4. Raport epidemiologiczny oskrzela i płuca
advertisement
POWIAT KOSZALIŃSKI ZWALCZAMY NOWOTWORY Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli POWIAT KOSZALIŃSKI Raport realizowany w ramach projektu pn: „Zwalczamy nowotwory – program profilaktyki nowotworowej w powiecie koszalińskim” dofinansowanego w ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2009-2014 oraz budżetu Państwa. Program PL13 Ograniczanie społecznych nierówności w zdrowiu – Operator Programu Ministerstwo Zdrowia. Umowa nr 009/011/13/NMF/2015/00/2723/41 Powiat Koszaliński 2017 Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli Powiat Koszaliński 2017 Realizacja na zlecenie Powiatu Koszalińskiego, w ramach umowy ozn. IGN.273.3.1.2016, z dnia 21.04.2016 r. w trybie przetargu nieograniczonego art. 39 ustawy Prawo zamówień publicznych Wykonawca badań: • Specjalistyczny Zespół Gruźlicy i Chorób Płuc ul. Niepodległości 44-48, 75-252 Koszalin Zdjęcia i materiały informacyjne: • • Specjalistyczny Zespół Gruźlicy i Chorób Płuc w Koszalinie Powiat Koszaliński Redakcja: • mgr Jadwiga Krężlewicz • mgr Karolina Kukieła Opracowanie naukowe: • prof. dr hab. n. med. Anna Maria Słowik - Gabryelska Korekta: • mgr Agnieszka Kryczyńska - Kierownik Projektu Raport realizowany w ramach projektu pn: „Zwalczamy nowotwory – program profilaktyki nowotworowej w powiecie koszalińskim” dofinansowanego w ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2009-2014 oraz budżetu Państwa. Program PL13 Ograniczanie społecznych nierówności w zdrowiu - Operator Programu Ministerstwo Zdrowia. Umowa nr 009/011/13/NMF/2015/00/2723/41 Budżet projektu wynosi 2 898 337,00 PLN, w tym 2 463 586,45 PLN ze środków Norweskiego Mechanizmu, co stanowi 85% poziomu dofinansowania oraz 434 750,55 PLN w formie współpracy przez Operatora Programu (Ministerstwo Zdrowia), co stanowi 15% wydatków. Spis treści 1. SŁOWO WSTĘPNE ................................................................................................ 7 2. WPROWADZENIE.................................................................................................. 9 3. DIAGNOZA PROBLEMU ZDROWOTNEGO................................................................ 11 4. STATYSTYKA W OBSZARZE NOWOTWORÓW UKŁADU ODDECHOWEGO................. 13 4.1. Zachorowalność ............................................................................................... 13 4.2. Polska na tle Europy.......................................................................................... 15 4.3. Umieralność...................................................................................................... 16 5. UZASADNIENIE POTRZEBY WDROŻENIA PROGRAMU........................................... 19 6. STRUKTURA LUDNOŚCI I CHARAKTERYSTYKA OBSZARU OBJĘTEGO PROGRAMEM ...................................................................................... 21 7. OPIS DZIAŁAŃ OBJĘTYCH PRZEDMIOTEM UMOWY............................................... 22 7.1. ALGORYTM POSTĘPOWANIA.............................................................................. 22 7.2. DZIAŁANIA PROMOCYJNE.................................................................................. 23 8. ANALIZA ZEBRANEGO MATERIAŁU BADAWCZEGO................................................ 27 8.1. Dane demograficzno-społeczne grupy badanej.................................................. 27 8.2. Czynniki ryzyka zachorowania na nowotwory płuc i oskrzeli............................. 31 9. WNIOSKI Z BADAŃ ANKIETOWYCH...................................................................... 42 10. ANALIZA PRZEPROWADZONYCH BADAŃ............................................................. 43 10.1. Dane demograficzno-społeczne grupy badanej................................................ 43 10.2. Czynniki ryzyka zachorowania na nowotwory płuc i oskrzeli........................... 47 11. WNIOSKI Z PRZEPROWADZONYCH BADAŃ......................................................... 62 12. SUGESTIE DZIAŁAŃ DLA INSTYTUCJI Z ZAKRESU OCHRONY ZDROWIA ............. 63 13. BIBLIOGRAFIA................................................................................................... 64 14. SPIS TABEL, RYSUNKÓW, WYKRESÓW............................................................... 65 15. ZAŁĄCZNIKI:...................................................................................................... 67 15.1. FORMULARZ ANKIETY I OŚWIADCZENIA......................................................... 67 15.2. PLAKAT INFORMACYJNO-PROMOCYJNY........................................................... 69 15.3. ULOTKA INFORMACYJNO-PROMOCYJNA.......................................................... 70 Źródło: Powiat Koszaliński W dniu konanie tu pn.: lińskim”. i płuc. 6 21 kwietnia 2016 r. podpisana została umowa ozn. IGN.273.3.1.2016 na wybadań profilaktycznych oraz wykonanie usług towarzyszących w ramach projek„Zwalczamy nowotwory - program profilaktyki nowotworowej w powiecie koszaCZĘŚĆ I: Badania profilaktyczne w kierunku wykrywania nowotworów oskrzeli Ze strony szpitala tj. z ramienia wykonawcy umowę podpisał Dyrektor Naczelny Specjalistycznego Zespołu Gruźlicy i Chorób Płuc - Robert Szank. Powiat reprezentowali Marian Hermanowicz - Starosta Koszaliński i Dariusz Kalinowski - Wicestarosta Koszaliński (Zamawiający). Przedmiotem zamówienia było wykonanie kompleksowych badań w celu wykrycia zmian nowotworowych oskrzeli i płuc. W ramach projektu zostało bezpłatnie przebadanych 1000 osób! będących mieszkańcami powiatu koszalińskiego ziemskiego, posiadających stałe miejsce zamieszkania na terenie administracyjnym powiatu koszalińskiego ziemskiego. Badania skierowane były do osób w wieku od 35 do 70 lat. Źródło: Powiat Koszaliński Powiat Koszaliński złożył wniosek o dofinansowanie projektu „Zwalczamy nowotwory – program profilaktyki nowotworowej w powiecie koszalińskim” w marcu 2014 r. Konkurs miał charakter ograniczony i był skierowany do wybranych 156 powiatów. W grudniu 2015 r. ogłoszono ostateczną listę projektów rekomendowanych do dofinansowania. Komitet dokonał rekomendacji do finansowania 24 projekty. Powiat Koszaliński z liczbą 57 pkt. zajął 10 miejsce! To ogromny sukces i nie lada wyzwanie. Tym bardziej, że założone cele projektu to zmniejszanie i zapobieganie zachorowalności na nowotwory złośliwe: płuc i oskrzeli, jelita grubego i odbytu oraz gruczołu krokowego, a także poprawa zdrowia publicznego oraz ograniczanie społecznych nierówności w zdrowiu. Otrzymane dofinansowanie w wysokości 2 898 337,00 PLN w tym: 2 463 586,45 PLN ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego, co stanowi 85% poziomu dofinansowania oraz 434 750,55 PLN w formie współpracy przez Operatora Programu (Ministerstwo Zdrowia), co stanowi 15% wydatków, w głównej mierze zostało przeznaczone na bezpłatne badania profilaktyczne i szeroki zasięg kampanii informacyjno-promocyjnych, dzięki którym mogliśmy do Państwa bezpośrednio dotrzeć i zaprosić do udziału w badaniach. Niniejszym raportem epidemiologicznym chcielibyśmy nie tylko realizować założone cele projektu, ale przede wszystkim na jeszcze większą skalę wpłynąć na promocję zachowań prozdrowotnych, promocję zdrowego trybu życia. Edukacja prozdrowotna, prowadząca do pozytywnych postaw mieszkańców naszego powiatu, warunkuje zmniejszenie zachorowań na nowotwory, a to priorytet naszych działań! Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli 1. SŁOWO WSTĘPNE 7 Raport epidemiologiczny powstał w oparciu o dokonanie oceny przeprowadzonych w ilości 15000 szt. badań ankietowych (dla osób w wieku 35-70 lat) z trzech zakresów nowotworów: płuc i oskrzeli, jelita grubego i odbytu oraz gruczołu krokowego. Raport zawiera w szczególności: opis populacji oraz zakres prowadzonych badań; opis sytuacji zdrowotnej populacji w powiecie, wynikającej z danych statystycznych i innych danych zastanych oraz określa sytuację w powiecie na tle województwa i kraju. Znajdziecie tu Państwo również informację o stanie zdrowia mieszkańców powiatu koszalińskiego, przyczyn sytuacji zdrowotnej badanej populacji. Ze zgromadzonych danych wyciągnięto wnioski i rekomendacje, a także sugestie działań dla instytucji z zakresu ochrony zdrowia. To niezwykle ważne, abyśmy wszyscy wiedzieli, że profilaktyka zdrowia ma ogromne znaczenie, nie tylko w zmniejszaniu zachorowań, ale i w przeciwdziałaniu nowotworom. Pragnę podziękować Mieszkańcom Powiatu Koszalińskiego, za zdrowe podejście do życia, za pomoc w realizacji raportu epidemiologicznego, za poświęcony czas i chęć udzielania informacji ankieterom. Wierzę, że całokształt działań przez nas podjętych przyczyni się do wzrostu świadomości, zdrowej i skutecznej profilaktyki nowotworowej Mieszkańców Powiatu Koszalińskiego. Życzę miłej lektury! Starosta Koszaliński Marian Hermanowicz FUNDUSZE EOG Pamiętajcie Państwo o profilaktyce, o regularnym badaniu zarówno wśród dzieci jak i dorosłych, tylko w ten sposób jesteśmy w stanie odpowiednio wcześnie wykryć jakiekolwiek zagrożenie w naszym organizmie, a co za tym idzie zwiększyć skuteczność leczenia, skrócić jego czas i uniknąć poważnego zagrożenia. 8 Jako Dyrektor Specjalistycznego Zespołu Gruźlicy i Chorób Płuc - Jednostki, której podstawę działalności stanowi opieka i leczenie schorzeń układu oddechowego na co dzień spotykam się z pacjentami i ich rodzinami, którym często do oczu zagląda ludzki strach. Wiem, co jest tego przyczyną - często ciężka choroba o podłożu nowotworowym. Ten strach uzasadniają obserwowane na bazie naszej placówki statystyki medyczne. Mając pełną świadomość rangi problemu z własnej potrzeby podejmujemy wiele inicjatyw, których mottem jest dobro pacjenta poprzez szeroko zakrojoną profilaktykę. Przystąpienie przez Specjalistyczny Zespół Gruźlicy i Chorób Płuc w Koszalinie do ogłoszonego przez powiat koszaliński przetargu na wykonanie badań profilaktycznych oraz usług towarzyszących w ramach projektu pn.: „Zwalczamy nowotwory - program profilaktyki nowotworowej w Powiecie Koszalińskim”, stanowiło dla nas naturalną potrzebę podjęcia działań w tym zakresie. Realizacja bezpłatnych, profilaktycznych badań jest odpowiedzią na codzienne problemy ludzi, którym pogarsza się stan zdrowia i stają w obliczu kilku lub kilkunastotygodniowych kolejek do lekarza specjalisty. Najważniejszym jest, iż mieszkańcy naszego powiatu zdali sobie sprawę, jak ważna jest profilaktyka i odpowiednio wczesne podjęcie walki o swoje zdrowie i życie. Jestem głęboko przekonany, że zaangażowanie i udział Pracowników Specjalistycznego Zespołu Gruźlicy i Chorób Płuc w projekcie dał naszym potencjalnym pacjentom cały szereg niekwestionowanych korzyści, takich jak m.in.: łatwość dostępu, szybkość reakcji na ewentualny problem zdrowotny oraz kompleksowość usług poprzez szerokie spektrum badań diagnostycznych. Dziękujemy za zaufanie, życzę miłej lektury! Dyrektor Naczelny Specjalistycznego Zespołu Gruźlicy i Chorób Płuc w Koszalinie Robert Szank Rak płuca jest największym problemem współczesnej onkologii. Jest on bowiem najczęstszym nowotworem złośliwym człowieka, o największej dynamice wzrostu zachorowalności i najgorszym rokowaniu. Umieralność jest tu prawie równa zachorowalności. Jest to skutkiem późnego wykrywania nowotworu, a współczesna medycyna nie dysponuje metodami wykrywania raka płuc w bardzo wczesnej/wyleczalnej fazie choroby. Przeważająca większość chorych już w momencie wykrycia raka kwalifikuje się do leczenia objawowego, które umożliwia przeżycie 3-6 miesięcy. Wybitny postęp leczenia onkologicznego nie dotyczy raka płuca. Mimo szerokiego reklamowania różnych bardzo nowoczesnych, rewelacyjnych metod terapii liczba wyleczonych w ciągu ostatnich 30 lat nie wzrosła, 5 lat przeżywa niespełna 10% leczonych. Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli 2. WPROWADZENIE 9 Pogląd ten uległ zmianie po stwierdzeniu licznych przypadków raka układu oddechowego u górników z kopalń rud uranowych w Joachimowie i Schneebergu. Zwrócono też uwagę na udział czynników zewnętrznych w karcinogenezie. Dalsze badania potwierdziły rakotwórcze działanie promieni jonizujących i licznych związków chemicznych oddziałujących na organizm po ekspozycji w środowisku pracy, warunkach domowych, konsumpcji skażonej żywności i wody (metale ciężkie, arsen, środki ochrony roślin), stosowania używek a zwłaszcza palenia tytoniu tak czynnego jak i biernego. FUNDUSZE EOG Tak niska skuteczność leczenia wynika nie tylko z późnego wykrywania nowotworu, ale głównie z powodu bardzo dużej różnorodności komórek guza, ich niskiej wrażliwości na leki cytostatyczne oraz ze złej kondycji psychofizycznej chorych. Dla zwiększenia skuteczności leczenia zapoczątkowane zostały badania materiału genetycznego jednego z podtypów raka płuca, celem wyselekcjonowania przypadków o większej wrażliwości na dobrane leki. Jednak heterogenność komórek nowotworowych nakazuje ostrożność w ocenie tej metody leczenia. Do degradacji stanu biologicznego dochodzi z powodu uszkodzeń wielu narządów w trakcie wieloletniego oddziaływania czynników szkodliwych, rak płuca rozwija się bowiem po 20-30 latach ekspozycji na czynniki toksyczne i rakotwórcze. Związek raka płuca z wieloletnią ekspozycją na czynniki toksyczne i rakotwórcze w środowisku życia i pracy jest dobrze udokumentowany tak badaniami epidemiologicznymi jak i eksperymentalnymi. Stwierdzono, że w miarę wzrostu skażenia powietrza i wody liczba chorych na raka ulega istotnemu zwiększeniu. W pierwszych latach 20-go wieku kwestionowano istnienie takiej choroby jak rak płuca. W rozwoju raka istotną rolę odgrywa kondycja fizyczna organizmu, w tym genetycznie uwarunkowany tok przemian metabolicznych oraz zdolność do inaktywowania czynników rakotwórczych i naprawy materiału genetycznego komórek organizmu. Kolejnym ważnym czynnikiem w rozwoju raka jest degradacja stanu biologicznego w wyniku wadliwego stylu życia z paleniem tytoniu, nadużywaniem alkoholu, kawy, mocnej herbaty, źle zbilansowaną dietą, stresami, przepracowaniem, małą aktywnością ruchową. Obniżenie kondycji biologicznej może też być skutkiem chorób wyniszczających, anemii, uszkodzenia wątroby, zaburzeniami stanu immunologicznego, zaburzeniami hormonalnymi czy stosowanymi lekami. Szczególną predyspozycję do rozwoju raka stanowią zmiany patologiczne w układzie oddechowym takie jak: przewlekłe infekcje, zmiany włókniste, pylice, a zwłaszcza przewlekła obturacyjna choroba płuc. U ponad 90% chorych na raka występuje przewlekłe zapalenie oskrzeli. 10 Palenie tytoniu często skojarzone z ekspozycją na inne czynniki rakotwórcze, jest jednym z najbardziej popularnych czynników zagrożenia. Stwierdzono, że zachorowalność na raka płuca jest proporcjonalna do konsumpcji papierosów, a w populacji chorych na raka płuca ponad 96% osób było nałogowymi palaczami papierosów. Z danych epidemiologicznych wynika, że w najbliższych trzydziestu latach liczba chorych na raka ulegnie podwojeniu. Aktualne możliwości walki z rakiem płuca zmuszają do eliminacji czynników zagrożenia tak ze środowiska zewnętrznego jak i życia osobistego, czyli do intensyfikacji działań profilaktycznych. Dowodem na skuteczność takich działań może być Szwecja w której, w latach pięćdziesiątych wprowadzono zakaz palenia tytoniu. Po dwudziestu latach obowiązywania tego zakazu, rak płuca był wyjątkową rzadkością. Profilaktyka winna dotyczyć działań systemowych dla ochrony powietrza i wody, humanizacji zakładów pracy oraz edukacji indywidualnej w zakresie unikania czynników zagrożenia w stylu życia, umiejętności stosowania środków ochrony w warunkach zawodowego narażenia na czynniki rakotwórcze, czy czynniki degradujące homeostazę ustroju. prof. dr hab. n. med. Anna Maria Słowik-Gabryelska Nowotwory stanowią plagę współczesnych czasów, a możliwość zachorowania na raka zależy przede wszystkim od naszych genów, wieku i trybu życia. Jednak wbrew rozpowszechnionym opiniom, tylko niewielka część spośród chorób nowotworowych rozwija się w wyniku dziedziczenia określonych predyspozycji. Przeważająca większość nowotworów jest efektem długotrwałego gromadzenia się uszkodzeń DNA. Wspólną zaś cechą charakterystyczną dla nowotworów jest występowanie niekontrolowanego rozprzestrzeniania się nieprawidłowych typów komórek. Namnażanie się komórek jest prawidłowym i zasadniczym procesem zachodzącym w ustroju; w większości tkanek i narządów zachodzi stała wymiana komórkowa, podczas której komórki stare i zużyte obumierają i zastępowane są nowymi. Natomiast w przypadku nowotworów, z powodów nie w pełni zrozumiałych, komórka ulega transformacji i traci kontrolę, właściwą komórkom normalnym, nad jej własnym funkcjonowaniem i namnażaniem się. Rak płuca to jeden z najsilniej rozpowszechnionych nowotworów złośliwych na świecie i jednocześnie najczęstsza nowotworowa przyczyna zgonów. W 2012 roku spowodował śmierć 1,6 mln osób. Polska należy do państw europejskich o najwyższym współczynniku umieralności z powodu raka płuca. Tak więc dynamika wzrostu liczby zachorowań na nowotwory złośliwe w Polsce jest znacznie większa od dynamiki wzrostu liczby ludności i należy do najwyższych w Europie. W 2010 roku zanotowano 22 tys. zgonów spowodowanych zachorowaniem na ten nowotwór. O ile wśród mężczyzn liczba zgonów spada, to wśród kobiet osiąga rekordy: ponad 6 tys. w roku 2010. Niestety wciąż około 30% dorosłych Polaków nałogowo pali tytoń. A to właśnie główny czynnik ryzyka w przypadku nowotworu złośliwego płuca: średnio blisko 35% wszystkich zgonów z powodu nowotworów można przypisać paleniu tytoniu. W naszym kraju, w roku 1963 zarejestrowano 34 500 zgonów, a w 1996 roku 78 600 zgonów z powodu nowotworów złośliwych. Ponadto, w połowie lat 90-tych zgłoszono ponad 108 000 nowych zachorowań (około 57 000 u mężczyzn i blisko 51 000 u kobiet), i co szczególnie niepokojące obniżył się średni wiek zachorowania. U mężczyzn w 1996 roku najczęściej rejestrowano zachorowania na nowotwory złośliwe płuca (29%), okrężnicy i odbytnicy (17.7%), żołądka (7%), gruczołu krokowego (5%), pęcherza moczowego (5%) i krtani (5%). U kobiet w tym samym roku najczęściej rejestrowano nowotwory złośliwe piersi (19%), okrężnicy i odbytnicy (11.2%), szyjki macicy (8%), płuca (8%), jajnika (6%) i trzonu macicy (6%). Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli 3. DIAGNOZA PROBLEMU ZDROWOTNEGO 11 1. wzrostu liczby ludności (30,7 mln w 1963 roku i 38,64 mln w 2001 roku); 2. zmian w strukturze wieku ludności polegających na zwiększeniu się liczebności grup wiekowych, w których zachorowalność jest szczególnie wysoka (6,5% ludności w wieku 65 i więcej lat w 1963 roku oraz 11,3% w 1996 roku). Od kilku lat tzw. „wiek nowotworowy” (tj. powyżej 40 lat u kobiet i powyżej 50 lat u mężczyzn) osiągają roczniki powojennego wyżu demograficznego. Liczba ludności Polski, w wieku 45-59/64 lata, która w roku 1995 wynosiła 7053 tys. wzrasta do ok. 9220 tys. w roku 2005. Skutkiem tego jest dalszy, bardzo szybki wzrost liczby zachorowań na nowotwory złośliwe ludności w wieku średnim. 3. niewystarczająco szybkich zmian we wciąż niekorzystnych postawach prozdrowotnych społeczeństwa (np. palenie tytoniu, alkohol, niewłaściwe żywienie) - mimo działań podjętych oraz ich pierwszych pozytywnych efektów. 4. powolnej, a co za tym idzie dalece niezadowalającej poprawie wczesnego rozpoznawania, a w związku z tym wyników leczenia w postaci przeżycia 5 lat bez objawów choroby nowotworowej. W Polsce średnia wyleczeń dla obu płci wynosi 30% (podczas gdy w krajach skandynawskich i niektórych zachodnioeuropejskich 40%, a w USA - 50%). FUNDUSZE EOG Przyrost liczby zachorowań i zgonów z powodu nowotworów złośliwych w Polsce wynika z czterech głównych przyczyn: Rak płuc zajmuje pierwsze miejsce pod względem zachorowalności i umieralności na nowotwory złośliwe na świecie. Charakteryzuje się wysoką śmiertelnością. Jest to najczęściej występujący nowotwór u mężczyzn i drugi pod względem zachorowalności u kobiet. Z danych Krajowego Rejestru Nowotworów za 2012 rok wynika, iż zachorowania na raka płuc stanowiły ponad 14% ze wszystkich 152 855 przypadków zachorowań na nowotwory złośliwe wśród polskich pacjentów. Ponad 80% wszystkich rozpoznanych nowotworów płuca należy do grupy niedrobnokomórkowych nowotworów płuc. Pozostałe, zdiagnozowane przypadki to nowotwory drobnokomórkowe – 17%. Inne, nieokreślone typy nowotworów płuc, łącznie z mięsakami i rakowiakami stanowią 3% przypadków. Niezależnie od statystyk ogólnych, niepokojący staje się fakt wzrostu zachorowalności na raka płuca wśród kobiet. Pomiędzy rokiem 2000 a 2010 zanotowano aż 50% wzrost. W ostatnich latach zauważono nieznaczny spadek procentowy kobiet codziennie palących papierosy (w 2000 roku było to 22,7%, w 2010 natomiast 20,5%), jednak w grupie urodzonej pomiędzy 1940 a 1960 rokiem, czyli grupie o największym ryzyku, ten odsetek jest znacznie wyższy i sięga nawet 50%. Zdaniem specjalistów kobiety uzależniają się szybciej i bardziej trwale. Częściej mówią o związku palenia ze stresem i trudniej jest im zerwać z nałogiem, nawet w obliczu zagrożenia chorobą. Jest też kwestia związana z wagą i dietą. Kobiety są na tym punkcie bardziej wyczulone od mężczyzn, a zerwaniu z nałogiem nierzadko towarzyszy przyrost wagi. W 2010 roku w wyniku zachorowania na nowotwór złośliwy płuca zmarło prawie 6,2 tys. kobiet. To ponad 2 tys. więcej zgonów niż w roku 2000. 12 Głównym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka płuc, stanowiącym 80%-90% wszystkich przyczyn, jest palenie papierosów, zarówno czynne (stanowiące 20-krotnie większe ryzyko niż u osób niepalących) jak i bierne np. dzieci i współmałżonkowie palaczy (narażenia są na 3 razy większe zagrożenie). Sięgając po tytoń, palacz wdycha smołę, radioaktywny polon, nikiel, cyjanowodór, formaldehyd, amoniak oraz tlenek węgla, który wchodząc w reakcję z hemoglobiną tworzy karboksyhemoglobinę i sprawia, że krew staje się gorzej natleniona. Inne substancje rakotwórcze z dymu papierosowego też mogą inicjować proces nowotworowy. Co więcej, trujące związki chemiczne odkładające się przez lata w organizmie, potęgują swoje działanie w czasie, stając się jeszcze bardziej szkodliwe i zwiększają ryzyko zachorowania na nowotwór. Dlatego właśnie nie warto palić i zezwalać na palenie w swoim towarzystwie. Na drugim miejscu klasyfikuje się kontakt z kancerogennymi substancjami chemicznymi i pierwiastkami promieniotwórczymi. Czynnikiem, który już w latach 80 ubiegłego stulecia zaczął być rozważany jako powodujący wzrost ryzyka zachorowania na raka płuc jest zanieczyszczenie środowiska, a przede wszystkim - powietrza. Inne czynniki, to czynniki zawodowe (narażenie na oddziaływanie szkodliwych substancji i związków chemicznych powstających między innymi przy produkcji koksu, gazyfikacji węgla, przetwarzaniu substancji zawierających ołów, beryl, chrom, nikiel, azbest, benzydyna, eter, smoła pogazowa czy węglowodory aromatyczne), czynniki środowiskowe (zanieczyszczenie powietrza spalinami) i uwarunkowania dziedziczne. Pozostałymi czynnikami ryzyka zachorowania na raka płuca są: uwarunkowania genetyczne, wiek i wcześniej przebyte nowotwory1. onkologia.org.pl/profilaktyka-nowotworowa 1 Z badań i analiz publikowanych przez Krajowy Rejestr Nowotworów wynika, że z ponad 12.7 miliona nowotworów zdiagnozowanych na świecie około 13% (1.6 miliona) stanowiły nowotwory płuca. 4.1 Zachorowalność Wykres 1. Częstość zachorowań na raka płuca w Polsce w 2013 roku Źródło: http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-oplucnej-pluca-c33-34/ Liczba zachorowań na nowotwory złośliwe płuc wynosiła w 2010 r. prawie 21 000 osób, z czego u mężczyzn prawie 15000 i ponad 6000 u kobiet. Ryzyko zachorowania na raka płuca jest około 3 razy większe u mężczyzn niż u kobiet, co uwidacznia tabela nr 1. Tabela 1. Zachorowalność na raka płuca w Polsce w latach 1980-2013 Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli 4. STATYSTYKA W OBSZARZE NOWOTWORÓW UKŁADU ODDECHOWEGO 13 Mężczyźni 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2013 Rok 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2013 Rok 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2013 Liczba Wsp. surowy Wsp. stand. 9041 11747 13832 16211 15750 15289 14819 14631 52,2 64,7 74,5 86,3 83,9 82,8 79,5 78,5 Kobiety Wsp. surowy 8,2 10,6 13,7 18,9 21,5 24,4 30,5 34,9 Obie płcie Wsp. surowy 29,6 37,0 42,3 51,7 51,8 52,7 54,2 56,0 49,3 61,0 67,9 74,8 67,4 60,2 52,3 48,1 Liczba 1503 2026 2677 3738 4268 4813 6052 6925 Liczba 10544 13773 16509 19949 20018 20102 20871 21556 Wsp. stand. 6,0 7,6 9,5 12,7 13,7 14,5 16,9 18,3 Wsp. stand. 24,7 30,6 34,8 39,4 36,6 33,9 32,1 31,0 Źródło: http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-oplucnej-pluca-c33-34/ FUNDUSZE EOG Rok Analizy dowodzą, że większość zachorowań na nowotwory złośliwe płuca występuje po 50 roku życia (96% zachorowań u mężczyzn i 95% zachorowań u kobiet), przy czym około 50% zachorowań u obu płci przypada na populację osób po 65 roku życia (wykres 2). Ryzyko zachorowania na raka płuca wzrasta z wiekiem, osiągając szczyt u mężczyzn w ósmej dekadzie życia, a u kobiet na przełomie szóstej i siódmej dekady życia (wykres 2). Wykres 2. Zachorowalność na raka płuca w Polsce w latach 2011-2013 w zależności od wieku Źródło: http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-oplucnej-pluca-c33-34/ 14 Zachorowalność na nowotwory złośliwe płuc u mężczyzn zwiększała się do początku lat 90, po czym rozpoczął się spadek zachorowalności. Natomiast zachorowalność wśród kobiet w tym okresie charakteryzowała się na stałym trendem wzrostowym (wykres 3). Wykres 3. Trendy zachorowalności na raka płuca w Polsce w latach 1980-2013 Źródło: http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-oplucnej-pluca-c33-34/ Trendy zachorowalności na nowotwory złośliwe płuc w grupach wiekowych powielają prawidłowości obserwowane w populacji generalnej. Zarówno w grupie mężczyzn w średnim wieku, jak i u starszych po okresie wzrostu, od początku XX wieku nastąpiło odwrócenie trendu i spadek zachorowalności. Natomiast u kobiet w obu analizowanych grupach (4564 lat i powyżej 65 lat) utrzymuje się stały wzrost zachorowalności, co przedstawia wykres nr 4. Źródło: http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-oplucnej-pluca-c33-34/ 4.2. Polska na tle Europy W 2010 roku w Polsce częstość zachorowań na nowotwory płuc była wyższa niż średnia dla krajów Unii Europejskiej u obu płci przedstawia to wykres nr 5. Wykres 5. Porównanie zachorowalności na raka płuca w Polsce i w krajach Unii Europejskiej Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli Wykres 4. Trendy zachorowalności na raka płuca w Polsce w latach 1980-2013 w grupach wiekowych, wśród kobiet i mężczyzn 15 Źródło: http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-oplucnej-pluca-c33-34/ na raka płuc FUNDUSZE EOG Z przedstawionego wykresu wynika, że w Polsce zachorowalność i oskrzeli jest ponad dwukrotnie wyższa niż w krajach Unii Europejskiej. 4.3. Umieralność Nowotwory złośliwe płuca powodują u mężczyzn około 31% zgonów, u kobiet 15% zgonów nowotworowych, wyprzedzając tym samym raka piersi co obrazuje wykres nr 6. Wykres 6. Częstość zgonów na raka płuca w Polsce w 2013 roku Źródło: http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-oplucnej-pluca-c33-34/ Tabela 2. Umieralność na raka płuca w Polsce w latach 1965-2013 16 Rok Liczba 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2013 3880 5623 7807 10146 12618 14539 15686 15984 16562 16204 16002 Rok 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2013 Rok 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 Liczba 812 1019 1367 1812 2205 2805 3350 4018 4953 6170 6653 Liczba 4692 6642 9174 11958 14823 17344 19036 20002 21515 22374 Mężczyźni Wsp. surowy 25,4 35,6 46,9 58,5 69,5 78,3 83,5 85,1 89,7 86,9 85,9 Kobiety Wsp. surowy 5,0 6,1 7,8 9,9 11,6 14,35 16,91 20,22 25,14 31,05 33,49 Obie płcie Wsp. surowy 14,9 20,4 26,8 33,6 39,8 45,5 49,3 51,8 56,4 58,1 Wsp. stand. 27,7 36,1 45,0 55,1 65,1 71,1 72,2 67,9 64,6 56,2 51,8 Wsp. stand. 4,4 4,8 5,8 7,2 8,2 9,93 11,27 12,5 14,27 16,34 16,68 Wsp. stand. 14,4 18,1 22,5 27,8 32,6 36,3 37,3 36 35,4 33,2 Źródło: http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-oplucnej-pluca-c33-34/ Wykres 7. Umieralność na raka płuca w Polsce w latach 2011-2013 w zależności od wieku Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli Większość zgonów z powodu nowotworów złośliwych płuca występuje po 50 roku życia (tylko 5% zgonów odnotowano w młodszym wieku), przy czym istotnym wydaje się fakt, że ponad 50% zgonów odnotowano po 65 roku życia. Najwięcej zgonów u mężczyzn notuje się w siódmej dekadzie życia, u kobiet na przełomie szóstej i siódmej dekady. Ryzyko zgonu z powodu tego nowotworu wzrasta wraz z wiekiem począwszy od piątej dekady życia i najwyższe wartości osiąga po 70 roku życia u mężczyzn i kobiet (wykres 7). Źródło: http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-oplucnej-pluca-c33-34/ W populacji mężczyzn wzrost umieralności utrzymywał się do początku lat 90-tych XX wieku, po czym nastąpił spadek współczynników umieralności. Wśród kobiet od ponad 4 dekad umieralność charakteryzuje się tendencją rosnącą (wykres 8). 17 Źródło: http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-oplucnej-pluca-c33-34/ Wśród mężczyzn w średnim wieku rosła umieralność z powodu nowotworów płuca do początku lat 90-tych XX wieku, po czym nastąpił spadek umieralności. Wśród starszych mężczyzn rosnący trend umieralności utrzymywał się dłużej. W populacji kobiet w obu grupach wiekowych utrzymuje się wzrost umieralności, szczególnie widoczny u najstarszych kobiet (po 65 roku życia) (wykres 9). FUNDUSZE EOG Wykres 8. Trendy umieralności na raka płuca w Polsce w latach 1965-2013 Wykres 9. Trendy umieralności na raka płuca w Polsce w latach 1965-2013 w wybranych grupach wieku Źródło: http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-oplucnej-pluca-c33-34/ 18 Objawy takie jak: kaszel, duszność, krwioplucie, zła tolerancja wysiłku lub ból w klatce piersiowej powinny zwrócić uwagę każdego z nas. Należy jednak pamiętać, że z podobnymi dolegliwościami może przebiegać wiele innych chorób i pojawienie się ich nie oznacza, że mamy nowotwór. Powinniśmy jednakże zgłosić się z nimi do lekarza. Możemy być pewni, że jeśli przedstawimy którąś z poniższych dolegliwości, zostaniemy potraktowani poważnie. Nie zapominajmy jednak, że wiele nowotworów nie daje żadnych wyraźnych objawów, zwłaszcza we wczesnym stadium choroby. Tak więc brak wymienionych objawów nie zwalnia nas z wykonywania badań profilaktycznych! Wiele badań profilaktycznych można wykonać bezpłatnie, uczestnicząc w licznych akcjach lub kampaniach promocji zdrowia, realizowanych w głównej mierze ze środków unijnych itp. Udział w takich przedsięwzięciach i badaniach jest niezmiernie ważny, ponieważ rak płuca we wczesnym stadium zaawansowania przebiega najczęściej bezobjawowo. Obecnie u ponad 85% osób obu płci nowotwór płuc i oskrzeli rozpoznano w późnym stopniu zaawansowania klinicznego, gdy istnieją już niewielkie szanse na skuteczne leczenie. W rezultacie około 95% spośród 20 tys. osób, u których rozpoznano ten nowotwór zbyt późno, ma niewielkie szanse na przeżycie. Dzięki wczesnemu badaniu, 85% przypadków nowotworów płuc i oskrzeli może być uwidoczniona w początkowym stadium rozwoju choroby, gdy zmiany są jeszcze niewielkie i wyleczalne. Jeśli odpowiednio wcześnie włączymy leczenie operacyjne, szanse na wyleczenie mogą wzrosnąć do 92%. W ostatnich badaniach przeprowadzonych przez światowe organizacje zdrowia wykazano, że u w grupie pacjentów z rakiem płuca wykrytym dzięki wykonywanym co roku badaniom tomografii komputerowej, wyleczalność wynosi 80%, bez względu na stadium zaawansowania choroby i sposób leczenia. Powszechnie wiadomo, że małe zmiany nowotworowe wykryte we wczesnym stadium choroby, łatwiej poddają się skutecznemu leczeniu niż te wykryte znacznie później. Prace innych badaczy wskazują na 90% a nawet większą wyleczalność zmian o małych rozmiarach, we wczesnym stadium zaawansowania choroby. Projekt pn.: „Zwalczamy nowotwory - program profilaktyki nowotworowej w powiecie koszalińskim”, jest odpowiedzią właśnie na takie potrzeby epidemiologiczne mieszkańców regionu, a jego założenia są zbieżne z celami Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych oraz Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020. Celem strategicznym jest wydłużenie życia Polaków w zdrowiu, poprawa jakości życia związanej ze zdrowiem oraz ograniczanie społecznych nierówności w zdrowiu. Można go osiągnąć poprzez realizację celów operacyjnych, zaś cele operacyjne określone w Narodowym Programie Zdrowia mają pomóc w dążeniu do osiągnięcia celu nadrzędnego: by Polacy żyli dłużej i w jak najlepszym zdrowiu. Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli Diagnoza - nowotwór dla większości ludzi brzmi jak wyrok śmierci i oznacza nieuleczalną, śmiertelną chorobę. Budzi ona tak silny lęk, że nawet wykonanie badania profilaktycznego dla wielu jest zadaniem ponad siły. Wolą iskrę nadziei, że dolegliwości, jakie odczuwają mają niegroźną przyczynę, łatwą do wyeliminowania, niż pewność jaką daje badanie, bo może się okazać, że przyczyną jest rak. Odsuwają w czasie decyzję o wykonaniu badania, często do czasu, gdy na skuteczne leczenie jest już za późno. Do innych usprawiedliwień należy znaczna odległość od ośrodków proponujących bezpłatne, bądź dofinansowywane akcje profilaktyczne. Paradoksalnie, powszechny strach przed nowotworami nie przekłada się na styl życia zmniejszający ryzyko zachorowania. Jak wytłumaczyć istnienie tak licznej rzeszy palaczy w obecnych czasach, gdy bezspornie udowodniono, że palenie tytoniu jest głównym powodem zgonów na raka płuc? 19 FUNDUSZE EOG 5. UZASADNIENIE POTRZEBY WDROŻENIA PROGRAMU Zdrowie społeczeństwa zależy od wielu czynników, ale najważniejsze z nich to postawy i zachowania składające się na styl życia. Nasze wybory dotyczące sposobu odżywiania, nadużywania alkoholu, palenia papierosów, zażywania narkotyków oraz niewielka aktywność fizyczna lub też jej brak - wpływają na to, jak często chorujemy i na co. Jeśli wybory te są niewłaściwe, zwiększają ryzyko przedwczesnych zgonów. Celem realizowanego projektu „Zwalczamy nowotwory - program profilaktyki nowotworowej w powiecie koszalińskim” jest również zmniejszanie problemów i trudności w dostępie do badań diagnostycznych w obrębie układu oddechowego wśród mieszkańców powiatu koszalińskiego w wieku od 35 do 70 roku życia. Cel ten jest zgodny z Programem PL 13 „Ograniczanie społecznych nierówności w zdrowiu”. Celem szczegółowym (zaplanowanym w zawartej umowie do zrealizowania do 31.01.2017 r.) jest zwiększenie dostępu opisanej powyżej populacji ludności do badań diagnostycznych w kierunku wczesnego wykrywania nowotworów płuc i oskrzeli oraz promocja zdrowia wśród mieszkańców powiatu koszalińskiego poprzez upowszechnianie zachowań prozdrowotnych. Cele te zostały osiągnięte. Realizowany program specjalną uwagę zwrócił na elementy związane z identyfikacją przyczyn nierówności w zdrowiu wynikających z uwarunkowań społeczno–ekonomicznych, a co za tym idzie ograniczanie społecznych nierówności w zdrowiu. Profilaktyka antynowotworowa, której elementem jest zakończony właśnie program oznacza działania wdrażane w życiu codziennym mające na celu zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka. Poprzez właściwe odżywianie i zdrowy styl życia można zapobiegać aż 80% chorób nowotworowych. Zrezygnujmy więc z palenia, próbujmy unikać stresów, z umiarem pracować, zażywać dużo ruchu oraz nie jeść więcej kalorii niż potrzeba. 20 Oczekiwane efekty: • przebadanie grupy 1000 osób w kierunku nowotworów płuc i oskrzeli, w tym w razie uzasadnionej medycznej konieczności wykonanie u 100 osób (z 1000 osób) tomografii komputerowej klatki piersiowej oraz przeprowadzenia u 100 osób (z 1000 osób) badań bronchoskopii, • analiza przeprowadzonych przez Powiat Koszaliński badań ankietowych dla grupy 7500 osób w wieku 35 - 70 rok życia w kierunku wczesnego wykrywania nowotworów płuc i oskrzeli, • podniesienie stanu wiedzy, świadomości zdrowotnej i edukacja w zakresie czynników ryzyka nowotworów płuc i oskrzeli wśród mieszkańców powiatu koszalińskiego podczas pikników informacyjno - promocyjnych i spotkań z mieszkańcami na terenie gmin powiatu koszalińskiego. Powiat Koszaliński położony jest w północno-wschodniej części województwa zachodniopomorskiego. Liczy 64205 mieszkańców, gdzie 31 945 stanowią mężczyźni natomiast kobiety 32 260. Jego ogólna powierzchnia wynosi 1669 km², z czego 34,1% zajmują grunty orne, 42,8% lasy i tereny leśne, a 23,1% pozostałe grunty. W skład powiatu wchodzi osiem gmin: Bobolice, Polanów, Mielno i Sianów o statusie miejsko – wiejskim, a także Będzino, Biesiekierz, Manowo i Świeszyno o statusie wiejskim. Otaczają one miasto Koszalin, będące swoistym centrum administracyjnym, handlowym, naukowym i kulturalnym dla tej części Pomorza Środkowego. Ogółem w powiecie koszalińskim, nie licząc Koszalina, który ma status samodzielnego powiatu grodzkiego, znajduje się 322 miejscowości. Największą pod względem zaludnienia wśród gmin powiatu koszalińskiego jest gmina miejsko-wiejska Sianów, najmniejsza zaś jest gmina miejsko - wiejska Mielno. W powiecie koszalińskim występuje przewaga ludności wiejskiej nad miejską i wynosi 78%2. Rysunek 1. Mapa powiatu koszalińskiego Gmina Liczba mieszkańców ogółem Sianów Bobolice Polanów Będzino Świeszyno Manowo Biesiekierz Mielno 13 727 9 301 8 886 8 560 6 888 6 836 6 629 4 982 Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli 6. STRUKTURA LUDNOŚCI I CHARAKTERYSTYKA OBSZARU OBJĘTEGO PROGRAMEM 21 Informacje pochodzą ze strony internetowej www.powiat.koszalin.pl 2 FUNDUSZE EOG Źródło: Powiat Koszaliński 7. OPIS DZIAŁAŃ OBJĘTYCH PRZEDMIOTEM UMOWY Wykonawca badań profilaktycznych analizę badania ankietowego rozpoczął od przybliżenia charakterystyki badanych. Respondentami projektu „Zwalczamy nowotwory - program profilaktyki nowotworowej w powiecie koszalińskim” były osoby dorosłe, zamieszkujące powiat koszaliński, w wieku 35-70 lat. Osoby te zostały zakwalifikowane do badań diagnostycznych na podstawie wypełnionych ankiet, zawierających dane osobowe, kontaktowe, zgodę na ich przetwarzanie, a co najważniejsze opisujące - wskazujące problem, z jakim boryka się respondent. 7.1. Algorytm postępowania Badaniu ankietowemu poddano 7500 osób. Spośród nich do dalszych badań diagnostycznych wytypowano 1000 pacjentów, u których wystąpił co najmniej jeden z następujących przypadków: • osoba paliła tytoń ponad 20 lat; • osoba jest/była długotrwale narażona na bierne wdychanie dymu tytoniowego; • osoba jest/była narażona na długotrwałą ekspozycję negatywnych czynników zewnętrznych związanych ze szkodliwymi warunkami pracy oraz warunkami bytowymi (np. narażenie na oddziaływanie azbestu); • osoba jest dotknięta otyłością; • osoba nadużywa alkoholu; • osoba pochodzi z obszarów wiejskich. 22 Po weryfikacji dostarczonych ankiet rejestratorka medyczna telefonicznie zapraszała każdą z wybranych osób na indywidualnie umówiony i potwierdzony termin pierwszej wstępnej wizyty lekarskiej. Podczas każdej takiej wizyty lekarz przeprowadzał wywiad lekarski i badanie fizykalne, następnie kierował na: • badania laboratoryjne: morfologia, gazometria, LDH, kwas moczowy, kreatynina, aminotransferazy, jonogram, enolaza neuroswoista, białko CRP, • badanie smokolizerem, urządzeniem wskazującym poziom tlenku węgla w wydychanym powietrzu, • badania diagnostyki obrazowej, tj. RTG klatki piersiowej, PA + boczne, • badanie plwociny w kierunku komórek nowotworowych: cytologia, histopatologia, • badanie spirometryczne określające wydolność oddechową płuc i oskrzeli, • indywidualne szkolenie edukacyjne z zakresu profilaktyki chorób odtytoniowych wraz z przekazaniem pacjentowi materiałów szkoleniowo – edukacyjnych. Dodatkowo program przewidywał dla 100 osób (z grupy 1000) w razie uzasadnionej medycznej konieczności wykonanie tomografii komputerowej klatki piersiowej. Warto w tym miejscu nadmienić, iż czas oczekiwania na badanie tomografii komputerowej klatki piersiowej wynosił średnio do 7 dni. Ponadto również dla 100 osób (z grupy 1000) w razie uzasadnionej medycznej konieczności wykonania badania bronchoskopii z ewentualnym pobraniem wycinka i badaniem histopatologicznym. Kolejnym etapem działań była specjalistyczna lekarska konsultacja podsumowująca. Wizytę również umawiała rejestratorka medyczna telefonicznie, uwzględniając w miarę możliwości preferencje czasowe danej osoby. Podczas tej wizyty lekarz specjalista chorób płuc omawiał z pacjentem wyniki przeprowadzonych badań diagnostycznych. W sytuacji, gdy u danej osoby stwierdzał jakiekolwiek anomalie zdrowotne, przedstawiał swoje zalecenia medyczne i/lub przekazywał je w formie pisemnej do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, który opiekuje się pacjentem na co dzień. W uzasadnionych medycznie przypadkach, w których anomalie zdrowotne dotyczyły nieprawidłowych wyników w obrębie układu oddechowego – pacjentowi umawiano wizytę w poradni pulmonologicznej (prosząc uprzednio o dostarczenie skierowania od lekarza pierwszego kontaktu, zgodnie z zasadami obowiązującymi w Ambulatoryjnej Opiece Specjalistycznej). 7.2. Działania promocyjne W ramach działań promocyjnych podnoszących świadomość zdrowotną odbyło się jedno szkolenie dla lekarzy i pielęgniarek Podstawowej Opieki Zdrowotnej oraz 4 wydarzenia kulturalne i 6 akcji informacyjnych z konsultacjami medycznymi. Szkolenie dla lekarzy Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli Natomiast w przypadku, gdy u pacjenta doszło do wykrycia nowotworu, do obowiązku lekarza należało: – ocenić stan kliniczny zaawansowania nowotworu, – poinformować o tym fakcie pacjenta oraz przedstawić możliwości leczenia, – wskazać ośrodki, w których takie leczenie może być przeprowadzone i ewentualnie na wniosek samego pacjenta przekazać zgromadzoną kompletną dokumentację medyczną dotyczącą pacjenta do ośrodka, w którym pacjent podejmie dalsze leczenie, – poinformować za zgodą pacjenta jego lekarza rodzinnego o wyniku badania. 23 Źródło: SZGiCHP Koszalin W związku z realizacją projektu „Zwalczamy nowotwory - program profilaktyki nowotworowej w powiecie koszalińskim” Specjalistyczny Zespół Gruźlicy i Chorób Płuc jako wykonawca badań zorganizował 30 czerwca 2016 r. w sali konferencyjnej Clubu 2 CV w Koszalinie szkolenie medyczne. Kluczowym elementem szkolenia był wykład pt. „System profilaktyki i ochrony zdrowia w zakresie nowotworów płuc i oskrzela”, który poprowadziła prof. dr hab. n. med. Anna Maria Słowik-Gabryelska. Drugą część szkolenia poprowadziły koordynatorki projektu z ramienia wykonawcy: mgr Jadwiga Krężlewicz i mgr Karolina Kukieła. Koordynatorki przedstawiły algorytm postępowania dotyczącego zarówno osób, które poddały się tylko badaniu ankietowemu, jak też realizacji badań dla osób spełniających kryteria kwalifikacyjne do uczestnictwa w projekcie. Spotkanie zakończyła dyskusja oraz seria pytań i odpowiedzi poświęcona problematyce profilaktyki antynowotworowej w zakresie nowotworów układu oddechowego. FUNDUSZE EOG Adresatami szkolenia byli lekarze rodzinni i pielęgniarki środowiskowo–rodzinne pracujące w ośrodkach Podstawowej Opieki Zdrowotnej poszczególnych gmin powiatu koszalińskiego oraz rejestratorki medyczne. Zaproszone osoby były niezwykle ważnym ogniwem w całym projekcie. Informacja uzyskana od lekarza lub pielęgniarki rodzinnej miała być inspiracją i powodem do skorzystania z bezpłatnych badań profilaktycznych osób, które z różnych względów, miały obawy przed nimi. Ponadto zachęcenie mieszkańców do skorzystania z badań oferowanych w programie zapewne okazało się pomocne w pracy ośrodków zdrowia znacznie oddalonych od większych miast naszego regionu, ponieważ w krótkim czasie wykonywaliśmy bardzo szerokie spektrum badań. Wydarzenia kulturalne w ramach promocji zdrowia W ramach realizacji projektu „Zwalczamy nowotwory - program profilaktyki nowotworowej w powiecie koszalińskim” pielęgniarki i lekarze Specjalistycznego Zespołu Gruźlicy i Chorób Płuc uczestniczyli w przedsięwzięciach informacyjnych. Wydarzenia te cieszyły się dużym zainteresowaniem, a ponieważ odbywały się w dni wolne od pracy, odwiedzający wybierali się na nie świadomie i poświęcali czas i uwagę, aby zapoznać się z ofertą programu. Każdej chętnej osobie panie pielęgniarki: Agnieszka Goch – Budna, Danuta Ibek, Agnieszka Wojtkowska i Katarzyna Sikorska wykonywały badanie spirometryczne oraz badanie smokolizerem. Wyniki tych badań na miejscu mogły być skonsultowane z lekarzami specjalistami w dziedzinie chorób płuc: Agatą Obuchowską–Wojtyniak, Małgorzatą Kałużną, Lidią Sławińską. Wydarzenia, w których uczestniczyliśmy odbywały się w następujących terminach i miejscach: 19.06.2016 r., Sarbinowo (gmina Mielno) „Naukowy festyn rodzinny - Sarbinowska Akademia Energii Odnawialnej” 24 02.07.2016 r., Manowo (gmina Manowo) „Rodzinny festyn integracyjny” 03.09.2016 r., Biesiekierz (gmina Biesiekierz) „Dożynki gminne” Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli 27.08.2017 r., Ratajki (gmina Sianów) „Dożynki gminne” 25 Źródło: SZGiCHP Koszalin Podczas wyżej wymienionych imprez zarówno lekarze jak i pielęgniarki prowadziły indywidualne szkolenia w zakresie profilaktyki chorób odtytoniowych oraz nowotworów płuc i oskrzeli. Zachęcały jednocześnie do wypełnienia ankiety i korzystania z możliwości wzięcia udziału i wykonania badań w programie. Udział naszego Zespołu w projekcie „Zwalczamy nowotwory - program profilaktyki nowotworowej w powiecie koszalińskim” obejmował również uczestnictwo w akcjach informacyjnych wraz z konsultacjami medycznymi. W związku z powyższym odwiedziliśmy mieszkańców następujących miejscowości: 16.11.2016 17.11.2016 22.11.2016 23.11.2016 01.12.2016 r. r. r. r. r. - Iwięcino Nacław Skibno Rzeczyca Wielka Kraśnik Koszaliński FUNDUSZE EOG Akcje informacyjne z konsultacjami medycznymi 08.12.2016 r. - Parnowo Źródło: Powiat koszaliński 26 Spotkania z mieszkańcami owocowały za każdym razem nowymi deklaracjami przystąpienia do projektu. W spotkaniach tych uczestniczyli lekarze SZGiChP: prof. dr hab. n. med. Anna Maria Słowik–Gabryelska, dr Agata Obuchowska–Wojtyniak, dr Wacław Przychodzeń, koordynatorzy realizowanej umowy: Jadwiga Krężlewicz i Karolina Kukieła też przedstawiciele Biura Projektu: Agnieszka Kryczyńska - Kierownik Projektu i Joanna Lipska - Asystentka Kierownika Projektu. W trakcie tych spotkań w ramach edukacji zdrowotnej omawiano szerokie spektrum korzyści wynikających z wdrażania zachowań prozdrowotnych, m.in. mówiono o korzyściach wynikających z zaprzestania palenia oraz możliwych sposobach leczenia uzależnienia od nikotyny jako jednego z głównych czynników ryzyka. Ponadto na każdym ze spotkań wszystkim osobom chętnym wykonywane były badania smokolizerem oraz przekazywane materiały informacyjno – edukacyjne. Ponieważ nie zawsze akces udziału w programie był impulsem chwili – jako wykonawcy przypominaliśmy o możliwości kontaktu telefonicznego. Niektórzy po prostu chcieli np. zachęcić rodziny lub znajomych bądź też zorganizować wzajemną pomoc w postaci wspólnego transportu. Tym sposobem okazało się, że programowi towarzyszy także dodatkowa wartość, jaką stanowi integracja lokalnej społeczności. Grupa badana składała się z 7500 osób w przedziale wiekowym od 35 do 70 roku życia, będących mieszkańcami powiatu koszalińskiego. 8.1. Dane demograficzno-społeczne grupy badanej Płeć badanych Liczniejszą grupę ankietowanych stanowiły kobiety. Jest to zbieżne z wynikami badań TNS OBOP, które dowodzą, iż kobiety bardziej troszczą się o zdrowie i kondycję fizyczną swoją i pozostałych członków rodziny. W badaniu wzięło udział 4213 kobiet (56%) oraz 3287 mężczyzn (44%). Wykres 10. Płeć badanych respondentów 44% KOBIETY 56% MĘŻCZYŹNI Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli 8. ANALIZA ZEBRANEGO MATERIAŁU BADAWCZEGO 27 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań FUNDUSZE EOG Wiek badanych Największa liczbę badanych stanowiły osoby w przedziale wieku 46-56 (3115 osób 42%), następnie osoby w przedziale wieku 57-70 (2509 osób - 33%). Najmłodsza grupa respondentów stanowiła zarazem najmniej liczną (1876 - 25%). Wykres 11. Wiek badanych respondentów z powiatu koszalińskiego 25% 33% 35-45 46-56 57-70 42% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań 28 Wykres 12. Wiek badanych respondentów z uwzględnieniem płci 2000 1802 1800 1600 1400 1200 1313 1146 12631246 1000 800 KOBIETY 730 MĘŻCZYŹNI 600 400 200 0 35-45 46-56 57-70 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań W każdym przedziale wiekowym dominującą grupą badanych były kobiety. Najmniejsze zróżnicowanie ilości kobiet i mężczyzn występowało w przedziale wieku 57-70. Miejsce zamieszkania W badaniu wzięło udział 3499 mieszkańców wsi (53%) i 4001 mieszkańców miast (47%). MIASTO 47% WIEŚ 53% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Struktura wykształcenia respondentów Osoby biorące udział w badaniu były zróżnicowane pod względem wykształcenia. Według podziału na wykształcenie podstawowe, średnie oraz wyższe największa liczba osób posiadała wykształcenie zawodowe (3772 osoby). Wykształcenie wyższe deklarowało 774 osoby. Co czwarty badany podawał wykształcenie średnie (1882 osoby). Wykształcenie podstawowe wskazały 1072 osoby. Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli Wykres 13. Miejsce zamieszkania respondentów z terenu powiatu koszalińskiego 29 Wykres 14. Struktura wykształcenia respondentów 11% 14% PODSTAWOWE 25% ZAWODOWE ŚREDNIE WYŻSZE Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Status na rynku pracy Znaczącą grupę respondentów stanowiły osoby aktywne zawodowo (6289 osoby). Pozostałe grupy należą do zdecydowanej mniejszości. W badaniu wzięło 681 osób bezrobotnych, 447 osób pozostających na emeryturach oraz 143 osoby będące na rencie. FUNDUSZE EOG 50% Wykres 15. Status badanych respondentów na rynku pracy 2% 6% 9% AKTYWNY ZAWODOWO BEZROBOTNY RENCISTA/KA EMERYT/KA 83% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Dochód w rodzinie w przedziale na osobę 30 Charakteryzując respondentów pod względem dochodów przypadających na jedną osobę w rodzinie możemy wyodrębnić najliczniejszą grupę 3052 osób, które stanowiły 41% ogólnej liczby respondentów. Ich miesięczny dochód kształtuje się na poziomie od 1000 do 1300 złotych. Drugą co do wielkości grupą były osoby, których dochód miesięczny wynosi od 500 do 800 złotych (2607 osoby). 1567 badanych to osoby deklarujące dochód powyżej 1500 złotych. Najmniejszą grupę stanowią respondenci (274 osoby) z najniższym dochodem. Wykres 16. Dochód w rodzinie badanych respondentów w przedziale na osobę 3% 21% 35% 200-500 PLN 500-800 PLN 1000-1300 PLN POWYŻEJ 1500 PLN 41% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Czynne palenie papierosów Palenie papierosów jest jednym z głównych czynników zachorowania na nowotwory płuc i oskrzeli. Badani mieszkańcy powiatu koszalińskiego w zdecydowanej większości deklarowali, że nie palą papierosów (5165 osób). Jednakże niepokojący pozostaje fakt, że ponad 30% badanych pozostaje pod wpływem nałogu (2335 osób). Wykres 17. Czynne palenie papierosów wśród grupy badanych respondentów 31% TAK NIE 69% Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli 8.2. Czynniki ryzyka zachorowania na nowotwory płuc i oskrzeli 31 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Poniższa rycina przedstawia czas narażenia na dym papierosowy. W zestawieniu ujęto zarówno obecnych, aktualnych palaczy jak i osoby palące w przeszłości. Wykres 18. Okres palenia w latach wśród grupy palących respondentów 32% ↓ 20 LAT ↑ 20 LAT Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Większość badanych (1668 osób) paliło papierosy ponad 20 lat. Poniżej 20 lat paliło papierosy 783 respondentów. FUNDUSZE EOG 68% Wykres 19. Czynne palenie papierosów z podziałem na płeć i wiek 600 480 500 516 437 400 300 299 338 265 KOBIETY MĘŻCZYŹNI 200 100 0 35-45 46-56 57-70 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Wśród badanych, palących mieszkańców powiatu koszalińskiego przeważają mężczyźni (1218 osób). Kobiety stanowią 48% palących papierosy (1117 osób). Tylko w najmłodszej grupie wiekowej liczba mężczyzn palących jest mniejsza niż kobiet. W pozostałych przedziałach wiekowych dominują mężczyźni. 32 Bierne palenie Palenie bierne polega na wdychaniu dymu tytoniowego wydobywającego się z papierosów palonych przez innych. Nie rzadko pozostaje on niezauważony i może przetrwać w powietrzu do 2.5 godzin. Następstwa biernego palenia mogą być w jednakowym stopniu szkodliwe jak palenie czynne i wyjątkowo niebezpieczne dla osób niepalących. Wykres 20. Bierne palenie papierosów wśród grupy badanych respondentów 24% TAK NIE 76% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań W grupie badanych narażonych na bierne palenie jest 1778 osób. Liczniejszą grupę narażonych na bierne palenie stanowią kobiety (978 osób) i mają przewagę liczebną nad mężczyznami w dwóch pierwszych przedziałach wiekowych. W przedziale wieku 57-70 zauważa się nieznaczną przewagę mężczyzn narażonych na ten czynnik chorobotwórczy. 450 405 400 330 350 300 306 310 267 250 200 150 KOBIETY 153 MĘŻCZYŹNI 100 50 0 35-45 46-56 57-70 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Narażenie w miejscu pracy na oddziaływanie negatywnych czynników zewnętrznych Osoby pracujące w określonych branżach (np. praca w budownictwie lub przemyśle chemicznym) pozostają w grupie podwyższonego ryzyka zachorowania na nowotwory płuc i oskrzeli. Narażenie na działanie azbestu, radonu, uranu, niklu, arsenu, cynku, chromu, ołowiu, węglowodorów policyklicznych może zwiększać ryzyko zachorowania na nowotwory płuc i oskrzela. Ryzyko zachorowania jest proporcjonalne do długości lat narażenia na te substancje. Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli Wykres 21. Bierne palenie papierosów w grupie badanych respondentów z podziałem na płeć i wiek 33 Wykres 22. Narażenie badanych respondentów na oddziaływanie azbestu w miejscu pracy 4% TAK 96% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań FUNDUSZE EOG NIE Wykres 23. Styczność ze szkodliwymi substancjami badanych respondentów w ich miejscu pracy 2% TAK NIE 98% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań 34 W miejscu pracy narażonych na długotrwałe oddziaływanie azbestu są 292 osoby badane, co stanowi 4% całej grupy badanej. Połowę mniej bo 2% badanych (133 osoby/7500) narażonych jest na styczność lub wykorzystywanie substancji chemicznych tj. azbest, radon, zw. chemiczne (uran, nikiel, arsen, cynk, chrom, ołów, węglowodory policykliczne). Zarówno respondenci z jednej i drugiej grupy narażonych to w większości mieszkańcy wsi. Wykres 24. Narażenie respondentów na azbest w miejscu pracy z uwzględnieniem ich miejsca zamieszkania 42% WIEŚ MIASTO 58% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań 33% WIEŚ MIASTO 67% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Nadużywanie alkoholu Według badań Krajowego Rejestru Nowotworów alkohol również może być przyczyną powstawania nowotworów. Z punktu widzenia profilaktyki nowotworowej nie istnieje bezpieczna ilość alkoholu. Badania naukowe dowodzą, że nie rodzaj, ale ilość spożytego alkoholu przyczynia się do zwiększenia ryzyka zachorowania na raka. Nie należy jednak lekceważyć skutków spożywania nawet niedużych ilości alkoholu, gdyż zależą one m. in. od wieku, diety oraz płci. Gorzej z alkoholem radzi sobie organizm kobiety niż organizm mężczyzny. Wynika to z różnicy w ilości gromadzonej w ciele wody. Kobieta po spożyciu analogicznej ilość alkoholu ma znacznie wyższe stężenie alkoholu we krwi niż mężczyzna o podobnej masie3. Do nadużywania alkoholu przyznaje się 360 respondentów co stanowi 5% całej grupy badanej. Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli Wykres 25. Styczność badanych respondentów ze szkodliwymi substancjami w miejscu pracy z uwzględnieniem ich miejsca zamieszkania 35 Wykres 26. Nadużywanie alkoholu wśród grupy badanych respondentów 5% TAK 95% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań http://onkologia.org.pl/alkohol 3 FUNDUSZE EOG NIE Otyłość Nadmierna masa ciała kojarzy się zazwyczaj z chorobami kardiologicznymi i cukrzycą typu II, tymczasem otyłość jest drugim po paleniu tytoniu czynnikiem ryzyka rozwoju nowotworów. W badanej grupie ankietowanych na tę przypadłość cierpi 2249 osób, z czego 1293 to kobiety a 956 mężczyźni. Wykres 27. Otyłość wśród grupy badanych respondentów 30% TAK NIE 70% 36 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Choroby pulmonologiczne Przewlekłe choroby trwające latami mogą zwiększać ryzyko wystąpienia nowotworów płuc i oskrzeli. Na przewlekłe zapalenie oskrzeli choruje największa ilość respondentów - 310 osób. Przewlekłe zapalenie oskrzeli to wbrew pozorom dość niebezpieczna choroba dolnych dróg oddechowych, której objawy są podobne do przeziębienia, ale kaszel jest wyjątkowo uciążliwy. Drugą co do częstotliwości występowania chorobą jest astma; cierpi na nią 237 badanych osób. Astma oskrzelowa to stan chorobowy zazwyczaj ostro (napadowo) występującej duszności typu wydechowego. Jest często występującą chorobą dróg oddechowych. Astmę oskrzelową powoduje szereg czynników, które dzielimy na genetyczne i środowiskowe. Rozedma płuc występuje u 76 ankietowanych. Rozedma płuc to choroba, która polega na nieprawidłowym powiększeniu pęcherzyków płucnych. Stan ten powoduje, że pęcherzyki tracą swoją elastyczność i pękają. Pęcherzyki przez to, że wypełniają się powietrzem sprawiają, że utrudnione jest krążenie w płucach, serce zostaje znacznie obciążone co skutkuje nawet jego niewydolnością. Wśród respondentów 59 osób choruje na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POCHP) i tyle samo osób tj. 59 choruje na rozstrzenie oskrzeli. POChP czyli przewlekła obturacyjna choroba płuc to zespół chorobowy charakteryzujący się postępującym i niecałkowicie odwracalnym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Tajemniczym wyrazem w nazwie choroby jest obturacja, któ- Natomiast istotą rozstrzeni oskrzeli są balonowate lub cylindryczne odcinkowe rozszerzenia ich światła na skutek wrodzonego osłabienia sprężystości ściany lub w następstwie przewlekłych zapaleń oskrzeli. Przez dłuższy czas dana osoba może nawet nie wiedzieć, że ma tego typu zmiany, gdyż mogą one nie dawać żadnych objawów. Wykrycie ich obecności może być przypadkowe, podczas wykonywania specjalistycznych badań z innych powodów, np. przy bronchografii, tj. kontrastowym badaniu radiologicznym światła drzewa oskrzelowego. Wykres 28. Występowanie chorób pulmonologicznych wśród grupy badanych respondentów ROZSTRZENIE OSKRZELI 7441 59 POCHP 7441 59 PRZEWLEKŁE ZAPALENIE OSKRZELI 7190 310 ASTMA 7263 237 ROZEDMA PŁUC TAK 7424 76 0 NIE Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli ra polega na zwężeniu dróg oddechowych, co utrudnia przepływ powietrza przez płuca. Osoba, która doświadcza obturacji oskrzeli, odczuwa duszność, ucisk w klatce piersiowej i często słyszy własny świszczący oddech4. 37 2000 4000 6000 8000 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań www.medonet.pl/zdrowie/zdrowie-dla-kazdego,pochp---objawy--leczenie,artykul,1695059.html 4 FUNDUSZE EOG Wykres 29. Zależność między występowaniem chorób pulmonologicznych a wiekiem badanych respondentów Stwierdzono zależność między wiekiem, a podatnością zapadania na choroby pulmonologiczne. Najstarsza grupa osób badanych zdecydowanie częściej choruje na schorzenia pulmonologiczne. W pozostałych grupach wiekowych zapadalność na choroby pulmonologiczne jest niższa i pozostaje na zbliżonym poziomie. Wynika to z faktu, że wraz w wiekiem zmniejsza się odporność immunologiczna oraz tolerancja wysiłku. Wykres 30. Zależność występowania chorób pulmonologicznych od palenia papierosów 1 ROZSTRZENIE OSKRZELI 0,3 3,2 POCHP PRZEWLEKŁE ZAPALENIE OSKRZELI 0,6 6,2 3,4 PALĄCE NIEPALĄCE 5,2 ASTMA 2,2 2,2 ROZEDMA PŁUC 0% 0,5 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań 38 Potwierdzeniem faktu szkodliwości dla organizmu palenia papierosów jest wyraźna zależność pomiędzy występowaniem chorób pulmonologicznych, a paleniem papierosów, którą stwierdzono wśr ód grupy badanych respondentów. Choroby pulmonologiczne zdecydowanie częściej dotykają osoby palące. Wykres 31. Występowanie alergii wśród grupy badanych respondentów 10% 26% TAK NIE NIE WIEM 64% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Większość mieszkańców powiatu koszalińskiego (64%) deklaruje, że nie choruje na alergię (4793 osoby). Natomiast ponad 1/4 respondentów nie potrafiła jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie (1919 osób). Najmniejsza część badanych (788 osób) wskazała, iż cierpi na alergię. Ankietowani nie wskazywali na rodzaj tego schorzenia. Wykres 32. Występowanie nowotworów w rodzinie badanych mieszkańców powiatu koszalińskiego 0% 17% TAK NIE NIE WIEM 83% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Respondenci odpowiadali na pytanie czy w ich rodzinie występowały nowotwory, a jeżeli tak to jakie (wykresy 32-33). Zdecydowana większość ankietowanych (6212 osób) udzieliła przeczącej odpowiedzi. Marginalna liczba badanych (6 osób) nie posiadała wiedzy na ten temat. Nowotwory w rodzinie występują u 1282 osób. Respondenci którzy odpowiedzieli twierdząco doprecyzowując pytanie wskazywali najczęściej na nowotwór płuca (482 przypadki), piersi (187 przypadki) i wątroby (92 przypadki). Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli Narażenie genetyczne Jak podaje Krajowy Rejestr Nowotworów u około 5-10% przypadków zachorowań na nowotwory stwierdza się dziedzicznie uwarunkowaną predyspozycję. W takim przypadku rozwój choroby zależy w głównej mierze od wadliwej informacji zapisanej w kodzie genetycznym, która jest przekazywana z pokolenia na pokolenie poprzez zmutowany gen. 39 Wykres 33. Najczęściej występujące nowotwory w rodzinie (do 10 przypadków) 600 500 482 400 300 187 200 92 68 57 51 51 44 40 32 27 25 23 22 18 11 11 11 10 10 100 PĘCHERZ JAJNIKI FUNDUSZE EOG Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ODBYT SKÓRA MACICA MÓZG CZERNIAK KOŚCI NEREKI BIAŁACZKA NARZ.RODNE KRTAŃ TRZUSTKA PROSTATA JELITO GRUBE JELITA ŻOŁĄDEK WĄTROBA PIERŚ PŁUCO 0 Wykres 34. Najczęściej występujące nowotwory w rodzinie (poniżej 10 przypadków) PRZEŁYK SZYJKA MACICY JĄDERA TARCZYCA PRZEWÓD POKARMOWY CHŁONIAK GARDŁO OKO WĘZŁY CHŁONNE WORECZEK ŻÓŁCIOWY OSKRZELA GLEJAK KRWI ESICA JAMA BRZUSZNA KRĘGOSŁUP MIĘDZYBŁONIAK OPŁUCNA PODNIEBIENIE SZPICZAK SZPIK KOSTNY ŚLEDZIONA ŚRÓDPIERSIE 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Objawy chorobowe 40 Wykres 35. Objawy chorobowe wśród grupy badanych respondentów Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Największy odsetek procentowy objawów chorobowych zaobserwowano przy zmianie charakteru kaszlu w przebiegu POCHP (40/59 osób). Największą grupę respondentów stanowią osoby uskarżające się na duszność (902/7500), ból w klatce piersiowej (696/7500) oraz przewlekły kaszel (450/7500). 7,6 DUSZNOŚĆ 10,4 11 35,9 BÓL W KLATCE PIERSIOWEJ 8,3 8,6 27,7 SPADEK MASY CIAŁA 1,8 1,7 6,1 ZMIANA CHARAKTERU KASZLU… 0,3 0,4 0,9 KRWIOPLUCIE 5,4 PRZEWLEKŁY KASZEL 0% 1,6 0,6 4,6 35-45 46-45 56-70 2,2 18 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Istnieje wyraźna zależność pomiędzy występowaniem objawów chorobowych a wiekiem badanych. U respondentów z najstarszej grupy wiekowej zdecydowanie częściej występują objawy chorobowe. W pozostałych grupach wiekowych występowanie objawów chorobowych jest niższe i pozostaje na zbliżonym poziomie. Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli 1,9 1,9 STANY PODGORĄCZKOWE 41 FUNDUSZE EOG Wykres 36. Zależność występowania objawów chorobowych z wiekiem 9. WNIOSKI Z BADAŃ ANKIETOWYCH Badana grupa mieszkańców powiatu koszalińskiego narażona jest na wiele czynników ryzyka zachorowania na nowotwór płuc i oskrzela, a są to m.in.: • • • • • • • czynne palenie papierosów - 31%; pozostawanie w nałogu nikotynowym powyżej 20 lat - 68%; bierne palenie papierosów - 24%; narażenie na azbest w miejscu pracy - 4%; styczność/ wykorzystywanie substancji chemicznych - 2%; otyłość - 30%; nadużywanie alkoholu - 5%. W toku przeprowadzonych badań ustalono, że przeważająca liczba badanych to wykształcone kobiety, w średnim wieku, mieszkanki wsi. Uczestnikami badań byli głównie dobrze sytuowani, aktywni zawodowo. Odsetek występowania objawów chorobowych jest najwyższy u osób z przedziału wiekowego 57-70 lat. Większość osób badanych, u których występuje narażenie na szkodliwe działanie azbestu i innych substancji chemicznych pochodzi z obszarów wiejskich. Wśród osób palących, mieszkańców powiatu koszalińskiego uczestniczących w badaniu przeważającą część stanowią mężczyźni. 42 Badani mieszkańcy powiatu koszalińskiego, palący papierosy zdecydowanie częściej zapadają na choroby pulmonologiczne. Wszystkie analizowane objawy chorobowe zdecydowanie częściej występują u osób palących papierosy. Odsetek występowania chorób pulmonologicznych jest najwyższy wśród osób z przedziału wiekowego 57-70 lat. W badanej grupie najczęściej występującym rodzinie nowotworem jest rak płuca. Na podstawie wypełnionych 7500 ankiet, zakwalifikowano do badań profilaktycznych 1000 osób, które stanowią omawianą grupę badaną. Analiza badań opiera się na wywiadzie wstępnym, który stanowi ankieta z doprecyzowanym szczegółowym wywiadem lekarskim oraz na wynikach uzyskanych z poszczególnych badań diagnostycznych. 10.1. Dane demograficzno-społeczne grupy badanej Płeć badanych Z badań profilaktycznych skorzystały 592 kobiety i 408 mężczyzn. Wykres 37. Płeć badanych mieszkańców powiatu koszalińskiego 41% MĘŻCZYŹNI KOBIETY 59% Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli 10. ANALIZA PRZEPROWADZONYCH BADAŃ 43 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Wiek badanych 50% przebadanych stanowiły osoby z przedziału wieku od 57 do 70 lat. W dwóch pozostałych grupach wiekowych odsetek przebadanych był na zbliżonym poziomie. Wykres 38. Wiek badanych mieszkańców powiatu koszalińskiego 26% 35-45 47% 46-56 27% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań FUNDUSZE EOG 57-70 Wykres 39. Wiek badanych mieszkańców powiatu koszalińskiego z uwzględnieniem płci 300 255 250 200 213 170 167 150 100 KOBIETY 95 100 MĘŻCZYŹNI 50 0 35-45 46-56 57-70 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań We wszystkich przedziałach wiekowych dominowały kobiety. Miejsce zamieszkania Mieszkańcy wsi stanowili wyraźną większość badanych (768 osoby) w stosunku do osób mieszkających w miastach (232 osoby). 44 Wykres 40. Miejsce zamieszkania badanych 23% MIASTO WIEŚ 77% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli Rysunek 2. Struktura zamieszkania badanych wg podziału na gminy powiatu koszalińskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Do badań profilaktycznych zakwalifikowano na podstawie ankiet najwięcej mieszkańców gminy Polanów (180 osób), a najmniej mieszkańców gminy Manowo (51 osób). 45 Struktura wykształcenia badanych W grupie przebadanych największy odsetek stanowiły osoby z wykształceniem średnim (32%) i zawodowym (30%). Co czwarta przebadana osoba deklarowała wykształcenie wyższe (25%). Najmniej liczną grupą były osoby z wykształceniem podstawowym (13%). Wykres 41. Struktura wykształcenia badanych mieszkańców powiatu koszalińskiego 13% 25% PODSTAWOWE ZAWODOWE ŚREDNIE WYŻSZE 32% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań FUNDUSZE EOG 30% Status na rynku pracy Z badań profilaktycznych skorzystało najwięcej osób aktywnych zawodowo (71%). Następna w kolejności była grupa osób będących na emeryturze (13%) oraz posiadających status osoby bezrobotnej (11%). Najmniejszą grupę badanych stanowiły osoby będące na rencie (5%). Wykres 42. Status na rynku pracy badanych mieszkańców powiatu koszalińskiego 13% 5% AKTYWNY ZAWODOWO BEZROBOTNY 11% RENCISTA/KA EMERYT/KA 71% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań 46 Dochód w rodzinie w podziale na osobę Dochód powyżej 1500 zł w podziale na osobę deklarowało 43% badanych. Kolejną grupą były osoby z dochodem w przedziale 1000-1300 zł (27%). Co piąty uczestnik badań wskazywał dochód w przedziale 500-800 zł (20%). Najmniej liczna grupa to osoby z najniższym dochodem (10%). Wykres 43. Dochód w rodzinie w podziale na osobę 10% 20% 43% 200-500 PLN 500-800 PLN 1000-1300 PLN POWYŻEJ 1500 PLN 27% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Czynne palenie papierosów W badaniach wzięło udział 397 czynnych palaczy papierosów (210 kobiet i 187 mężczyzn) oraz 603 osoby niepalące. Wśród osób niepalących 121 osób to osoby palące w przeszłości. Wykres 44. Czynne palenie papierosów wśród przebadanych mieszkańców powiatu koszalińskiego 40% TAK NIE 60% Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli 10.2. Czynniki ryzyka zachorowania na nowotwory płuc i oskrzeli 47 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Poniższy wykres przedstawia czas narażenia na dym papierosowy. W zestawieniu ujęto zarówno obecnych palaczy jak i osoby palące w przeszłości. Zdecydowanie większa grupa osób badanych, które przyznają się do nałogu paliła lub pali powyżej 20 lat (371 osób). Wykres 45. Okres palenia w latach 27% ↓ 20 LAT 73% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań FUNDUSZE EOG ↑ 20 LAT Wykres 46. Czynne palenie papierosów z podziałem na płeć i wiek 100 86 90 80 68 70 60 90 56 50 54 43 KOBIETY 40 MĘŻCZYŹNI 30 20 10 0 35-45 46-56 57-70 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Z badań diagnostycznych skorzystało 176 osób palących z przedziału grupy wiekowej 57-70, 122 osoby z przedziału wieku 46-56 oraz 99 osób z najmłodszego przedziału wieku, tj.: 35-45 lat. Bierne palenie W programie przebadano 540 osób narażonych na długotrwałe bierne palenie papierosów. 48 Wykres 47. Bierne palenie papierosów 46% TAK 54% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań NIE 400 336 350 300 250 204 200 150 100 50 KOBIETY 139 105 104 92 53 47 35-45 46-56 MĘŻCZYŹNI 0 57-70 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań W gronie osób przebadanych zdecydowanie częściej, niezależnie od grupy wiekowej, narażone na długotrwałe bierne palenie były kobiety. Narażenie w miejscu pracy na oddziaływanie negatywnych czynników zewnętrznych. Do programu badań diagnostycznych zakwalifikowało się 91 osób narażonych na długotrwałe oddziaływanie azbestu i 64 osoby mające styczność z innymi substancjami chemicznymi. Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli Wykres 48. Bierne palenie papierosów z podziałem na płeć i wiek 49 Wykres 49. Narażenie osób badanych na oddziaływanie azbestu w miejscu pracy 9% TAK NIE Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań FUNDUSZE EOG 91% Wykres 50. Styczność badanych w miejscu pracy ze szkodliwymi substancjami 6% TAK NIE 94% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Osoby narażone na długotrwałą ekspozycję negatywnych czynników zewnętrznych związanych ze szkodliwymi warunkami pracy, uczestniczące w programie, w zdecydowanej większości mieszkają na terenach wiejskich (wykres 49 i 50). Wykres 51. Narażenie na azbest w miejscu pracy z uwzględnieniem miejsca zamieszkania 50 26% WIEŚ MIASTO 74% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań 22% WIEŚ MIASTO 78% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Wśród osób narażonych na kontakt z azbestem w miejscu pracy oraz mających styczność z substancjami szkodliwymi w miejscu pracy dominującą większość stanowią mieszkańcy obszarów wiejskich powiatu. Nadużywanie alkoholu Do problemu, jakim jest nadużywanie alkoholu przyznało się 26 osób, co stanowi 3% całej grupy badanej. Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli Wykres 52. Styczność w miejscu pracy ze substancjami szkodliwymi z uwzględnieniem miejsca zamieszkania badanych 51 Wykres 53. Nadużywanie alkoholu wśród osób przebadanych 3% TAK NIE 97% FUNDUSZE EOG Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań OTYŁOŚĆ Badania wykazały, iż 276 osób wśród przebadanej populacji dotkniętych było otyłością, w tej grupie odnotowano 193 kobiety i 83 mężczyzn. Wykres 54. Występowanie otyłości wśród osób przebadanych 28% TAK NIE 72% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Choroby pulmonologiczne 52 W grupie osób badanych najczęściej występującym schorzeniem było przewlekłe zapalenie oskrzeli (170 przypadków). Następnie astma (57 przypadków), POCHP (32 przypadki), rozedma płuc (14 przypadków) oraz rozstrzenie oskrzeli (8 przypadków). Wykres 55. Występowanie chorób pulmonologicznych wśród osób przebadanych ROZSTRZENIE OSKRZELI 992 8 POCHP 968 32 PRZEWLEKŁE ZAPALENIE OSKRZELI 170 ASTMA 57 ROZEDMA PŁUC 14 0 830 NIE 943 986 200 400 600 800 1000 1200 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań TAK Wykres 56. Występowanie alergii wśród osób przebadanych 22% 31% TAK NIE NIE WIEM 47% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Narażenie genetyczne U ponad połowy osób przebadanych występowały przypadki nowotworów w rodzinie. Rodzaje nowotworów i liczbę przypadków przedstawiają wykresy 58 i 59. Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli W przedmiotowym programie wzięło udział 316 osób chorujących na alergię. Jedna piąta badanej populacji nie posiadała wiedzy na ten temat. 53 Wykres 57. Występowanie nowotworów w rodzinie przebadanych osób 0% 42% TAK NIE 58% NIE WIEM FUNDUSZE EOG Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Wykres 58. Najczęściej występujące nowotwory w rodzinie (do 6 przypadków) JELITA 6 7 8 8 8 9 10 13 15 15 17 24 26 28 35 42 48 SKÓRA KOŚCI CZERNIAK NEREKI NARZ.RODNE KRTAŃ PROSTATA JELITO GRUBE PŁUCO 0 50 69 223 100 150 200 250 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Wykres 59. Najczęściej występujące nowotwory w rodzinie (poniżej 6 przypadków) 54 6 5 5 5 4 4 4 4 4 3 3 3 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 PRZEŁYK PRZEWÓD POKARMOWY CHŁONIAK JAJNIKI JĄDERA GARDŁO OKO TARCZYCA ODBYT OSKRZELA WĘZŁY CHŁONNE WORECZEK ŻÓŁCIOWY ESICA JAMA BRZUSZNA KRĘGOSŁUP MIĘDZYBŁONIAK OPŁUCNA PODNIEBIENIE SZPICZAK SZPIK KOSTNY ŚLEDZIONA ŚRÓDPIERSIE 0 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Objawy chorobowe Badane osoby najczęściej uskarżały się na duszność (307 osób), bóle w klatce piersiowej (270 osób), przewlekły kaszel (254 osoby) oraz zmianę charakteru kaszlu w przebiegu POCHP (24 osoby/32). Stany podgorączkowe i spadek masy ciała bez wyraźnej przyczyny zaobserwowała podobna liczba badanych (62 i 63 osoby), a krwioplucie (14 osób). STANY PODGORĄCZKOWE 93,7 6,3 DUSZNOŚĆ 69,3 30,7 BÓL W KLATCE PIERSIOWEJ 73 27 SPADEK MASY CIAŁA 93,8 6,2 ZMIANA CHARAKTERU KASZLU U CHORYCH NA POCHP 0,8 KRWIOPLUCIE 0,5 99,2 TAK 99,5 PRZEWLEKŁY KASZEL 74,6 25,4 0 NIE 20 40 60 80 100 120 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Badanie RTG klatki piersiowej Zdjęcie rentgenowskie jest podstawowym badaniem obrazowym w diagnostyce chorób układu oddechowego. Badaniu RTG poddane zostały wszystkie osoby zakwalifikowane. Prześwietlenie płuc wykonano w dwóch projekcjach: tylnio - przedniej oraz bocznej. W grupie badanej u 156 osób wykryto zmiany w obrębie klatki piersiowej. Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli Wykres 60. Objawy chorobowe występujące u osób przebadanych 55 Wykres 61. Wyniki badań RTG klatki piersiowej 16% OBRAZ PRAWIDŁOWY ZMIANY 84% FUNDUSZE EOG Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Wykres 62. Występowanie zmian w obrazie RTG klatki piersiowej z uwzględnieniem grup wiekowych 120 108 100 80 60 40 20 30 18 0 35-45 46-56 57-70 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Badanie TK (tomografii komputerowej) klatki piersiowej 56 Tomografia komputerowa klatki piersiowej jest ważnym i dokładnym badaniem pozwalającym na ocenę morfologiczną płuc i innych narządów klatki piersiowej. Badaniu tomografii komputerowej klatki piersiowej poddanych zostało 86 osób (na 100 TK możliwych do wykonania w uzasadnionych medycznie przypadkach wśród badanej populacji 1000 osób). U pozostałych 14 osób z grupy 100 osób nie zachodziły medyczne przesłanki do wykonania TK. W wyniku tego badania u 55 osób wykryto zmiany. Wykres 63. Ilość przeprowadzonych tomografii komputerowych w poszczególnych grupach wiekowych 57 60 50 40 30 21 20 10 8 0 35-45 46-56 57-70 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań 36% OBRAZ PRAWIDŁOWY ZMIANY 64% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Rodzaje zmian uwidocznionych w badaniu tomografii komputerowej klatki piersiowej o charakterze onkologicznym wśród 86 przebadanych osób to: 1 nowotwór płuc 26 przypadków drobnych guzków (do ponownej diagnostyki za 6 miesięcy), 4 guzy tarczycy, 5 guzów nadnercza. Badanie spirometryczne Spirometria pozwala zmierzyć objętość i pojemność płuc oraz przepływy powietrza znajdującego się w płucach i oskrzelach w różnych fazach cyklu oddechowego. Badanie ma na celu określenie rezerw wentylacyjnych układu oddechowego. Badanie spirometryczne zostało wykonanej całej grupie badanej. Zmiany stwierdzono u 100 osób badanych. Badanie to jest proste tylko z pozoru, bo w rzeczywistości wymaga przede wszystkim ścisłej współpracy z pielęgniarką, bardzo uważnym słuchaniu i precyzyjnym wykonywaniu poleceń. Z uwagi na tę specyficzność badania część osób nie było w stanie wykonać jej prawidłowo technicznie (9 osób). Problem dotyczył osób starszych lub obciążonych ciężkimi schorzeniami. Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli Wykres 64. Wyniki badań tomografii komputerowej klatki piersiowej 57 Wykres 65. Wyniki badań spirometrycznych 10% 1% NORMA ZMIANY 89% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań FUNDUSZE EOG BRAK WSPÓŁPRACY Wykres 66. Występowanie zmian w badaniu spirometrycznym z uwzględnieniem grup wiekowych 80 74 70 60 50 40 30 20 25 11 10 0 35-45 46-56 57-70 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Badanie smokolizerem 58 Wynik badania smokolizerem odzwierciedla zawartość tlenku węgla w wydychanym powietrzu. Smokolizer jest to urządzenie, które rejestrując wydychane z płuc powietrze pokazuje konkretny wynik obecności czadu w organizmie. Badaniu smokolizerem poddane zostały wszystkie osoby z badanej grupy. Większość badanych miała wyniki w granicach normy (633 osoby). Uzyskane wyniki w poszczególnych przedziałach wiekowych zostały zaprezentowane na wykresie 67. Tabela nr 3. Wskazania smokolizera WYNIK 0-6 OPIS KOLOR NIE PALĄCY ZIELONY STREFA ZAGROŻENIA ŻÓŁTY 11-15 PALACZ 1 CZERWONY 16-25 CZĘSTO PALĄCY 2 CZERWONE 26-35 UZALEŻNIONY PALACZ 3 CZERWONE 36-50 CIĘŻKO UZALEŻNIONY PALACZ 4 CZERWONE NIEBEZPIECZNIE UZALEŻNIONY PALACZ 4 MRUGAJĄCE CZERWONE 7-10 51+ 700 633 600 500 400 300 162 200 89 61 100 45 8 2 36-50 51+ 0 0-6 7-10 11-15 16-25 26-35 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Badanie enolazy neuroswoistej Neuroswoista enolaza to marker nowotworowy, który jest przydatny w diagnostyce niektórych nowotworów np. drobnokomórkowego raka płuca. Badanie NSE oznacza się z próbki krwi. Badaniem oznaczenia zawartości neuroswoistej enalazy we krwi poddani zostali wszyscy uczestnicy programu. Podwyższony poziom enolazy neuroswoistej stwierdzono u 76 osób badanych. Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli Wykres 67. Wartości pomiarów smokolizerem w grupie osób przebadanych 59 Wykres 68. Wyniki badań enolazy neuroswoistej 8% NORMA 0-16 ng/ml POWYŻEJ 16 ng/ml 92% FUNDUSZE EOG Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Wykres 69. Zawyżone wartości neuroswoistej enalazy z uwzględnieniem grup wiekowych 50 43 45 40 35 30 22 25 20 15 11 10 5 0 35-45 46-56 57-70 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Badania laboratoryjne 60 Pakiet laboratoryjny składał z następujących elementów: badań oznaczeń kwasu moczowego (UA), dehydrogenazy mleczanowej (LDH), białka ostrej fazy (CRP), prób wątrobowych (ASPAT/ALAT), morfologii krwi, jonogramu (sód, potas), kreatyniny oraz gazometrii. Najczęstsze nieprawidłowości stwierdzone u badanych osób to: zawyżony poziom kwasu moczowego, dehydrogenazy mleczanowej, prób wątrobowych oraz białka ostrej fazy. W badaniu morfologicznym: anemia, trombocytopenia, trombocytoza, leukopenia oraz leukocytoza. Poniżej przedstawiono występowanie nieprawidłowych badań w poszczególnych grupach wiekowych. Wykres 70. Przypadki występowania nieprawidłowych wartości w badaniach laboratoryjnych z uwzględnieniem grup wiekowych MORFOLOGIA 87 38 46 TRANSAMINAZY (ASPAT/ALAT) 31 29 BIAŁKO OSTREJ FAZY (CRP) 29 22 DEHYDROGENAZA MLECZANOWA (LDH) 32 15 KWAS MOCZOWY (UA) 48 46-56 61 43 0 57-70 54 57 35-45 127 20 40 60 80 100 120 140 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli 61 FUNDUSZE EOG Zmiany we wszystkich analizowanych wynikach, najczęściej występowały u badanych w przedziale wieku 57-70. Liczba występowania zmian w badaniach laboratoryjnych jest wprost proporcjonalna do wieku. Im niższy przedział wieku badanych tym mniej stwierdzonych zmian. Wyjątek stanowi badanie morfologii gdzie większą ilość zmian zauważa się u osób w przedziale wieku 35-45 w porównaniu z osobami w przedziale wieku 46-56. 11. WNIOSKI Z PRZEPROWADZONYCH BADAŃ Realizowana przez Specjalistyczny Zespól Gruźlicy i Chorób Płuc umowa na wykonanie badań profilaktycznych oraz wykonywanie usług towarzyszących w ramach projektu „Zwalczamy nowotwory – program profilaktyki nowotworowej w powiecie koszalińskim” osiągnęła zamierzone efekty, tj.: poddano badaniom profilaktycznym grupę 1000 osób, wśród których: - dokonano oceny stanu klinicznego i zagrożeń związanych z nowotworem płuc i oskrzeli wynikających ze stylu życia; - przekazano indywidualnie pakiet informacji o zagrożeniach zdrowia (w uzasadnionych przypadkach przekazano zalecenia dla lekarza POZ); - przeprowadzono indywidualne szkolenie dotyczące profilaktyki chorób odtytoniowych; - wykonano 86 tomografii komputerowych; - wykonano 1 badanie bronchoskopii; w przebadanej populacji 1000 osób stwierdzono, że: - u 25% badanych występowały dolegliwości ze strony układu oddechowego; - u 16% osób przebadanych wykryto zmiany radiologiczne w zakresie układu oddechowego; - u 11% badanych stwierdzono zaburzenia wentylacji; - u 8% badanych odnotowano zawyżony poziom neuroswoistej enalazy; - u 4% badanych wykryto zmiany o charakterze onkologicznym; przeprowadzono analizę ankiet w ilości 7500 sztuk, 62 podniesiono stan wiedzy wśród mieszkańców powiatu koszalińskiego oraz świadomości zdrowotnej w wyniku działań edukacyjnych i informacyjnych w zakresie czynników ryzyka nowotworów płuc i oskrzeli podczas wydarzeń kulturalnych oraz akcji informacyjnych. Jednakże, pomimo, iż objęta Programem populacja „dotykała” grup ryzyka, nie wszyscy respondenci zdecydowali się na wykonanie proponowanych przez projekt badań diagnostycznych. Dominującym powodem takiej sytuacji, było posiadanie przez respondentów poczucia „dobrostanu”. Dotyczyło to sytuacji młodych i aktywnych zawodowo. Niewielki odsetek udziału osób w badaniach profilaktycznych z najniższym kryterium dochodowym, może sugerować iż barierą była sfera ekonomiczna w obszarze komunikacji i transportu. Część respondentów nie wzięła udziału w programie z uwagi na ograniczoną liczbę miejsc. Istnieje uzasadniona celowość pozyskiwania takich źródeł finansowania profilaktyki w zakresie chorób nowotworowych, gdyż choroby nowotworowe zwłaszcza płuc i oskrzeli pozostają w ścisłej korelacji z narażeniem na środowiskowe czynniki szkodliwe, ze szczególnym naciskiem na bierne i czynne palenie wyrobów tytoniowych. Jesteśmy głęboko przekonani, że realizowany projekt jest przedsięwzięciem społecznie bardzo uzasadnionym i właściwie spolaryzowanym na populacji ludzi mających na co dzień utrudniony dostęp do wysokospecjalistycznej diagnostyki. Mając na uwadze wyciągnięte wnioski oraz bezpośredni kontakt z tak liczną grupą respondentów nasuwają nam się propozycje w stosunku do organów i organizacji ochrony zdrowia różnego stopnia, które powinny zaistnieć w następnych edycjach. Poniższe sugestie kierujemy do: • Ministerstwa Zdrowia; • Narodowego Funduszu Zdrowia /oddział zachodniopomorski; • kadry medycznej Podstawowej Opieki Zdrowotnej woj. zachodniopomorskiego W toku zdobytych doświadczeń i wzbogaceni o wiedzę płynącą ze środowisk lokalnych sugerujemy: • zwiększenie wartości oraz zabezpieczenie długofalowych dotacji celowanych na profilaktykę nowotworową w dziedzinie chorób układu oddechowego, • przygotowanie kampanii informacyjno-edukacyjnych w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli ukierunkowanym na powiat i na małe lokalne społeczności, • 100% refundacji profilaktycznych badań dla osób o podwyższonym ryzyku nowotworowym w sferze układu oddechowego, • zabezpieczenie środków finansowych na transport pacjentów do ośrodków oferujących bezpłatne badania profilaktyczne, • organizowanie cyklicznych wykładów i spotkań edukacyjno - informacyjnych prowadzonych przez lekarzy i edukatorów zdrowia, • inicjowanie imprez rekreacyjnych (np. biegi, warsztaty kulinarne itp.), których celem będzie podnoszenie świadomości prozdrowotnej, • organizowanie „białych sobót” i „pikników zdrowia”, na których można skorzystać z badań diagnostycznych w miejscu zamieszkania. Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli 12. SUGESTIE DZIAŁAŃ DLA INSTYTUCJI Z ZAKRESU OCHRONY ZDROWIA 63 FUNDUSZE EOG Realizując umowę zawartą z Powiatem Koszalińskim dokonaliśmy oceny stanu zdrowia mieszkańców powiatu koszalińskiego. Natomiast aby stan ten utrzymać i wzmacniać – niezbędna jest bezwzględna kontynuacja programu. Osiągnięcie WŁAŚCIWYCH i długoletnich efektów możliwe jest tylko i wyłącznie przy zachowaniu permanentnej systematyczności i ciągłości tego rodzaju projektu. Najtrudniej zmienia się ludzką mentalność i stare przyzwyczajenia, ale w tym przypadku przekształcenia projektu „Zwalczamy nowotwory – program profilaktyki nowotworowej w powiecie koszalińskim” ze zjawiska – w procesie będzie gwarancją osiągnięcie sukcesu w walce z występowaniem czynników ryzyka nowotworów płuc i oskrzeli. 13. BIBLIOGRAFIA 1. onkologia.org.pl/profilaktyka-nowotworowa 2. www.powiat.koszalin.pl 3. http://onkologia.org.pl/alkohol 4. www.medonet.pl/zdrowie/zdrowie-dla-kazdego,pochp--objawyleczenie,artykul,1695059.html 64 Rysunek 1. Mapa powiatu koszalińskiego.................................................................................... 21 Rysunek 2. Struktura zamieszkania badanych wg podziału na gminy powiatu koszalińskiego......... 45 Wykres 1. Częstość zachorowań na raka płuca w Polsce w 2013 roku........................................ 13 Wykres 2. Zachorowalność na raka płuca w Polsce w latach 2011-2013 w zależności od wieku.............................................................................................. 14 Wykres 3. Trendy zachorowalności na raka płuca w Polsce w latach 1980-2013.......................... 14 Wykres 4. Trendy zachorowalności na raka płuca w Polsce w latach 1980-2013 w grupach wiekowych, wśród kobiet i mężczyzn........................................................ 15 Wykres 5. Porównanie zachorowalności na raka płuca w Polsce i w krajach Unii Europejskiej . ... 15 Wykres 6. Częstość zgonów na raka płuca w Polsce w 2013 roku.............................................. 16 Wykres 7. Umieralność na raka płuca w Polsce w latach 2011-2013 w zależności od wieku........ 17 Wykres 8. Trendy umieralności na raka płuca w Polsce w latach 1965-2013............................... 17 Wykres 9. Trendy umieralności na raka płuca w Polsce w latach 1965-2013 w wybranych grupach wieku..................................................................................... 18 Wykres 10. Płeć badanych respondentów .................................................................................. 27 Wykres 11. Wiek badanych respondentów z powiatu koszalińskiego............................................. 28 Wykres 12. Wiek badanych respondentów z uwzględnieniem płci................................................. 28 Wykres 13. Miejsce zamieszkania respondentów z terenu powiatu koszalińskiego.......................... 29 Wykres 14. Struktura wykształcenia respondentów...................................................................... 29 Wykres 15. Status badanych respondentów na rynku pracy........................................................ 30 Wykres 16. Dochód w rodzinie badanych respondentów w przedziale na osobę............................ 30 Wykres 17. Czynne palenie papierosów wśród grupy badanych respondentów.............................. 31 Wykres 18. Okres palenia w latach wśród grupy palących respondentów..................................... 31 Wykres 19. Czynne palenie papierosów z podziałem na płeć i wiek............................................ 32 Wykres 20. Bierne palenie papierosów wśród grupy badanych respondentów................................ 32 Wykres 21. Bierne palenie papierosów w grupie badanych respondentów z podziałem na płeć i wiek..................................................................................... 33 Wykres 22. Narażenie badanych respondentów na oddziaływanie azbestu w miejscu pracy ......... 33 Wykres 23. Styczność ze szkodliwymi substancjami badanych respondentów w ich miejscu pracy................................................................................................ 34 Wykres 24. Narażenie respondentów na azbest w miejscu pracy z uwzględnieniem ich miejsca zamieszkania........................................................................................................... 34 Wykres 25. Styczność badanych respondentów ze szkodliwymi substancjami w miejscu pracy z uwzględnieniem ich miejsca zamieszkania ............................................................ 35 Wykres 26. Nadużywanie alkoholu wśród grupy badanych respondentów...................................... 35 Wykres 27. Otyłość wśród grupy badanych respondentów........................................................... 36 Wykres 28. Występowanie chorób pulmonologicznych wśród grupy badanych respondentów.......... 37 Wykres 29. Zależność między występowaniem chorób pulmonologicznych a wiekiem badanych respondentów.......................................................................................................... 37 Wykres 30. Zależność występowania chorób pulmonologicznych od palenia papierosów................. 38 Wykres 31. Występowanie alergii wśród grupy badanych respondentów....................................... 38 Wykres 32. Występowanie nowotworów w rodzinie badanych mieszkańców powiatu koszalińskiego............................................................................................. 39 Wykres 33. Najczęściej występujące nowotwory w rodzinie (do 10 przypadków).......................... 39 Wykres 34. Najczęściej występujące nowotwory w rodzinie (poniżej 10 przypadków).................... 40 Wykres 35. Objawy chorobowe wśród grupy badanych respondentów.......................................... 40 Wykres 36. Zależność występowania objawów chorobowych z wiekiem........................................ 41 Wykres 37. Płeć badanych mieszkańców powiatu koszalińskiego................................................... 43 Wykres 38. Wiek badanych mieszkańców powiatu koszalińskiego................................................. 43 Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli Tabela 1. Zachorowalność na raka płuca w Polsce w latach 1980-2013....................................... 13 Tabela 2. Umieralność na raka płuca w Polsce w latach 1965-2013............................................ 16 Tabela 3. Wskazania smokolizera............................................................................................... 58 65 FUNDUSZE EOG 14. SPIS TABEL, RYSUNKÓW, WYKRESÓW 66 Wykres 39. Wiek badanych mieszkańców powiatu koszalińskiego z uwzględnieniem płci .............. 44 Wykres 40. Miejsce zamieszkania badanych................................................................................ 44 Wykres 41. Struktura wykształcenia badanych mieszkańców powiatu koszalińskiego...................... 45 Wykres 42. Status na rynku pracy badanych mieszkańców powiatu koszalińskiego....................... 46 Wykres 43. Dochód w rodzinie w podziale na osobę . ............................................................... 46 Wykres 44. Czynne palenie papierosów wśród przebadanych mieszkańców powiatu koszalińskiego ........................................................................................... 47 Wykres 45. Okres palenia w latach............................................................................................ 47 Wykres 46. Czynne palenie papierosów z podziałem na płeć i wiek............................................ 48 Wykres 47. Bierne palenie papierosów . .................................................................................... 48 Wykres 48. Bierne palenie papierosów z podziałem na płeć i wiek.............................................. 49 Wykres 49. Narażenie osób badanych na oddziaływanie azbestu w miejscu pracy........................ 49 Wykres 50. Styczność badanych w miejscu pracy ze szkodliwymi substancjami............................ 50 Wykres 51. Narażenie na azbest w miejscu pracy z uwzględnieniem miejsca zamieszkania.......... 50 Wykres 52. Styczność w miejscu pracy ze substancjami szkodliwymi z uwzględnieniem miejsca zamieszkania badanych.................................................... 51 Wykres 53. Nadużywanie alkoholu wśród osób przebadanych....................................................... 51 Wykres 54. Występowanie otyłości wśród osób przebadanych...................................................... 52 Wykres 55. Występowanie chorób pulmonologicznych wśród osób przebadanych........................... 52 Wykres 56. Występowanie alergii wśród osób przebadanych........................................................ 53 Wykres 57. Występowanie nowotworów w rodzinie przebadanych osób........................................ 53 Wykres 58. Najczęściej występujące nowotwory w rodzinie (do 6 przypadków)............................ 54 Wykres 59. Najczęściej występujące nowotwory w rodzinie (poniżej 6 przypadków)...................... 54 Wykres 60. Objawy chorobowe występujące u osób przebadanych............................................... 55 Wykres 61. Wyniki badań RTG klatki piersiowej......................................................................... 55 Wykres 62. Występowanie zmian w obrazie RTG klatki piersiowej z uwzględnieniem grup wiekowych........................................................................... 56 Wykres 63. Ilość przeprowadzonych tomografii komputerowych w poszczególnych grupach wiekowych...................................................................... 56 Wykres 64. Wyniki badań tomografii komputerowej klatki piersiowej............................................ 57 Wykres 65. Wyniki badań spirometrycznych................................................................................ 57 Wykres 66. Występowanie zmian w badaniu spirometrycznym z uwzględnieniem grup wiekowych........................................................................... 58 Wykres 67. Wartości pomiarów smokolizerem w grupie osób przebadanych.................................. 59 Wykres 68. Wyniki badań enolazy neuroswoistej......................................................................... 59 Wykres 69. Zawyżone wartości neuroswoistej enalazy z uwzględnieniem grup wiekowych............. 60 Wykres 70. Przypadki występowania nieprawidłowych wartości w badaniach laboratoryjnych z uwzględnieniem grup wiekowych........................................................................... 60 15.1. FORMULARZ ANKIETY I OŚWIADCZENIA Projekt: „Zwalczamy nowotwory – program profilaktyki nowotworowej w powiecie koszalińskim”. Dofinansowany ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2009-2014 oraz budżetu Państwa. Program PL13 - Ograniczanie społecznych nierówności w zdrowiu – Operator Programu Ministerstwo Zdrowia. ANKIETA W ZAKRESIE BADAŃ PROFILKATYCZNYCH W KIERUNKU WYKRYWANIA NOWOTWORÓW OSKRZELI I PŁUC 1. Nazwisko ……………………………………………………………………………………… Imię………….…………………………………..………………… 2. PESEL………………………………………………………………………………………….… Wiek ……………………………… 3. Adres zamieszkania: Kod pocztowy……………………………..……………. Miejscowość …………………………………………………… 4. Ulica…………………….………………………………..………… Nr domu.…………………….…………… Nr lokalu………………..…………………. 5. Miasto Wieś 6. Wykształcenie: 7. Status na rynku pracy: Nr telefonu ………………………………………………………………………………………….……………… podstawowe zawodowe aktywny zawodowo 8. Dochód w rodzinie w przedziale/os. średnie wyższe bezrobotny, jak długo ………………………………………… 200-500 zł 500-800 zł 1000-1300 zł powyżej 1500 zł INFORMACJE: Czy pali Pan/Pani pali papierosy? NIE TAK Od ilu lat Pan/Pani pali papierowy? poniżej 20 lat powyżej 20 lat Czy jest Pan/Pani biernym palaczem (narażenie na bierną/długotrwałą ekspozycję na negatywne czynniki zewnętrzne związane z wdychaniem dymu papierosowego)? TAK NIE Raport epidemiologiczny populacji powiatu koszalińskiego w zakresie chorób nowotworowych płuc i oskrzeli 15. ZAŁĄCZNIKI: 67 Czy jest Pan/Pani narażona na bierną/długotrwałą ekspozycję na negatywne czynniki zewnętrzne związane ze szkodliwymi warunkami pracy – narażenie na oddziaływanie azbestu? NIE TAK Czy pracuje Pan/Pani w miejscu, gdzie ma Pan/Pani styczność, bądź są wykorzystywane szkodliwe substancje typu: azbest, radon, zw. chemiczne (uran, nikiel, arsen, cynk, chrom, ołów, węglowodory policykliczne)? NIE TAK NIE TAK NIE TAK Czy kiedykolwiek Pan/Pani chorował/a na: a) rozedmę płuc b) astmę c) przewlekłe zapalanie oskrzeli d) przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP) e) rozstrzenie oskrzeli NIE NIE NIE NIE NIE TAK TAK TAK TAK TAK Czy jest Pan/Pani alergikiem? TAK NIE NIE WIEM Czy u Pan/Pani w rodzinie występowały nowotwory? TAK, jakie? ……………………………………………………………………………. Czy występują u Pani/Pana poniższe objawy:? -przewlekły kaszel trwający powyżej trzech tygodni TAK NIE TAK NIE -krwioplucie TAK NIE NIE DOTYCZY -zmiana charakteru kaszlu u chorych na POCHP -spadek masy ciała bez wyraźnej przyczyny TAK NIE - bóle w klatce piersiowej TAK NIE TAK NIE - duszność TAK NIE -utrzymujące się stany podgorączkowe NIE DEKLARUJĘ CHĘĆ WZIĘCIA UDZIAŁU W BEZPŁATNYCH BADANIACH Data……………………….……………… Czytelny podpis…………………………………………………………… Zgodnie z ustawą z dn. 29.08.1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r. nr 101 poz. 926 ze zm.), wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych w zakresie niezbędnym do realizacji projektu pod nazwą „Zwalczamy nowotwory – program profilaktyki nowotworowej w powiecie koszalińskim”, realizowanego w ramach programu PL 13 Ograniczanie społecznych nierówności w zdrowiu, ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2009-2014 oraz budżetu Państwa. Jednocześnie wyrażam zgodę na nieodpłatne wykorzystanie mojego wizerunku we wszystkich publikacjach na potrzeby realizacji projektu, jak również zrzekam się praw związanych z kontrolą i zatwierdzaniem każdorazowo wykorzystania mojego wizerunku. FUNDUSZE EOG Czy nadużywa Pan/Pani alkoholu? Czy cierpi Pan/Pani na otyłość? 68 15.2. PLAKAT INFORMACYJNO-PROMOCYJNY 15.3. ULOTKA INFORMACYJNO-PROMOCYJNA POWIAT KOSZALIŃSKI BIURO PROJEKTU Starostwo Powiatowe w Koszalinie ul. Racławicka 13 75-620 Koszalin tel. 94 714 01 75 e-mail: [email protected] www.zdrowie.powiat.koszalin.pl
