Gabinet Terapeutyczno- Edukacyjny " Sensorynka"

Gabinet
Terapeutyczno- Edukacyjny
" Sensorynka"
J. Ayres – twórczyni metody integracji sensorycznej (SI)
Twórcą teorii integracji sensorycznej jest dr Jean Ayres (1920–1989),
psycholog, terapeuta i pracownik naukowy Uniwersytetu Kalifornijskiego w
USA. W latach 60-tych XX wieku badaczka sformułowała hipotezy wskazujące
na związki procesów integracji sensorycznej z procesami uczenia się.
Następnie skonstruowała baterie testów mierzących procesy leżące u podstaw
uczenia
się.
Jest autorką dwóch książek (Sensory Integration and Learning Disorders,
Sensory Integration and the Child) i wielu artykułów publikowanych w
czasopismach naukowych.
Co to jest integracja sensoryczna (SI)?
Termin integracja sensoryczna określa prawidłową organizację wrażeń sensorycznych czyli
bodźców napływających przez receptory. Oznacza to, że mózg, otrzymując informacje ze
wszystkich zmysłów takich jak wzrok, słuch, równowaga, dotyk, czucie ruchu-kinestezja dokonuje
ich
rozpoznania,
segregowania
i
interpretacji
oraz
integruje
je
z
wcześniejszymi
doświadczeniami. Na tej podstawie mózg tworzy odpowiednią do sytuacji reakcję nazywaną
adaptacyjną. Jest to adekwatne i efektywne reagowanie na wymogi otoczenia. Może to być
odpowiedź
ruchowa
jak
i
myślowa.
Integracja sensoryczna jest procesem, dzięki któremu mózg otrzymując informację ze
wszystkich systemów zmysłowych dokonuje ich segregacji, rozpoznania, interpretacji i integracji
z
wcześniejszymi
doświadczeniami.
Integracja sensoryczna rozpoczyna się już w okresie płodowym i trwa do około 7-9 roku życia .
Nie rozwinięcie określonych umiejętności w kolejnych stadiach rozwoju powoduje powstawanie
trudności w funkcjonowaniu i zachowaniu dziecka.
Jak rozwija się integracja w obrębie narządów zmysłów?
Według dr Jean Ayres, która była twórczynią neurofizjologicznych podstaw teorii, sposobów
badania i terapii zaburzeń integracji układów zmysłów, integracja rozwija się stopniowo według
kolejno przebiegających etapów.
Wżyciu wewnątrzłonowym najwcześniej reagują na bodźce i współpracują ze sobą, osiągając
pewien stopień integracji, następujące zmysły:
 dotyku (eksterocepcja),
 równowagi (układ przedsionkowy)
 czucia głębokiego (propriocepcja).
Po urodzeniu i rozwoju współdziałania narządów zmysłów (SI) wyróżnić można kolejne poziomy
(etapy).
Poziom I
obejmuje okres noworodkowy i pierwsze miesiące życia. Można w nim wyróżnić:

typowe odruchy bezwarunkowe,

stopniowy rozwój pracy mięśni przeciw sile grawitacji
(praca antygrawitacyjna),
który przejawia się zmianą ułożenia ciała ( postawy)
początek współpracy mięśni poruszających gałkami ocznymi, dzięki pozytywnym
doznaniom, płynącym z układu dotykowego i równowagi, podczas zabiegów
pielęgnacyjnych
karmienia rozwija się więź uczuciowa z matką, zmysły dotyku,
propriocepcji i równowagi coraz lepiej współpracują ze sobą.

Poziom II
obejmuje:
 zmianę odruchów pierwotnych w coraz bardziej złożone reakcje i wykształcanie się
ruchów dowolnych,

początki rozwoju schematu ciała dzięki tworzeniu się czucia linii środkowej, czyli głównej
osi ciała,

powstającą koordynację ruchów między obu stronami ciała i początki własnej,
ukierunkowanej aktywności, koncentracji uwagi i planowania ruchu,

układ czucia powierzchownego (dotykowy, propriocepcja) i narząd równowagi współpracują
jeszcze ściślej.
Poziom III to:
 dalszy rozwój celowej i dowolnej aktywności ruchowej,

rozwój
koordynacji
wzrokowo-ruchowej
i
percepcji
wzrokowej

współdziałania zmysłu słuchu i wzroku ze współpracującymi już ze sobą zmysłami
dotyku, równowagi i czucia głębokiego.
Dziecko zaczyna rozwijać mowę i coraz skuteczniej przeciwstawiać się sile grawitacji,
osiągając bardziej skomplikowane umiejętności ruchowe, takie jak: obroty, pełzanie, raczkowanie,
stanie i chodzenie. Jest to możliwe dzięki wyhamowaniu odruchów bezwarunkowych i rozwojowi
tak zwanych reakcji prostowania i równowagi, co osiąga się wraz z dojrzewaniem ośrodkowego
układu nerwowego.
Poziom IV to:
rozwijający się do końca okresu przedszkolnego, to wytworzenie podstawowej integracji układów
zmysłów, której wynikiem końcowym powinno być osiągnięcie:
 zdolności do koncentracji,

zdolności do organizacji wszelkich zamiarów, działań i własnych myśli,

poczucia własnej wartości, opanowania pewności siebie,

zdolności do nauki, abstrakcyjnego myślenia i rozumowania,

dominacji jednej strony ciała i półkuli mózgu,

przyswojenia odpowiednich, obowiązujących w danej kulturze wzorców zachowania.
Przejście przez te kolejne etapy rozwoju integracji jest warunkiem prawidłowego rozwoju
funkcji wymienionych jako wynik końcowy.
Jeśli na kolejnych etapach dziecko nie rozwinie pewnych umiejętności, podstawa rozwoju
następnych może nie być właściwa i pojawią się zaburzenia w umiejętnościach dziecka bądź jego
zachowaniu.
W rozwoju prawidłowym u większości dzieci rozwój integracji układów zmysłów następuje
podczas zwykłych, codziennych działań wykonywanych przez dziecko.
Jeżeli proces integracji sensomotorycznej jest zaburzony, pojawia się wiele problemów w
rozwoju psychoruchowym dziecka, uczeniu się i zachowaniu.
Najczęstszymi objawami dysfunkcji Integracji Sensorycznej u dzieci jest
nieprawidłowa reaktywność na bodźce. Są to między innymi: niewłaściwe reakcje na bodźce
dotykowe (nadmierne lub zbyt małe), za niski lub za wysoki poziom uwagi i aktywności,
zaburzenia koordynacji ruchowej, opóźnienia w rozwoju ruchowym, rozwoju mowy, języka,
trudności w uczeniu się, zaburzenia zachowania, brak samoakceptacji lub poczucia własnej
wartości. U dzieci tych występują różne zaburzenia w rozwoju umiejętności ruchowych w
zakresie „dużej motoryki”, czyli podstawowych sprawności ruchowych (w chodzeniu, bieganiu,
grach
i
zabawach,
np.
rzucaniu
i
łapaniu
piłki).
Dzieci często nie rozumieją poleceń, nie potrafią naśladować ruchów, nie mają umiejętności
bawienia się i manipulowania. Trudno przyswajają i uczą się nowych czynności, potrzebują długiego
czasu do namysłu przy planowaniu ruchu. Nie potrafią wykonywać dwu czynności naraz, np. słuchać
i pisać. Występują u nich zaburzenia napięcia mięśni – najczęściej jest ono obniżone. Źle czują
swoją „środkową linię ciała” – mają problemy z koordynacją ruchów lub równowagą. Z braku uwagi
mogą dość często ulegać wypadkom. Nie dbają o porządek.
Zaburzenia w zakresie „małej motoryki” to najczęściej trudności z czynnościami
precyzyjnymi, rysowaniem, pisaniem (grafomotoryka). Dzieci mają wady wymowy.
Zaburzenia w funkcjonowaniu psychicznym i społecznym to:
niezgrabność, złe funkcjonowanie w grupie, trudności w grach i zabawach zespołowych,
męczliwość, bezradność. Mogą one być powodem powstania i nasilania się frustracji lub zaburzeń
osobowości. Dzieci te, zdając sobie sprawę z istniejących problemów, często uczą się
„manipulowania” sytuacją i wolą przebywać z młodszymi kolegami – w celu kompensowania
swoich trudności.
Integracja sensoryczna na co dzień
Najczęstsze rodzaje zaburzeń układów zmysłów to ich nadreaktywność lub podreaktywność
(obniżona wrażliwość, podwrażliwość).
Nadreaktywność (nadwrażliwość) cechuje się u dzieci nadpobudliwością ruchową , emocjonalną
oraz trudnościami z koncentracją.
Niedostateczna podreaktywność (podwrażliwość) przejawia się zaburzeniami czucia własnego
ciała (schematu ciała) i przestrzeni otaczającej. Przy tego typu zaburzeniach dzieci często same
dostarczają sobie bodźców.
TERAPIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ
 dostarcza stymulacji przedsionkowej, proprioceptywnej oraz dotykowej, słuchowej,
węchowej, wzrokowej,
 poprawia poczucie równowagi i koordynacji oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej,
 poprawia motorykę dużą i małą,
 poprawia umiejętność czytania, pisania i inne umiejętności szkolne lub stwarza dobrą bazę
do pojawienia się tych umiejętności,
 sprawia, że bodźce dotykowe i inne (słuchowe, węchowe, smakowe, wzrokowe) na które
dziecko jest nadwrażliwe, mniej zaburzają działania dziecka,
 sprawia, że dziecko lepiej słucha, wypełnia polecenia, koncentruje się,
 sprawia, że dziecko chętniej podejmuje się nowych i trudnych zadań,
 sprawia, że poprawia się mowa i sposób wyrażania się dziecka,
 sprawia, że stopniowo maleje nadpobudliwość - dziecko zaczyna kontrolować swoje
nadmierne nasilone reakcje na otoczenie.
Terapia ręki

kształtuje właściwą koordynacje wzrokowo – ruchową

poprawia umiejętności właściwego chwytu pisarskiego

rozwija precyzyjnie ruchy rąk

stymuluje prawidłowy odbiór bodźców dotykowych

kształtuje właściwą koordynacje wzrokowo – ruchową

poprawia umiejętności właściwego chwytu pisarskiego

rozwija precyzyjnie ruchy rąk
Dla kogo?
Dzieci, które:
 mają obniżone lub podwyższone napięcie mięśniowe w obrębie kończyn górnych i obręczy
barkowej
 niechętnie malujących, lepiących z plasteliny, układające drobne przedmioty
 niechętnie podejmujących czynności manualne mają problem
z nauką czynności samoobsługowych
 unikają
dotykania
nowych
przedmiotów,
różnorodnych
faktur
 mają problemy z koordynacją obu rąk,palców, przedramienia
 wykonują czynności manualne niedbale, szybko lub za wolno
 siadają na własnych dłoniach, bardzo mocno zaciskają ręce na przedmiotach,łamią kredki
 ze wzmożoną męczliwością przy pisaniu.
TERAPIA TAKTYLNA
Terapia taktylna proponuje techniki masażu i stymulacji skóry, które wpływają na rozwój
funkcji półkul i kory mózgowej, śródmózgowia i tylnych partii mózgu.
Współdziała ona z metodą integracji odruchów. Jest rodzajem masażu, który pobudza oraz
przygotowuje receptory skóry do prawidłowego odbioru bodźców sensorycznych pochodzących z
otoczenia. Zwiększa świadomość ciała i reguluje zaburzenia skóry w odbiorze wrażeń dotykowych.
Reguluje reakcje mózgu na informacje pochodzące ze skóry i mięśni. Normalizujące działanie,
potwierdzone w pracy z dziećmi i dorosłymi, pozwala na łączenie terapii taktylnej z różnymi
innymi technikami rehabilitacji, z masażami oraz stosowanie jej oddzielnie jako metodę
relaksującą i wspierającą rozwój dziecka, a także pomocną w terapii osób dorosłych.
Techniki te wykorzystują specjalny dotyk i stymulację, co reguluje:
 integrację odruchów,
 zakres napięcia mięśniowego,
 integrację sensomotoryczną,
 świadomość kinestetyczną.
Dla kogo?
Dzieci z:
 Trudnościami w nauce,
 Zaburzeniami zachowania
 Lękami i fobiami,
 Opóźnieniem w rozwoju psychoruchowym,
 ADHD /ADD,
 Zaburzeniami mowy
 Spektrum autyzmu
Profil Psychoedukacyjny PEP – R E. Schoplera
Na czym polega test PEP – R i dla kogo jest przeznaczony?
Profil Psychoedukacyjny PEP – R E. Schoplera stanowi zestaw form zachowań i umiejętności,
który służy do diagnozowania charakterystycznych dla danego dziecka sposobów uczenia się.
Test przeznaczony jest przede wszystkim dla dzieci w wieku od 6 miesięcy do 7 roku życia i
pozwala ocenić poziom funkcjonowania dziecka z autyzmem, dziecka z zaburzeniami rozwoju,
dziecka z zaburzeniami w komunikacji.
Test składa się z dwóch skal – Skali Rozwoju i Skali Zachowania.
Skala Rozwoju ocenia poziom funkcjonowania dziecka w stosunku do rówieśników, dostarcza
informacji na temat rozwoju umiejętności:
 naśladowania
 percepcji
 motoryki małej i dużej
 koordynacji wzrokowo – ruchowej
 czynności poznawczych
 komunikacji i mowy czynnej
Skala Zachowania umożliwia określenie stopnia zaburzeń zachowania w relacjach międzyludzkich,
nietypowych sposobów zachowań:
 nawiązywanie kontaktów i reakcje emocjonalne
 zabawa i zainteresowanie przedmiotami
 reakcje na bodźce
 mowa
Pozwala określić aktualny wiek rozwoju dziecka i możliwości dziecka do nauki – najbliższą
sferę rozwoju.
Słownik terminów podstawowych z zakresu Integracji Sensorycznej
Adaptacja do dotyku – stały nacisk na skórę lub stymulacja dotykowa mogą doprowadzić do
osłabienia, a nawet do całkowitego zniesienia wrażenia, ale wystarczy drobny ruch czy niewielka
zmiana stymulacji skóry, by wrażenia skórne wróciły.
Asymetryczny Toniczny Odruch Szyjny (ATOS)– obrót głowy dziecka w bok powoduje wzrost
napięcia zginaczy po stronie twarzowej czaszki i wyprost kończyn po stronie przeciwnej. (pozycja
„szermierza”). Nieprawidłowe jest utrzymywanie się po 6 miesiącu. Brak pełnej integracji tego
odruchu może powodować zachwiania równowagi przy ruchach głowy, problemy w zakresie ruchów
naprzemiennych, przekraczania linii środkowej ciała, rozwojem percepcji wzrokowej, w tym –
izolacji ruchów oczu od ruchów głowy, stabilizacji pola widzenia, nieprawidłowy chwyt narzędzia
pisarskiego.
Toniczny Odruch Błędnikowy (TOB) – ułożenie głowy w przestrzeni w pozycji na brzuchu i na
plecach warunkuje wzrost napięcia mięśniowego. W pozycji na plecach uniesienie głowy do góry
hamuje aktywność zgięciową, a aktywizuje wyprostną. W pozycji na brzuchu – głowa do góry
hamuje aktywność wyprostną, a wzrasta zgięciowa. Jeśli odruch nie zostanie w pełni
zintegrowany, dziecko leżące na plecach nie jest w stanie podnieść jednocześnie głowy i ugiąć rąk
i nóg, natomiast leżąc na brzuchu ma problemy z jednoczesnym podniesieniem głowy i
wyprostowanych rąk i nóg. Odruch powinien być wygaszony do 4 miesiąca życia. Jeśli tak się nie
stanie, dziecko może mieć nieprawidłowości regulacji napięcia mięśniowego: obniżone (hipotonia)
lub wzmożone (hipertonia), a co za tym idzie - nieprawidłową postawę ciała, tendencję do
chodzenia na palcach lub garbienia się, zaburzenia równowagi. Ponadto charakterystyczne są:
szybka męczliwość i mniejsza zgrabność, problemy w planowaniu ruchowym, zaburzenia rozwoju
percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo - ruchowej.
Symetryczny Toniczny Odruch Szyjny (STOS) - odgięcie głowy do góry i do tyłu powoduje
wzrost napięcia wyprostnego w kończynach górnych oraz zgięciowego w kończynach dolnych.
Przygięcie głowy do klatki piersiowej powoduje wzrost napięcia zgięciowego w kończynach
górnych i wyprostnego kończyn dolnych. Niewyhamowany odruch zaburza umiejętność
raczkowania. Objawia się również nieprawidłową postawą (pochylona sylwetka, garbienie się przy
siedzeniu), trudnościami w utrzymaniu uwagi i stabilizacji pola widzenia, rozwoju koordynacji i
percepcji wzrokowej, obniżonymi umiejętnościami manualnymi.
Dieta sensoryczna – zindywidualizowane wskazówki terapeutyczne dotyczące korzystnych dla
dziecka stymulacji zmysłowych i organizacji środowiska (szkoła, dom), mających wspomóc
funkcjonowanie dziecka i efekty terapii.
Dysfunkcje okoruchowe - zaburzenia kilku typów ruchów oczu, spowodowane nieprawidłowym
funkcjonowanie układów przedsionkowego i proprioceptywnego; utrudniają rozwój percepcji
wzrokowej.
Masaż Willbarger – specjalna technika masażu i docisków ciała stosowana u dzieci z
nadwrażliwością dotykową.
Dyspraksja – „syndrom niezgrabnego dziecka”; jest to trudność w zrozumieniu (zaplanowaniu co
zrobić) i wykonaniu czynności ruchowych (jak to zrobić) w sposób płynny, skoordynowany,
ekonomiczny, w prawidłowej kolejności od początku do końca. Przyczyną dyspraksji rozwojowej
są zaburzenia funkcji czuciowo-ruchowych (dotykowych, proprioceptywnych i przedsionkowych) i
schematu ciała. Dzieci z dyspraksją są niezgrabne ruchowo (potykają się i często są poobijane,
poruszając się, potrącają przedmioty i osoby), mają opóźnienia w zakresie samoobsługi (trudności
z nauką zapinania i odpinania guzików, suwaków, wiązania sznurowadeł, ubierania i rozbierania się,
posługiwania się sztućcami itp.). Mają wolniejsze tempo pracy, a ich działania są często
nieefektywne mimo dużego nakładu pracy, wymagają znacznie więcej pomocy ze strony rodziców i
opiekunów niż inne dzieci w ich wieku mimo, że ich rozwój intelektualny jest prawidłowy. Nie mają
zdolności do generalizacji zachowań - nie potrafią planu działania modyfikować stosownie do
nowych okoliczności. Problemom ruchowym towarzyszą zwykle również problemy emocjonalne,
gdyż dzieci z dyspraksją często doświadczają niepowodzeń. Problemy planowania ruchowego
dotyczą zarówno motoryki dużej, jak i małej, ale mogą występować również w obrębie aparatu
artykulacyjnego i nazywane są wówczas dyspraksją oralną. Zaburza ona rozwój mowy i artykulacji.
Ciężka, stosunkowo rzadziej występująca forma dyspraksji nazywa się apraksją.
Integracja sensoryczna jest to proces neurologiczny, w którym mózg odbiera pochodzące ze
wszystkich zmysłów informacje, rozpoznaje je, interpretuje, segreguje oraz łączy ze sobą i
wcześniejszymi doświadczeniami, w celu wykorzystania ich do wytworzenia adekwatnej reakcji
organizmu, uwzględniającej zmieniające się warunki otoczenia. Inaczej, jest to taka organizacja
wrażeń, by mogły zostać właściwie użyte do celowego, efektywnego działania.
Kinestezja to odbieranie i przetwarzanie wiadomości dotyczących położenia poszczególnych
części ciała w przestrzeni i względem siebie. Odpowiada za kontrolę, precyzję i płynność ruchów.
Dzięki kinestezji możliwe są min. takie czynności jak np. bezpieczne chodzenie po schodach bez
patrzenia na własne stopy czy nauka gry na instrumentach (dzięki czuciu ułożenia nadgarstka,
dłoni i palców).
Kokontrakcja – zdolność dowolnego napinania mięśnie antagonistycznych, czyli prostowników i
zginaczy w celu utrzymania równowagi. Jest wskaźnikiem pracy układu przedsionkowoproprioceptywnego oraz mechanizmów posturalnych, wpływa na rozwój percepcji wzrokowej.
Lateralizacja - to funkcjonalna przewaga stronna ciała człowieka, a więc większa sprawność
jednej strony ciała od drugiej. Nie ogranicza się ona wyłącznie do pracy rąk (choć w czynnościach
manualnych najłatwiej ją obserwować), ale dotyczy również nóg oraz parzystych narządów
zmysłów: wzroku i słuchu. Jest pochodną dominacji półkulowej mózgu. Wyróżniamy następujące
rodzaje lateralizacji: jednorodna – może być prawostronna (dominują kończyny i narządy zmysłów
po tej samej – prawej stronie ciała, wskazuje na dominację półkuli lewej) lub lewostronna (czyli
analogicznie - po lewej stronie ciała i świadczy o dominacji półkuli prawej); niejednorodna (inaczej
zwana skrzyżowaną) – polega na wyraźnej czynnościowej przewadze narządów ruchu i zmysłu, ale
nie po tej samej stronie ciała (np. dominuje ręka lewa, a noga, oko i ucho prawe) oraz nieustalona –
brak ustalonej dominacji poszczególnych narządów ruchu i zmysłu.
Niepewność grawitacyjna – przejaw nadwrażliwości przedsionkowej, polegający na nieprawidłowej
modulacji informacji przedsionkowych pochodzące z receptorów ruchu liniowego. Objawia się
wzmożonym napięciem, niepewnością, lękiem przy zmianach położenia głowy i całego ciała.
Niewłaściwie modulowane wrażenia z receptorów grawitacji dopływają w sposób ciągły do mózgu,
wzmagając się przy poruszeniach głowy, szczególnie w momencie przechodzenia z pozycji dobrze
znanej do nowej, nieznanej, dlatego też dzieci z niepewnością grawitacyjną starają się
utrzymywać głowę w bezruchu, najdłużej jak to możliwe, a przynajmniej nie przyjmują nowych
niezwykłych pozycji, szczególnie jeśli wiąże się to z odrywaniem stóp od podłoża.
Modulacja – proces, w którym mózg reguluje własną aktywność. Jedne z docierających impulsów
nerwowych wzmacnia, by uwydatnić ich percepcję lub wzmocnić reakcję, inne zaś wyhamowuje, by
nie dopuścić do przeładowania ośrodkowego układu nerwowego, bądź powstrzymać od reakcji.
Syndrom ten wiąże się głównie z nieprawidłowym wzmacnianiem lub hamowaniem bodźców
przedsionkowych, proprioceptywnych i dotykowych, ale może również dotyczyć informacji
docierających przez kanał wzrokowy, słuchowy czy węchowy. Zwykle przejawia się
dwubiegunowością: podczas gdy w zakresie jednych bodźców (wzmacnianych zbyt mocno przez
mózg) występuje nadwrażliwość, innym (nadmiernie wyhamowanym) towarzyszy podwrażliwość.
Przy nieprawidłowościach w procesie modulacji dochodzi zwykle do dezintegracji zachowania,
gdyż ma ona wpływ na uwagę, ruchliwość, pobudzenie, wrażliwość i emocje.
Nadwrażliwość, czyli obronność sensoryczna, może dotyczyć każdego systemu: dotykowego,
wzrokowego, słuchowego, przedsionkowego, rzadko – propriocepcji. Wiąże się z nietolerancją na
pewien rodzaj bodźców, które odbierane są jako nieprzyjemne oraz wygórowanymi,
nieadekwatnymi reakcjami na nie (obniżony próg pobudliwości). Jest deficytem
neurofizjologicznym, a bywa mylnie interpretowana jako problem natury emocjonalnej, ze
względu na towarzyszące jej często zachowania takie jak nadpobudliwość, zaburzenia
koncentracji uwagi, czasem nawet agresja, itp.
Nadwrażliwość dotykowa – jeden z przejawów nieprawidłowej pracy systemu dotykowego.
Powoduje dyskomfort psychiczny i fizyczny, gdyż nie tylko działające bodźce dotykowe odbierane
są jako nieprzyjemne, ale również te przewidywane. Dziecko może powstrzymywać się przed
eksplorowaniem, braniem do rąk zabawek o różnych kształtach i fakturach, zabawą w piasku,
unikać aktywności, w których narażone będzie na niespodziewany dotyk, np. gier zespołowych,
odmawiać próbowania potraw o nowym smaku i konsystencji, mycia zębów (przy nadwrażliwości
strefy oralnej). Stosunkowo szybko i łatwo dochodzi u dzieci z nadwrażliwością do
„przeładowania” systemu nerwowego, co powoduje silne emocjonalne reakcje, często impulsywne a
nawet agresywne, a to z kolei może generować problemy społeczne dziecka. Istnieje związek
między nadwrażliwością systemu dotykowego a nadpobudliwością ruchową i zaburzeniami w
koncentracji uwagi.
Neuroplastyczność - plastyczność neuronalna, czyli zdolność mózgu do zmian i modyfikacji. Polega
na zwielokrotnianiu połączeń synaptycznych i dokonuje się przez całe życie, chociaż
najintensywniej we wczesnym dzieciństwie. To dzięki niej uczymy się i uruchamiamy mechanizmy
kompensacyjne (naprawcze). Plastyczność neuronalna zależy od motywacji do wykonywania
ćwiczeń i zadań, krytycznych okresów rozwojowych dla poszczególnych funkcji oraz
różnorodności środowiska, w którym przebiega rozwój. Plastyczność mózgu ma zasadnicze
znaczenie dla terapii integracji sensorycznej, gdyż zakłada możliwość zmian w obrębie systemu
nerwowego pod wpływem kontrolowanego dopływu bodźców sensorycznych.
Nietolerancja ruchu – nieprawidłowa modulacja informacji pochodzących z kanałów półkolistych
(ruchy rotacyjne).
Obserwacja kliniczna w diagnozie SI – zestaw kilkunastu prób do badania wskaźników
integracji sensorycznej, zawierający szczegółowe procedury badania i ocenę wykonania. Dają one
informacje min. o rozwoju lateralizacji, stopniu zintegrowania odruchów, napięciu mięśniowym,
pracy gałek ocznych, równowadze, motoryce dużej i małej, koordynacji wzrokowo – ruchowej i
wielu innych umiejętnościach, stosownych do wieku dziecka.
Planowanie motoryczne (praksja) – jest to umiejętność zaplanowania i wykonania nieznanego
wcześniej, a więc niewyćwiczonego zadania ruchowego. Problemy w zakresie planowania ruchu
nazywane są dyspraksją.
Podwrażliwość - wiąże się z obniżoną reaktywnością na pewien rodzaj bodźców sensorycznych –
układ nerwowy ma trudności z rejestracją dopływających informacji. W związku z tym dziecko
reaguje zazwyczaj dopiero przy silnych bodźcach lub dużej ich ilości. W zachowaniu może
przejawiać się tym, że aktywnie poszukują danej stymulacji – potrzebują dużo wrażeń, nigdy nie
mają dość, lubią intensywne doznania lub też mogą być wycofane, apatyczne, opóźnione reakcje na
bodźce sensoryczne.
Przekraczanie linii środkowej ciała – zdolność oczu, głowy, rąk i nóg do swobodnego
przekraczania linii symetrii ciała. Problemy w tym zakresie skutkują słabym opanowaniem
schematu ciała, rozwojem koordynacji i percepcji wzrokowej (trudnościami w czytaniu, pisaniu,
rysowaniu).
Ruchy posturalne w tle - subtelne, automatyczne ruchy całego ciała, które umożliwiają
precyzyjną i wydajną pracę podczas wykonywania zamierzonych czynności (to, co wykonujemy
nieświadomie w celu wykonania czegoś świadomie). Przystosowanie posturalne zależy od właściwej
integracji bodźców przedsionkowych i proprioceptywnych.
Oczopląs porotacyjny – szybki, o niewielkim zakresie, ruch oczu na boki, powstający w
odpowiedzi na rotację ciała. Jest to reakcja automatyczna i nieświadoma. Wskazuje na związek
między układem przedsionkowym a pracą mięśni oczu. W terapii SI odruch oczopląsu
porotacyjnego jest jednym z ważnych wskaźników oceny funkcjonowania systemu
przedsionkowego.
Somatognozja - orientacja w schemacie ciała. Poczucie świadomości własnego ciała, jego granic i
możliwości, orientacji względem innych obiektów w przestrzeni. Pełna percepcja ciała kształtuje
się pod wpływem prawidłowo odbieranych i opracowywanych informacji z systemu dotykowego,
proprioceptywnego i przedsionkowego.
Stabilizacja posturalna - nieświadome poczucie ustawienia ciała dające stabilizację w wybranej
pozycji.
Syndrom posturalno – okoruchowy: zaburzenia w tym syndromie dotyczą głównie problemów w
przetwarzaniu informacji docierających do trzech bazowych systemów: przedsionkowego,
proprioceptywnego i dotykowego. Konsekwencją są nieprawidłowości w zakresie: kontroli postawy,
napięcia mięśniowego, dysfunkcje okoruchowe, zaburzenia integracji odruchów, koordynacji
ruchowej, lateralizacji, a także schematu ciała i orientacji przestrzennej. Współwystępuje często
z zaburzeniami mowy, czytania, pisania. Dzieci z syndromem posturalno-okoruchowym
charakteryzują się tendencją do niezgrabności, często mają trudności emocjonalne.
System dotykowy jest zmysłem najwcześniej się rozwijającym i dojrzewającym, pierwotnym.
Receptory czuciowe (ciałka Paciniego, Meissnera, wolne zakończenia nerwowe) rozmieszczone są
na całym obszarze skóry, będącej najobszerniejszym narządem ciała. Struktury umiejscowione w
skórze oraz na jej powierzchni odbierają wrażenia lekkiego i głębokiego dotyku czy nacisku,
wibracji, ciepła, zimna, bólu i przesyłają te informacje do mózgu. Istnieją dwa rodzaje doznań
czuciowych: dotyk pierwotny – dający ogólną świadomość bycia dotykanym oraz dotyk różnicujący
– późniejszy ewolucyjnie, pozwalający na dokładne różnicowanie czuciowe (np. faktura, kształt).
Zmysł ten jest ważny dla naszego przetrwania (ssania, przełykania, eksplorowania otoczenia i
reagowania na nie). Jest też podstawą właściwego rozwoju emocjonalnego, umysłowego i
ruchowego dziecka. Wpływa min. na prawidłowe tworzenie się schematu ciała, planowanie
motoryczne, umiejętności z zakresu motoryki małej, uwagę i pobudzenie, pozwala na percepcję
dotykową bez udziału wzroku.
System przedsionkowy zwany jest też zmysłem równowagi, rozwija się od wczesnego okresu
wewnątrzłonowego. Znajduje się w uchu wewnętrznym i obejmuje trzy pary kanałów półkolistych,
woreczek i łagiewkę. Kanały usytuowane są w trzech różnych płaszczyznach: horyzontalnej,
przedniej oraz tylnej i reagują na przyspieszenie kątowe - w zależności od położenia głowy
podczas rotacji, jeden, dwa lub wszystkie trzy kanały są aktywizowane. Drugi typ receptorów,
umieszczonych w woreczku i łagiewce, reaguje na przyspieszenie liniowe. Liniowy ruch obejmuje
poruszanie się do przodu i do tyłu, do góry i do dołu oraz w bok po linii prostej. Łagiewka reaguje
również na siłę grawitacji, woreczek natomiast uważa się za receptor wibracji. Jest bazowym
układem w terapii integracji sensorycznej ze względu na liczne neuroanatomiczne powiązania z
innymi układami, min słuchowym i wzrokowym. Receptory układu przedsionkowego uważane są za
najbardziej wrażliwe spośród wszystkich narządów zmysłów, a ich rolę w rozwoju dziecka trudno
przecenić. Doznania płynące z wykonywanych przez dziecko ruchów umożliwiają mu coraz lepsze
poznawanie własnego ciała, jego granic i możliwości oraz relacji z otoczeniem. Prawidłowa praca
systemu przedsionkowego wpływa na bezpieczeństwo grawitacyjne, ruch i równowagę, napięcie
mięśniowe, postawę, ruchy gałek ocznych, obustronną koordynację, przetwarzanie słuchowojęzykowe, przetwarzanie wzrokowo-przestrzenne, planowanie ruchu, poczucie bezpieczeństwa
emocjonalnego.
System proprioceptywny – nazywany potoczenie czuciem głębokim. Proprioceptory znajdują się
w mięśniach, stawach, ścięgnach, oczach, uszach. Informują mózg o tym, co robi człowiek (czy
porusza się, czy stoi, gdzie znajduje się w przestrzeni). Dzięki proprioceptorom mięśnie oraz
ścięgna stają się coraz silniejsze i stabilniejsze. Wrażenia pochodzące z tego systemu są ważne
min. w kształtowaniu schematu ciała, kontroli, płynności i planowaniu ruchu (m.in. umiejętności
dozowania odpowiedniej siły do wykonania danego ruchu), utrzymywaniu stabilizacji posturalnej,
właściwym napięciu mięśniowym, kształtowaniu poczucia bezpieczeństwa emocjonalnego.