
chronologia − różne
style datacji
2. Pierwsi ludzie
Część I. Zanim pojawił
się człowiek
Część II. Ludzie epoki
paleolitu
Poziom konieczny –
ocena dopuszczająca
Uczeń zna:
- rodzaje źródeł historycznych.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: źródło historyczne,
źródło pisane, źródło ustne,
źródło materialne,
nasza era, przed naszą erą,
wiek.
Uczeń potrafi:
- rozpoznać rodzaje źródeł
historycznych,
- dokonać najprostszego
podziału źródeł,
- prawidłowo określić wiek
wydarzenia.
Uczeń zna:
- cechy, które odróżniają
człowieka od małp
człekokształtnych.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: prehistoria, paleolit
(starsza epoka kamienna),
człowiek rozumny
współczesny.
Uczeń potrafi:
- wskazać na mapie kontynent
uznawany za kolebkę
ludzkości,
- dokonać periodyzacji
historii.
Poziom podstawowy –
ocena dostateczna
Uczeń zna:
- postać: Homera,
- wydarzenia, które
zapoczątkowały kalendarz
grecki, rzymski i chrześcijański.
Uczeń rozumie:
- pojęcie: chronologia.
Uczeń potrafi:
- obliczyć, ile lat upłynęło między
jednym a drugim wydarzeniem,
- umieszczać wydarzenia na osi
czasu.
Poziom rozszerzający – ocena
dobra
Uczeń rozumie:
- pojęcie: prawda historyczna,
- znaczenie źródeł w
odtwarzaniu dziejów.
Uczeń potrafi:
- podać różne sposoby mierzenia
czasu.
Poziom dopełniający –
ocena bardzo dobra
Uczeń rozumie:
- pojęcie: hipoteza naukowa,
- z czego wynika konieczność
ostrożnego traktowania źródeł
historycznych.
Uczeń potrafi:
- ocenić znaczenie źródeł w
odtwarzaniu dziejów.
Poziom wykraczający – ocena
celująca
Uczeń zna:
- postać: Heinricha
Schliemanna.
Uczeń potrafi:
- ocenić rolę archeologii w
odtwarzaniu procesu
dziejowego,
- opisać okoliczności odkrycia
Troi.
Uczeń zna:
- ramy chronologiczne epoki
paleolitu.
Uczeń potrafi:
- scharakteryzować epokę
paleolitu.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: lądolód, gromada,
- znaczenie uzyskania
umiejętności rozpalania ognia
dla rozwoju cywilizacyjnego
człowieka pierwotnego.
Uczeń potrafi:
- opowiedzieć o życiu ludzi epoki
paleolitu,
- wyjaśnić zależności pomiędzy
środowiskiem geograficznym a
warunkami życia człowieka.
Uczeń rozumie:
- związek między
wynalezieniem pisma a
początkiem historii człowieka.
Uczeń potrafi:
- scharakteryzować system
wierzeń ludzi paleolitu.
Uczeń potrafi:
- opisać okoliczności odkrycia
jaskini w Lascaux.
19
3. O pierwszych
rolnikach
Uczeń zna:
- podstawowe zajęcia
ludności epoki neolitu.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: neolit (młodsza
epoka kamienna), rewolucja
neolityczna.
Uczeń potrafi:
- wskazać na mapie obszar
Bliskiego Wschodu,
- wyjaśnić, dlaczego zmiany w
sposobie życia ludzi neolitu
nazwano rewolucją,
- porównać koczowniczy tryb
życia z osiadłym.
Uczeń zna:
- ramy chronologiczne epoki
neolitu.
Uczeń potrafi:
- przedstawić czynniki, które
miały wpływ na zmianę trybu
życia ludzi epoki neolitu,
- opisać skutki przyjęcia przez
człowieka osiadłego trybu życia.
Uczeń potrafi:
Uczeń potrafi:
- opowiedzieć o życiu ludzi epoki - opisać sposób wytwarzania
neolitu.
kamiennych narzędzi i wyrobów
z gliny w epoce neolitu.
Uczeń potrafi:
- ocenić wpływ postępu
technicznego na polepszenie
warunków życia człowieka.
20
4. O Żyznym
Półksiężycu
Uczeń zna:
- postać: Hammurabiego.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: cywilizacja, Żyzny
Półksiężyc, Mezopotamia
(Międzyrzecze), Sumerowie,
politeizm (wielobóstwo),
pismo klinowe.
Uczeń potrafi:
- lokalizować na mapie Żyzny
Półksiężyc, Mezopotamię,
Babilonię, Eufrat i Tygrys,
- przedstawić osiągnięcia
cywilizacji sumeryjskiej i
babilońskiej.
5. W państwie faraona Uczeń zna:
- najważniejsze osiągnięcia
Część I. Jak powstał
cywilizacji egipskiej.
Egipt
Uczeń rozumie:
- pojęcia: państwo, faraon,
Część II. Pod władzą
monarchia despotyczna.
faraona
Uczeń potrafi:
- lokalizować w czasie i
przestrzeni cywilizację
egipską,
- określić zakres władzy
faraona.
Uczeń zna:
- wybrane przepisy zawarte w
Kodeksie Hammurabiego.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: system irygacyjny,
handel wymienny, miastopaństwo.
Uczeń potrafi:
- omówić warunki naturalne
panujące na terenie
Mezopotamii,
- wyjaśnić znaczenie pisma i
prawa w procesie powstawania
państwa.
Uczeń zna:
- kształt pisma klinowego.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: zikkurat, brąz, kodeks.
Uczeń potrafi:
- opisać wpływ środowiska
naturalnego na życie ludzi
cywilizacji nadrzecznych.
Uczeń rozumie:
- pojęcie: podział pracy.
Uczeń potrafi:
- opisać wygląd sumeryjskiego
miasta-państwa,
- określić, kiedy na terenie
Mezopotamii pojawiła się
cywilizacja Sumerów.
Uczeń potrafi:
- dostrzec przejawy świadomej
ingerencji człowieka w
środowisko naturalne,
- wskazać różnice między
starożytnymi a współczesnymi
przepisami prawa.
Uczeń zna:
- grupy społeczne wchodzące w
skład społeczeństwa egipskiego.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: hieroglify, papirus.
Uczeń potrafi:
- omówić warunki naturalne
panujące na terenie Egiptu,
- opisać wpływ środowiska
naturalnego na życie i zajęcia
starożytnych Egipcjan.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: pismo „ludowe”,
geometria.
Uczeń potrafi:
- scharakteryzować
poszczególne grupy
społeczeństwa egipskiego i ich
rolę w państwie,
- opisać życie codzienne
mieszkańców Egiptu,
- opisać organizację państwa
egipskiego.
Uczeń rozumie:
- na czym polegała trudność w
posługiwaniu się pismem
obrazkowym.
Uczeń potrafi:
- wskazać zależności między
położeniem geograficznym a
powstaniem państwa i
cywilizacji egipskiej,
- rozpoznać różne typy pisma
egipskiego.
Uczeń potrafi:
- omówić funkcjonowanie
szkolnictwa w starożytnym
Egipcie.
21
6. Przed sądem
Ozyrysa
Uczeń rozumie:
- pojęcia: mumia, piramida.
Uczeń potrafi:
- przedstawić wyobrażenia
Egipcjan o życiu
pozagrobowym.
7. Ziemia Obiecana
Uczeń zna:
- postacie: Abrahama,
Mojżesza.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: Biblia, Stary i Nowy
Testament, monoteizm,
judaizm, Jahwe, dekalog.
Uczeń potrafi:
- wyjaśnić różnicę między
politeizmem a monoteizmem,
odwołując się do przykładów,
- wymienić dwie religie
monoteistyczne wywodzące
się ze starożytnego judaizmu,
- wskazać na mapie starożytny
Izrael, Palestynę, Jerozolimę.
Część I. Początki
narodu żydowskiego
Część II. Królestwo
Izraela
Początki człowieka i
pierwsze cywilizacje −
lekcja powtórzeniowa
Uczeń zna:
- głównych bogów, w których
wierzyli Egipcjanie.
Uczeń rozumie:
- pojęcie: balsamowanie.
Uczeń potrafi:
- omówić przebieg procesu
mumifikacji.
Uczeń zna:
- postacie: Dawida, Salomona,
- daty związane z historią
Izraelitów.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: Ziemia Obiecana,
naród wybrany, arka przymierza,
menora.
Uczeń potrafi:
- charakteryzować podstawowe
symbole i główne zasady
judaizmu,
- ocenić znaczenie Biblii w
dziejach ludzkości,
- zaznaczyć na osi czasu
najważniejsze wydarzenia z
dziejów państwa żydowskiego.
Uczeń zna:
Uczeń rozumie:
- przełomowe wydarzenia
- związek między zmianami
związane z dziejami człowieka klimatycznymi na Ziemi a
pierwotnego i pierwszymi
rozwojem człowieka i
cywilizacjami starożytnymi.
powstaniem pierwszych
Uczeń potrafi:
cywilizacji i państw.
- lokalizować w czasie i
Uczeń potrafi:
przestrzeni cywilizacje
- omówić warunki naturalne
Bliskiego Wschodu.
panujące na obszarze pierwszych
państw,
- przedstawić warunki życia oraz
wymienić umiejętności zdobyte
przez ludzi paleolitu i neolitu.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: sarkofag, Księgi
Umarłych.
Uczeń potrafi:
- przedstawić najpopularniejszą
teorię na temat sposobu, w jaki
budowano piramidy,
- scharakteryzować wierzenia
religijne starożytnych Egipcjan.
Uczeń zna:
- postać: Cheopsa.
Uczeń potrafi:
- omówić poszczególne etapy
sądu Ozyrysa nad duszą
zmarłego Egipcjanina.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: świątynia
jerozolimska, Tora, „niewola
babilońska”.
Uczeń potrafi:
- wskazać na mapie szlak
wędrówki narodu wybranego.
Uczeń rozumie:
- z czego wynika ostrożność, z
jaką historycy podchodzą do
Biblii jako źródła historycznego.
Uczeń potrafi:
- opowiedzieć, jak powstało
państwo żydowskie – Izrael,
- ocenić rolę Abrahama i
Mojżesza w historii narodu
żydowskiego.
Uczeń potrafi:
- omówić wierzenia człowieka
pierwotnego i ludów
starożytnych.
Uczeń potrafi:
- scharakteryzować i porównać
dorobek cywilizacji Bliskiego
Wschodu.
Uczeń zna:
- postać: Tutanchamona.
Uczeń potrafi:
- opisać okoliczności odkrycia
grobowca Tutanchamona.
Uczeń potrafi:
- ocenić dorobek cywilizacji
Bliskiego Wschodu.
22
8. Wśród skał i
oliwnych
gajów
Część I. Wśród
skał i
oliwnych
gajów
Uczeń rozumie:
- pojęcia: Hellada, Hellen,
polis.
Uczeń potrafi:
- wskazać na mapie i określić
położenie geograficzne Grecji,
- wymienić czynniki
integrujące starożytnych
Greków.
Część II. Wielka
kolonizacja grecka
9. Wśród bogów i
herosów
10. Na olimpijskim
stadionie
11. W państwie
wojowników
Uczeń zna:
- głównych bogów greckiego
panteonu i dziedziny życia,
którymi się opiekowali.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: heros, mit, Olimp.
Uczeń potrafi:
- wskazać na mapie Olimp,
- opowiedzieć, w jaki sposób
Grecy wyobrażali sobie
bogów.
Uczeń zna:
- datę: 776 p.n.e.,
- dyscypliny wchodzące w
skład pięcioboju.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: olimpiada, igrzyska.
Uczeń potrafi:
- wyjaśnić różnicę między
igrzyskami a olimpiadą,
- opowiedzieć o przebiegu
igrzysk olimpijskich.
Uczeń zna:
- podstawowe zasady
rządzące społeczeństwem
Uczeń zna:
- ramy chronologiczne wielkiej
kolonizacji.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: kolonie, wielka
kolonizacja.
Uczeń potrafi:
- omówić warunki naturalne
panujące na terenie Grecji,
- wyjaśnić wpływ środowiska
geograficznego na gospodarkę i
rozwój polityczny starożytnej
Grecji,
- wskazać przyczyny i zasięg
wielkiej kolonizacji greckiej.
Uczeń zna:
- bohaterów najważniejszych
mitów greckich.
Uczeń potrafi:
- wskazać na mapie Delfy,
- opowiedzieć, w jaki sposób
Grecy oddawali cześć swoim
bogom,
- opowiedzieć kilka mitów.
Uczeń zna:
- typowy jadłospis mieszkańców
starożytnej Grecji.
Uczeń potrafi:
- opowiedzieć o zajęciach
Greków.
Uczeń zna:
- ramy chronologiczne kultury
mykeńskiej.
Uczeń rozumie:
- pojęcie: kultura mykeńska.
Uczeń potrafi:
- opisać wygląd greckich
statków handlowych.
Uczeń rozumie:
- na czym polegały trudności
związane z podróżami morskimi
w okresie starożytnym.
Uczeń potrafi:
- opowiedzieć, jak doszło do
powstania kultury mykeńskiej.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: Chaos, Pytia, Hades,
Pola Elizejskie, Tartar.
Uczeń potrafi:
- przedstawić poglądy Greków
na temat życia pozagrobowego,
- wyjaśnić, jaką rolę w życiu
Greków odgrywały wyrocznie.
Uczeń potrafi:
- ocenić rolę religii w tworzeniu
się i umacnianiu wspólnoty
Hellenów,
- wyszukać w mitach wartości
uniwersalne.
Uczeń potrafi:
- dokonać dydaktycznej
interpretacji mitów greckich.
Uczeń rozumie:
- pojęcie: „pokój boży”.
Uczeń potrafi:
- lokalizować na mapie Olimpię,
- scharakteryzować igrzyska
olimpijskie jako czynnik
integrujący antycznych Greków,
- przedstawić różnice między
organizacją starożytnych i
współczesnych igrzysk
olimpijskich.
Uczeń zna:
- datę: 393,
- konkurencje starożytnych
igrzysk olimpijskich nie
wchodzące w skład pięcioboju.
Uczeń potrafi:
- opisać wygląd Olimpii.
Uczeń zna:
- datę: 1896.
Uczeń potrafi:
- omówić reguły rządzące
starożytnymi igrzyskami.
Uczeń potrafi:
- dostrzec we współczesnych
igrzyskach olimpijskich
bezpośrednie nawiązanie do
tradycji greckiej.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: falanga, hoplita,
- cele, którym służyło
Uczeń rozumie:
- pojęcia: geruzja, Lacedemon.
Uczeń potrafi:
Uczeń rozumie:
- na czym polegały relacje
między obywatelem a
Uczeń potrafi:
- ocenić zasady obyczajowe
obowiązujące w Sparcie i
23
12. Ojczyzna
demokracji
Część I. Ojczyzna
demokracji
Część II. Demokracja
ateńska
13. Wojny perskie
Sparty.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: spartiaci,
periojkowie, heloci.
Uczeń potrafi:
- wskazać na mapie Peloponez
i Spartę,
- przedstawić strukturę
społeczeństwa Sparty.
Uczeń zna:
- postacie: Solona,
Klejstenesa, Peryklesa.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: demokracja,
ostracyzm, Zgromadzenie
Ludowe, Rada Pięciuset, sąd
przysięgłych.
Uczeń potrafi:
- przedstawić ustrój Aten.
Uczeń zna:
- daty: 490 p.n.e., 480 p.n.e.,
479 p.n.e.,
- postacie: Miltiadesa,
Leonidasa, Temistoklesa.
Uczeń potrafi:
- wskazać na mapie państwo
perskie i Helladę,
- przedstawić przyczyny,
przebieg i skutki wojen
grecko-perskich,
- wskazać na mapie miejsca
najważniejszych bitew
Greków z Persami.
wychowanie spartańskie.
Uczeń potrafi:
- umiejscowić w czasie istnienie
państwa spartańskiego,
- wyjaśnić znaczenie zwrotów:
mówić lakonicznie, wrócić z
tarczą lub na tarczy.
- przedstawić etapy wychowania państwem spartańskim.
spartańskiego,
Uczeń potrafi:
- omówić ustrój Sparty.
- opisać, jak doszło do upadku
państwa spartańskiego,
- dokonać oceny ustroju
spartańskiego.
wskazać w nich wartości
aprobowane przez siebie.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: arystokracja, areopag.
Uczeń potrafi:
- umiejscowić w czasie
demokrację ateńską i porównać
system sprawowania władzy w
Sparcie i Atenach.
Uczeń rozumie:
- pojęcie: tyran,
- na czym polegają różnice
między demokracją ateńską a
współczesną (np. w Polsce).
Uczeń potrafi:
- przedstawić proces
kształtowania się demokracji
ateńskiej.
Uczeń potrafi:
- omówić sytuację niewolników
w państwie ateńskim.
Uczeń potrafi:
- ocenić zasady demokracji
ateńskiej.
Uczeń potrafi:
- wyjaśnić symboliczny sens
nazwy: Termopile,
- wyjaśnić, co zadecydowało o
zwycięstwie Greków w wojnach
z Persami.
Uczeń zna:
- postacie: Dariusza I, Kserksesa.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: „nieśmiertelni”, triera,
- postawy sławnych dowódców
greckich z V wieku p.n.e.
Uczeń potrafi:
- wyjaśnić sens słów:
„Przechodniu, powiedz Sparcie,
że tu leżymy, wierni jej
prawom”.
Uczeń zna:
- daty: 499 p.n.e., 449 p.n.e.
Uczeń potrafi:
- omówić organizację państwa
perskiego,
- ocenić postawę Greków
podczas wojen z Persami.
Uczeń potrafi:
- dostrzec, że konfrontacja
Greków z Persami
zapoczątkowała kształtowanie
się tożsamości europejskiej.
24
14. Grecki cud
Uczeń zna:
- twórców teatru i rzeźby
greckiej: Ajschylosa,
Sofoklesa, Fidiasza.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: Akropol, Partenon,
tragedia.
Uczeń potrafi:
- opowiedzieć, jak powstał
teatr grecki i jakie
obowiązywały w nim zasady.
Uczeń zna:
- sławnych filozofów greckich:
Sokratesa, Platona, Arystotelesa.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: Związek Morski,
filozofia.
Uczeń potrafi:
- opisać wygląd starożytnego
teatru greckiego.
15. Podboje
Aleksandra Wielkiego
Uczeń zna:
- daty: 333 p.n.e., 331 p.n.e.,
- postacie: Filipa II, Aleksandra
Wielkiego,
- miejsca najważniejszych
bitew między wojskami
Aleksandra a armią perską.
Uczeń rozumie:
- pojęcie: kultura
hellenistyczna (hellenizm).
Uczeń potrafi:
- wskazać na mapie terytoria
zajęte przez wojska
Aleksandra Wielkiego,
- wyjaśnić, jak powstała
kultura hellenistyczna.
Uczeń zna:
- najważniejsze postacie i
wydarzenia związane z
historią starożytnej Grecji.
Uczeń zna:
- datę: 338 p.n.e.
Uczeń potrafi:
- przedstawić dokonania
Aleksandra Wielkiego,
- określić czas trwania i cechy
kultury hellenistycznej.
Co pozostało?
Dziedzictwo
starożytnej Grecji −
lekcja powtórzeniowa
Uczeń rozumie:
- na czym polegała specyfika
cywilizacji greckiej.
Uczeń potrafi:
- przedstawić najważniejsze
osiągnięcia kultury i nauki
greckiej.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: idealizm, Akademia,
epoka klasyczna.
Uczeń potrafi:
- wytłumaczyć, jak powstała
filozofia,
- omówić przyczyny powstania i
funkcjonowanie Związku
Morskiego,
- opisać wygląd starożytnych
Aten i Akropolu,
- scharakteryzować teatr jako
czynnik integrujący starożytnych
Greków.
Uczeń zna:
- daty: 431–404 p.n.e., 323
p.n.e.,
- postacie: Archimedesa,
Euklidesa.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: Likejon, złoty środek.
Uczeń potrafi:
- wyjaśnić przyczyny i skutki
wojny peloponeskiej,
- wskazać przyczyny, które
umożliwiły Macedonii uzyskanie
dominującej pozycji w Grecji,
- opisać wygląd starożytnej
Aleksandrii.
Uczeń potrafi:
- ocenić rolę Peryklesa w
rozkwicie kulturalnym Aten,
- opisać sposób wychowania
dzieci obowiązujący w
starożytnych Atenach.
Uczeń potrafi:
- wyjaśnić, jaka była geneza
rozkwitu Aten w V wieku p.n.e.,
- ocenić wkład Greków w
kształtowanie się kultury
europejskiej.
Uczeń rozumie:
- cele polityki prowadzonej
przez Filipa II i Aleksandra.
Uczeń potrafi:
- omówić dzieje imperium po
śmierci Aleksandra.
Uczeń potrafi:
- ocenić Aleksandra Wielkiego.
Uczeń rozumie:
- rolę Grecji w kształtowaniu
cywilizacji europejskiej.
Uczeń potrafi:
- określić wpływ kultury greckiej
na współczesność.
Uczeń potrafi:
- ocenić wkład Greków w
kształtowanie się kultury
europejskiej.
Uczeń potrafi:
- wskazać ponadczasowe
wartości filozofii greckiej.
25
16. Rzym na siedmiu
pagórkach piętrzy
się...
Uczeń zna:
- datę: 753 p.n.e.,
- postać: Romulusa.
Uczeń rozumie:
Część I. Powstanie
- pojęcia: republika,
Rzymu
patrycjusze, plebejusze
(plebs).
Część II.
Uczeń potrafi:
Rzym republiką
- wskazać na mapie i opisać
położenie geograficzne
Rzymu,
- przedstawić organizację
społeczeństwa w republice
rzymskiej.
17. „Ty,
Uczeń zna:
Rzymianinie, - daty: 218–201 p.n.e., 216
masz rządzić p.n.e.,
ludami”
- postać: Hannibala,
- miejsca najważniejszych
bitew między Rzymem a
Część I. Kierunki i
Kartaginą.
zasięg podbojów
Uczeń rozumie:
rzymskich
- pojęcia: prowincja, legion,
romanizacja.
Uczeń potrafi:
Część II. „Ty,
- wskazać na osi czasu daty
Rzymianinie, masz
najważniejszych wydarzeń
rządzić ludami”
związanych z tworzeniem się
Imperium Rzymskiego,
- przedstawić przyczyny i
wskazać skutki ekspansji
Rzymu.
18. Jak Rzym stał się
Uczeń zna:
cesarstwem
- daty: 44 p.n.e., 30 p.n.e.–14,
- postacie: Juliusza Cezara,
Oktawiana.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: „pokój rzymski”,
cesarstwo.
Uczeń potrafi:
- przedstawić przyczyny i
Uczeń rozumie:
- pojęcia: zgromadzenie ludowe,
konsul, senat, trybun ludowy,
prawo weta, dyktator.
Uczeń potrafi:
- opisać warunki naturalne
panujące w Italii,
- umiejscowić w czasie i
scharakteryzować system
sprawowania władzy w
republice rzymskiej.
Uczeń zna:
- postacie: Eneasza, Remusa.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: Lacjum, zasada
jednoroczności, zasada
kolegialności.
Uczeń potrafi:
- opowiedzieć legendę o
powstaniu Rzymu,
- podać przykład wpływu kultury
greckiej na kulturę rzymską.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: Etruskowie, nowa
arystokracja.
Uczeń potrafi:
- przedstawić rozwój
terytorialny republiki rzymskiej.
Uczeń potrafi:
- przedstawić naukowe
informacje o początkach Rzymu
uzyskane w oparciu o
prowadzone badania
archeologiczne.
Uczeń zna:
- postać: Gajusza Mariusza.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: armia zawodowa,
proletariusze.
Uczeń potrafi:
- wskazać na mapie kierunki i
zasięg podbojów Rzymian do
połowy II wieku p.n.e.,
- przedstawić organizację i
sposób funkcjonowania armii
rzymskiej po reformie Mariusza.
Uczeń zna:
- daty: 264–241 p.n.e., 149–146
p.n.e.
Uczeń rozumie:
- pojęcie: namiestnik.
Uczeń potrafi:
- opisać wygląd i uzbrojenie
rzymskiego legionisty,
- scharakteryzować organizację
prowincji.
Uczeń potrafi:
- wskazać mocne i słabe strony
reformy armii przeprowadzonej
przez Mariusza,
- opisać postawy Rzymian
wobec podbitej ludności.
Uczeń rozumie:
- znaczenie armii dla sprawnego
funkcjonowania państwa
rzymskiego i prowadzonej przez
nie polityki.
Uczeń rozumie:
- pojęcie: kalendarz juliański.
Uczeń potrafi:
- charakteryzować system
sprawowania władzy w
cesarstwie rzymskim,
- wskazać na mapie zmiany
zasięgu terytorialnego państwa
rzymskiego między I wiekiem
Uczeń zna:
- daty: 49 p.n.e., 31 p.n.e.,
- postacie: Marka Antoniusza,
Kleopatry,
- okoliczności dojścia Oktawiana
do władzy.
Uczeń rozumie:
- znaczenie sformułowania
„kości zostały rzucone”.
Uczeń potrafi:
- porównać ustrój Rzymu
republikańskiego z ustrojem
Rzymu w czasach Oktawiana
Augusta,
- ocenić Oktawiana Augusta.
Uczeń potrafi:
- ocenić postępowanie Juliusza
Cezara wobec instytucji
republikańskich.
26
19. „Chleba i igrzysk!”
20. W rzymskim
mieście
21. „Jeden duch i
jedno serce”
przejawy kryzysu republiki
rzymskiej.
p.n.e. a II wiekiem n.e.
Uczeń potrafi:
- omówić dokonania Juliusza
Cezara.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: termy, akwedukt,
igrzyska, gladiator, amfiteatr,
Koloseum.
Uczeń potrafi:
- opowiedzieć, w jaki sposób
mieszkańcy Rzymu spędzali
wolny czas,
- określić położenie
niewolników w starożytnym
Rzymie.
Uczeń zna:
- okoliczności zagłady
Pompejów.
Uczeń rozumie:
- rolę i znaczenie dróg w
państwie rzymskim.
Uczeń zna:
- postać: Spartakusa.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: cyrk, powstanie
Spartakusa.
Uczeń potrafi:
- wyjaśnić, dlaczego doszło do
powstania Spartakusa.
Uczeń zna:
- datę: 73–71 p.n.e.
Uczeń potrafi:
- opisać warunki życia
mieszkańców stolicy państwa
rzymskiego,
- opisać wygląd Rzymu w okresie
cesarstwa.
Uczeń potrafi:
- scharakteryzować znaczenie
niewolnictwa dla państwa
rzymskiego,
- opisać sposób wychowania
dzieci w rodzinie rzymskiej i
omówić panujące w niej zasady.
Uczeń potrafi:
- dokonać oceny moralnej
systemu niewolniczego,
- dokonać etycznej oceny
rzymskich igrzysk.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: bazylika, forum,
atrium, perystyl.
Uczeń potrafi:
- opisać wygląd domu
zamożnego Rzymianina.
Uczeń potrafi:
- opowiedzieć, w jaki sposób
budowano drogi w starożytnym
Rzymie.
Uczeń potrafi:
- na przykładzie badań
archeologicznych
prowadzonych w Pompejach
dostrzegać wpływ archeologii
na rozwój wiedzy historycznej.
Uczeń zna:
- daty: 313, 380,
- postacie: Jezusa Chrystusa,
św. Pawła,
- symbole chrześcijaństwa.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: apostoł, Ewangelia,
Mesjasz, Kościół,
chrześcijaństwo, religia
państwowa.
Uczeń potrafi:
- umiejscowić w czasie i
przestrzeni narodziny i
rozprzestrzenianie się
chrześcijaństwa,
- wskazać przyczyny i
Uczeń zna:
- najważniejszych rzymskich
bogów.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: tolerancja religijna,
Dzieje Apostolskie.
Uczeń potrafi:
- wyjaśnić, jakie czynniki
zadecydowały o szybkim
wzroście liczby wyznawców
chrześcijaństwa.
Uczeń zna:
- datę: 79 p.n.e.,
- typowy jadłospis mieszkańców
starożytnych Pompejów.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: odeon, palestra.
Uczeń potrafi:
- opisać wygląd starożytnych
Pompejów.
Uczeń zna:
- datę: 64,
- postacie: Poncjusza Piłata,
Konstantyna Wielkiego,
Teodozjusza Wielkiego.
Uczeń rozumie:
- pojęcie: sobór.
Uczeń potrafi:
- scharakteryzować wierzenia
starożytnych Rzymian,
- opowiedzieć o życiu i
działalności Jezusa.
Uczeń rozumie:
- znaczenie edyktów z 313 i 380
roku dla rozwoju i umacniania
pozycji chrześcijaństwa w
państwie rzymskim.
Uczeń potrafi:
- określić rolę chrześcijaństwa
w starożytności.
27
przykłady prześladowania
chrześcijan.
22. „Co jest ocalone,
jeśli ginie Rzym?”
Uczeń zna:
- daty: 395, 476.
Uczeń rozumie:
- pojęcie: wędrówka ludów.
Uczeń potrafi:
- wyjaśnić przyczynę podziału
cesarstwa rzymskiego,
- wskazać na mapie granicę
podziału cesarstwa ustaloną
w 395 roku,
- lokalizować na osi czasu
daty: 395, 476,
- określić wewnętrzne i
zewnętrzne przyczyny upadku
Imperium Rzymskiego.
„Nie wszystek umrę” − Uczeń zna:
lekcja powtórzeniowa - najważniejsze postacie i
wydarzenia związane z
historią starożytnego Rzymu.
Uczeń zna:
- nazwy głównych plemion
wkraczających w granice
państwa rzymskiego.
Uczeń rozumie:
- pojęcie: wandalizm.
Uczeń potrafi:
- wymienić przejawy kryzysu
cesarstwa rzymskiego w III
wieku,
- wyjaśnić umowność przyjęcia
476 roku za datę końca
starożytności i początku
średniowiecza.
Uczeń zna:
- daty: 410, 451, 455,
- postacie: Alaryka, Romulusa
Augustulusa, Odoakra, Attyli.
Uczeń rozumie:
- pojęcie: kolon.
Uczeń potrafi:
- opisać okoliczności, w których
doszło do najazdu plemion
germańskich na ziemie
cesarstwa w IV–V wieku.
Uczeń rozumie:
- wpływ wędrówki ludów na
sytuację w państwie rzymskim
w IV i V wieku.
Uczeń potrafi:
- opisać obyczaje i wygląd
Hunów,
- opisać okoliczności, w których
doszło do upadku zachodniego
cesarstwa rzymskiego.
Uczeń potrafi:
- ocenić skutki najazdu
barbarzyńców na Rzym.
Uczeń potrafi:
- przedstawić osiągnięcia
kulturalne i cywilizacyjne
Rzymian,
- wyjaśnić, że kultura rzymska
oraz religia chrześcijańska
stanowią filary kultury
europejskiej.
Uczeń rozumie:
- czynniki, które miały wpływ na
ewolucję ustroju politycznego
państwa rzymskiego.
Uczeń potrafi:
- dostrzec ciągłość rozwoju
cywilizacyjnego i korzystanie z
dorobku innych kultur przez
kolejne pokolenia.
Uczeń rozumie:
- rolę jednostki w procesie
historycznym.
Uczeń potrafi:
- ocenić trwałość osiągnięć
cywilizacyjnych Rzymu oraz
dostrzec ich obecność we
współczesnym świecie.
Uczeń potrafi:
- zauważyć związki między
życiem politycznym a
przemianami cywilizacyjnymi.
23. Cesarstwo
bizantyjskie
Uczeń zna:
- datę: 1453,
- podstawowe różnice między
Kościołem katolickim a
Kościołem prawosławnym.
Uczeń rozumie:
Uczeń zna:
- datę: 527–565.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: cezaropapizm, herezja,
teologia, ekskomunika, synod,
dogmat.
Uczeń rozumie:
- z czego wynikało dążenie
cesarzy do podporządkowania
sobie Kościoła.
Uczeń potrafi:
- wyjaśnić przyczyny strat
Uczeń potrafi:
- wyjaśnić, dlaczego Bizancjum
uważa się za kontynuację
państwa rzymskiego,
- ocenić Justyniana Wielkiego.
Uczeń zna:
- datę: 1054,
- postać: Justyniana I
Wielkiego.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: wielka schizma
28
24. Pod chorągwią
Proroka
Część I. „Jesteś
prorokiem Allaha”
Część II. Pod
chorągwią Proroka
25. Państwo Karola
Wielkiego
Część I. Chrzest króla
Franków
Część II. Państwo
Karola Wielkiego
wschodnia, Kościół katolicki,
Kościół prawosławny.
Uczeń potrafi:
- lokalizować w czasie i
przestrzeni cesarstwo
bizantyjskie,
- wyjaśnić przyczyny i skutki
podziału chrześcijaństwa na
odrębne wyznania.
Uczeń zna:
- datę: 622,
- postać: Mahometa.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: Allah, islam, Koran,
muzułmanin, meczet.
Uczeń potrafi:
- sytuować na mapie
pierwotne siedziby Arabów i
terytoria opanowane przez
nich do IX wieku.
Uczeń zna:
- daty: 800, 843,
- postać: Karola Wielkiego,
- postanowienia traktatu z
Verdun.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: Frankowie,
„renesans karoliński”.
Uczeń potrafi:
- sytuować na mapie zasięg
terytorialny monarchii Karola
Wielkiego,
- sytuować na mapie państwa
powstałe w wyniku
postanowień traktatu z 843
roku,
- wyjaśnić przyczyny i
okoliczności rozpadu państwa
Karola Wielkiego.
- pojęcie: Kodeks Justyniana.
Uczeń potrafi:
- przedstawić osiągnięcia
Justyniana Wielkiego,
- scharakteryzować dorobek
kulturowy Bizancjum.
Uczeń potrafi:
- przedstawić okoliczności
powstania Konstantynopola i
opisać wygląd miasta,
- opisać okoliczności, w których
doszło do upadku cesarstwa
bizantyjskiego.
terytorialnych cesarstwa
bizantyjskiego.
Uczeń zna:
- podstawowe zasady islamu i
obowiązki muzułmanina.
Uczeń potrafi:
- wskazać na mapie główne
ośrodki polityczne i religijne
Arabów,
- dostrzec związki między
islamem a judaizmem i
chrześcijaństwem,
- podać przykłady osiągnięć
cywilizacji arabskiej.
Uczeń zna:
- datę: 756,
- postać: Pepina Krótkiego.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: Karolingowie,
hrabstwo, marchia.
Uczeń potrafi:
- opisać okoliczności powstania
Państwa Kościelnego,
- omówić organizację państwa
Karola Wielkiego.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: hidżra, święta wojna
(dżihad), kalif, państwo
teokratyczne.
Uczeń potrafi:
- wyjaśnić, jak doszło do
powstania islamu,
- dostrzec wpływ kultury
islamskiej na średniowieczną
Europę.
Uczeń rozumie:
- pojęcie: fatalizm.
Uczeń potrafi:
- scharakteryzować zasady
społeczne obowiązujące
wyznawców islamu,
- wyjaśnić, co zadecydowało o
sukcesach podbojów
dokonywanych przez Arabów w
VII–IX wieku.
Uczeń rozumie:
- wpływ religii na politykę,
kulturę i społeczeństwo
Arabów.
Uczeń potrafi:
- opisać sposób wychowania
dzieci w rodzinie arabskiej i
omówić panujące w niej
zasady.
Uczeń zna:
- datę: 732,
- postacie: Chlodwiga, Karola
Młota.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: Merowingowie,
Normanowie.
Uczeń potrafi:
- opisać okoliczności, w których
Frankowie przyjęli chrzest,
- określić rolę chrześcijaństwa w
umacnianiu państwa Franków,
- scharakteryzować przemiany
kulturowe, jakie dokonały się w
państwie Franków pod
wpływem „renesansu
karolińskiego”.
Uczeń potrafi:
- wyjaśnić rolę Chlodwiga,
Karola Młota, Pepina Krótkiego
oraz Karola Wielkiego w historii,
- wyjaśnić przyczyny i znaczenie
odnowienia cesarstwa na
Zachodzie.
Uczeń rozumie:
- rolę Karola Wielkiego w
kształtowaniu politycznych i
kulturowych podstaw
nowożytnej Europy.
Uczeń potrafi:
- na przykładzie Franków
wyjaśnić proces kształtowania
się państw średniowiecznej
Europy na gruzach cesarstwa
zachodniorzymskiego.
29
26. Między Renem a
Łabą
Uczeń zna:
- datę: 962,
- postacie: Ottona I, Ottona
III.
Uczeń rozumie:
- pojęcie: Rzesza Niemiecka.
Uczeń potrafi:
- wskazać na mapie obszar
Rzeszy Niemieckiej na
przełomie X i XI wieku.
27. Feudalna Europa
Uczeń zna:
- ramy czasowe feudalizmu,
- podstawowe zasady
obowiązujące w systemie
feudalnym.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: rycerstwo,
feudalizm, senior, wasal,
lenno.
Uczeń potrafi:
- określić charakterystyczne
cechy feudalizmu jako
systemu społecznoekonomicznego
średniowiecznej Europy.
Uczeń zna:
- grupy społeczne wchodzące
w skład społeczeństwa
średniowiecznej Europy.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: stan, rada miejska,
patrycjat, pospólstwo, plebs.
Uczeń potrafi:
- opisać wygląd i funkcje
średniowiecznego zamku oraz
wygląd średniowiecznej wsi i
miasta.
28. „Ty broń, ty
pracuj”
Uczeń rozumie:
- na czym polegała idea
cesarstwa rzymskiego według
Ottona III.
Uczeń potrafi:
- przedstawić osiągnięcia Ottona
I w dziedzinie polityki
wewnętrznej i zewnętrznej,
- wyjaśnić rolę Ottona III w
dążeniu do budowy zjednoczonej
Europy.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: hołd lenny,
inwestytura.
Uczeń potrafi:
- omówić podstawowe zadania
rycerstwa,
- opisać, jak przebiegała
uroczystość nadania lenna.
Uczeń zna:
- postać: Henryka I.
Uczeń rozumie:
- pojęcie: elektorzy.
Uczeń potrafi:
- omówić politykę władców
niemieckich w stosunku do
wschodnich sąsiadów.
Uczeń potrafi:
- omówić sytuację we
wschodniej części państwa
Karolingów między IX a X
wiekiem.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: drabina feudalna,
komendacja, „rozejm boży”.
Uczeń potrafi:
- omówić okoliczności powstania
rycerstwa.
Uczeń rozumie:
- wpływ feudalizmu na sytuację
polityczną, gospodarczą i
społeczną średniowiecznej
Europy.
Uczeń potrafi:
- przedstawić zależności
społeczne oparte na prawie
lennym.
Uczeń potrafi:
- wyjaśnić proces
wyodrębniania się dwóch
podstawowych grup
społecznych – feudałów i
poddanych.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: pańszczyzna, czynsz
pieniężny, trójpolówka, cech.
Uczeń potrafi:
- wymienić wynalazki, które
znalazły zastosowanie w
średniowiecznej wsi,
- charakteryzować funkcje
gospodarcze i kulturowe
średniowiecznych miast,
- wskazać różnice w położeniu
poszczególnych stanów.
Uczeń zna:
- cechy idealnego rycerza
średniowiecza.
Uczeń rozumie:
- pojęcie: gildia.
Uczeń potrafi:
- określić wpływ wynalazków
technicznych na rozwój
rolnictwa,
- omówić proces kształtowania
się stanów.
Uczeń potrafi:
- opisać życie codzienne
mieszkańców średniowiecznego
zamku, wsi i miasta,
- omówić proces powstawania
miast.
Uczeń potrafi:
- przedstawić proces
uzyskiwania tytułów
mistrzowskich przez
rzemieślników miejskich.
30
29. „Módl się i pracuj”
Uczeń zna:
- datę: 1077,
- postacie: Grzegorza VII,
Henryka IV,
- nazwy najważniejszych
średniowiecznych zakonów.
Uczeń rozumie:
- pojęcie: średniowieczny
uniwersalizm.
Uczeń potrafi:
- wyjaśnić istotę
średniowiecznego
uniwersalizmu.
Uczeń zna:
- datę: 1122.
Uczeń potrafi:
- opisać wygląd
średniowiecznego klasztoru,
- przedstawić sytuację w
Kościele w X–XI wieku,
- ukazać rolę Kościoła w
kształtowaniu średniowiecznego
poglądu na świat,
- wskazać przyczyny walki
między cesarstwem a
papiestwem o prymat w Europie.
30. „Bóg tak chce!”
Uczeń zna:
- datę: 1095.
Uczeń rozumie:
- pojęcie: wyprawa krzyżowa
(krucjata).
Uczeń potrafi:
- wyjaśnić polityczne, religijne
i społeczno-gospodarcze
przyczyny wypraw
krzyżowych.
31. Średniowieczni
Europejczycy
Uczeń zna:
- przykłady osiągnięć
kulturalnych i
architektonicznych
średniowiecznej Europy.
Uczeń rozumie:
- pojęcie: czarna śmierć.
Uczeń potrafi:
- wyjaśnić, na czym polegał
średniowieczny pogląd na
świat i człowieka,
Uczeń zna:
- daty: 1096–1099, 1204, 1291,
- nazwy najważniejszych
zakonów rycerskich.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: wyprawa ludowa,
zakon rycerski.
Uczeń potrafi:
- przedstawić okoliczności
powstania, organizację i zadania
zakonów rycerskich.
Uczeń potrafi:
- wskazać i scharakteryzować
wzorce osobowe średniowiecza,
- dostrzegać wpływ religii
chrześcijańskiej na życie ludzi
średniowiecza,
- wyjaśnić przyczyny powstania
uniwersytetów.
Część I. „Lenistwo
wrogiem duszy”
Część II. Feudalny
Kościół
Uczeń zna:
- daty: 529, 1075,
- postacie: św. Benedykta, św.
Franciszka z Asyżu, św.
Dominika,
- treść notatki papieskiej
Dictatus papae i postanowienia
ugody w Wormacji.
Uczeń rozumie:
- pojęcia: asceza, reguła,
symonia, konklawe, kardynał,
heretyk, inkwizycja.
Uczeń potrafi:
- przedstawić sposoby
przezwyciężenia sytuacji w
Kościele w X–XI wieku,
- przedstawić przyczyny i
przebieg sporu między
Henrykiem IV i Grzegorzem VII.
Uczeń zna:
- datę: 1100,
- postać: Urbana II.
Uczeń rozumie:
- pojęcie: rekonkwista.
Uczeń potrafi:
- omówić przebieg pierwszej i
czwartej krucjaty,
- sytuować na mapie państwa
utworzone przez krzyżowców.
Uczeń rozumie:
- jak papiestwo i cesarstwo
rozumiały ideę
średniowiecznego
uniwersalizmu.
Uczeń potrafi:
- przedstawić przyczyny
powołania nowych zakonów i
przedstawić główne założenia
ich działalności.
Uczeń potrafi:
- omówić skutki wypraw
krzyżowych.
Uczeń potrafi:
- omówić przebieg krucjat
przeciw Słowianom połabskim.
Uczeń potrafi:
- lokalizować na mapie miasta, w
których powstały pierwsze
uniwersytety,
- opisać przebieg i zasięg
epidemii dżumy w Europie.
Uczeń potrafi:
- ocenić rolę uniwersytetów w
rozwoju kultury,
- przedstawić miejsce kobiety w
średniowiecznej Europie.
Uczeń rozumie:
- wpływ epidemii dżumy na
sytuację społeczną i
gospodarczą średniowiecznej
Europy.
31
- rozróżnić style romański i
gotycki oraz omówić ich cechy
charakterystyczne.
Dziedzictwo
średniowiecza – lekcja
powtórzeniowa
Uczeń zna:
- najważniejsze postacie i
wydarzenia związane z
historią średniowiecznej
Europy.
Uczeń potrafi:
- wyjaśnić, na czym polegała
jedność średniowiecznej Europy,
- wyjaśnić kulturotwórczą rolę
Kościoła,
- omówić osiągnięcia kulturalne
średniowiecznej Europy.
Uczeń potrafi:
- wskazać te dziedziny życia, w
których przetrwały ślady kultury
średniowiecznej,
- scharakteryzować relacje
między cesarstwem a
papiestwem w okresie
średniowiecza.
Uczeń rozumie:
- zasady polityczne i społeczne,
na których opierał się porządek
w średniowiecznej Europie.
Uczeń potrafi:
- ocenić dokonania
średniowiecznych
Europejczyków.
32