Beskid Makowski - PTTK w Rzeszowie

Rajd górski z cyklu:
„LISTOPAD W GÓRACH”
9 -11 listopada 2012 r.
Beskid Mały – Beskid Makowski
BIULETYN PROGRAMOWO – KRAJOZNAWCZY
PROGRAM RAJDU:
9.11.2012 (piątek) – zbiórka uczestników o godz. 6.00 – Dworzec Główny PKS w Rzeszowie
(stanowisko „M”). Wyjazd o godz. 6.15. Dojazd przez Tarnów, Wojnicz, Myślenice,
Wadowice do Rzyk – Jagódek. Przejście piesze: Jagódki – Groń Jana Pawła II (890) –
Leskowiec (922) – Potrójna (847) – Smrekowica (901) – Łamana Skała (929) – Mlada Hora
(872) – Pietrasowa (814) – Polana Gałasie - Przeł. Przydawki (czas przejścia ok. 5,5 godz. –
22 pkt GOT ). Przejazd do Mszany Dolnej – zakwaterowanie, obiadokolacja oraz nocleg.
10.11.2012 (sobota) – śniadanie, dojazd do Jabconiówki. Przejście piesze: Jabconiówka –
Syrkówka (782) – Koskowa Góra (866) – Parszywka (841) – Dział (601) – Balinka (708) Groń (773) – Kotoń (857) – Zawadka (czas przejścia: ok. 5,5 godz. – 21 pkt GOT). Powrót do
Mszany Dolnej, obiadokolacja oraz nocleg.
11.11.2012 (niedziela) – śniadanie, dojazd na Przeł. Wierzbanowską. Przejście piesze: Przeł.
Wierzbanowska – Lubomir (904) – Łysina (891) – schr. PTTK na Kudłaczach – Działek (600) –
Śliwnik (620) – Uklejna (677) – Myślenice Zarabie (czas przejścia: ok. 5 godz. – 18 pkt GOT).
Powrót do Rzeszowa ok. 20.00.
Zapisy:
Wpisowe płatne do 6.11.2012 (wtorek) w Biurze Oddziału PTTK, ul. Matejki 2, II piętro
(tel. 17 85 367 55):
- członkowie Koła Terenowego Nr 32: 170,- zł.
- członkowie PTTK: 190,- zł.
- pozostali: 230,- zł.
W ramach wpisowego zapewniamy:
- autokar w obie strony,
- 2 noclegi (pokoje 3 i 4-osobowe z łazienkami),
- 2 śniadania,
- 2 obiadokolacje,
- ubezpieczenie NNW dla członków PTTK,
- przewodnictwo i pilotaż.
Brak wpłaty wpisowego w w/w terminie powoduje automatyczne wykreślenie z listy
uczestników.
Uwaga:
Ilość miejsc ograniczona (50 osób).
Gitarzysta (1 osoba) z repertuarem turystycznym – 50% zniżki.
Uczestnicy nie będący członkami PTTK ubezpieczają się we własnym zakresie.
Ze względu na wstępną rezerwacje noclegów, prosimy o w miarę szybkie zapisy.
Organizator zastrzega sobie prawo zmian w programie wycieczki.
Zabieramy odpowiedni ubiór turystyczny, latarki, dobre buty.
Zabieramy również książeczki GOT, Turysta Przyrodnik, Krajoznawcze.
Punkty do zdobycia: GOT, Turysta-Przyrodnik i Odznaka Krajoznawcza Polski.
Na wyjazd zapraszają przewodnicy beskidzcy: Łukasz Kuczmarz i Stanisław Polański.
WIADOMOŚCI KRAJOZNAWCZE:
Beskid Mały to pasmo górskie, stanowiące część Beskidów Zachodnich, mające charakter
wyspy górskiej o długości ok. 35 km i szerokości ok. 10 km. Granice Beskidu Małego
wytyczają:
- na północy - Pogórze Śląskie, pomiędzy Białą i Skawą - dopływami Wisły,
- na wschodzie - dolina rzeki Skawy wraz z jej orograficznie lewobrzeżnymi dopływami:
Tarnawką i Stryszawki,
- na południu - droga nr 945 Żywiec-Sucha Beskidzka z doliną Łękawki (dopływ Soły), doliną
Kocońki (dopływ Lachówki),
- na zachodzie - obniżenie terenu zwane Bramą Wilkowicką z płynącą tam rzeką Białą oraz
Żylicą.
Przełom rzeki Soły dzieli Beskid Mały na część zachodnią i wschodnią (tzw. Beskid
Andrychowski lub Góry Zasolskie). W rejonie przełomu Soły wybudowano trzy zapory
wodne: w Czańcu, Porąbce i Tresnej, tworzące tzw. Kaskadę Soły. Beskid Mały ma
urozmaiconą rzeźbę terenu, główny grzbiet i doliny rzeczne głęboko wcinają się w jego
odnogi, zbocza są strome (czasem przekraczają nachylenie 30 stopni), deniwelacje (różnice
wysokości) przekraczają 500 m. Występują małe jaskinie, schrony, baszty i ostańce skalne.
Beskid Mały zbudowany jest z płaszczowin: podśląskiej i śląskiej. Płaszczowina podśląska
występuje na północy Beskidu (ciągnie się od Kóz w rejony Andrychowa) i w Kotlinie
Żywieckiej. Z płaszczowiny śląskiej zbudowany jest sam trzon Beskidu Małego.
Ewenementem geologicznym są tzw. Skałki Andrychowskie - są to najstarsze skały w tym
regionie. Beskid Mały zbudowany jest w 95% z piaskowców godulskich. Beskid Mały jest
podobnie ukształtowany jak Beskid Śląski. Na terenie Beskidu Małego znajdują się trzy
rezerwaty przyrody: Madohora, Szeroka i Zasolnica.
Zabytki na terenie Beskidu Małego:
Kościoły drewniane
- Gilowice – I poł. XVI w. przeniesiony z Rychwałdu.
- Lachowice – II poł. XVIII w.
- Łodygowice – I poł. XVII w.
Zamki, dwory, pałace
- Andrychów – klasycystyczny pałac z I poł. XIX w.
- Bulowice – neogotycki zamek z II poł. XIX w. w stylu zamków szkockich.
- Czaniec – barokowy dwór obronny z I poł. XVII w.
- Gorzeń Grn. – dwór po przebudowach w I poł. XIX w., obecnie muzeum E. Zegadłowicza.
- Inwałd – klasycystyczny pałac z I poł. XIX w.
- Jaszczurowa – pałacyk z II poł. XIX w.
- Kobiernice – ruiny zamku Wołek z XIV w. oraz dwór z XIX w.
- Kozy – klasycystyczny pałac z II poł. XVIII w.
- Łodygowice – dwór obronny z I poł. XVII w. przebudowany XIX w.
- Łękawica – dwór z XIX w.
- Moszczenica – dwór z I poł. XIX w. [przebywał tu J. Piłsudski na rok przed śmiercią]
- Okrajnik – dwór z XIX w.
- Rychwałd – dwór z I poł. XIX w. z zespołem dworskim.
Beskid Makowski to grupa górska należąca do Beskidów Zachodnich. Beskid Makowski
położony jest między rzeką Koszarawą na zachodzie, a Rabą i jej dopływem Krzeczówką na
wschodzie. Beskid Makowski (dawniej określany jako Beskid Średni) od ponad dwudziestu
lat nosi obecną nazwę, która jest dość mało trafna, bowiem Maków Podhalański (od
którego zaczerpnięto nazwę) leży na jego południowo - zachodnich stokach i nie odznacza
się szczególnym walorami turystycznymi, nie jest to ani historyczna stolica regionu, ani
ważny ośrodek kulturalny.
Dzieje geologiczne Beskidu Makowskiego związane są z historią geologiczną Beskidów
Zachodnich, zbudowane są z fliszu, czyli kompleksu skał składających się z piaskowców,
łupków, zlepieńców, iłów i margli, które tworzyły się w morzu – pokrywającym w jurze teren
dzisiejszych Karpat.
Jeżeli chodzi o historię tego terenu, to dokładnie nieznane są początki tutejszego
osadnictwa. Najstarsze odkryte ślady wiążą się ze starożytnymi i wczesnośredniowiecznymi
szlakami handlowymi, które prowadziły w górę dolin rzecznych ku przełęczom karpackim i
dalej na południe Europy – świadczą o tym głównie wykopaliska archeologiczne.
Osadnictwo na tym terenie zaczęło rozwijać się za czasów Kazimierza Wielkiego, w XVI
wieku na tereny te dotarli osadnicy wołoscy, czyli ludy pasterskie pochodzenia
bałkańskiego, którzy uciekli przed ekspansją turecką na Bałkanach. Nowi mieszańcy
zapoczątkowali na tych terenach wypas owiec i wołów na górskich halach, wprowadzili
własne zwyczaje (stawiali m.in. koszary i szałasy) oraz nazewnictwo; takie wyrazy jak: baca,
gazda, bryndza, bunc – mają właśnie wołoską etymologię. Beskidy zamieszkiwane były
jednak nie tylko przez prawych osadników zajmujących się uprawą roli i hodowlą zwierząt,
w XVII i XVIII w. góry stały się domem dla licznych zbójników (najsłynniejszym zbójnikiem z
tych terenów był Józef Baczyński, który rabował pod Babią Górą i w Beskidzie Makowskim w
latach 30 XVIII w.). Rozwój gospodarczy nastąpił w drugiej połowie XIX w., gdy z polecenia
cesarza Franciszka Józefa zaczęto budować linie kolejowe, wkrótce powstały linie: KrakówZakopane oraz Bielsko-Kęty-Andrychów-Wadowice-Kalwaria. Niemniej nie zmienia to fakt,
że Beskidy przez bardzo długi okres należały do najbiedniejszych regionów. Właściwie
dopiero po wojnie wykorzystano naturalne piękno krajobrazu i na szeroką skalę rozwinęła
się turystyka. Od początku lat 90 w Beskidzie Makowskim daje się zaobserwować
intensywny rozwój zaplecza turystycznego, rozwija się baza noclegowa, gastronomiczna
oraz usługi turystyczne i rekreacyjne. Obszar Beskidy Makowskiego nie jest jednolity pod
względem etnograficznym, dzięki czemu obszar ten stanowi nie lada gratkę dla etnografów.
Na terenie Beskidu Makowskiego, od północy mieszkają Krakowiacy zachodni, w dolinie
Raby i osiedlili się Kliszczacy, natomiast na południowych obrzeżach Beskid Makowskiego
mieszkają – uważający się za górali – Zagórzanie, zaś w dolinie Krzyworzeczki żyją Lachowie,
zamieszkujący główne sąsiedni Beskid Wysoki.
Jeżeli chodzi o bogactwo przyrody, to niestety daje się tu zaobserwować ingerencję
człowieka, bowiem pola uprawne i sady podchodzą pod same grzbiety Beskidu
Makowskiego. Warto jednak wspomnieć o grupie cisów w północnej części Beskidu
Makowskiego. Można tu spotkać także jawory, jesiony, olchy i liczne dęby, w poszyciu lasów
i na łąkach rośnie wiele niskopiennych roślin: żywiec gruczołowaty, marzanna wodna,
żywokost sercowaty, a także bardziej popularny zawilec, sasanka czy dziurawiec. Ponadto
nie można nie zauważyć pojedynczych wiekowych drzew, jak chociażby dorodnych lip
rosnących w Dobczycach na cmentarzu myślenickim, czy alei dębowej znajdującej się w
parku Drogini. Świat zwierząt jest charakterystyczny dla regionu Karpat, nie ma tu zbyt
wielu drapieżników (wilki w małych watahach pojawiają się głównie ostrą zimą), natomiast
tutejsze lasy obfitują w zwierzynę połową: jelenie, sarny, zające. W sąsiedztwie pól żyją
dziki, jeże, krety, w Beskidzie Makowskim żyją także nietoperze, a w niższych partiach
można podziwiać liczne gatunki ptaków, zwłaszcza: trznadle, drozdy, muchołówki, turkawki,
kukułki, wilgi sójki, gile, sowy i dzięcioły. Mimo zanieczyszczenia tutejszych wód, w rzekach
jest dużo ryb, jak chociażby: karasie, karpie, kiełbie, płocie, leszcze, można zaobserwować
także węgorze i głowacze. Na szlaku można spotkać się z jaszczurką zwinką, rzadziej
padalcem czy wylegującą się na głazie jadowitą żmiją zygzakowatą. W okolicach Myślenic
natrafiono na bardzo rzadko spotykanego w Polsce węża Eskulapa, należącego do rodziny
dusicieli, objętego całkowitą ochroną.
W Beskidzie Makowskim możemy wyróżnić następujące pasma górskie:
- Pasmo Pewelsko-Ślemieńskie (Baków 766 m n.p.m.)
- Pasmo Dalina (Dalin 566 m n.p.m.)
- Pasmo Babicy (Babica 727 m n.p.m.)
- Pasmo Koskowej Góry (Koskowa Góra 874 m n.p.m.; Kotoń 868 m n.p.m.)
- Pasmo Lubomira i Łysiny (Lubomir 904 m n.p.m.; Łysina 891 m n.p.m.)
Lubomir, najwyższy szczyt Beskidu Średniego
Do 1934 r. nie miał własnej nazwy, nazwy Łysina lub Przygoleź używano dla całego grzbietu.
Na mapie z 1934 r. (WIG) nazwa występuje po raz pierwszy na pamiątkę Lubomirskich,
właścicieli Pcimia i części Myślenic, którzy podarowali w 1922 r. 10 ha lasu Narodowemu
Instytutowi Astronomicznemu, dla zbudowania pierwszego w Polsce górskiego
obserwatorium astronomicznego. Obserwatorium istniało od 1922 r. do 15 IX 1944 kiedy
zostało zniszczone przez Niemców. Odkryto 2 komety:
- 1925 - Lucjan Orkisz, astronom - kometa Orkisza
- 1936 - Władysław Lis, woźny - kometa Koho (Japonia) - Kozik (ZSRR) – Lis
Zabytki na terenie Beskidu Średniego:
Myślenice
- ruiny strażnicy obronnej Kazimierza Wielkiego z XIV w.
- kościół parafialny p.w. Narodzenia NMP II/XV w., obraz Marii namalowany w Rzymie w XVI
w.
- kościół św. Jakuba na Stradomiu II/XV w.
- Dom Grecki II/XVIII w.
- Dwór Dolnowiejski II/XVIII w.
Dobczyce
- ruiny zamku Kazimierza Wielkiego II/XIV w.,
- fragment dawnych murów miejskich,
- skansen
- kościół Jana Chrzciciela na wzgórzu zamkowym I/XIX w.
- kościół parafialny przy Rynku, romańska kropielnica z XIII w.
Kalwaria Zebrzydowska
- 1600-1617 z inicjatywy Mikołaja Zebrzydowskiego powstaje kościół i klasztor
Bernardynów,
- ponad 40 kaplic - kalwaria,
- cudowny obraz Matki Boskiej Kalwaryjskiej
- sanktuarium Żar - Golgota,
- Lanckorońska Góra - Góra Oliwna,
- Skawinka -Cedron
Lanckorona
- ruiny zamku Kazimierza Wielkiego II/XIV w.
- kościół II/XIV w., przebudowywany
- średniowieczny układ urbanistyczny rynku i domy z XVIII i XIX w.
Jordanów
- Chrobacze drewniany dwór z I/XVIII w.
- rynek - drewniane domy XVIII-XIX w., karczma dworska I/XIX
- kościół - pocz. XX
Maków Podhalański
- kościół I/XIX w., starsze fragmenty XVII-XVIII w.
- resztki wielkiego pieca na stokach Makowskiej Góry
Kościoły drewniane
- Krzeczów XVI w., przeniesiony w XVIII w z Łętowni
- Tokarnia I/XVIII w.
- Łętownia II/XVIII w.
- Skomielna Czarna II/XVIII w.
- Trzemeśnia II/XVIII w.
- Barwałd Dolny II/XVIII w., wieża II/XVI w.
- Skawinki I/XVIII w., przeniesiony z Przytkowic
Dwory
- drewniany Stryszów II/XVII w., koś I/XVIII w.
- drewniano – murowany Dąbrówka II/XVIIw., przebudowywany
- murowany Klęcza Grn. II/XIXw.
- murowany Brody I/XIX w. - w 1923 r. podpisano pakt lanckoroński między PSL Piast
i Chrześcijańską Jednością Narodową, w wyniku tego Witos został premierem