Ekonomia rozwoju wykład 11 – Wzrost ludnościowy i jego - E-SGH
advertisement
Ekonomia rozwoju wykład 11 – Wzrost ludnościowy i jego powiązanie z rozwojem gospodarczym. dr Piotr Białowolski Katedra Ekonomii I Plan wykładu • Powiązanie rozwoju gospodarczego i zmian w poziomie ludności • Zmiany demograficzne – jak jest i jak będzie • W jaki sposób rozwój oddziałuje na zmiany ludności? teoria przejścia demograficznego, • W jaki sposób wzrost ludności może oddziaływać na rozwój? - pułapka malthusiańska • W jaki sposób gospodarstwa domowe dokonują racjonalnego wyboru liczby dzieci – mikroekonomiczna teoria dzietności – i jak można tworzyć politykę pozwalającą uniknąć pułapki malthusiańskiej i efektywnie dokonać przejścia demograficznego • Cele polityki demograficznej Wzrost ludności a jakość Ŝycia • Co roku ludność Ziemi zwiększa się o ponad 80 milionów ludzi. • Wzrost ten prawie w całości przypada na kraje słabo rozwinięte. • Gwałtowny wzrost ludności może mieć negatywne konsekwencje dla dobrobytu – dochodów, opieki zdrowotnej, dostępu do edukacji (i jej jakości), a także jakości życia rozumianej jako możliwość samorealizacji. Problemy do rozwiązania – jeśli kraje słabo rozwinięte mają osiągnąć wyŜszy poziom rozwoju gospodarczego • Czy kraje rozwijające się będą w stanie podnieść poziom życia ludności, biorąc pod uwagę spodziewany dynamiczny wzrost ludnościowy? • Jak kraje rozwijające się poradzą sobie ze znaczącym wzrostem zasobu siły roboczej? • W jaki sposób wyższe stopy wzrostu ludności wpłyną na występowanie zjawiska ubóstwa? • Czy kraje rozwijające się będą w stanie rozszerzyć dostęp, zakres i jakość opieki medycznej i edukacji w obliczu dynamicznego wzrostu ludności? • Czy występuje powiązanie między ubóstwem i wielkością rodziny? Ludność i przyrost ludności na świecie Wzrost ludności – przeszłość, teraźniejszość, przyszłość • Struktura światowej populacji zależy od: ▫ Regionu geograficznego ▫ Stopy urodzeń i stopy zgonów – stopa wzrostu ludności ▫ Płodności ▫ Struktury ludności wg wieku a także wskaźniki obciążeń demograficznych (dependency ratios) Ludność świata – ogólna charakterystyka • W krajach rozwijających się: młode społeczeństwa, dzieci poniżej 15 roku to około 1/3 ludności • Każdy dorosły pracuje w kraju rozwijającym się na dwukrotnie więcej „młodych” niż w zamożniejszych społeczeństwach • W Stanach Zjednoczonych 68% społeczeństwa jest w wieku produkcyjnym i ma utrzymać 20% ludności w przedprodukcyjnym, w Afryce subSaharyjskiej: odpowiednio 53% i 45%! Rozmieszczenie ludności na świecie (1) Rozmieszczenie ludności na świecie (2) Ogólny współczynnik dzietności (TFR) w wybranych krajach w roku 1970 i 2006 Ogólny współczynnik dzietności (TFR) wskazuje teoretyczną liczbę dzieci, które miałaby kobieta przechodząc w ciągu jednego roku przez cały okres trwania jej okresu zdolności rozrodczej (15-49 lat) biorąc pod uwagę charakterystyczne stopy urodzeń dla kobiet w każdym wieku Przejście demograficzne • Faza I: Wysokie współczynniki urodzeń i zgonów • Faza II: Wciąż wysokie współczynniki urodzeń, spadające współczynniki zgonów • Faza III: Spadające współczynniki urodzeń i zgonów – w ostateczności stabilizacja obu na mniej więcej równym poziomie Przejście demograficzne Dodatkowy problem – ukryty impet przyrostu demograficznego (hidden momentum of population growth) • O tempie wzrostu ludności w przyszłości decyduje nie tylko płodność, ale również struktura ludności ze względu na wiek (i płeć) • Wysokie stopy wzrostu ludności nie mogą zostać zmniejszone skokowo – ich zmiany będą stopniowo przekładać się na strukturę populacji i tempo wzrostu ludności • W krajach słabo rozwiniętych struktury ludności wg wieku sprzyjają utrzymywaniu się wysokich przyrostów ludności jeszcze przez wiele lat Struktury ludności wg wieku w przypadku oczekiwanego dynamicznego wzrostu i stabilizacji Efekt kształtu piramidy ludności Struktura ludności Polski (2006 r.) 39; -233972 23; -348591 3; -179261 -400000 -200000 81 76 71 66 61 56 51 46 41 36 31 26 21 16 11 6 1 Mężczyzna 39; 229877 Kobieta 23; 338830 3; 169424 0 200000 400000 Pułapka malthusiańska (1) • Pierwotna idea Malthusa opierała się na założeniu bardzo dynamicznie rosnącej liczby ludności (wykładniczo) i nieznacznie zwiększającej się produktywności czynników produkcji (głównie ziemi, mającej wyżywić tą ludność) • W podejściu nowoczesnym pułapka malthusiańska jest wynikiem „spychania” wzrostu gospodarczego do poziomu wzrostu ludności i vice versa. Pułapka malthusiańska (2) Krytyka pułapki malthusiańskiej (1) • Wystarczy, że ▫ Wzrost przy niskich poziomach PKB jest wyższy ▫ Przejście demograficzne pojawia się przy nieznacznie wyższych poziomach PKB ▫ Wzrost gospodarczy będzie wynikiem transferu technologii z zagranicy (który przyjmiemy, że jest procesem egzogenicznym) Krytyka pułapki malthusiańskiej (2) Przyczyny wysokiej dzietności w krajach słabo rozwiniętych • Mikroekonomiczna teoria płodności ▫ Gospodarstwo domowe podejmuje decyzje o posiadaniu dzieci na podstawie wyboru między innymi dobrami konsumpcyjnymi i dziećmi • Założenie: pierwsza dwójka (trójka) dzieci traktowane są jako dobra konsumpcyjne, kolejne, jako inwestycyjne Mikroekonomiczna teoria płodności – ilustracji Mikroekonomiczna teoria płodności – popyt na dzieci (1) Równanie popytu na dzieci Cd = f (Y , Pc, Px, tx ), x = 1,..., n Gdzie Cd popyt na dzieci Y poziom dochodów gospodarstwa domowego Pc cena netto(koszt) posiadania dziecka Px ceny pozostałych dóbr tx preferencje do konsumpcji względem posiadania dzieci (np. czynniki kulturowe) Mikroekonomiczna teoria płodności – popyt na dzieci (2) Równanie popytu na dzieci Cd = f (Y , Pc, Px, tx ), x = 1,..., n W teorii klasycznej ekonomii oczekiwalibyśmy, że: ∂Cd ∂Cd >0 >0 ∂Y ∂Px ∂Cd <0 ∂Pc ∂Cd <0 ∂tx Wyjaśnienie wysokiej dzietności w krajach słabo rozwiniętych • Wysokie preferencje do posiadania dzieci (brak zabezpieczenia socjalnego, jedyna możliwość utrzymania poziomu konsumpcji na starość) • Po przekroczeniu pewnej liczby dzieci, krańcowy koszt posiadania dziecka może być bardzo niewielki, a gospodarstwo domowe może czerpać korzyści z pracy dzieci. • Wysoka umieralność dzieci może stymulować wzrost dzietności, żeby zachować liczbę dzieci dożywających dorosłości na niezmienionym poziomie. Strategiczne podejście do dzietności • Pomimo, że wysoki wzrost ludności nie jest główną przyczyną niższego poziomu życia, to wśród ekonomistów jest konsensus, że gwałtowny wzrost ludności sprzyja podtrzymywaniu niskiego poziomu rozwoju gospodarczego kraju. • W związku z tym należy dążyć do prowadzenia polityki sprzyjającej obniżeniu dzietności tam, gdzie jest ona bardzo wysoka. Polityka zmniejszenia dzietności w krajach słabo rozwiniętych • Badania empiryczne wskazują, że spadek dzietności wynika z: ▫ Zmiany statusu kobiet na rynku pracy ▫ Zwiększenia wynagrodzeń kobiet (co zwiększa de facto koszt alternatywny posiadania dziecka) ▫ Podniesienie przeciętnego poziomu dochodu rodziny przez zwiększenie zatrudnienia lub transfery od bogatych do biednych ▫ Zmniejszenie umieralności niemowląt ▫ Zwiększenie zabezpieczenia na starość ▫ Zwiększenie możliwości edukacyjnych dla dzieci, żeby dzieci mogły się uczyć i żeby możliwa była substytucja liczby dzieci przez „jakość” Cele polityki rodzinnej – co mogą zrobić kraje słabo rozwinięte • Przekonywanie przez edukację • Wprowadzenie programów planowania rodziny • Wprowadzanie zmian w zachętach i obciążeniach w zależności od liczby posiadanych dzieci • Podniesienie statutu społeczno-ekonomicznego kobiet Cele polityki rodzinnej – jak mogą pomóc kraje wysoko rozwinięte • Nie zużywać wszystkich zasobów krajów słabo rozwiniętych i dbać o wielkość zanieczyszczeń. • Otworzyć się na imigrację nisko wykwalifikowanej siły roboczej z krajów rozwijających się. • Wspomagać kraje rozwijające się w dostępie do nowoczesnych technologii w obszarze planowania rodziny. Następny wykład 10.01.2011 http://www.e-sgh.pl/piotr_bialowolski/er
