4.5 Ocena wpływu przedsięwzięcia na wybrane wskaźniki jakości wód
advertisement
Ekspertyza w zakresie oceny wpływu/oddziaływania przedsięwzięcia na cele ochrony wód w rozumieniu art. 4.1. w związku z art. 4.7. Ramowej Dyrektywy Wodnej dla projektu Lista sprawdzająca przedsięwzięcia hydrotechniczne Strug – etap I – odcinkowa przebudowa - kształtowanie przekroju podłużnego i poprzecznego koryta rzeki Strug na długości 8,62 km na terenie miejscowości: Rzeszów, gm. Rzeszów, Tyczyn, gm. Tyczyn, woj. podkarpackie kwiecień 2012 1 SPIS TREŚCI 1. Podstawa opracowania........................................................................................... 3 2.Opis przedsięwzięcia ............................................................................................... 3 3. Krok I .................................................................................................................... 10 3.1 Identyfikacja jednolitej części wód oraz celów środowiskowych jej przypisanych 10 3.2 Charakterystyka hydrograficzna i hydrologiczna cieku Strug w obrębie realizacji Przedsięwzięcia ................................................................................................. 14 4. Krok II ................................................................................................................... 15 4.1 Identyfikacja środków umożliwiających osiągnięcie celu środowiskowego w zakresie stanu/potencjału ekologicznego JCWP ................................................ 15 4.2 Czynniki oddziaływania przedsięwzięcia ............................................................ 16 4.3 Recypienty oddziaływania Przedsięwzięcia ........................................................ 17 4.4 Ocena aktualnego stanu jednolitej części wód „Strug od Chmielnickiej Rzeki do ujścia” ................................................................................................................. 19 4.5 Ocena wpływu przedsięwzięcia na wybrane wskaźniki jakości wód ................... 25 5. Krok III .................................................................................................................. 28 5.1 Czy zostały podjęte wszystkie praktyczne kroki, aby ograniczyć niekorzystny wpływ na stan części wód? ................................................................................ 28 5.2 Czy przyczyny modyfikacji lub zmian są szczegółowo określone i wyjaśnione w planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza, wymaganym na mocy art. 13 RDW, a cele podlegają ocenie co sześć lat? ................................................ 29 5.3 Czy przyczyny modyfikacji lub zmian stanowią nadrzędny interes społeczny i/lub korzyści dla środowiska i dla społeczeństwa płynące z osiągnięcia celów ochrony wód są przeważone przez wpływ korzyści wynikających z nowych modyfikacji czy zmian na ludzkie zdrowie, utrzymanie ludzkiego bezpieczeństwa lub zrównoważony rozwój? ...................................................................................... 29 5.4 Czy korzystne cele, którym służą te modyfikacje lub zmiany części wód nie mogą z przyczyn możliwości technicznych czy nieproporcjonalnych kosztów być osiągnięte innymi środkami, stanowiącymi znacznie korzystniejsza opcję środowiskową? ................................................................................................... 32 5.5 Czy stosowanie derogacji nie wyklucza lub nie przeszkadza w osiągnięciu celów RDW w innych częściach wód w tym samym obszarze dorzecza? .................... 39 5.6 Stosowanie derogacji gwarantuje przynajmniej taki sam poziom bezpieczeństwa jak istniejące prawodawstwo wspólnotowe/ Przedsięwzięcie jest zgodne z wdrażaniem innego prawodawstwa wspólnotowego dotyczącego ochrony środowiska. ........................................................................................................ 40 5.6.1. Dokumenty stanowiące podstawę analizy ...................................................... 40 5.6.2. Analiza ............................................................................................................ 42 5.6.3. Wnioski z analizy ........................................................................................... 49 6. Wnioski ................................................................................................................. 50 7. Literatura .............................................................................................................. 50 8. Załączniki.............................................................................................................. 51 2 1. PODSTAWA OPRACOWANIA Podstawę opracowania stanowią Wytyczne do ekspertyzy w zakresie oceny wpływu/oddziaływania przedsięwzięcia na cele ochrony wód w rozumieniu art. 4.1. w związku z art. 4.7. Ramowej Dyrektywy Wodnej opracowane na zlecenie Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej (KZGW). Elementem Wytycznych jest Lista sprawdzająca przedsięwzięcia hydrotechniczne, która służy do weryfikacji przedsięwzięć w zakresie ich zgodności z art. 4 ust.1 Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) w nawiązaniu do art. 4 ust. 7 RDW. Przedmiotem analizy dokonanej według przytoczonych powyżej Wytycznych jest zatem ocena wpływu danego przedsięwzięcia na cele środowiskowe jednolitej części wód powierzchniowych, w obrębie której przedsięwzięcie to jest realizowane poprzez analizę oddziaływania przedsięwzięcia na poszczególne wskaźniki jakości wód składające się na biologiczne, hydromorfologiczne oraz fizykochemiczne elementy jakości wód powierzchniowych. Jeżeli w wyniku przeprowadzonej analizy zostanie stwierdzony negatywny wpływ przedsięwzięcia na poszczególne elementy jakości wód oraz zostanie stwierdzone w związku z tym zagrożenie nieosiągnięciem celu środowiskowego dla danej jednolitej części wód w odniesieniu do stanu/potencjału ekologicznego, wówczas należy ocenić możliwość zastosowania derogacji (odstępstwa od celów środowiskowych) z art. 4 ust. 7 RDW poprzez weryfikację przesłanek warunkujących ustanowienie takiej derogacji zawartych w art. 4 ust.7 oraz w nawiązaniu do art. 4 ust 8 i art. 4 ust.9. 2.OPIS PRZEDSIĘWZIĘCIA Przedsięwzięcie obejmuje dolny odcinek rzeki Strug (prawostronny dopływ Wisłoka). Zlokalizowane jest w województwie podkarpackim, w południowo wschodniej części miasta Rzeszowa i w gminie Tyczyn (rysunek nr 1). 3 Rysunek 1 Lokalizacja przedsięwzięcia (źródło: Projekt Budowlany, Warszawa, 2008) 4 5 Przedsięwzięcie inwestycyjne jest elementem projektu Zabezpieczenie przed powodzią miasta Rzeszowa i gm. Tyczyn przez kształtowanie koryta rzeki Strug, w zakresie obejmującym zwiększenie przepustowości koryta rzeki Strug, lokalne podniesienie terenu oraz udrożnienie potoku Hermanówka. Przedmiotem inwestycji jest wykonanie odcinkowego kształtowania przekroju podłużnego i poprzecznego koryta rzeki Strug na łącznej długości 8,62 km i szerokości nie przekraczającej 100 m. Inwestorem przedsięwzięcia jest Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Rzeszowie, 35-959 Rzeszów, ul. Hetmańska 9. Projekt finansowany jest ze środków Unii Europejskiej, w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Przedsięwzięcie ma na celu umożliwienie sprawnego odpływu wód ze zlewni, co w konsekwencji przyczyni się do poprawy bezpieczeństwa powodziowego w dolinie rzeki Strug w jej dolnym odcinku, tj. od miejscowości Tyczyn do ujścia rzeki. Obszar objęty inwestycją położony jest w dolinie rzeki Strug, na odcinku od Zalewu Rzeszowskiego do miejscowości Tyczyn. Zakres robót przewidzianych w dokumentacji projektowej przedsięwzięcia obejmuje następujące elementy: ● Wycinka drzew ○ Przeprowadzona w ramach robót przygotowawczych, polegająca na usunięciu drzew kolidujących z planowanymi umocnieniami i rozbudową koryta rzeki, przy założeniu maksymalnego ograniczenia zasięgu karczunku; ○ Przeprowadzona w ramach robót końcowych przeprowadzona na km 0+000 - 2+020 rzeki. ● Drogi technologiczne ○ Przygotowanie dróg technologicznych wzdłuż brzegów w ramach robót przygotowawczych; ○ Wyznaczenie lokalnych przepraw wzdłuż brodów w miejscach najbardziej dogodnych dla organizacji robót przewidzianych projektem technologicznym opracowanym przez wykonawcę. ● Koryto rzeki ○ Odcinkowa przebudowa koryta na km 2+022 - 8+620 biegu rzeki, tj. na długości 6 6,598 km, polegająca na ukształtowaniu koryta w formie przekroju jedno- i dwudzielnego, o następujących parametrach: - nachylenie skarp: 1,0 - 1,5; - szerokość dna koryta: 8,0 m (na km 2+022÷6+925) 10,0 m (na km 6+925÷8+620); - w przekroju dwudzielnym różnica między rzędnymi dna projektowanego a rzędną półki wynosi 3,0 m, szerokość półki 3,0 do 6,0 m. ○ Wykonanie przekopu dla przeprowadzenia wód wielkich bez znacznego napiętrzenia na odcinku w km 6+577 ÷ 6+887 biegu rzeki, o następujących parametrach: - nachylenie skarp: 1:3 - szerokość dna: 8,0 m - łączna długość: 115 m; umocnionego na wlocie i wylocie materacami siatkowo-kamiennymi o grubości 0,3 m, przy czym skarpy i dno przekopu umacniane biowłókniną; ○ Lokalne projektowane pogłębienie rzeki w km 7+020 oraz powyżej przeznaczonego do rozbiórki progu betonowego w km 7+265 do km 7+520; wartość maksymalna pogłębienia wynosi 1,0 m; ○ Odmulenie koryta w km 0+000 - 2+020 biegu rzeki w ramach robót końcowych. ● Skarpa ○ Przebudowa 60 % długości skarp na odcinku objętym inwestycją zgodna z wytycznymi o parametrach nachylenia (1:1,0 - 1:1,5); ○ Odcinkowe umocnienia przebudowanych oraz osuwających się skarp rzeki materacami siatkowo-kamiennymi o grubości 0,3 m, do pełnej wysokości skarp, na łącznej długości 4240 m na następujących odcinkach biegu rzeki: - brzeg lewy (łącznie na długości 2350 m) w km: 0+550-0+710 na dł. 160 m; 0+817-0+910 na dł. 93 m; 1+212-1+350 na dł. 138 m; 2+022-2+310 na dł. 288 m; 2+640-2+730 na dł.90 m; 2+980-3+100 na dł.120 m; 3+324-3+600 na dł. 276 m; 4+980-5+050 na dł. 70 m; 5+170-5+225 na dł. 55 m; 6+350-6+595; na dł. 245 m; 6+770-6+810 na dł. 40 m; 6+925- 7+700 na dł. 775 m; - brzeg prawy (łącznie na długości 1890 m) w km 0+378-0+420 na dł.42 m, 2+518-2+640 na dł. 122 m; 3+146-3+295 na dł.149 m; 3+650-3+792 na dł. 142 m; 7 4+845-4+915 na dł. 70 m; 5+255-5+360 na dł.105 m; 5+490-5+510 na dł. 20 m; 6+380-6+600 na dł.220 m; 6+680 - 7+700 na dł. 1020 m; ○ Umocnienia stopy skarpy podwójną kiszką faszynową na łącznym odcinku 9334 m, na następujących odcinkach biegu rzeki: - brzeg lewy (łącznie 4524 m) w km: 2+310÷2+640; 2+730÷2+980; 3+100÷3+324; 3+600÷4+980; 5+050÷5+170; 5+225÷6+560; 6+595÷6+770; 6+810÷6+925; 7+700÷8+620 - brzeg prawy (łącznie 4810 m) w km 2+022÷2+518; 2+640÷3+146; 3+295÷3+650; 3+792÷4+845; 4+915÷5+255; 5+360÷5+490; 5+510÷6+540; 6+600÷6+680; 6+715÷6+770; 6+810÷6+870; 7+700÷8+620. ● Dno rzeki ○ Maksymalny projektowy graniczny spadek dna cieku na odcinkach nieumocnionych wyznaczono na I = 1,45‰, na odcinkach umocnionych I=9,64‰; ○ umocnienie dna rzeki narzutem kamiennym luzem o grubości 0,5 m na trzech odcinkach w km 6+550-6+600, 6+770-6+810, 7+100-7+520 biegu rzeki, o łącznej długości 510 m. ● Lokalne podniesienie terenu wraz z rowem opaskowym "A" ○ Lokalne podniesienie terenu materiałem ziemnym wydobytym z koryta rzeki na prawym brzegu na odcinku w km 5+500 - 6+670; ○ Wykonanie przechwytującego wody opadowe rowu opaskowego "A" wraz z czterema przepustami, o parametrach: - nachylenie skarp rowu opaskowego: 1:1,5 - szerokość dna rowu opaskowego: 0,5 m - głębokość rowu opaskowego: ok. 0,7 m - długość rowu opaskowego: 952 m - średnica przepustu: 0,6 m - długość przepustu: 8,0 m - przyczółek wlotowy i wylotowy przepustu: brukowany. ● Przepusty Przebudowa przepustów odprowadzających wodę, polegająca na ich wymianie 8 na nowe, wyposażone w klapę zwrotna na ujściowych odcinkach rowów odprowadzających wodę z doliny w km 5+500 (brzeg prawy) oraz 7+140 i 7+304 (brzeg lewy), o następujących parametrach: - średnica przepustów: 1,0 m - długość przepustów: 10,0 m - przyczółek: wylotowy - dok żelbetonowy; wlotowy - narzut kamienny w płotkach grubości 0,25 m na geowłókninie. ● Kładka dla pieszych ○ Budowa kładki dla w km 4+135 biegu rzeki, jako obiektu żelbetonowego trójprzęsłowego osadzonego na dwóch filarach, o następujących parametrach: - szerokość: 1,5 m; - długość: 35 m; -płyta pomostu: -monolityczna płyta żelbetonowa zaprojektowana jako wolnopodparta z betonu klasy B-30 zawierająca dodatkowe domieszki uszczelniające; - grubość: 0,15 m; - belki nośne: - wysokość konstrukcyjna: 0,53 m; - rodzaj materiału: prefabrykowane belki mostowe typu Gromnik o długości L=12m, KL.C. Belki z betonu klasy B-30, zastosowana stal zbrojeniowa St3SX,18G2; - posadowienie - studnie fundamentowe o głębokości 2,4m i 1,2m, o średnicy 1600mm x 2400 mm; - nawierzchnia kładki epoksydowo-poliuretanowa o grubości 10 mm; - klasa obciążeń konstrukcji - obciążenie tłumem wg PN-85/S-10030; - ubezpieczenie w miejscu styku filarów podporowych kładki ze skarpą rzeki: ażurowe płytki betonowe EKO 60x40x10 na podsypce piaskowej grubości 3 cm i geowłókninie; ○ Ułożenie fragmentu chodnika na powierzchni 2x20m2 po obu stronach kładki nawiązującego do istniejącego ciągu pieszych, o następujących parametrach: - szerokość: 2m - długość: 10m - typ nawierzchni: ażurowe płytki betonowe EKO 60x40x10 na podsypce piaskowej 9 grubości 3 cm i geowłókninie; ○ Wykonanie i montaż stalowej barierki zabezpieczającej o wysokości 1,2m po obu stronach kładki. ● Rozbiórka ○ Istniejącego progu betonowego w km 7+265 biegu rzeki; ○ Budynku mieszkalnego i gospodarczego kolidującego z inwestycją, a znajdujących się na działce 211/2 obręb Biała (posesja Biała Nr 74). ● Potok Hermanówka - Udrożnienie koryta na odcinku w km 0+490 - 0+600, tj. na długości 110 m, wraz z rozbudową koryta do szerokości 1,5m, umocnieniem dna i skarp (nachylenie 1;1) do pełnej wysokości materacami siatkowo-kamiennymi na geowłókninie, grubości 0,3m. Przedsięwzięcie jest na etapie realizacji. 3. KROK I 3.1 IDENTYFIKACJA JEDNOLITEJ CZĘŚCI WÓD ORAZ CELÓW ŚRODOWISKOWYCH JEJ PRZYPISANYCH Rzeka Strug położona jest w obrębie dorzecza Wisły i na odcinku przedmiotowej inwestycji zawiera się w obrębie jednolitej części wód powierzchniowych (JCWP) „Strug od Chmielnickiej Rzeki do ujścia” (kod: PLRW2000142265699), należącej do typu abiotycznego: mała rzeka fliszowa. W Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły (PGW) została ona wyznaczona jako silnie zmieniona część wód, a jej stan określono jako zły. Celem środowiskowym dla JCWP jest zatem osiągnięcie dobrego potencjału ekologicznego i dobrego stanu chemicznego, a ponieważ w PGW nie ustalono derogacji z uwagi na planowaną inwestycję, to cel ten należy osiągnąć do 2015 r. W PGW uznano również, że osiągnięcie tego celu jest niezagrożone. Cele dla obszarów chronionych W pobliżu inwestycji znajduje się obszar Natura 2000 SOO "Wisłok Środkowy z Dopływami" (rys. 2). 10 11 Rysunek 2. Lokalizacja przedsięwzięcia w odniesieniu do obszaru Natura 2000 SOO „Wisłok Środkowy z Dopływami” 12 Obszar ten ma powierzchnię 1 064,6 ha i znajdują się tu następujące typy siedlisk podlegające ochronie: - 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie; - 9170 Grąd środkowoeuropejski i śródkontynentalny; - 91E0 Łąki wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe; - 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe. Przedstawicielem istotnych gatunków ssaków na tym terenie jest wydra europejska (Lutra lutra). Występujące tu cenne gatunki ryb wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG to m. in.: minóg strumieniowy (Lampetra planeri), kiełb biało płetwy (Gobio albipinnatus), boleń (Aspius aspius), różanka (Rhodeus sericeus amarus), piskorz (Misgurnus fossilis), koza (Cobitis taenia), głowacz białopłetwy (Cottus gobio), brzanka peloponejska (Barbus peloponnesius), kiełb Kesslera (Gobio kessleri). Spośród wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG bezkręgowców występują: skójka grubo skorupowa (Unio crassus), modraszek teleius (Maculinea teleius), czerwończyk nieparek (Lycaena dispar) i modraszek nausithous (Maculinea nausithous). Wśród innych, niewymienionych w Załącznikach Dyrektyw Rady 92/43/EWG , a występujących na danym obszarze gatunków, podkreślenia wymagają następujące gatunki ryb: piekielnica (Alburnoides bipunctatus), brzanka (Barbus barbus), świnka (Chondrostoma nasus) i certa (Vimba vimba). Zidentyfikowane zagrożenia dla omawianego obszaru N2000 stanowią zanieczyszczenia wód, ścieki komunalne oraz przemysłowe, zaśmiecenie terenu, zanieczyszczenia obszarowe pól uprawnych, zbiornik zaporowy w Besku (całkowicie odcinający możliwość wędrówki ryb w górę rzeki), niesprawna przepławka zbiornika zaporowego w Rzeszowie, eksploatacja kruszyw, nadmierna zabudowa terenów zalewowych, rolnicze i przemysłowe zagospodarowanie terasy zalewowej, kłusownictwo w odniesieniu do ryb oraz regulacje i przegradzanie rzek (Standardowy Formularz Danych). Ze względu na fakt, że przedsięwzięcie nie oddziałuje na obszary chronione nie poddano analizie kwestii zaostrzenia celów środowiskowych JCWP względem obszarów o których mowa w art. 4 ust. 1 lit. c RDW (Deklaracja instytucji odpowiedzialnej za monitorowanie obszarów Natura 2000: Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Rzeszowie z dnia 2.03.2011). Brak wyznaczonych innych obszarów chronionych w rozumieniu art. 6 RDW. 13 3.2 CHARAKTERYSTYKA HYDROGRAFICZNA I HYDROLOGICZNA CIEKU STRUG W OBRĘBIE REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘCIA Hydrografia Rzeka Strug jest prawobrzeżnym dopływem Wisłoka, o całkowitej długości 34,1 km i powierzchni zlewni liczącej 277,3 km2. Źródło rzeki zlokalizowane jest na Pogórzu Dynowskim, na wysokości około 340 m n.p.m.. Na terenie miasta Rzeszów Strug uchodzi do Wisłoka w km 64+800, wpadając do rzeszowskiego zbiornika retencyjnego. W górnym biegu (do ujścia Tatyny) Strug nosi nazwę Ryjak. Głównymi dopływami Strugu na całej jego długości są potoki: Piątkówka, Tatyna, Chmielnik, Hermanówka, Matysówka. Strug klasyfikuje się jako rzekę czwartego rzędu. Jego dolina jest głęboka i silnie wcięta. Obserwuje się zróżnicowany charakter zlewni rzeki, inny w różnych odcinkach jej biegu: w dolnym biegu ma charakter nizinny, w środkowym i górnym podgórski. Szerokość silnie meandrującego, naturalnie ukształtowanego koryta rzeki jest zmienna, w źródłowej części wynosi od 1 m do 2 m, zaś przy ujściu do zbiornika na Wisłoku w Rzeszowie od 10 m do 15 m. Kulminacje w obrębie zlewni wynoszą 350 ÷ 510 m n.p.m. Deniwelacje wahają się w granicach 100 ÷ 200 m. Hydrologia Charakterystykę hydrologiczną cieku w toku tworzenia dokumentacji przedsięwzięcia przyjęto na podstawie opracowania „Obliczenie przepływów charakterystycznych dla rzeki Strug” Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW) Oddział w Krakowie - kwiecień 2008r. Według IMGW powierzchnia terenów zagrożonych powodzią na objętym inwestycją odcinku rzeki Strug, przy przedprojektowym stanie zabudowy koryta, to ok. 470ha. Wykonanie proponowanych działań technicznych ma zmniejszyć zakres wylewów rzeki do ok. 37 ha niezabudowanych terenów znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki (obniżone tarasy rzeki) lub będących pod wpływem bezpośredniego oddziaływania zbiornika Rzeszów. Pomiary hydrometryczne na rzece Strug prowadzone były oficjalnie tylko na wodowskazie w Tyczynie i jedynie w latach 1951-1958. Serie danych obserwacji dla tego wodowskazu są niejednorodne. Dzięki opinii IMGW (kwiecień 2008) potwierdzającej maksymalnie wielką wodę w dolinie Wisłoka, charakteryzującą się przepływem WWQ=1200 m3/s w przekroju stopnia wodnego przy odpowiednim wskazaniu na wodowskazie, możliwe było obliczenie wody "stuletniej" dla rzeki Strug na 176 m3/s i tysiącletniej na 248 m3/s, a także przepływu średniego 14 z największych przepływów rocznych SWQ = 37,6m3/s, przepływu średniego niskiego SNQ = 0,29 m3/s oraz przepływu średniego rocznego SSQ = 1,78 m3/s. Innym źródłem informacji, które wykorzystano przy tworzeniu dokumentacji przedsięwzięcia, jest przeprowadzenie wywiadu wśród lokalnej ludności, co jednak ogranicza zebrane informacje do ostatnich dziesięcioleci. Z informacji osób obserwujących rzekę Strug w ostatnim ćwierćwieczu wynika, że sytuacje powodziowe wystąpiły na tym obszarze w latach 1987, 1997-2000, 2001, oraz 2009-2010. Powódź w roku 1987 która dotknęła mieszkańców Białej, Budziwoja, Drabiniankę i część Rzeszowa - do Nowego Miasta, określana jest przez mieszkańców jako szczególnie uciążliwa, gdyż w jej wyniku zostały zmyte uprawy rolne, łąki (siano), woda dotarła do kilkudziesięciu zabudowań i ogrodzeń, zalana została wówczas Szkoła Podstawowa w Białej i Dom Ludowy, uszkodzone zostały drogi i infrastruktura towarzysząca. W dolinie rzeki Strug na odcinku objętym przedsięwzięciem, w czasie tworzenia dokumentacji projektowej nie było żadnych urządzeń związanych z zabezpieczeniem powodziowym. W korycie rzeki w km 7+265 zlokalizowany był stopień piętrzący wodę, którego rozbiórkę zaplanowano w ramach omawianego przedsięwzięcia. Zlokalizowane na drogach wojewódzkich i powiatowych mosty wzniesiono z prawidłowym zapasem wysokości, przez co nie powodują zakłóceń w pracy hydraulicznej rzeki. 4. KROK II 4.1 IDENTYFIKACJA ŚRODKÓW UMOŻLIWIAJĄCYCH OSIĄGNIĘCIE CELU ŚRODOWISKOWEGO W ZAKRESIE STANU/POTENCJAŁU EKOLOGICZNEGO JCWP Jednym z podstawowych dokumentów planistycznych w zakresie gospodarowania wodami jest Program wodno-środowiskowy kraju (PWŚK) zawierający uporządkowany zbiór działań umożliwiających osiągnięcie celu środowiskowego przez poszczególne JCWP. Ze względu na konieczność przyjęcia do analiz większych jednostek przestrzennych – obszarów zlewni, scalono JCWP tworząc scalone części wód powierzchniowych (SCWP) i właśnie te jednostki przyjęto za podstawę planowania w PWŚK. W PWŚK przedstawiono działania z zakresu gospodarki komunalnej, kształtowania stosunków wodnych i ochrony ekosystemów od wód zależnych, rolnictwa i leśnictwa, przemysłu, zagospodarowania przestrzennego oraz działania organizacyjno – prawne i edukacyjne. Działania te mają służyć przede wszystkim: ochronie wód przed zanieczyszczeniem (działania z zakresu gospodarki komunalnej, przemysłu, rolnictwa); 15 ochronie, zachowaniu i przywracaniu naturalnych siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (obszary Natura 2000); ochronie walorów przyrodniczych pozostałych obszarów chronionych oraz zapewnieniu ciągłości rzek poprzez likwidację barier dla migracji ryb (działania z zakresu kształtowania stosunków wodnych i ochrony ekosystemów od wód zależnych). Duża cześć działań odnosi się zatem do stanu chemicznego wód. Ponieważ przedmiotowe przedsięwzięcie, jak również pozostałe przedsięwzięcia oceniane w niniejszym Podsumowaniu nie wpływają na stan chemiczny wód, ale na stan ekologiczny bądź potencjał ekologiczny, poniżej wyszczególniono te działania, które odnoszą się właśnie do stanu ekologicznego bądź potencjału ekologicznego. Będą to działania należące do kategorii: kształtowanie stosunków wodnych i ochrony ekosystemów od wód zależnych (w tym morfologia i zachowanie ciągłości biologicznej cieków). W zakresie osiągnięcia dobrego potencjału ekologicznego przez JCWP (SCWP GW0821), nie wyznaczono dla SCWP kategorii działań pn. Kształtowanie stosunków wodnych oraz ochrona ekosystemów od wód zależnych (w tym morfologia i zachowanie ciągłości biologicznej cieków). W odniesieniu do realizowanego przedsięwzięcia można stwierdzić, że wszystkie działania mające na celu odtworzenie w silnie zmienionej części wód warunków zbliżonych do właściwego typu abiotycznego przedmiotowej JCWP (mała rzeka fliszowa) mogą zostać uznane za działania umożliwiające osiągnięcie przez JCWP celu środowiskowego. W przypadku Strugu będzie to na przykład odtwarzanie odcinkowo kamienisto –żwirowego dna jako tarliska dla ryb. 4.2 CZYNNIKI ODDZIAŁYWANIA PRZEDSIĘWZIĘCIA Jak wynika z opisu przedsięwzięcia przedstawionego w części A do głównych czynników oddziaływania przedsięwzięcia na elementy jakości jednolitej części wód będą należały: Czynniki negatywne: (a) Zmiany w przekroju poprzecznym czyli poszerzenie koryta rzeki, (b) Profilowanie i umacnianie brzegów oraz częściowo dna rzeki, kształtowanie koryta jednodzielnego lub dwudzielnego o przekroju trapezowym, (c) Kształtowanie brzegów rzeki poprzez nadsypywanie skarp na wybranych odcinkach, 16 (d) Odmulanie koryta rzeki, powodujące wzrost stężenia zawiesin na etapie realizacji przedsięwzięcia. (e) Likwidacja roślinności nadrzecznej, zwłaszcza Wycinka drzew kolidujących z planowanymi umocnieniami i rozbudową koryta rzeki powodująca zmianę nasłonecznienia i możliwość przegrzewania się wody w dolnym biegu rzeki, w strefie wlotowej do zbiornika Rzeszów. Czynniki pozytywne (a) Rozbiórka istniejącego progu betonowego, przywracająca drożność ekologiczną części wód. (b) Odmulanie koryta rzeki po etapie realizacji, na etapie eksploatacji przedsięwzięcia, powodujące częściowe przywrócenie warunków abiotycznych charakterystycznych dla rzek fliszowych, cechujących się przewagą dna o twardym substracie. (c) Umocnienie dna narzutem kamiennym po etapie realizacji, na etapie eksploatacji przedsięwzięcia. (d) Wykonanie przekopu łączącego rzekę w km 6+577 do 6+887, z pozostawieniem starorzecza kontaktującego się z wodami rzeki w zakresie średnich i wysokich stanów wód, powodujące urozmaicenie struktur brzegowych i częściowe odtworzenie wód dolinowych oraz powstanie inicjalnych stadiów rozwoju obszarów podmokłych. 4.3 RECYPIENTY ODDZIAŁYWANIA PRZEDSIĘWZIĘCIA Powyższe czynniki oddziaływania przedsięwzięcia będą miały wpływ na następujące elementy jakości wód: W zakresie elementów biologicznych: (w odniesieniu do czynników negatywnych): Makrofity/fitobentos – możliwość nadmiernego rozwoju na odcinkach, gdzie na skutek wycinki drzew wzrosło nasłonecznienie lustra wody krótkotrwałe pogorszenie stanu na odcinkach umacniania brzegów i dna oraz odmulania poprzez mechaniczne zniszczenie siedliska. Makrozoobentos (makrobezkręgowce bentosowe) – krótkotrwałe pogorszenie stanu na odcinku umacniania brzegów i dna oraz odmulanych poprzez mechaniczne zniszczenie siedliska oraz poprzez ewentualne negatywne oddziaływanie zawiesiny. 17 Ryby – krótkotrwałe pogorszenie stanu na odcinkach umacniania brzegów i dna oraz odmulania poprzez mechaniczne zniszczenie siedliska, ograniczenie powierzchni tarlisk oraz miejsc odchowu narybku. Warunki morfologiczne – pogorszenie struktury strefy nadbrzeżnej na odcinku umacniania brzegów, szczególnie przy zastosowaniu symetrycznych przekrojów koryta. (w odniesieniu do czynników pozytywnych): Makrofity/makrozoobentos/fitobentos – poprawa stanu struktur dna po jego odmuleniu i umocnieniu narzutem kamiennym (warunek – materiał do wykonania umocnienia narzutem kamiennym musi pochodzić z zlewni Strugu lub, przy braku możliwości pozyskania, Wisłoka), która będzie skutkować lokalną poprawą warunków siedliskowych dla makrofitów i fitobentosu oraz makrozoobentosu. Ryby – poprawa warunków migracji po rozebraniu progu betonowego, poprawa stanu struktur dna po jego odmuleniu i umocnieniu narzutem kamiennym, przywracająca tarliska ryb litofilnych (składających ikrę na substrat kamienisty lub żwirowy). W zakresie elementów hydromorfologicznych: Ciągłość rzeki, Warunki morfologiczne (głębokość rzeki i zmienność szerokości, struktura i podłoże koryta rzeki, struktura strefy brzegowej oraz szybkość prądu). W zakresie elementów fizykochemicznych Temperatura wody, Zawiesina ogólna, Grupa wskaźników charakteryzujących warunki tlenowe (np. tlen rozpuszczony). Szczegółowo wpływ ten zostanie omówiony w części 4.5 łącznie z dokonaną oceną oddziaływania tych czynników na elementy jakości wód powierzchniowych. 18 4.4 OCENA AKTUALNEGO STANU JEDNOLITEJ CZĘŚCI WÓD „STRUG OD CHMIELNICKIEJ RZEKI DO UJŚCIA” Oceny aktualnego stanu jednolitej części wód dokonano na podstawie dostępnych materiałów literaturowych, przede wszystkim wyników monitoringu jakości wód powierzchniowych prowadzonego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie. Ocena jakości wód powierzchniowych dokonywana jest w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska realizowanego przez poszczególne Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska. Punkt monitoringu w obrębie przedmiotowej jednolitej części wód zlokalizowany jest w km 1,6 rzeki Strug i nosi nazwę Strug-Biała. W poniższej tabeli przedstawiono klasyfikację stanu wód dla Strugu z wyszczególnieniem wskaźników jakości wód. 19 Tabela 1. Klasyfikacja stanu ekologicznego dla rzeki Strug (źródło: Państwowy Monitoring Środowiska). Nazwa klasyfikowanej JCWP Strug od Chmielnickiej Rzeki do ujścia Kod klasyfikowanej JCWP PLRW2000142265699 Typ abiotyczny 14 Klasyfikacja JCWP jako silnie zmienionej Tak Nazwa punktu pomiarowo-kontrolnego Strug-Biała Biologiczne elementy jakości wód Fitobentos IV Makrofity III Klasyfikacja elementów biologicznych IV Elementy fizykochemiczne wpierające BEJ II Elementy hydromorfologiczne Nie klasyfikowano POTENCJAŁ EKOLOGICZNY słaby STAN CHEMICZNY nie klasyfikowano STAN JCWP ZŁY 20 Ocenę przeprowadzono tylko na podstawie fitobentosu, sklasyfikowanego jako słaby i makrofitów (podczas dokonywania oceny nie były jeszcze ustalone wartości graniczne, obecnie zawarte w Rozporządzeniu ministra środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych [Dz.U.11.257.1545]. Na podstawie tego rozporządzenia można sklasyfikować stan makrofitów jako umiarkowany. W zakresie wspierających elementów fizykochemicznych JCWP znalazła się w klasie II. Ponieważ elementy wspierające nie mogą podwyższyć klasy, potencjał ekologiczny części wód należy ocenić jako słaby. Stan chemiczny tej części wód nie był badany. Stan części wód (przy braku oceny stanu chemicznego) oceniono jako słaby. W 2010 r. oceniono również zagrożenie eutrofizacją badając takie wskaźniki jak m.in. fitobentos (wskaźnik okrzemkowy), BZT5 oraz wskaźniki charakteryzujące warunki biogenne. Wyniki badań wskazały, że Strug należy do rzek zagrożonych eutrofizacją, przy czym decydującym o tym wskaźnikiem okazał się fitobentos. Badania ichtiofauny rzeki Strug były wykonane przez Klicha w roku 2010. Wykazały one występowanie 20 gatunków (tab.2) Tabela 2. Skład gatunkowy ichtiofauny w rzece Strug Lp. Gatunek Liczba [szt.] Typ rozrodu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 ukleja pstrąg kleń słonecznica strzebla potokowa płoć kiełb krótkowąsy jaź świnka śliz szczupak karaś srebrzysty krąp okoń piekielnica leszcz boleń głowacz białopł.* lipień różanka 752 213 153 153 79 65 64 52 41 17 16 13 12 7 3 2 2 2 1 1 fitolitofil litofil litofil, psammofil fitofil litofil fitolitofil psammofil fitolitofil litofil żwiry piaski psammofil litofil fitofil fitofil fitofil fitolitofil. korzenie drzew psammolitofil fitolitofil litofil żwiry litofil, kamienie litofil ostrakofil *Gatunek wymaga ochrony czynnej. 21 Ponieważ występują tu ryby zależne od małży jest bardzo możliwe występowanie Unio crassus (II zał. Dyrektywy Siedliskowej.) i małży z rodzaju Sphaerium (ścisła ochrona). Ocenę elementów hydromorfologicznych przeprowadzono w oparciu o analizy studialne materiałów kartograficznych (mapy współczesne i archiwalne) oraz w oparciu o wizję terenową. Przy opisie elementów hydromorfologicznych posłużono się wskaźnikami uwzględnianymi w metodzie RHS. Z uwagi jednak na brak reprezentatywności metody RHS dla całości rzeki, co jest istotne przy inwestycjach hydrotechnicznych polegających na regulacji długiego odcinka rzeki oraz ze względu na ograniczenia związane z porą roku, w jakiej dokonywano wizji terenowej (styczeń) części elementów nie uwzględniono, a analizę odniesiono do całości odcinka objętego przedsięwzięciem. Odcinek rzeki Strug objęty przedsięwzięciem położony jest praktycznie w całości na obszarze Podgórza Rzeszowskiego, choć górny fragment tego odcinka znajduje się już na pograniczu z Pogórzem Dynowskim, na którym położony jest górny i część środkowego biegu rzeki. Dolny bieg rzeki z kolei znajduje się już w obrębie rozszerzającej się w tym miejscu (okolice Rzeszowa) doliny Wisłoka. Dolina rzeki Strug na odcinku objętym przedsięwzięciem jest płaskodenna, na początkowym odcinku węższa i asymetryczna (pogranicze z Pogórzem Dynowskim), a następnie rozszerza się i przechodzi w dolinę Wisłoka. Aktywne koryto przeważnie o stromych skarpach jest głęboko wcięte, do ok. 7 m i meandrujące. Szerokość koryta wynosi w górnej części odcinka od 8-10 m, a w odcinku ujściowym dochodzi nawet do 20 m. Ponieważ rzeka wpływa do zbiornika wodnego utworzonego na Wisłoku (a nie do Wisłoka bezpośrednio) dolny bieg rzeki kształtowany jest przez cofkę zbiornika, co wpływa na charakter przepływów na tym odcinku (wysokość zwierciadła wody kształtowana poziomem piętrzenia zbiornika spowolniony przepływ). Dno doliny jest zróżnicowane pod względem morfologicznym, odcinkowo widoczne są również krawędzie wyższej terasy rzecznej. Zagospodarowanie doliny jest też zróżnicowane – od terenów ścisłej zabudowy graniczących bezpośrednio z rzeką, poprzez pola uprawne i łąki, do fragmentów lasów łęgowych występujących na niektórych odcinkach rzeki. Inwentaryzacja przyrodnicza wykazała również obecność dużej liczby gatunków obcych (Opracowanie przyrodnicze, 2009). 22 Fot. 1 Fragment doliny rzeki Strug. Na dalszym planie widoczna wyższa terasa zalewowa. Na pierwszym planie brzeg wypukły zakola rzeki. Profil brzegu koryta jest przeważnie naturalny, dominują brzegi strome, spotkać też można pionowe skarpy, brzeg wielopoziomowy oraz łagodny (brzegi wypukłe w zakolach rzeki). Zadrzewienie wzdłuż koryta zależy od odcinka i przyjmuje przeważnie postać albo rozproszonych kęp, albo regularnie rozmieszczonych pojedynczych drzew. Występują tu takie cenne przyrodniczo elementy jak zwisające konary, odkryte korzenie na brzegu, rumosz drzewny oraz powalone drzewa. Koryto charakteryzuje się obecnie dość znacznym stopniem zacienienia. Na brzegach widoczne są erodujące podcięcia brzegów (aktywne podcięcia erozyjne) oraz stabilne podcięcia brzegów. Obecnie w obrębie rzeki nie występują budowle hydrotechniczne (stopień wodny piętrzący rzekę rozebrano). Prowadzono tutaj dotychczas prace polegające na odcinkowym uporządkowaniu koryta (usunięcie zatorów, udrożnienie koryta) oraz lokalne ubezpieczenia brzegów (narzut kamienny, faszyna) na odcinkach rzeki bezpośrednio sąsiadujących z zabudową. 23 Fot. 2 Koryto rzeki Strug. Widoczne konary zwisające nad lustrem wody, a dalej aktywne podcięcie erozyjne. Strug w PGW zaliczono pod względem typu abiotycznego do małych rzek fliszowych. Rzeki te płyną w utworach powierzchniowych stanowiących flisz karpacki, piaskowce o rożnej odporności, łupki, margle i zlepieńce. W szerokich dolinach skrzynkowych mają bieg kręty, a ich dno budują kamienie i gruby żwir, lokalnie drobny żwir, piasek i ił. Charakteryzują się one dużą prędkością przepływu i turbulentnym ruchem wody. Obecne koryto Strugu nie przypomina typu abiotycznego, do którego zostało zaliczone. Na skutek przekształceń antropogenicznych w całej zlewni koryto podlegało silnej erozji oraz zamuleniu czego skutkiem jest jego obecne przegłębienie i brak charakterystycznej struktury dna (podłoże kamienisto-żwirowe). Stąd rzeka uznana została za silnie zmienioną. Podsumowanie Stan ekologiczny Strugu zaklasyfikowano jako słaby, o czym zdecydowały elementy biologiczne (fitobentos – indeks okrzemkowy). Pod względem fizykochemicznym Strug znalazł się w klasie II, o czym zdecydowały takie wskaźniki jak tlen rozpuszczony, BZT5, Azot Kjeldahla. Pod względem hydromorfologicznym, pomimo przemian antropogenicznych 24 całej doliny, koryto i strefa brzegowa pozostają pod wpływem naturalnych procesów fluwialnych, których efektem są formy akumulacyjno-erozyjne obserwowane w korycie. 4.5 OCENA WPŁYWU PRZEDSIĘWZIĘCIA NA WYBRANE WSKAŹNIKI JAKOŚCI WÓD Elementy biologiczne Fitoplankton – nie mierzony w rzekach typu 14 (mała rzeka fliszowa). Fitobentos – wpływ pozytywny, wskaźnik reaguje wprawdzie najmocniej na zmiany eutrofizacyjne oraz w mniejszym stopniu, na zanieczyszczenia organiczne, ale przy braku odpowiedniej struktury dna nie rozwijają się zespoły fitobentosu związane z twardym podłożem (epiliton), a zespół wykształcający się na dnie mulistym (epipelon) daje z reguły słabszą ocenę (zaniżony wynik). Ma to swoje odzwierciedlenie w ocenie makrofitów, które aktualnie są w wyższej klasie niż fitobentos, co wskazuje na potencjalną możliwość poprawy oceny fitobentosu po zmianie struktury podłoża. Makrofity – wpływ negatywny – przebudowa struktur brzegowych i ujednolicenia (unifikacja koryta) pogarsza warunki siedliskowe tego elementu biologicznego. Negatywny wpływ nie powinien spowodować obniżenia oceny potencjału ekologicznego dla tego elementu. Makrozoobentos – wpływ negatywny, element biologiczny najmocniej reagujący na oddziaływania przedsięwzięcia (mechaniczne zniszczenie siedliska, krótkotrwałe oddziaływanie zawiesin, unifikacja koryta). W cyklu badawczym 2010-2012 nie był badany i oceniany (brak metodyki). Pozytywny wpływ poprawy struktury dna przez umocnienie go narzutem kamiennym w okresie eksploatacji przedsięwzięcia (po zakończeniu fazy realizacji), przy spełnieniu warunku zawartego w opisie recypientów oddziaływania. Negatywny wpływ nie powinien spowodować obniżenia oceny potencjału ekologicznego dla tego elementu Ryby – element biologiczny nie badany i nie oceniany w cyklu badawczym 2010-2012 (brak metodyki). Z uwagi na zakres i specyfikę przedsięwzięcia, będzie ono miało negatywny i pozytywne wpływ na ocenę elementu w jednolitej części wód. Negatywny wpływ spowoduje ujednolicenie koryta rzeki, pozytywny odtworzenie ciągłości morfologicznej rzeki oraz, po okresie realizacji, poprawa struktury dna przez umocnienie go narzutem kamiennym. Negatywny wpływ nie powinien spowodować obniżenia oceny potencjału ekologicznego dla tego elementu. 25 Odtworzenie ciągłości morfologicznej rzeki będzie wywierało pozytywny wpływ na stan jednolitych części wód powierzchniowych położonych w górnym biegu Strugu. Negatywne wpływy będą oddziaływały tylko na część wód poddanych zabiegom, bez zagrożenia dla celów ochrony wód w innych częściach wód. Elementy hydromorfologiczne Prace planowane w związku z regulacją rzeki Strug polegające na poszerzeniu koryta, ukształtowaniu dna, wyprofilowaniu skarp i tym samym ukształtowaniu jednolitego trapezowego jednodzielnego, bądź dwudzielnego koryta wpłyną znacząco negatywnie na elementy hydromorfologiczne rzeki. Przede wszystkim zmianie ulegną warunki morfologiczne cieku. Poszerzenie rzeki, wyrównanie koryta i umocnienie stopy skarpy kiszką faszynową spowoduje likwidację zróżnicowania w zakresie głębokości rzeki i jej szerokości. Powstanie jednolite wypłycone koryto, co będzie miało przełożenie na brak zmienności ruchu wody w korycie i szybkość prądu. W poszerzonym korycie woda płynie wolniej, a ujednolicone dno wraz z umocnionymi skarpami brzegów powoduje brak zróżnicowania ruchu wody. Poza tym usunięcie z wody lub brzegu wszelkich naturalnych elementów typu pnie drzew lub wycięcie z brzegu drzew, których korzenie dochodzą do rzeki i wykarczowanie pni również wpłynie na zmniejszenie dynamiki przepływów. Usunięcie pni drzew i rumoszu drzewnego z koryta wpłynie ponadto na zmniejszenie zróżnicowania struktury i podłoża koryta rzeki. Praktycznie całkowitej likwidacji wskutek poszerzenia koryta i umacniania skarp ulegnie obustronnie lub jednostronnie strefa brzegowa lub, na skutek wycinki drzew i umacniania stopy skarpy, ulegnie ona znacznemu zubożeniu. Umacnianie i profilowanie brzegów wpłynie na zdecydowane obniżenie zdolności rzeki do kształtowania form erozyjno-akumulacyjnych, tak istotnych dla zróżnicowania siedlisk w ekosystemach związanych z wodami płynącymi. Ze względu na powyższe oddziaływania ciągłość rzeki rozumiana jako ciągłość nie tylko samego koryta ale również stref brzegowych może zostać przerwana. Sprzyjało temu będzie kształtowanie jednolitych skarp koryta pozbawionych na znacznych odcinkach zadrzewień i zakrzaczeń. Pozytywnym aspektem realizacji przedsięwzięcia jest likwidacja progu i zastąpienie go zróżnicowanym umocnieniem kamiennym dna w formie bystrza. Ten czynnik oddziaływania przedsięwzięcia wpłynie korzystnie zarówno na ciągłość rzeki, jak i na zróżnicowanie struktury dna rzeki i zróżnicowanie ruchu wody w korycie. 26 Powyższe zmiany elementów hydromorfologicznych wpłyną w sposób bezpośredni i pośredni na biologiczne i fizykochemiczne elementy jakości wód powierzchniowych. Elementy fizykochemiczne Jak wspomniano, zmiany parametrów hydromorfologicznych wpłyną na elementy fizykochemiczne jakości wód. I tak, poszerzenie koryta i ujednolicenie dna spowoduje zmniejszenie głębokości napełnienia koryta i spowolni przepływ, co w połączeniu z likwidacją nadrzecznych zadrzewień może skutkować zmianą warunków termicznych rzeki. Zmiana warunków nasłonecznienia i ujednolicenie ruchu wody w korycie (wyprofilowanie dna) może wpłynąć na pogorszenie warunków tlenowych rzeki (wzrost temperatury wody jest odwrotnie proporcjonalny do ilości tlenu rozpuszczonego w wodzie). Zmianie ulec mogą takie wskaźniki jak tlen rozpuszczony i pozostałe wskaźniki charakteryzujące warunki tlenowe rzeki. Wypłycenie koryta, zwolnienie przepływu wody i zmiana warunków nasłonecznienia w powiązaniu z znaczną dostawą substancji biogennych może spowodować znaczny wzrost eutrofizacji rzeki, która obecnie należy już do rzek zagrożonych tym procesem. Etap realizacji prac będzie związany ze znaczną dostawą do koryta materiału pochodzącego z profilowanych skarp oraz z uruchomionych osadów dennych w związku pracami prowadzonymi w korycie. To z kolei spowoduje wzrost ilości zawiesin w rzece. Oddziaływanie to będzie się utrzymywało jeszcze przez jakiś czas po zakończeniu realizacji prac – do czasu utrwalenia skarp roślinnością. Wzrost stężenia zawiesiny, a w tym materii organicznej, również pogorszy warunki tlenowe rzeki, zwłaszcza latem, przy wysokich temperaturach. Duża zawartość uruchomionej materii organicznej w wodach rzeki w połączeniu z opisywanymi zmianami parametrów fizycznych koryta podlegając procesom utleniania może niejako „wyczerpać” dostępną w wodzie ilość tlenu rozpuszczonego, co będzie stanowiło skrajnie niekorzystne warunki dla organizmów wodnych, zwłaszcza tych charakteryzujących się wąską tolerancją na warunki tlenowe. Podsumowanie: Przedsięwzięcie będzie negatywnie wpływało na parametry wód w zakresie wszystkich elementów jakości wód powierzchniowych. Znaczące zmiany charakterystyki fizycznej części wód czyli przekształcenia morfologii koryta i powiązane z nimi zmiany parametrów fizykochemicznych będą skutkowały pogorszeniem warunków siedliskowych koryta rzeki 27 i strefy brzegowej. Zniszczeniu ulegnie charakterystyczna dla dolin rzecznych mozaika siedlisk. Niektóre planowane prace będą się wiązały z oddziaływaniami pozytywnymi, jednak przy spełnieniu określonych warunków. Biorąc pod uwagę powyższe wyniki analiz nie jest możliwe osiągnięcie przez jednolitą część wód celu środowiskowego polegającego na osiągnięciu dobrego potencjału ekologicznego w 2015 r. 5. KROK III W związku z tym, że realizacja przedsięwzięcia spowoduje nieosiągnięcie celów środowiskowych dla jednolitej części wód, tj. nieosiągnięcie dobrego potencjału ekologicznego w 2015 r., konieczne jest zastosowanie derogacji z art. 4 ust. 7 Ramowej Dyrektywy Wodnej. Derogacja z art. 4 ust 7. ma zastosowanie, kiedy następują zmiany w charakterystyce fizycznej jednolitej części wód czyli zmiany w zakresie elementów hydromorfologicznych oraz wybranych elementów fizykochemicznych. Zmiany te oddziałują najczęściej również w dużym stopniu na elementy biologiczne jakości wód i skutkują pogorszeniem stanu bądź potencjału ekologicznego danej jednolitej części wód. Zagrożenie nieosiągnięciem celu środowiskowego rodzi konieczność zastosowania derogacji czyli odstępstw od osiągnięcia celów środowiskowych. Wprowadzenie odstępstwa od celów środowiskowych wiąże się ze spełnieniem określonych przesłanek, co jest warunkiem koniecznym zastosowania derogacji. Poniżej wyszczególniono wspomniane przesłanki. 5.1 CZY ZOSTAŁY PODJĘTE WSZYSTKIE PRAKTYCZNE KROKI, ABY OGRANICZYĆ NIEKORZYSTNY WPŁYW NA STAN CZĘŚCI WÓD? W toku analiz wariantowych zrezygnowano z wariantu polegającego na regulacji koryta rzeki połączonej z budową obwałowań. W przyjętym do realizacji wariancie przedsięwzięcia wprowadzono następujące środki minimalizujące: Rezygnacja z budowy wałów, co wiąże się z brakiem ingerencji w dolinę rzeczną, Rezygnacja z poszerzania koryta rzeki na odcinku od ujścia do ul. Gościnnej (ok. km 2+050); ograniczenie prac na tym odcinku tylko do zabudowy kilku wyrw w skarpach Zastosowanie takiego sposobu regulacji, by przy kształtowaniu jednego brzegu, drugi pozostał bez zmian jako tzw. bank różnorodności biologicznej. Ograniczenie robót mechanicznych w taki sposób, by 30-40 % skarp pozostało bez ingerencji (bez uwzględnienia umocnienia stopy skarpy), 28 Prowadzenie prac poza okresem rozrodu płazów i okresem tarła ryb objętych ochroną gatunkową, Wykonanie uzupełniających nasadzeń drzew, Wykonywanie większości prac ziemnych ze stanowisk brzegowych, Zapewnienie ciągłości przepływu wody w korycie w trakcie wykonywania prac. Zdaniem autorów ekspertyzy przytoczone wdrożone środki minimalizujące są niewystarczające. Lista zaproponowanych środków minimalizujących znajduje się w załączniku nr 1. Zaproponowane tam środki minimalizujące mają za zadanie przede wszystkim ograniczyć negatywne skutki zmian morfologii koryta. Zlecono tam między innymi zmienne w przekroju poprzecznym ukształtowanie skarp po poszerzeniu koryta sprzyjające odtworzeniu się roślinności nadrzecznej i kształtowaniu zróżnicowanych siedlisk; zastosowanie naturalnych materiałów ubezpieczenia brzegów (narzut kamienny, karpy); zachowanie koryta wody niskiej mające zminimalizować poszerzenie koryta w dnie i związane z tym zmiany warunków siedliskowych dla organizmów wodnych; budowę tarliska w miejscu ubezpieczenia dna narzutem kamiennym, a także w kilku innych lokalizacjach. 5.2 CZY PRZYCZYNY MODYFIKACJI LUB ZMIAN SĄ SZCZEGÓŁOWO OKREŚLONE I WYJAŚNIONE W PLANIE GOSPODAROWANIA WODAMI NA OBSZARZE DORZECZA, WYMAGANYM NA MOCY ART. 13 RDW, A CELE PODLEGAJĄ OCENIE CO SZEŚĆ LAT? Przedsięwzięcie nie zostało objęte derogacją z art. 4 ust. 7 w PGWD. Do wniosku o dofinansowanie należy dołączyć dokument potwierdzający przedłożenie Prezesowi KZGW informacji o konieczności ustanowienia derogacji w ramach aktualizacji PGWD. W przekazywanej informacji należy uwzględnić uzasadnienie co do konieczności realizacji zadania w kontekście wymogów zarządzania ryzykiem powodziowym. 5.3 CZY PRZYCZYNY MODYFIKACJI LUB ZMIAN STANOWIĄ NADRZĘDNY INTERES SPOŁECZNY I/LUB KORZYŚCI DLA ŚRODOWISKA I DLA SPOŁECZEŃSTWA PŁYNĄCE Z OSIĄGNIĘCIA CELÓW OCHRONY WÓD SĄ PRZEWAŻONE PRZEZ WPŁYW KORZYŚCI WYNIKAJĄCYCH Z NOWYCH MODYFIKACJI CZY ZMIAN NA LUDZKIE ZDROWIE, UTRZYMANIE LUDZKIEGO BEZPIECZEŃSTWA LUB ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ? Poniżej przytoczono uzasadnienie realizacji przedsięwzięcia w zakresie zagadnień nadrzędnego interesu społecznego przedstawione w Studium Wykonalności. Podkarpacie to rejon, gdzie powodzie występują dość często. Katastrofalna powódź w województwie podkarpackim wystąpiła w 1997 r., następnie na przełomie lipca i sierpnia 2001 r. i wreszcie w maju (I fala) i czerwcu 2010 r. (II fala). Bilans powodzi na Podkarpaciu 29 to 12 850 zalanych bądź podtopionych domów, 42 000 osób poszkodowanych przez żywioł, około 300 miejscowości zalanych lub podtopionych. Zalanych zostało prawie 15 000 gospodarstw domowych, ok. 73 000 ha użytków rolnych. Na terenach powodziowych padło ok. 6000 zwierząt gospodarskich. Każda z tych powodzi spowodowała ogromne szkody zarówno w infrastrukturze przeciwpowodziowej (obwałowania, uregulowane koryta rzek i potoków, budowle hydrotechniczne) jak i na obszarach nieskutecznie chronionych przez niesprawne urządzenia. Doświadczenia ostatnich lat dowodzą, że zwiększa się prawdopodobieństwo występowania kolejnych powodzi. W przypadku rzeki Strug opisując ostatnie sytuacje powodziowe istotne informacje uzyskano od ludności miejscowej. Z informacji osób obserwujących rzekę Strug w ostatnim ćwierćwieczu można podać, że sytuacje powodziowe wystąpiły tu w latach 1987, 1997-2000, 2001, oraz 2009-2010. Szczególnie uciążliwa dla mieszkańców była powódź z maja 1987 roku, która dotknęła mieszkańców Białej, Budziwoja, Drabinianki i części Rzeszowa – do Nowego Miasta. Woda powodziowa zmyła wówczas uprawy rolne, a także skoszone już łąki (siano). Wylewy dotarły do kilkudziesięciu zabudowań, ogrodzeń i płotów. Zalana została także Szkoła Podstawowa w Białej oraz Dom Ludowy. Uszkodzone zostały drogi i infrastruktura towarzysząca. Podobnie uciążliwa była powódź z kwietnia 1998 roku oraz z sierpnia 1999 roku – wówczas również zalane zostały domy, ogrody i studnie. Zniszczone i skażone zostały uprawy w dolinie rzeki. Wylewy z lat 2000 i 2002 były zbliżone do tych historycznych, opisanych wyżej. Zalewy powodziowe z lat 2009 i z maja 2010 były dla mieszkańców podobnie uciążliwe, jakkolwiek suma strat była nieco mniejsza. W maju 2010 roku sytuacja powodziowa była związana z deszczami nawalnymi, występującymi bezpośrednio w środkowym biegu rzeki Strug, w wyniku których – przy nieco niższych stanach w samym korycie – wystąpiły uszkodzenia na obrzeżach doliny, z uszkodzeniami przepustów, dróg i ulic. Również 4.06.2010 r. woda wystąpiła z koryta rzeki i spowodowała, podobnie jak poprzednie sytuacje powodziowe, zalanie wielu domów, piwnic i budynków gospodarczych. Model cyfrowy doliny analizował poziomy wód wielkich, przy różnych wariantach i zakresach prac regulacyjnych. Model HEC-RAS zbudowano dla mniejszego i większego zakresu prac udrażniających, a ostatecznie przyjęto rozwiązanie techniczne, które przy minimalizacji robót ziemnych i umocnieniowych pozwoliło na uzyskanie najlepszych warunków przejścia doliną wód powodziowych. Im niższa z kolei rzędna przejścia wód wielkich, tym mniej zabudowania w dolinie rzeki Strug są zagrożone powodzią. Generalnie, 30 wariantowe obliczenia cyfrowe są najważniejszym dokumentem, potwierdzającym słuszność rozwiązania technicznego – konkretnie odniesionego do wariantu 3. Koryto rzeki Strug posiada niedostateczną przepustowość dla wód średnich i średnich wielkich, zaś terasy zalewowe mają zbyt wysoki współczynnik szorstkości „n” w czasie przejścia wód ekstremalnie dużych. Konieczne są prace generalnie zmierzające do tego, by rzędne zwierciadła wody wielkiej, po wykonaniu robót, były niższe od obecnych średnio o 0,5 -1,0m (różnie na różnych odcinkach rzeki, stosownie do aktualnego stanu profilu koryta i symulacyjnego profilu hydraulicznego na modelu matematycznym). Obniżenie takie realnie zmniejszy zagrożenie powodziowe na terenach zabudowanych i zagospodarowanych w dolinie rzeki Strug. W obszarze objętym bezpośrednim działaniem projektu tj., terenem bezpośrednio dotkniętym zalaniem, dominująca jest zabudowa jednorodzinna. Liczba ludności zamieszkała na tym terenie szacowana jest na około 600 osób. Łącznie na terenach zalewowych zlokalizowane jest 150 gospodarstw domowych bezpośrednio zagrożonych powodzią. Efekty realizowanego projektu dotyczyć jednak będą znacznie większego obszaru a łączna liczba ludności która odniesie korzyści z realizacji projektu to około 10 347 mieszkańców osiedla Biała i Budziwój (w tym osiedle Biała 2 271 osób, osiedle Budziwój 4 576 osób i ok 3 500 osób z położonej nad Strugiem części osiedla Nowe Miasto - wg stanu na 30 czerwiec 2011 r.). Zgłaszane przez mieszkańców oczekiwania dotyczą bowiem nie tylko zapewnienia bezpośredniego bezpieczeństwa przeciwpowodziowego. Wspomniana wyżej grupa ponad dziesięciu tysięcy osób, to użytkownicy różnorakich liniowych sieci uzbrojenia terenu (prąd, kanalizacja, telekomunikacja, drogi), których część znajduje się w obszarze bezpośredniego zalewu. Mieszkańcy ci ponoszą każdorazowo straty wynikające z ograniczeń i uciążliwości jakie niesie ze sobą zalanie, a tym samym czasowe wyłączenie z funkcjonowania infrastruktury energetycznej, komunikacyjnej i telekomunikacyjnej. Ponadto wylewy wód powodują powstanie zagrożenia sanitarno-epidemiologicznego i możliwość skażenia środowiska naturalnego z uwagi na przedostawanie się wód powodziowych do sieci kanalizacyjnej. Należy równocześnie dodać, że czas negatywnego oddziaływania wykazanych czynników jest znacznie dłuższy niż sam okres trwania podtopienia. W zakresie oszacowania liczby nowych odbiorców efektów realizacji projektu można przypuszczać, że w wyniku podniesienia poziomu bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, a co za tym idzie również podniesienia atrakcyjności terenów objętych projektem liczba ta może wzrosnąć. Brak jest jednak danych statystycznych, demograficznych bądź 31 jakichkolwiek innych, pozwalających w miarodajnym zakresie ocenić ilościowo poziom tego wzrostu na analizowanym obszarze (procesy demograficzne i migracyjne są na tyle złożonymi i zależnymi od wielu czynników, często o charakterze losowym, że nawet jeżeli jednym z tych czynników jest zwiększenie poziomu bezpieczeństwa przeciwpowodziowego to brak możliwości uwzględnienia wszystkich pozostałych czynników uniemożliwia dokonanie miarodajnej oceny wielkości zjawiska). Zakres potrzeb zgłaszanych przez przemysł, usługi i rolnictwo w zakresie poprawy bezpieczeństwa powodziowego jest stały i określony wielkością obszaru zalewanego obecnie. Powierzchnia tego obszaru wynosi około 433 ha i stanowi różnicę pomiędzy wielkością obszaru zagrożonego obecnie (470 ha) a wielkością obszaru do jakiego ograniczy się zalewanie po realizacji inwestycji (37 ha). Szacuje się, że w obszarze tym znajduje się obecnie około 38 przedsiębiorstw (MŚP). Podmioty użyteczności publicznej nie są zlokalizowane w obszarze objętym oddziaływaniem projektu. Nie planuje się inwestycji realizowanych przez podmioty użyteczności publicznej w obszarze oddziaływania projektu. Podsumowując, łączne zapotrzebowanie na efekty realizacji projektu dotyczy około 600 mieszkańców i około 38 przedsiębiorstw. Przewidywany jest wzrost liczby przedsiębiorstw jak również wzrost liczby mieszkańców na terenie objętym skutkami projektu, brak jednak danych które pozwalałyby oszacować poziom tego wzrostu. 5.4 CZY KORZYSTNE CELE, KTÓRYM SŁUŻĄ TE MODYFIKACJE LUB ZMIANY CZĘŚCI WÓD NIE MOGĄ Z PRZYCZYN MOŻLIWOŚCI TECHNICZNYCH CZY NIEPROPORCJONALNYCH KOSZTÓW BYĆ OSIĄGNIĘTE INNYMI ŚRODKAMI, STANOWIĄCYMI ZNACZNIE KORZYSTNIEJSZA OPCJĘ ŚRODOWISKOWĄ? Poniżej przedstawiono analizę wariantową zawartą w Studium Wykonalności. Rozważono różne metody zabezpieczenia powodziowego w dolinie rzeki Strug. Rozważano zastosowanie systemów ochrony zarówno czynnej i biernej, także systemów mieszanych. Z punktu widzenia techniki hydrotechniczno – melioracyjnej problem poprawy bezpieczeństwa powodziowego w dolinie rzeki Strug może być rozpatrywany w sposób różnorodny. Idealne byłoby znalezienie rozwiązania dającego 100% pewności, że tereny zalewowe nie będą już w ogóle zagrożone powodzią. Niestety, rozwiązanie techniczne, dające taki stopień pewności nie istnieje. Urządzenia wodne, na przykład wały powodziowe projektuje się bowiem z gwarancją ich nie „przewyższenia” na przykład dla wód wielkich 32 o p=1%, co oznacza że w przypadku napływu ze zlewni wody wielkiej, większej niż ta „miarodajna”, wały takie okażą się za niskie, zostaną przerwane, a tereny powodziowe będą zalane wodą. Przy rozpatrywaniu ochrony terenów położonych „niżej”, zalecane jest zastosowanie magazynowania wód (retencjonowania) „powyżej”, najlepiej w postaci dużych zbiorników ścinających szczyty fal powodziowych, a najlepiej w formie automatycznie działających polderów zalewowych. Rozważane były trzy warianty (alternatywy) rozwiązań technologicznych i lokalizacyjnych, dających efekt poprawy bezpieczeństwa w dolinie rzeki Strug. Wyjaśnienia wymaga fakt, że wariant 1 i wariant 2 obejmował swym zasięgiem Strug od km 0+000, czyli od ujścia, aż do km 16+525, natomiast wariant 3 (z uwagi na niemożliwość uzyskania zgody wszystkich właścicieli działek na wykupy terenu pod zbiorniki i obwałowania) został podzielony na dwa etapy. Z tego powodu, rozpatrywany obecnie Etap I w wariancie 3 obejmuje swym zakresem koryto Strugu tylko na długości 8,62 km, czyli od ujścia do km 8+620. Wariant 1: Modernizacja rzeki, z jej obwałowaniem oraz z budową zbiorników retencyjnych w zlewni Przedstawione rozwiązanie w wariancie 1 jest kompromisem pomiędzy „czynną” (zbiorniki), a „bierną” (wały przeciwpowodziowe) formą ochrony powodziowej terenów. Rozmiar rzeczowy w wariancie 1: Modernizacja koryta rz. Strug od km 0+000 do km 16+525 - razem 16,525km Budowa wałów przeciwpowodziowych, łącznie: 3,36 + 2,63 = razem 5,99 km Budowa 4 „suchych” zbiorników retencyjnych w zlewni: - zbiornik Nr 1, rzeka Chmielnik, - zbiornik Nr 2, rzeka Tatyna, - zbiornik Nr 3, rzeka Piątkowa , - zbiornik Nr 4, ciek Wolski. W wariancie 1 zaprogramowano następujące prace szczegółowe: Modernizacja koryta rz. Strug od km 0+000 do km 16+525 - razem 16,525km 33 W ramach modernizacji rzeki na odcinku jak wyżej, zaplanowano w wariancie 1 w szczególności: - Usuniecie porostów ze skarp: z powierzchni 5ha, - Usuniecie gałęzi i zanieczyszczeń: 10000 mp, - Uzupełnienie ubytków w skarpach wraz z humusowaniem i obsiewem: 1500m3, - Umocnienia betonowe dna i skarp przy budowlach komunikacyjnych i kolektorach, wraz z rozebraniem pozostałości starych umocnień: 1450m2, - Naprawę umocnień faszynowych stopy skarpy: 240m2, - Wykonanie przekopu w km 6+412. Budowa wałów przeciwpowodziowych, o łącznej długości 5,99 km: Wały te zaprogramowano na brzegu prawym w km od 3+200 do 6+500, w km od 11+780 do 11+900 (łącznie 3360m) oraz na brzegu lewym w km od 3+500 do 4+600, w km 5+700 do 5+760, w km 8+620 do 8+800 i w km 10+700 do 11+300 (łącznie2630m) – ogółem 5990 m. Budowa 4 „suchych” zbiorników retencyjnych w zlewni: Zbiorniki te zaprogramowano w celu przechwycenia szczuty fali powodziowej rzeki Strug w górnych partiach jej zlewni i w konsekwencji zmniejszenia zagrożenia powodziowego w środkowym i dolnym odcinku rzeki – w tym w rejonie miasta Rzeszowa i gmin przyległych. Podstawowe parametry programowanych zbiorników przedstawiono w poniższych tabelach: 34 Realizacja w/w 4 zbiorników wiąże się z: Robotami ziemnymi w czaszy zbiorników, o łącznej kubaturze 702 tys.m3, Robotami ziemnymi w groblach zbiorników, o łącznej kubaturze 11,2 tys.m3. Prace jak wyżej, wraz z wykonaniem stosownych budowli upustowych i przelewowych oraz innych obiektów towarzyszących, pozwoli na zgromadzić na powierzchni 53,7 ha wodę o pojemności 1220tys. m3 (1,22 mln m3). Pojemność ta częściowo „zetnie” falę powodziową rzeki Strug, jakkolwiek nie w całości (niezbędna pojemność zbiorników, dla całościowego zabezpieczenia przed powodzią dolnego odcinka rzeki wynosi bowiem więcej, konkretnie 3232 tys.m3) Wariant 2: Modernizacja rzeki wraz z jej obwałowaniem 35 Przedstawione rozwiązanie w wariancie 2 jest wyłącznie „bierną” formą ochrony powodziowej terenów (wały przeciwpowodziowe). W porównaniu z wariantem 1, zastosowano jednak większy i rozleglejszy system obwałowań (o długości 9,52km, zamiast 5,99km) i przez to, jednostka projektowa mogła przedstawić porównywalne, w zakresie efektów ochrony, rozwiązanie projektowe. Rozmiar rzeczowy w wariancie 2: Szczegółowy rozmiar rzeczowy inwestycji w tym wariancie przedstawiono w „Aneksie do Studium Programowo – Przestrzennego...” ze stycznia 2006 roku i w samym „Studium Programowo – Przestrzennym...” z 2000 roku. Modernizacja koryta rzeki Strug od km 0+000 do km 16+525 - razem 16,525 km, Budowa wałów przeciwpowodziowych, łącznie: (3,83 + 3,66) + 2,03 = 9,52 km. W wariancie 2 zaprogramowano następujące prace szczegółowe: Modernizacja koryta rz. Strug od km 0+000 do km 16+525 - razem 16,525km W ramach modernizacji rzeki na odcinku jak wyżej, zaplanowano w wariancie 2 w szczególności: - Usuniecie porostów ze skarp: z powierzchni 5ha, - Usuniecie gałęzi i zanieczyszczeń: 10000 mp, - uzupełnienie ubytków w skarpach wraz z humusowaniem i obsiewem: 1500m3, - Umocnienia betonowe dna i skarp przy budowlach komunikacyjnych i kolektorach, wraz z rozebraniem pozostałości starych umocnień: 1450m2, - Naprawę umocnień faszynowych stopy skarpy: 240m2, - Wykonanie przekopu w km 6+412. Budowa wałów przeciwpowodziowych, łącznie: (3,83 + 3,66) +2,03 = razem 9,52 km Wały te zaprogramowano na brzegu lewym w km od 8+110 do 8+615, w km od 8+620 do km 8+800 i w km od 10+700 do 11+300 (łącznie z wałami wstecznymi na długości 2030m) oraz także na brzegu lewym w km od 2+195 do 5+760 (łącznie na długości 3660m, w tym wliczając wały wsteczne na potoku Hermanówka) oraz na brzegu prawym w km od 2+660 do 6+500 i w km 11+780 do 11+900 (łącznie 3830m) – ogółem 9520m. 36 Trasa i szczegółowy kilometraż wałów przeciwpowodziowych podlegał wyznaczeniu w terenie i był uzgadniany z zainteresowanymi mieszkańcami (właściciele działek zażądali niewielkich zmian projektowych, które zostały uwzględnione przez jednostkę projektową zadania inwestycyjnego). Wariant 3: Modernizacja rzeki, z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym uzyskanym w wyniku rozbudowy przekroju poprzecznego koryta rzeki Strug: Przedstawione rozwiązanie w wariancie 3 jest również „bierną” formą ochrony powodziowej terenów, jakkolwiek bez budowy wałów przeciwpowodziowych. Efekty poprawy bezpieczeństwa terenów przed zalaniem przez wody wielkie uzyskuje się w tym wariancie poprzez stosowne powiększenie przekroju poprzecznego koryta, zwłaszcza w miejscach, w których następuje lokalne przewężenie przekrojów czynnych (oczywiście odniesione do przekrojów „przejścia” wody wielkiej, miarodajnej dla bezpieczeństwa terenów nadrzecznych. Rozmiar rzeczowy w wariancie 3 (etap1): Rozmiar rzeczowy obejmuje wykonanie odcinkowego kształtowania przekroju podłużnego i poprzecznego koryta rzeki Strug na łącznej długości 8,62 km. Zakres robót obejmuje: - Roboty przygotowawcze - Wycinka drzew, układanie tymczasowych dróg technologicznych. Powierzchnia dróg - 40 488 m2. - Rozbudowa koryta rzeki odcinkowo od km 2+022 do km 8+620 biegu rzeki polegająca na ukształtowaniu koryta w formie przekroju jednodzielnego i dwudzielnego . - Wykonanie umocnień osuwających się oraz przebudowywanych skarp rzeki materacami siatkowo-kamiennymi na odcinkach o łącznej długości 4240 m. - Wykonanie umocnień stopy skarpy podwójną kiszką faszynową na łącznej długości 9334 m, na przebudowywanych odcinkach rzeki. - Umocnienie dna rzeki narzutem kamiennym, luzem o grubości 0,5 m łącznie na długości 510 m. - Wykonanie przekopu dla przeprowadzenia wielkich wód w rzece Strug łączącego koryto rzeki od km 6+577 do km 6+887 biegu rzeki o parametrach. - Lokalne podniesienie terenu gruntem wydobytym z koryta rzeki: 37 Na prawym brzegu na odcinku od km 5+500 do km 6+670 biegu rzeki ze spadkiem w kierunku rzeki wraz z wykonaniem rowu opaskowego o trapezowym korycie, przechwytującego wody opadowe powierzchniowe. Na odcinku od km 6+450 do km 6+670 biegu rzeki Strug istniejące na prawym brzegu rzeki lokalne podwyższenie terenu (grobla) zostanie rozebrane, a przyległy teren między korytem a groblą zostanie podwyższony z dostosowaniem do poziomu terenu sąsiadujących działek i zniwelowany w ten sposób aby umożliwić odprowadzenie wód opadowych do rowu opaskowego i do koryta rzeki Strug. Na prawym brzegu na odcinku od km 6+737 do km 6+978 biegu rzeki do rzędnych na granicy działek sąsiadujących. - Przebudowa przepustów odprowadzających wodę z rowów do rzeki Strug poprzez wymianę istniejących przepustów w km 5+500 (brzeg prawy); 7+140 (brzeg lewy) i 7+304 (brzeg lewy) na nowe wyposażone w klapę zwrotną. - Budowa kładki dla pieszych nad rzeką Strug w km 4+135. - Rozbiórka istniejącego progu betonowego w km 7+265 i wykonanie po rozbiórce umocnienia dna narzutem kamiennym luzem gr. 0,5 m, zakończone palisadą z kołków L=1,5 m. - Udrożnienie koryta potoku Hermanówka na odcinku o długości 110 m w km 0+490 – 0+600 z zabezpieczeniem dna i skarp do pełnej wysokości materacami siatkowokamiennymi. - Rozbiórka budynku mieszkalnego i gospodarczego kolidującego z inwestycją. - Odmulenie koryta oraz wycinka drzew i krzewów w km 0+000 – 2+020 w końcowej fazie realizacji przedsięwzięcia. Ponadto w ramach wariantu nr 3 zrealizowany zostanie etap II (poza zakresem objętym wnioskiem o dofinansowanie) na długości od 8+620 do 16+525 czyli 7,905 km. Zakres robót dla etapu II obejmuje wykonanie odcinkowej przebudowy oraz kształtowanie przekroju podłużnego i poprzecznego koryta rzeki Strug. Istotną kwestią przy wyborze wariantu realizacji przedsięwzięcia były bardzo duże trudności związane z procedurami wykupu terenu pod inwestycję. Ze względu na możliwe znaczne opóźnienia w realizacji pilnych zadań z zakresu ochrony przeciwpowodziowej, Inwestor musiał uwzględnić wspomniane przesłanki dokonując wyboru optymalnego wariantu realizacji przedsięwzięcia. 38 Ekonomiczne i finansowe porównanie rozważanych wariantów przeprowadzono na podstawie analizy efektywności kosztowej. Analiza efektywności kosztowej jest metodą oceny projektów, która pokazuje jednostkowy koszt osiągnięcia zakładanego rezultatu . Jest to metoda która polega na wyliczeniu jednostkowego kosztu osiągniętych korzyści. Analizę efektywności kosztowej przeprowadza się za pomocą wskaźnika dynamicznego kosztu jednostkowego (DGC). Wskaźnik ten pokazuje jaki jest techniczny koszt uzyskania jednostki rezultatu projektu w ujęciu dynamicznym, czyli uwzględniającym rozkład kosztów i efektów w czasie. Wskaźnik ten wyrażony jest w złotówkach na jednostkę rezultatu. Wyniki analizy efektywności kosztowej przedstawiają się następująco: Wariant 1- DGC wyniosło 568,70 zł/m; Wariant 2- oprotestowany; Wariant 3 (etap I objęty wnioskiem o dofinansowanie)- DGC wyniosło 558,23 zł/m; Wariant 3 (etap I i II)- 514,42 zł/m. Porównując poziom wskaźnika DGC dla poszczególnych wariantów, można stwierdzić, że wariant 1 okazał się najmniej korzystnym, z porównywanych wariantów i wobec tego nie był brany pod uwagę przy wyborze do realizacji. Wariant 2 okazał się droższym z punktu widzenia finansowego (biorąc pod uwagę kompleksową realizację wariantu nr 3) więc również nie został wybrany do realizacji. Drugim powodem było oprotestowanie przez miejscową ludność oraz brak zgody na realizację. Po analizach do realizacji przyjęto wariant 3 (modernizacja rzeki z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym uzyskanym w wyniku rozbudowy przekroju poprzecznego koryta rzeki Strug). 5.5 CZY STOSOWANIE DEROGACJI NIE WYKLUCZA LUB NIE PRZESZKADZA W OSIĄGNIĘCIU CELÓW RDW W INNYCH CZĘŚCIACH WÓD W TYM SAMYM OBSZARZE DORZECZA? Z uwagi na to, że w toku analiz nie stwierdzono wpływu realizacji przedsięwzięcia objętego wnioskiem na inne jednolite części wód, zastosowanie derogacji nie przeszkodzi w osiągnięciu celów RDW w innych częściach wód w tym samym obszarze dorzecza. 39 5.6 STOSOWANIE DEROGACJI GWARANTUJE PRZYNAJMNIEJ TAKI SAM POZIOM BEZPIECZEŃSTWA JAK ISTNIEJĄCE PRAWODAWSTWO WSPÓLNOTOWE/ PRZEDSIĘWZIĘCIE JEST ZGODNE Z WDRAŻANIEM INNEGO PRAWODAWSTWA WSPÓLNOTOWEGO DOTYCZĄCEGO OCHRONY ŚRODOWISKA. 5.6.1. Dokumenty stanowiące podstawę analizy 1) Zaświadczenie organu odpowiedzialnego za monitorowanie obszarów Natura 2000 z dnia 8 sierpnia 2011 r., 2) Decyzja Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (RDOŚ) w Rzeszowie z dnia 5 kwietnia 2011 r. ustalająca warunki prowadzenia robót dla zadania pn. „Zabezpieczenie przed powodzią miasta Rzeszowa i gm. Tyczyn poprzez kształtowanie koryta rzeki Strug”, 3) Opracowanie przyrodnicze dla zadania „Strug – etap I – odcinkowa przebudowa – kształtowanie przekroju podłużnego i poprzecznego koryta rzeki Strug na dł. 8,62 km oraz obustronna odcinkowa budowa obwałowania rzeki w km 0+000-8+620 na terenie miejscowości: Rzeszów, Biała, Tyczyn, Budziwój, woj. podkarpackie”, 4) Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko z dnia 17 listopada 2008 r., 5) Potwierdzenie umieszczenia obwieszczenia o wydaniu decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP) oraz na tablicach, 6) Decyzja Prezydenta Miasta Rzeszowa z dnia 28 sierpnia 2009 r. stwierdzająca brak potrzeby przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięcia pod nazwą „Zabezpieczenie przed powodzią miasta Rzeszowa i gm. Tyczyn poprzez kształtowanie koryta rzeki Strug” wraz z charakterystyką planowanego przedsięwzięcia, 7) Postanowienie Prezydenta Miasta Rzeszowa z dnia 3 sierpnia 2009 r. wyjaśniające treść postanowienia z dnia 17 czerwca 2009 r. znak SR.II-7624/87/09 uznającego, że nie istnieje obowiązek potrzeby przeprowadzenia procedury oceny oddziaływania na środowisko dla przedsięwzięcia pod nazwą „Zabezpieczenie przed powodzią miasta Rzeszowa i gm. Tyczyn poprzez kształtowanie koryta rzeki Strug”, 8) Postanowienie Burmistrza Tyczyna z dnia 6 sierpnia 2009 r. pozytywnie uzgadniające projekt decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację 40 przedsięwzięcia inwestycyjnego pod nazwą „Zabezpieczenie przed powodzią miasta Rzeszowa i gm. Tyczyn poprzez kształtowanie koryta rzeki Strug”, 9) Postanowienie z dnia 29 lipca 2009 r. o sprostowaniu z urzędu oczywistej omyłki pisarskiej postanowieniu z dnia 17 czerwca 2009 r. uznającym, że nie istnieje obowiązek przeprowadzenia procedury oceny oddziaływania na środowisko dla przedsięwzięcia pod nazwą „Zabezpieczenie przed powodzią miasta Rzeszowa i gm. Tyczyn poprzez kształtowanie koryta rzeki Strug”, 10) Postanowienie Prezydenta Miasta Rzeszowa z dnia 17 czerwca 2009 r. uznające, że nie istnieje obowiązek przeprowadzenia procedury oceny oddziaływania na środowisko dla przedsięwzięcia pod nazwą „Zabezpieczenie przed powodzią miasta Rzeszowa i gm. Tyczyn poprzez kształtowanie koryta rzeki Strug”, 11) Opinia sanitarna Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Rzeszowie z dnia 16 czerwca 2009 r. w przedmiocie przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, 12) Wniosek z dnia 2 czerwca 2009 r. o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięcia pn. „Zabezpieczenie przed powodzią miasta Rzeszowa i gm. Tyczyn poprzez kształtowanie koryta rzeki Strug” wraz z Kartą Informacyjną Przedsięwzięcia, 13) Studium Wykonalności dla projektu pt.: "Zabezpieczenie przed powodzią miasta Rzeszowa i gm. Tyczyn poprzez kształtowanie koryta rzeki Strug", grudzień 2011, 14) Wniosek o dofinansowanie dla projektu projektu pt.: "Zabezpieczenie przed powodzią miasta Rzeszowa i gm. Tyczyn poprzez kształtowanie koryta rzeki Strug", 15) Prognoza oddziaływania na środowiska do projektu pn. „Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły”, 16) Raport ze strategicznej oceny oddziaływania na środowisko do projektu pn. „Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły”, 14 marca 2011 r. 41 5.6.2. Analiza I. Zgodność z dyrektywą SOOŚ Planowane przedsięwzięcie jest składową zadania nr 14 „Ochrona przed powodzią aglomeracji Rzeszów”, umiejscowionego w Osi II Programu Ochrony przed Powodzią w Dorzeczu Górnej Wisły (POPDGW). POPDGW został poddany strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko (SOOŚ) w latach 2010/2011. We wrześniu 2010 r. projekt Programu wraz z prognozą oddziaływania na środowisko zostały zaopiniowane przez Głównego Inspektora Sanitarnego oraz Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. W grudniu 2010 r. rozpoczęły się konsultacje społeczne w ramach SOOŚ. Część uwag złożonych w procesie konsultacji została uwzględniona i wprowadzona do POPDGW. Następnie Program został przyjęty uchwałą Nr 151/2011 Rady Ministrów z dnia 9 sierpnia 2011 r. w sprawie ustanowienia „Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły” wraz z załącznikiem - „Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły”. Uchwała Rady Ministrów wraz z załącznikiem – POPDGW, Raport ze strategicznej oceny oddziaływania na środowisko do projektu pn. „Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły”, Załącznik nr 2 do raportu ze strategicznej oceny oddziaływania na środowisko do projektu pn. „Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły”, Opracowanie wskaźników ewaluacji „Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły” oraz matryca jego ewaluacji, Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji „Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły” zostały udostępnione poprzez ich umieszczenie na stronach Biuletynu Informacji Publicznej. Biorąc powyższe na uwadze należy stwierdzić, że SOOŚ dla POPDGW została przeprowadzona z zachowaniem wymagań wynikających z dyrektywy SOOŚ. II. Wniosek o wydanie decyzji wraz z KIP Zgodnie z art. 4 ust. 3 Dyrektywa Rady nr 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985r. w sprawie oceny wpływu wywieranego przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko (dyrektywa OOŚ) podczas screeningu należy uwzględnić odpowiednie kryteria selekcji wymienione w załączniku III. Zgodnie z prawem polskim, informacje te dostarcza Inwestor w Karcie Informacyjnej Przedsięwzięcia (KIP). Stosownie do art. 3 ust. 1 pkt. 5 42 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (u.o.o.ś.)1. KIP zawiera informacje o planowanym przedsięwzięciu, w szczególności dane o: a) Rodzaju, skali i usytuowaniu przedsięwzięcia, b) Powierzchni zajmowanej nieruchomości, a także obiektu budowlanego oraz dotychczasowym sposobie ich wykorzystywania i pokryciu nieruchomości szatą roślinną, c) Rodzaju technologii, d) Ewentualnych wariantach przedsięwzięcia, e) Przewidywanej ilości wykorzystywanej wody, surowców, materiałów, paliw oraz energii, f) Rozwiązaniach chroniących środowisko, g) Rodzajach i przewidywanej ilości wprowadzanych do środowiska substancji lub energii przy zastosowaniu rozwiązań chroniących środowisko, h) Możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko, i) Obszarach podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody2, znajdujących się w zasięgu znaczącego oddziaływania przedsięwzięcia. Dane te mają pozwolić właściwemu organowi na analizę w procesie screeningu uwarunkowań z art. 63 ust. 1 u.o.o.ś., które to uwarunkowania odpowiadają danym z Aneksu III dyrektywy OOŚ. Zgodnie z Aneksem III zakres informacji podawanych w KIP powinien zatem uwzględniać: 1. Cechy przedsięwzięć, rozpatrzone z uwzględnieniem w szczególności: a) Rozmiaru przedsięwzięcia, b) Kumulacji z innymi przedsięwzięciami, c) Korzystania z zasobów naturalnych, 1 Dz. U. 199, poz. 1227 z późn. zm. 2 Tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm. 43 d) Produkcji odpadów, e) Zanieczyszczeń i zagrożeń, f) Ryzyka wypadku, w szczególności uwzględniając użyte substancje i technologie. 2. Lokalizacja przedsięwzięć Środowiskowa wrażliwość obszarów geograficznych, które mogą być dotknięte skutkami spowodowanymi przez przedsięwzięcia, musi być rozpatrywana z uwzględnieniem w szczególności: a) Dotychczasowego przeznaczenia gruntów, b) Względnej obfitości, jakości i zdolności do odtwarzania zasobów naturalnych na danym obszarze, c) Zdolności absorpcji środowiska naturalnego, ze zwróceniem szczególnej uwagi na: tereny podmokłe; strefy nabrzeżne; góry i obszary leśne; rezerwaty naturalne i parki; obszary sklasyfikowane lub chronione przez ustawodawstwo Państw Członkowskich; specjalne strefy chronione wyznaczone przez Państwa Członkowskie zgodnie z dyrektywami ptasią i siedliskową; obszary, na których zostały już przekroczone normy jakościowe w odniesieniu do ochrony środowiska określone w ustawodawstwie wspólnotowym; obszary gęsto zaludnione; krajobrazy o znaczeniu historycznym, kulturalnym lub archeologicznym. 3. Cechy potencjalnego oddziaływania - potencjalne znaczące skutki przedsięwzięć muszą być rozpatrywane w stosunku do kryteriów określonych w pkt. 1 i 2 oraz z uwzględnieniem w szczególności: a) Zakresu oddziaływania (obszar geograficzny i liczba mieszkańców, którzy znajdą się w zasięgu oddziaływania przedsięwzięcia), 44 b) Transgranicznego charakteru oddziaływania, c) Ciężaru i kompleksowości oddziaływania, d) Prawdopodobieństwa wystąpienia oddziaływania, e) Czasu trwania, częstotliwości i odwracalności oddziaływania. W związku z powyższym należy wskazać, że KIP załączona do wniosku o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedmiotowego przedsięwzięcia zawiera dane o: 1) Rodzaju, skali i usytuowaniu przedsięwzięcia; 2) Obsłudze komunikacyjnej; 3) Powierzchni zajmowanej nieruchomości, a także obiektu budowlanego oraz o dotychczasowym sposobie ich wykorzystania i pokrycia szatą roślinną; 4) Rodzaju technologii (w odniesieniu do istniejącej i planowanej działalności); 5) Ewentualnych wariantach przedsięwzięcia; 6) Przewidywanej ilości wykorzystywanej wody i innych wykorzystywanych surowców, materiałów, paliw oraz energii; 7) Rozwiązaniach chroniących środowisko; 8) Rodzajach i przewidywanych ilościach wprowadzanych do środowiska substancji lub energii przy zastosowaniu rozwiązań chroniących środowisko, w tym o: a) emisjach do powietrza i zasięgu oddziaływania, b) emisjach hałasu i zasięgu oddziaływania, c) ilości i sposobie odprowadzania ścieków socjalno-bytowych, d) rodzaju, ilości i sposobie odprowadzania ścieków technologicznych, e) rodzajach, przewidywanych ilościach i sposobie postępowania z odpadami, f) ilościach i rodzajach zainstalowanych i planowanych maszyn oraz urządzeń; 9) Możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko; 10) Obszarach podlegających ochronie na podstawie ustawy o ochronie przyrody; 11) Braku planów dotyczących utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla przedmiotowej inwestycji. 45 Należy zatem stwierdzić, że zakres danych wskazanych w KIP pod względem formalnym odpowiada wymaganiom określonym w art. 3 ust. 1 pkt 5 u.o.o.ś., a co za tym idzie jest również zgodny z wymogami prawa UE. III. Postanowienie w sprawie braku konieczności przeprowadzenia OOŚ Stosownie do art. 63 ust. 1 u.o.o.ś. wydając postanowienie w przedmiocie obowiązku przeprowadzenia OOŚ właściwy organ powinien wziąć pod uwagę uwarunkowania określone w tym przepisie. Jak już wskazano, uwarunkowania te transponują kryteria oceny screeningowej z Aneksu III dyrektywy OOŚ. W związku z tym należy wskazać, że postanowienie o braku konieczności przeprowadzenia OOŚ z dnia 17 czerwca 2009 r. odnosi się do uwarunkowań z art. 63 ust. 1 u.o.o.ś. Odniesienie to polega jednakże wyłącznie na przytoczeniu tych uwarunkowań i wskazaniu, że w ich świetle przedsięwzięcie nie będzie znacząco oddziaływało na środowisko, a co za tym idzie przeprowadzenie OOŚ nie jest konieczne. W uzasadnieniu postanowienia screeningowego Prezydent Miasta Rzeszowa nie wskazał faktów, które uznał za udowodnione i dowodów, na których się oparł. Nie dokonał też oceny materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie. Postanowienie screeningowe z dnia 17 czerwca 2009 r. zostało wyjaśnione kolejnym postanowieniem Prezydenta Miasta Rzeszowa, wydanym w dniu 3 sierpnia 2009 r. W treści tego postanowienia Prezydent w sposób szczegółowy odniósł się do uwarunkowań określonych w art. 63 ust. 1 u.o.o.ś., wskazując jednocześnie fakty, które uznał za udowodnione i dowody, na których się oparł. W związku z powyższym należy stwierdzić, że Prezydent Miasta Rzeszowa próbował sanować swoje postanowienie o braku konieczności przeprowadzenia OOŚ poprzez zastosowanie instytucji wyjaśnienia decyzji administracyjnej z art. 113 § 2 kodeksu postępowania administracyjnego (k.p.a.). Działanie takie zostało jednak przez organ podjęte z naruszeniem przedmiotowego przepisu, bowiem może on znaleźć zastosowanie wyłącznie w przypadku niejasnego lub zawiłego rozstrzygnięcia. Tymczasem rozstrzygnięcie postanowienia o braku konieczności przeprowadzenia OOŚ było precyzyjne i klarowne, samo zaś uzasadnienie postanowienia, chociaż obarczone wadami, jest jednak jasne i przejrzyste. W przedmiotowej sprawie nie wystąpiły zatem wątpliwości co do sensu postanowienia wydanego przez Prezydenta Miasta Rzeszowa. 46 Niewłaściwe zastosowanie instytucji z art. 113 § 2 k.p.a. doprowadziło w rezultacie nie do wyjaśnienia postanowienia o braku konieczności przeprowadzenia OOŚ, ale do jego uzupełnienia o takie elementy, jak ocena formalna KIP oraz wskazanie faktów, które organ uznał za udowodnione i określenie dowodów, na których organ się oparł. Stanowi to naruszenie przepisów k.p.a. Jednak, co istotne, taki tryb uzasadnienia postanowienia chociaż niedopuszczalny z punktu widzenia przepisów prawa polskiego, nie stanowi istotnego uchybienia w świetle przepisów prawa UE. Z wyroku Trybunału Sprawiedliwości (TS) z dnia 10 czerwca 2004 r. wydanego w sprawie C87/02 Lotto Zero3 wynika obowiązek podania w decyzji o braku konieczności przeprowadzenia OOŚ lub w jej załączniku wszelkich informacji pozwalających na ustalenie, czy podstawą tej decyzji było odpowiednie uprzednie badanie przeprowadzone zgodnie z wymogami dyrektywy OOŚ. Wymóg ten jest uzasadniony koniecznością zapewnienia, aby odpowiednie władze krajowe, jak i jednostki były w stanie upewnić się, że właściwy organ zgodnie z zasadami przewidzianymi przez prawo krajowe odpowiednio zweryfikował, czy konieczne jest sporządzenie OOŚ (zob. wyrok TS z dnia 30 kwietnia 2009 r. w sprawie C-75/08 Mellor4). Należy zatem przypomnieć, że zgodnie z przepisami u.o.o.ś. postanowienie o braku konieczności przeprowadzenia OOŚ jest niezaskarżalne, a nadto nie podlega ono podaniu do publicznej wiadomości (jest ono jedynie umieszczane w publicznym wykazie danych o środowisku i jego ochronie). Upublicznieniu podlega decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach, która to podlega też ewentualnej weryfikacji w postępowaniu odwoławczym. Z tego względu polski ustawodawca w art. 89 ust. 2 pkt 2 u.o.o.ś. nakłada na właściwy organ obowiązek podania w uzasadnieniu decyzji wydanej bez przeprowadzenia OOŚ informacji o uwarunkowaniach, o których mowa w art. 63 ust. 1 u.o.o.ś. uwzględnionych przy stwierdzaniu braku potrzeby przeprowadzania OOŚ. Co istotne, Prezydent Miasta Rzeszowa w uzasadnieniu decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach szczegółowo odniósł się do uwarunkowań określonych w art. 63 ust. 1 u.o.o.ś., stosownie do treści swojego postanowienia z dnia 3 sierpnia 2009 r. Biorąc powyższe pod uwagę nie ulega wątpliwości, że samo postanowienie z dnia 17 czerwca 2009 r. o braku konieczności przeprowadzenia OOŚ jest dotknięte wadami, a instytucja 3 ECR 2004, str. I-5795. 4 ECR 2009, str. I-3799. 47 wyjaśnienia z art. 113 § 2 k.p.a. została zastosowana w sposób niewłaściwy. Jednakże, ponieważ wszelkie informacje dotyczące uwarunkowań rozpatrzonych podczas screeningu zostały podane w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, a weryfikacji i upublicznieniu podlega właśnie ta decyzja należy uznać, że brak należytego uzasadnienia postanowienia z dnia 17 czerwca 2009 r. o braku konieczności przeprowadzenia OOŚ nie stanowi naruszenia prawa UE. IV. Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach Decyzja odwołuje się do treści postanowienia wyjaśniającego Prezydenta Miasta Rzeszowa z dnia 3 sierpnia 2009 r., praktycznie nie odnosząc się do uzasadnienia postanowienia z dnia 17 czerwca 2009 r. W uzasadnieniu wprowadzono również nowy (względem postanowień z dnia 17 czerwca 2009 r. oraz z dnia 3 sierpnia 2009 r.) element, tj. ocenę formalną KIP pod kątem spełniania przez ten dokument wymogów z art. 3 ust. 1 pkt 5 u.o.o.ś. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że strony postępowania zostały zawiadomione poprzez obwieszczenie. Natomiast informacja o wydaniu decyzji została umieszczona w publicznie dostępnym wykazie danych o środowisku i jego ochronie. W związku z tym należy przypomnieć, że art. 4 ust. 4 dyrektywy OOŚ wymaga udostępnienia opinii publicznej ustaleń dokonanych w procesie screeningu. Zgodnie z dyrektywą, o sposobie upublicznienia tych ustaleń decydują władze krajowe. Zgodnie z art. 85 ust. 3 w zw. z art. 3 ust. 1 pkt 11 u.o.o.ś. podanie do publicznej wiadomości informacji o wydanej decyzji i o możliwościach zapoznania się z jej treścią oraz z dokumentacją sprawy są podawane do publicznej wiadomości poprzez udostępnienie informacji na stronie Biuletynu Informacji Publicznej organu właściwego w sprawie, ogłoszenie informacji w sposób zwyczajowo przyjęty w siedzibie organu właściwego w sprawie, ogłoszenie informacji przez obwieszczenie w sposób zwyczajowo przyjęty w miejscu planowanego przedsięwzięcia, a dodatkowo, gdy siedziba organu właściwego w sprawie mieści się na terenie innej gminy niż gmina właściwa miejscowo ze względu na przedmiot postępowania – także przez ogłoszenie w prasie lub w sposób zwyczajowo przyjęty w miejscowości lub miejscowościach właściwych ze względu na przedmiot postępowania. Jak wynika z uzasadnienia decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, informacja o wydaniu tej decyzji została umieszczona w publicznie dostępnym wykazie danych 48 o środowisku i jego ochronie. Wydano również obwieszczenie o wydaniu tej decyzji, skierowane jednakże do stron. Nie ulega zatem wątpliwości, że zastosowane przez organ podanie do publicznej wiadomości nie spełnia wymogów wynikających z art. 3 ust. 1 pkt 11 u.o.o.ś. Co jednak ważne, istotą wyrażonego w art. 4 ust. 4 dyrektywy OOŚ obowiązku udostępnienia informacji o wyniku screeningu jest faktyczne umożliwienie społeczeństwu zapoznania się z wynikami tej procedury. Zamieszczenie informacji o jej wyniku w publicznie dostępnym wykazie danych, udostępnianym w formie elektronicznej na stronach Biuletynu Informacji Publicznej organu pozwala każdemu członkowi społeczeństwa na zapoznanie się z tą informacją. Z kolei obwieszczenia o wydaniu decyzji, chociaż skierowane są do stron, podlegają również powszechnemu udostępnieniu w miejscach realizacji przedsięwzięcia oraz w siedzibach właściwych organów. Zatem, niezależnie od adresata, każdy ma możliwość zapoznania się z opublikowanym obwieszczeniem, jest ono bowiem jawne i publicznie dostępne dla społeczeństwa. Należy zatem uznać, że podanie do publicznej wiadomości informacji o wyniku screeningu pomimo, że zostało dokonane z naruszeniem prawa polskiego, nie stanowi jednak istotnego naruszenia przepisów UE. 5.6.3. Wnioski z analizy Przedmiotowe przedsięwzięcie zostało poddane jedynie procedurze screeningu. W zakresie formalnym co do zasady została ona przeprowadzona bez istotnego naruszenia prawa UE, tj.: 1) Zakres informacji określonych w Karcie Informacyjnej Przedsięwzięcia odpowiada zakresowi informacji wymaganemu przez art. 3 ust. 1 pkt 5 u.o.o.ś.; 2) Postanowienie z dnia 17 czerwca 2009 r. w sprawie braku konieczności przeprowadzenia OOŚ jest obarczone brakami, a postanowienie wyjaśniające z dnia 3 sierpnia 2009 r. zostało wydane z naruszeniem art. 113 § 2 k.p.a. W decyzji o środowiskowych uwarunkowań Prezydent Miasta Rzeszowa wskazał na badane uwarunkowania z art. 63 ust. 1 u.o.o.ś. zgodnie z treścią postanowienia wyjaśniającego. Ponieważ weryfikacji i upublicznieniu podlega decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach, a nie postanowienia o braku konieczności przeprowadzenia screeningu należy uznać, że wady postanowienia z dnia 17 czerwca 2009 r. oraz z dnia 3 sierpnia 2009 r. nie mają znaczenia z punktu widzenia oceny zgodności przeprowadzonego screeningu z prawem UE. 49 3) Wady w podaniu do publicznej wiadomości decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach nie mają znaczenia z punktu widzenia oceny zgodności przeprowadzonego postępowania z prawem wspólnotowym, bowiem społeczeństwo miało szerokie możliwości zapoznania się z treścią decyzji. Podkreślenia wymaga fakt, iż w trakcie powyższej analizy autorzy niniejszej ekspertyzy nie brali pod uwagę merytorycznych aspektów zasadności odstąpienia od obowiązku OOŚ. 6. WNIOSKI Negatywny wpływ przedsięwzięcia co prawda nie spowoduje pogorszenia potencjału ekologicznego wód, który aktualnie jest oceniony jako słaby (decydujące elementy biologiczne) ale będzie skutkował zagrożeniem nieosiągnięcia celu środowiskowego, jakim jest obecnie osiągnięcie dobrego potencjału ekologicznego. W przypadku przedmiotowego przedsięwzięcia konieczne zatem było wdrożenie Kroku III Listy sprawdzającej przedsięwzięcia hydrotechniczne. Na podstawie dostępnej dokumentacji (przede wszystkim Studium Wykonalności, Wniosek oraz dokumentacja środowiskowa projektu) opisano przesłanki warunkujące zastosowanie derogacji z art. 4 ust 7. Ponieważ uznano, iż dla przedsięwzięcia nie wdrożono wszystkich możliwych środków minimalizujących oddziaływanie zarekomendowano działania, których wdrożenie zapewni w możliwie maksymalnym stopniu poprawę potencjału ekologicznego danej części wód. 7. LITERATURA Dokumentacja przedsięwzięcia dostarczona przez inwestora: Projekt Budowlany, 2008, Warszawa Projekt Wykonawczy, 2008, Warszawa Opracowanie przyrodnicze, 2009, Rzeszów Decyzja Środowiskowa, 2009, Rzeszów Decyzja o warunkach prowadzenia robót, 2011, Rzeszów Studium Wykonalności, 2011, Lublin Dane z państwowego Monitoringu Środowiska Klich M. 2011. Sprawozdanie z badań ichtiofauny rzeki strug obwód rybacki rzeki Wisłok nr 3 w roku 2010. pp 5 50 Natura 2000, Standardowy Formularz Danych, Wisłok środkowy z dopływami, 2011 Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 2009 roku, WIOŚ, Rzeszów Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 2010 roku, WIOŚ, Rzeszów Szoszkiewicz K., Zgoła T., Jusik S., Hryc-Jusik B., Dawson F.H., Raven P.,: Hydromorfologiczna ocena wód płynących. Podręcznik do badań terenowych według metody River Habitat Survey w warunkach Polski. Centre for Ecology&Hydrology, Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska UP Poznań, Environmental Agency. PoznańWarrington 2009 8. ZAŁĄCZNIKI Załącznik nr 1: Działania minimalizujące dotyczące realizacji przedsięwzięcia polegającego na regulacji rzeki Strug (m. Rzeszów/gm. Tyczyn, woj. podkarpackie) 51
