194_Podzialy_komorko..
advertisement
Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Podziały komórkowe cz. I „Tam gdzie powstaje komórka, musi istnieć komórka poprzednia, tak samo jak zwierzęta mogą powstawać tylko ze zwierząt, a rośliny z roślin”. Ta doktryna niesie głębokie przesłanie o ciągłości życia. Komórki rodzą się z komórek, a jedynym sposobem na ich pomnożenie jest podział tych, które już istnieją. Wszystkie żywe organizmy, od jednokomórkowych bakterii do wielokomórkowych ssaków, są produktami cyklicznych ataków wzrostu i podziału komórek, które powtarzają się nieprzerwanie od początków życia przed ponad trzema miliardami lat. Podział komórkowy u bakterii Najprostszy i najszybszy podział komórkowy występuje u bakterii, które nie mają jądra komórkowego, lecz jedynie pojedynczy chromosom – tzw. chromosom bakteryjny. Podczas podziału ulega on replikacji, czyli podwojeniu. Następnie ściana komórkowa i błona rosną do wnętrza pomiędzy tymi cząsteczkami, w ten sposób dzieląc komórkę na dwie potomne. W bakteryjnej komórce nie ma organelli, toteż ten sposób podziału zapewnia wszystko, co jest niezbędne do równego rozdziału materiału genetycznego i cytoplazmy między dwie komórki potomne. Schemat podziału komórki bakteryjnej Podziały u Eucaryota Podziały komórkowe komórek eukariotycznych (zawierających wyodrębnione jądro komórkowe), są znacznie bardziej skomplikowane, miedzy innymi dlatego, że główna informacja genetyczna komórki jest rozmieszczona w licznych chromosomach. W komórce eukariotycznej znajduje się także skomplikowany zespół organelli cytoplazmatycznych. Wszystkie one muszą zostać podwojone i rozdzielone miedzy dwie komórki potomne. U Eucaryota wyróżniamy trzy typy podziałów komórkowych: • mitozę • mejozę • podział bezpośredni (amitoza) CYKL KOMÓRKOWY Eukariotyczny cykl komórkowy dzieli się na cztery fazy – stadia. Dwa najbardziej istotne to: pierwsze, gdy dzieli się jądro komórkowe, w procesie zwanym kariokinezą, i drugie, kiedy to komórka dzieli się na dwie, co nazywamy cytokinezą. Te dwa procesy tworzą fazę M cyklu komórkowego. Okres między jedną fazą M a następną nazywamy interfazą – jest ona najdłuższą fazą cyklu i dzieli się ją na trzy charakterystyczne fazy: • fazę G1 • fazę S • fazę G2 CYKL KOMÓRKOWY Faza G1 – rozpoczyna się bezpośrednio po podziale, cechuje ją wyraźna przewaga procesów syntezy nad procesami rozpadu (synteza różnych rodzajów białek, m.in. strukturalnych czy enzymatycznych). Nie jest to dziwne, gdyż komórka musi uzyskać rozmiary sprzed podziału. Często komórki po fazie G1 zaprzestają czasowo aktywność podziałową i przechodzą w fazę G0, w której następuje specjalizacja danej komórki. Faza S – faza, w której następuje replikacja DNA, dochodzi w niej do zwiększenia ilości DNA z 2c do 4c (c-ilość cząsteczek DNA). Faza G2 – faza, w której komórka przygotowuje się do podziału, organella dzielą się, wzrasta aktywność związana z syntezą białek wrzeciona podziałowego, z których najważniejsza jest tubulina. CYKL KOMÓRKOWY faza M cyklu interfaza Pojęcia: Komórka haploidalna (1n) – komórka zawierająca pojedynczy zestaw chromosomów - gamety– plemniki, komórki jajowe, Komórka diploidalna (2n) – komórka zawierająca podwójny zestaw chromosomów – każda komórka ciała (komórka somatyczna). Człowiek ma w każdej komórce somatycznej 46 chromosomów (2n=46). Gamety człowieka zawierają n=23 chromosomy. Mitoza Jest procesem charakterystycznym dla komórek eukariotycznych. Zachodzi w komórkach somatycznych, czyli we wszystkich komórkach ciała z wyjątkiem komórek macierzystych zarodników (u grzybów i roślin) oraz gamet. Mitoza: • składa się z jednego cyklu podziałowego • nie zmienia liczby chromosomów w jądrach potomnych, co oznacza, że jeżeli komórka macierzysta miała 46 chromosomów, to komórki potomne również będą miały 46. • z jednej komórki diploidalnej (2n) powstają dwie komórki, również diploidalne (2n) PROFAZA 2 3 W 4 czasie profazy zreplikowane chromosomy ulegają kondensacji. Każdy z nich składa się z dwóch chromatyd siostrzanych (1). Na zewnątrz jądra tworzy się wrzeciono mitotyczne (3) pomiędzy dwoma centrosomami (2), które uległy zreplikowaniu i oddalają się od siebie. 4 - centromer 1 Jądro komórkowe PROMETAFAZA 2 1 3 4 Prometafaza zaczyna się nagle wraz z rozpadem otoczki jądrowej (1). Chromosomy mogą się teraz przymocować do mikrotubul wrzeciona (3,4) poprzez swe kinetochory (2). Podejmują aktywne ruchy. 1-fragmenty otoczki jądrowej 2-kinetochor 3,4-mikrotubule METAFAZA 3 W czasie metafazy chromosomy ustawiają się w płaszczyźnie równikowej wrzeciona, w połowie drogi między obiema biegunami, tworząc płytkę metafazową. 1-wrzeciono podziałowe 2-centrosom 3-płaszczyzna równikowa 2 1 ANAFAZA 1 W anafazie parzyste chromatydy rozdzielają się i tworzą po dwa chromosomy potomne (1). Każdy z nich jest powoli odciągany do tego bieguna wrzeciona, do którego jest zwrócony. Mikrotubule skracają się a także bieguny wrzeciona się oddalają od siebie. Dzięki obu tym procesom chromosomy rozdzielają się. TELOFAZA I CYTOKINEZA 3 1 2 Podczas telofazy dwa zespoły chromosomów docierają do biegunów wrzeciona. Wokół każdego zostaje odtworzona otoczka jądrowa, co prowadzi do sformowania dwóch nowych jąder komórkowych, a zarazem jest oznaką ukończenia mitozy. Podczas cytokinezy komórki zwierzęcej cytoplazma jest dzielona na dwie części przez pierścień kurczliwy, który zaciskając się tworzy dwie komórki potomne. W komórce roślinnej z aparatu Golgiego syntetyzowane są substancje tworzące blaszkę środkową, która daje początek ścianie komórkowej komórki roślinnej. 1-formujące się jąderko 2-tworząca się otoczka jądrowa 3-pierścień kurczliwy Mitoza - znaczenie Dzięki temu podziałowi możliwy jest wzrost organizmu na drodze zwielokrotnia ilości komórek, albo zwiększenie liczby osobników (w przypadku organizmów eukariotycznych, jednokomórkowych). Jednocześnie mitoza pozwala na utrzymanie stałej, charakterystycznej dla danego gatunku liczby chromosomów w każdej komórce potomnej. Do przebiegu podziału komórkowego oprócz jądra komórkowego konieczna jest obecność wrzeciona podziałowego (kariokinetycznego). W czasie interfazy większość komórek zwierzęcych zawiera cytoplazmatycznych układ mikrotubul, które rozchodzą się gwiaździście od pojedynczego centrosomu. Pod koniec fazy S komórka replikuje swój centrosom, tak aby powstały dwa. Po rozpoczęciu profazy siostrzane centrosomy rozdzielają się i przemieszczają na przeciwległe bieguny komórki. Każdy centrosom przyporządkowuje sobie układ mikrotubul i te dwa zespoły mikrotubul współdziałają tworząc wrzeciono. wrzeciono mitotyczne wybarwione na zielono w czasie prometafazy mitozy. Zmiany ilości materiału genetycznego w dzielącej się mitotycznie komórce diploidalnej n – liczba chromosomów, c – ilość cząsteczek DNA Literatura: • Szweykowska A., Szweykowski J., 2004. Botanika – morfologia. PWN, Warszawa • Lewiński W., Walkiewicz J., 2000. Biologia 1. Operon, Rumia • Villee i inni, 1996. Biologia. Multico, Warszawa • Biologia, 1994, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa • Alberts B.,1999. Podstawy biologii komórki. PWN, Warszawa
