Metody badań społecznych 1.
advertisement
Metody badań społecznych Etapy badań naukowych: • wstępne sformułowanie problemu, • eksplikacja problematyki badawczej, • operacjonalizacja problematyki badawczej , • sformułowanie hipotez, • wybór i przygotowanie narzędzi badawczych, • pilotaż, • dobór próby, • realizacja badań empirycznych, • weryfikacja zebranego materiału empirycznego, • wstępne grupowanie materiału surowego, • analiza uzyskanych danych, • testowanie hipotez i uogólnianie wyników badań, • pisanie raportu końcowego. Czym się posługujemy przy opisie rzeczywistości, przy opisie czegokolwiek? POJĘCIAMI Funkcje pojęć: • Dostarczają wspólnego języka pozwalającego uczonym komunikować się ze sobą, • Dają uczonym perspektywę ( „okulary z filtrami”), • Są składnikami teorii Pojęcia nie są tożsame z rzeczywistością. Np.: pojęcia syrena , upiór, Zeus, społeczeństwo, naród, itd. istnieją, ale czy istnieją byty im odpowiadające? Ponadto pojęcie nie jest tożsame ze zjawiskiem. Pojęcie woda nie jest wodą. Pojęcie klasa społeczna nie jest klasą, nie jest bytem. Pojęcia mają w sobie „potencjał” wartościujący. Np.: morderstwo, bohater, egoizm, rewolucja. To często ideologizuje i zniekształca badania i ich interpretacje. Pojęcia muszą spełniać następujące warunki: · Winny być precyzyjnie zdefiniowane. Jest to tym trudniejsze im bardziej abstrakcyjne jest dane pojęcie. · Musi mieć obserwowalny ekwiwalent empiryczny, albo przynajmniej zawierać wskaźniki niedostępnego bezpośredniej obserwacji zjawiska. Np.; pozytywne nastawienie, zadowolenie z zakupów, radość itp. · Winna istnieć trwała zgoda co do treści zjawiska. Warto jednak zauważyć, że pewne zjawiska inaczej są definiowane przez socjologów, psychologów, ekonomistów, czy prawników. Każde pojęcie należy zdefiniować. Nie ma jednej definicji danego fenomenu. Definicja zależy od potrzeb badawczych i w tym sensie często może być niekompletna. Np.: definicja człowieka może uwzględniać jedynie aspekt: Medyczny, Ekonomiczny, Psychologiczny, Społeczny, Kulturowy itd. Definiujemy pojęcia poprzez ich cechy. Cechy te mają charakter ilościowy (np.:wiek) lub jakościowy ( np.: wolny zawód, płeć) Nie uwzględniamy wszystkich cech obiektu ponieważ nie zawsze jest to potrzebne i nie zawsze jesteśmy w stanie to zrobić. Pojęcia jednostkowe: Kraków, Neron, Platforma Obywatelska i inne. Pojęcia ogólne: człowiek, kobieta, robotnik. Definicje: Definiendum – to co definiujemy np.: koń (jaki jest każdy widzi) Definiens – treść ( koń) jaki jest każdy widzi. Definicja realna wypowiedź charakteryzująca istotne właściwości realnie istniejącego obiektu. Ze względu na to, że obiekt już istnieje definicja ta poddaje się ocenie prawda-fałsz Np.: partia polityczna jest to organizacja o demokratycznej strukturze wewnętrznej, która przez uczestnictwo w kampanii wyborczej ubiega się o udział we władzy. Wątroba / morze / komputer / żyrafa jest to........... Gdyby się okazało, że niektóre partie nie mają struktury demokratycznej to taka definicja jako realna jest fałszywa. Definicja nominalna ustala znaczenie , które powinno przysługiwać danemu terminowi. Przykład: Partią polityczną nazwiemy każdą organizację o strukturze demokratycznej, która przez uczestnictwo w kampanii wyborczej ubiega się o udział we władzach”. Przez kulturę/politykę/ demokrację... Będziemy rozumieć..... Definicja nominalna nie może być fałszywa, nie podlega kryterium „prawda-fałsz”. Z tego powodu zagraża chaos pojęciowy. Definicja wskaźnikowa występuje wtedy gdy dane pojęcie nie zawiera empirycznie obserwowalnych ekwiwalentów. Np.: klasa społeczna nie da się empirycznie obserwować, czyli trzeba jej nadać jakąś „namacalną” postać. To samo dotyczy kultury politycznej, demokracji, miłości, nienawiści itd. Definicja wskaźnikowa nie jest definicją operacyjną dopóki nie sprecyzuje jak mierzyć wskaźniki . Np.: inteligencję można badać przy pomocy testu. Nie mierzymy jednak inteligencji jako takiej tylko reakcję na test, którą uważamy za przejaw inteligencji. Definicje operacyjne. Opisują zbiór procedur, które powinien wykonać badacz w celu ustalenia przejawów zjawiska opisywanego przez dane pojęcie. Np.: zadowolenie z pracy to względne zadowolenie pracownika z rodzaju czynności zawodowych i z warunków w jakich je wykonuje. Nie wiemy jak rozumieć np.: bardzo zadowolony z pracy. Duże zadowolenie z pracy ma miejsce gdy pracownik na pytanie czy z pracy w danym zakładzie jest : bardzo zadowolony, zadowolony, niezadowolony odpowie : „ jestem bardzo zadowolony” i / lub oświadczy że żadnych innych czynności zawodowych nie wykonywałby chętniej niż te, które wykonuje obecnie , i / lub warunki swojej pracy w odpowiedzi na odpowiednie pytanie określi jako „bardzo dobre”. Powyższe wyliczenie operacji, które trzeba wykonać, aby orzec występowanie danego zjawiska nazywamy definicją operacyjną. Np.: antysemityzm definiujemy przy pomocy wskaźników (definicja wskaźnikowa) a potem opisujemy jak te wskaźniki mierzyć i otrzymujemy definicję operacyjną. Definicje pojęciowe i operacyjne Definicje pojęciowe. Definicje opisujące pojęcia za pomocą innych pojęć. Badacze posługują się również terminami pierwotnymi, które są konkretne i nie mogą być definiowane za pomocą innych pojęć, a także terminami pochodnymi, które — w definicjach pojęciowych — są konstruowane za pomocą terminów pierwotnych. Definicje operacyjne. Opisują zbiór procedur, które powinien przeprowadzić badacz w celu ustalenia przejawów, czyli wskaźników zjawiska opisywanego przez dane pojęcie. Naukowcy wymagają wykorzystania definicji operacyjnych wówczas, gdy zjawiska nie można bezpośrednio obserwować . Przykład: definicja alienacji Zobaczmy, w jaki sposób złożone i wysoce abstrakcyjne pojęcie, takie jak „alienacja”, może zostać wykorzystane w badaniach. Wyróżnimy pięć cech pojęcia alienacji, i co za tym idzie, pięć definicji pojęciowych: Bezsilność — przekonanie jednostki o tym, że jej zachowanie nie może przynieść oczekiwanych wyników lub że nie ma ona wpływu na te wyniki. Bezsensowność — dostrzeganie przez jednostkę braku własnych zdolności do rozumienia decyzji innych ludzi lub zdarzeń, które się wokół niej dzieją. Brak norm — przekonanie, że zachowania społecznie nie akceptowane (np. oszukiwanie) są niezbędne, aby można było osiągnąć określony cel. Izolacja — uczucie osamotnienia wynikające z odrzucenia aprobowanych społecznie wartości i celów. Samoodrzucenie — odrzucenie obrazu „ja”, definiowanego przez grupę odniesienia, lub — ogólnie — przez społeczeństwo. W późniejszych badaniach Seeman i inni badacze zdefiniowali operacyjnie owe pięć cech poprzez skonstruowanie kwestionariusza dla każdej własności czy każdego wymiaru ujętego w pojęciu. Odpowiedzi jednostki na pozycje kwestionariusza definiowały empiryczne znaczenie każdej cechy. Na przykład badacze zastosowali następujące pytanie jako sposób zoperacjonalizowania pojęcia „bezsilność”: „Przypuśćmy, że w twoim mieście rozważa się możliwość wprowadzenia przepisu, który ty uznajesz za niewłaściwy i szkodliwy. Co mógł(a) byś zrobić?" Osoby, które odpowiedziały, że nic nie mogą zrobić, zostały zaklasyfikowane jako „bezsilne". Inne pytania definiujące operacyjnie „bezsilność” to: (1) Jeżeli podją(ęła)byś wysiłek, aby zmienić ten przepis to na ile prawdopodobny jest twój sukces? (2) Jeżeli zaistniałaby taka sytuacja to jakie jest prawdopodobieństwo, że coś byś z tym zrobił(a)? (3) Czy kiedykolwiek próbował(a)eś wpływać na decyzje władz lokalnych. (4) Przypuśćmy że, kongres ustanowił prawo, które twoim zdaniem jest niesprawiedliwe i szkodliwe. Co mógł(a)byś zrobić? (5) Czy kiedykolwiek próbował(a)eś wpływać na działania kongresu? poziom teorii poziom pojęciowy pojęcia składowe bezsilność bezsensowność brak norm przekonanie, że zachowanie nie wpływa na wyniki spostrzegany brak zdolności do rozumienia decyzji lub zdarzeń przekonanie, że nie akceptowane zachowanie jest niezbędne definicje operacyjne zbiór pozycji kwestionariusza zbiór pozycji kwestionariusza zbiór pozycji kwestionariusza zbiór pozycji kwestionariusza zbiór pozycji kwestionariusza poziom obserwacji odpowiedzi w kwestionariuszu odpowiedzi w kwestionariuszu odpowiedzi w kwestionariuszu odpowiedzi w kwestionariuszu odpowiedzi w kwestionariuszu definicje pojęciowe poziom badań alienacja izolacja samoodrzucenie przekonanie, że zachowanie nie wpływa na wyniki Ryc. 2.1 Przejście od poziomu pojęciowego do poziomu obserwacji: przypadek alienacji Etap definiowania pojęć, czyli ich wyjaśniania, a także szczegółowego zarysowania problematyki nazywamy eksplikacją. Natomiast operacjonalizacja polega na tworzeniu definicji operacyjnych tzn. takich, które definiują pojęcia poprzez określenie operacji jakie należy wykonać , aby stwierdzić czy zjawisko określone przez dane pojęcie występuje czy nie. Np.: definicja operacyjna wielkości grupy musi dokładnie wskazać co należy mierzyć, kiedy i jak ( np.: ilość członków grupy, gdy są w komplecie, poprzez odczytanie listy) Problem trafności wskaźników Ilość wskaźników: gdy jest ich za mało zmniejszają zakres pojęcia ( np. nienawiść definiowana tylko ilością uderzeń kogoś w twarz) Może się zdarzyć , że definicja operacyjna tylko częściowo pokrywa się z definiowanym pojęciem a częściowo poza nie wykracza. Np.; Czy chciał(a)by Pan (i) zmienić pracę? Jako operacjonalizacja zadowolenia z pracy. (może chcieć zmienić pracę, ale to nie oznacza , że jest z niej niezadowolony) W przypadku pojęć dotyczących zjawisk bezpośrednio nieobserwowalnych, abstrakcyjnych i bardzo złożonych bywa, że definicja operacyjna niepostrzeżenie stawia znak równości między zjawiskiem a tym co faktycznie mierzy. Np.: niejeden badacz, który za pomocą wielowymiarowej skali statusu mierzył status jednostek, grupując je następnie w warstwy zależnie od poziomu tak mierzonego statusu, uznawał w końcu status i warstwy za zjawiska obiektywnie istniejące w postaci jaką ustalił w pomiarach. Trafność i rzetelność. Definicja operacyjna jest trafna jeżeli operacje prowadzone w/g zawartych w niej wskazań pozwalają zarejestrować dokładnie to czego dotyczy pojęcie (np.: trafność testu inteligencji) Narzędzie jest rzetelne gdy powtórne posłużenie się nim w tych samych warunkach daje te same wyniki. Rzetelność narzędzia zależy od: Precyzji ; dane pytanie zawsze winno być tak samo rozumiane, Obiektywności; wyniki nie zależą od badacza – zapobiega temu standaryzacja narzędzia. Warunkiem trafności jest rzetelność, ale sama rzetelność nie gwarantuje trafności. Zmienne Pojęcia stają się zmiennymi, gdy przyjmują wartości, co najmniej dwie. Np.: dane zjawisko występuje lub nie. Np.: wiek, płeć, przynależność klasowa (niższa, średnia, wyższa). Związki miedzy zmiennymi. Kowariancja; zmianie jednej zmiennej towarzyszy zmiana drugiej Obserwacja liczba lat nauki dochody ($) Daniel 16 35000 Anna 15 30000 Maria 14 27000 Jakub 13 19000 Filip 12 15000 Źródło: Chava Frankfort-Nachmias, David Nachmias: Metody badawcze w naukach społecznych. Poznań 2001 Kierunek związku; Dodatni: im więcej lat nauki tym wyższe dochody, Ujemny: im ludzie bardziej wykształceni tym mniej uprzedzeni rasowo. Siła związku; Związek idealny ; zmianie jednej zmiennej towarzyszy zmiana drugiej. Związek zerowy ; zmianie jednej zmiennej nie towarzyszy żadna zmiana drugiej. Indeksacja Aktywność kulturalna/poziom kulturalny czytelnictwo wysokie a d g średnie b e h niskie c f i chodzenie do kina (częstotliwość) niska indeks 4 3 2 1 0 średnia wysoka poziom kulturalny g dh aei bf c Przy tworzeniu indeksu trzeba rozwiązać dwa problemy: 1. Rozstrzygnąć, które cechy maja wejść w skład indeksu, 2. Wagi (czyli współczynnik ważności danej cechy) HIPOTEZY Hipoteza jest to zdanie orzekające o prawdopodobnym związku między dwoma zjawiskami. Cechy hipotez: • Muszą być jasno sformułowane; definicje użytych pojęć, • Muszą być konkretne: opisać jaki jest kierunek związku i w jakich warunkach zachodzi, • Muszą być empirycznie sprawdzalne: zmienne muszą być uchwytne i mierzalne, • Nie mogą mieć charakteru sądów wartościujących. . Badacz nie jest w stanie pozbyć się swoich przekonań, preferencji intelektualnych, czy światopoglądu. Zatem zamiast silić się na pozorny obiektywizm, winien on starać się uzmysłowić sobie a potem jasno wyeksplikować wszystkie założenia, preferencje jakie przyjmuje. W psychologii będzie to jasne określenie, że np; przyjmuje się założenia psychoanalizy, w socjologii np.; teorię konfliktów itd. Trzeba jasno stwierdzić, że są możliwe inne założenia a więc i inne rezultaty badawcze. Badacz winien jasno przedstawić wszystkie niedociągnięcia i wątpliwości związane ze swoimi badaniami. EKSPERYMENT. 1. Celem eksperymentu jest ustalenie przyczyn danego zjawiska. 2. Schemat eksperymentu badawczego; Kanony indukcji Milla: 1. kanon jedynej zgodności: X, A, B, C, ------> Y X, ~'A, ~ 'B, ~'C, ------> Y stąd ------> Y 2. kanon jedynej różnicy: X, A, B, C ------> Y ~'X, A, B, C ------> ~'Y stąd X ------> Y Eksperyment Zarzuty: • mają zastosowanie tylko przy zmiennych dwuwartościowych, • brak możliwości uwzględnienia wszystkich znaczących zmiennych X, A, B, C, (D) ------> Y X,~ 'A,~ 'B, ~'C, (D) ------> Y D jest nieznane i to ono może wywoływać Y (np: plotka). Współczesny eksperyment stochastyczny: G l: X ---------> Y l G2: ~'X ------> Y2 grupa eksperymentalna grupa kontrolna kontrolowanie nieznanych czynników sprawczych poprzez odpowiedni dobór próby: losowy lub parami Eksperyment z udziałem wielowartościowych zmiennych niezależnych: G l: X mało ------> Y l G2: X średni ------> Y2 G3: X dużo ------> Y3 Eksperyment naturalny: np. w zakładach pracy, wada: brak próby kontrolnej Eksperyment post factum Eksperyment z dwiema lub więcej zmiennymi niezależnymi. G1: X mało W Y1 G2: X mało W Y2 G3: X średnio W Y3 G4 : X średnio W Y4 G5: X dużo W Y5 G6: X dużo W Y6 Eksperyment z uwzględnieniem zmiennej czasu. t0 t+1 t+2 G1: Y1 X Y1 G2: Y2 X Y2 Eksperyment Czynniki zakłócające trafność interpretowania zależności przyczynowych: 1. historia; zdarzenia zewnętrzne, które zachodzą w trakcie badań i mogą stworzyć podstawy konkurencyjnego wyjaśniania zmian zmiennej zależnej, 2. dojrzewanie; obejmuje procesy biologiczne, psychologiczne i społeczne, które z upływem czasu mogą przyczynić się do powstania zmian. Załóżmy, że interesuje nas wpływ określonych metod nauczania na uczniów. Rejestrujemy ich osiągnięcia przed wprowadzeniem bodźca i po wprowadzeniu. Jednakże w tym czasie uczniowie dojrzeli, stali się starsi, być może mądrzejsi. Te zmiany mogą mieć wpływ. 3. utrata badanych osób; jeżeli w badaniu wpływu środków masowego przekazu na uprzedzenia, okaże się, że większość osób, które wypadły z tej próby to osoby uprzedzone to może nagle się okazać, że media zmniejszają uprzedzenia. Czynniki zakłócające trafność interpretowania zależności przyczynowych: 4. instrumentacja; zmiana narzędzia pomiaru pomiędzy pomiarem początkowym a końcowym. 5. uwrażliwienie poprzez pomiar; badania początkowe mogą uwrażliwiać badanych na dane problemy i wpływać na wyniki końcowe. Różnica miedzy pomiarami początkowymi i końcowymi może zostać przypisana nie tyle zmiennej niezależnej co raczej doświadczeniu zdobytemu przez osobę badaną w trakcie pomiaru początkowego. Wiadomo, że np.: osoby badane mogą poprawić swoje wyniki w testach inteligencji poprzez częste ich rozwiązywanie. 6. przypadkowo niskie/ wysokie oceny uzyskane w testach kwalifikujących do grup eksperymentalnych; zdarza się , że ktoś słabiej wypadnie na testach z powodu zmęczenia, braku koncentracji itd. Eksperyment Powyższe zakłócenia można niwelować dzięki : o o doborowi losowemu; obie grupy są próbami losowymi tej samej zbiorowości generalnej, albo pobiera się jedną próbę i dzieli na dwie przy pomocy rzutu monetą, doborowi parami; zakłada się , że oprócz bodźca X na wyniki mogą np.: wpływać wiek i płeć. Wówczas ze względu na te zmienne dzieli się każdą z podgrup na dwie grupy: --------------------------------------------------------------------------------------------------------WIEK ----------------------------------------------------------------------------------------------------------Płeć poniżej 20 lat 20 – 25 lat powyżej 25 lat Mężczyźni 20 40 20 Kobiety 16 30 18 Każdą z tych 6 grup dzieli się na połowę i jedna jest grupą eksperymentalną a druga kontrolną. Eksperyment Pygmalion in the classroom (Robert Rosethal i Lenore Jacobson). Badanie miało ujawnić efekt oddziaływania pozytywnych/negatywnych oczekiwań nauczycieli na intelektualna sprawność uczniów. Ze względów etycznych odrzucono negatywne, a więc przetestowano jedynie hipotezę mówiącą o tym , że pozytywne oczekiwania nauczycieli zwiększają sprawność intelektualną uczniów. Zmienna niezależna: oczekiwania nauczycieli. Tą zmienną manipulowano. Na początku roku szkolnego wykonano test na inteligencję uczniom danej szkoły. Następnie przedstawiono listę 20% uczniów, którzy „zgodnie z badaniami” mieli rozwinąć się intelektualnie w ciągu tego roku. Oczywiście zgodnie z wymogami eksperymentu lista uczniów była dobrana losowo. Zmienną zależną były zdolności intelektualne dziecka. Wszyscy uczniowie zostali przebadani po zakończeniu roku szkolnego. Zanotowano istotny wzrost IQ u dzieci, które miały się intelektualnie rozwinąć. Interpretując wyniki eksperymentu Rosenthal i Jacobson stwierdzili, że pozytywne oczekiwania nauczycieli w stosunku do dzieci, które miały się rozwinąć intelektualnie wpłynęły na istotny wzrost IQ. Schemat powyższego eksperymentu: Grupa pomiar początkowy pomiar końcowy różnica Eksperymentalna O1 -------------- X-------------- O2 O2 - O1 = d e Kontrolna O3 ---------------------------------- O4 O4 - O3 = dc Warunki uogólnienia wyników eksperymentu : grupy kontrolna i eksperymentalna muszą być próbami losowymi ze zbiorowości generalnej, tymczasem często do eksperymentów rekrutuje się studentów – ochotników. Czterogrupowy eksperyment Solomona. Pomiar początkowy Pomiar końcowy ------------------------------------------------------------------------------------------------ R O1 R O3 R R X O2 O4 X O5 O6 Porównanie ze sobą grup eksperymentalnych O2 i O5 oraz dwóch kontrolnych O4 i O6 pozwala na pomiar uwrażliwiającego efektu testowania początkowego. Możemy ocenić czy zmienna X oddziałuje inaczej w grupach, w których nie przeprowadzono uwrażliwiającego pomiaru początkowego. Czterogrupowy plan Solomona Pomiar początkowy R R R R O1 O3 Pomiar końcowy X X O2 O4 O5 O6 Eksperyment Przykład: „Wyprzedawanie Pentagonu". Ciekawego przykładu zastosowania planu czterogrupowego dostarczają badania dotyczące wpływu programów telewizyjny na politykę. We wczesnych latach sześćdziesiątych większość specjalistów z dziedziny nauk politycznych była mocno przywiązana do teorii, zgodnie z która telewizja i inne massmedia wywierają minimalny wpływ i generalnie są postrzegane jako środki nie mające większego znaczenia. Stanowisko to zaczęło się zmieniać pod koniec dekady, kiedy w trakcie wojny w Wietnamie i demonstracji studenckich dziennikarstwo telewizyjne znalazło się w centrum zainteresowania opinii publicznej. W swoich badaniach Robinson poszukiwał związku pomiędzy programami informacyjnymi produkowanymi przez duże sieci telewizyjne a polityką. Eksperyment Robinson wykorzystał czterogrupowy plan Solomona. aby sprawdzić, jaki wpływ wywarł wyprodukowany przez sieć CBS film dokumentalny The Selling the Pentagon („Wyprzedawanie Pentagonu") na opinie ludzi dotyczące wojska, administracji i mediów. (W rzeczywistości Robinson przeprowadził dwa zestawy eksperymentów — w pierwszym badał efekty oddziaływania programu telewizyjnego w drugim zaś analizował oddziaływanie komentarza przedstawionego na końcu programu. Tu przedstawimy jedynie badania z pierwszej grupy). Eksperyment Aby sprawdzić efekt oddziaływania programu telewizyjnego, wykorzystał plan badawczy z dwiema grupami eksperymentalnymi i dwiema grupami kontrolnymi. Pomiar początkowy przeprowadzono w stosunku do niektórych (nie wszystkich) uczestników badania. W grupach eksperymentalnych dokonano pomiaru końcowego natychmiast po zakończeniu emisji filmu. W jednej grupie kontrolnej przeprowadzono badanie wstępne tuż przed emisją, natomiast w drugiej nie. Kolejne badanie przeprowadzono we wszystkich grupach dwa miesiące później. Pomiar początkowy i pomiar końcowy polegały na wypełnieniu kwestionariusza dotyczącego opinii i stopnia zaufania w stosunku do: instytucji społecznych i politycznych, urzędników państwowych, osób prywatnych i organizacji skupiających media. Kwestionariusz zastosowany w drugim badaniu dotyczył tych samych tematów, był jednak nieco krótszy. Eksperyment „Wyprzedawanie Pentagonu" ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- - Pomiar początkowy Rodzaj Pomiar końcowy Kolejne badanie (listopad 1971) badania (grudzień 1971) (luty 1972) ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Grupa A tak program tak tak Grupa B nie program tak tak Grupa C tak kontrola tak tak Grupa D nie kontrola tak tak ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Eksperyment „Wyprzedawanie Pentagonu" Analiza wyników tego eksperymentu pozwala lepiej zrozumieć praktyczną stronę badań społecznych. Robinson wybrał początkowo plan Solomona, ponieważ zapewnia on skuteczny sposób kontrolowania wszystkich potencjalnych czynników które które mogłyby być źródłem alternatywnych wyjaśnień otrzymanych wyników. Wprowadzenie grupy eksperymentalnej oraz grupy kontrolnej bez pomiaru początkowego stworzyło jednak wiele problemów. Okazało się, ze osoby z grupy B i grupy D które nie przeszły przez etap pomiaru początkowego zdecydowanie mniej chętnie zgadzały się na udział w badaniach kwestionariuszowych w porównaniu z osobami, które już wypełniały ten kwestionariusz. Spowodowało to tak dużą utratę osób badanych w tych dwóch grupach, że w analizie wyników badacze mogli wykorzystać jedynie grupy z pomiarem początkowym. Uzyskane wyniki potwierdziły, że film dokumentalny The Selling of the Pentagon zmienił opinie ludzi o funkcjonowaniu amerykańskiego wojska na mniej pozytywne. Osoby z grup eksperymentalnych spostrzegały wojsko jako chętniej angażujące się w sprawy polityczne i chętniej poszukujące określonych korzyści politycznych, niż były skłonne wcześniej przypuszczać. W grupie kontrolnej natomiast nie odnotowano istotnych zmian w żadnej ze spraw. Wywołana eksperymentalnie zmiana opinii jest tu bardzo ważna, ponieważ zmieniła ona postawy osób badanych na „mniej lojalne”, tj. spowodowała, iż uznały one, że polityka rządu jest zła. Eksperyment z zastosowaniem grupy kontrolnej i tylko pomiarem końcowym. Pomiar końcowy R R X O1 O2 Np.: robimy badania na temat wpływu pogadanek oświatowych na zmiany postaw ludzi w stosunku do AIDS. Losowo dobieramy dwie grupy. Grupa eksperymentalna bierze udział w 4. godzinnej prelekcji na temat AIDS. Następnie w obu grupach przeprowadzamy wywiad i porównujemy wyniki. Eksperyment z wieloma zmiennymi. Wiadomo, że wielkość instytucji wpływa na morale pracowników. Efekt wielkości może być zmniejszony przez decentralizację. Mamy więc dwie zmienne o dwu wartościach. Decentralizacja Tabela 5.6 Możliwe kombinacje zmiennych wplanie dwuzmiennowym Wielkość Duża Mała W ysoka 1 2 Niska 3 4 Pomiar końcowy R R R R X1 X2 X3 X4 O1 O2 O3 O4 Eksperyment laboratoryjny; kontrolą objęte zmienne niezależne i sytuacyjne. Zmienne zależne to ograniczona liczba indywidualnych sposobów zachowań ( np.: rozwiązywanie zadań, przystosowanie się , zmiany opinii) oraz określone własności grupy ( np.: spójność) . Zarzuty: sztuczność sytuacji laboratoryjnej, świadomość osób biorących udział w eksperymencie Eksperyment terenowy, Eksperyment naturalny; zwykle brak grupy kontrolnej Eksperyment post factum. Eksperyment naturalny, Przy tego rodzaju eksperymencie: nie dysponujemy grupa kontrolną, bodziec "już zadziałał ( czyli nie można danej grupy zbadać przed i po zadziałaniu bodźca ), winniśmy porównać wyniki uzyskane przez grupę poddaną bodźcowi z grupą nie mającą kontaktu z bodźcem ( najlepiej o składzie jak najbardziej zbliżonym do grupy badanej) Przykład: Chcemy zbadać wpływ rodzaju szkoły na wyniki w nauce. Badacz może przeprowadzić eksperyment naturalny testując uczniów przed pójściem do szkoły ( wyznaniowej, gminnej, publicznej , prywatnej) a następnie np.: po 2 latach. Eksperyment post factum, . Można też przeprowadzić eksperyment post factum ( po zadziałaniu bodźca), który mógłby polegać na porównaniu średnich wyników np.: l00 osobowych grup uczniów klas drugich ze szkół rodzaju A i B. Nie mamy jednak pewności czy tylko przypadek zadecydował, że dany uczeń poszedł do danej szkoły. Może się okazać, że np.: rodzice z wyższym wykształceniem wysyłają dzieci do szkoły A, a dzieci bardzie zaniedbane chodzą do szkoły B. Wówczas te grupy nie różniłyby się ze względu na jeden czynnik, zatem nie dało by się ustalić co wywołuje różnicę. Jednakże powyższe wątpliwości co do przyczyny różnicy można próbować osłabić poprzez dobór uczniów do obu grup uczniów podobnych ze względu na ważne zmienne. Eksperyment 1. Eksperyment Solomona Asha ( porównywanie odcinków) 35% odpowiedzi osób badanych było zgodnych z niepoprawnymi (celowo) odpowiedziami „wspólników” eksperymentatora. Co wywołało konformizm: rzeczywiste postrzeganie pod wpływem grupy , czy chęć przypodobania się innym? Zbadano to w ten sposób, że o odpowiedzi dotyczące odcinków poproszono badanego pod nieobecność innych. Wyniki potwierdziły hipotezę, ze im mniejsza bezpośrednia kontrola tym mniejsza skłonność do konformizmu. Eksperyment 2. Eksperyment Stanleya Milgrama: Sugerowano badanym, że celem eksperymentu jest ustalenie wpływu kary na zapamiętywanie. Natomiast prawdziwym celem było badanie procesu ulegania autorytetom. Trzej uczestnicy eksperymentu: badacz, badany „jako nauczyciel” i wspólnik eksperymentatora czyli „uczeń”. „Nauczyciel” poddawał „ucznia” różnym bodźcom na które musiał on właściwie reagować przez naciśnięcie odpowiedniego przycisku. Przy błędnej reakcji „nauczyciel” aplikował „uczniowi” impuls elektryczny za każdym razem coraz silniejszy. Impuls wahał się od 15 V do 450 V. Przy 75 V „uczeń” zaczynał jęczeć, przy 150 V prosił o zwolnienie z eksperymentu, przy 180 V krzyczał, dalej na maszynie impulsów były napisy „niezwykłe silny wstrząs" a dalej „Niebezpieczeństwo! Ciężki wstrząs”. „ Uczeń** zaczynał gwałtownie reagować bijąc pięściami w ścianę i błagać by go puszczono. Ponieważ nie były to właściwe reakcje na bodziec , „nauczyciel" dalej zwiększał dokuczliwość bodźca. Przy dalszym nasileniu bodźca nastąpiła złowroga cisza – „ofiara” nie reagowała na żadne bodźce. Ponieważ nie było reakcji eksperymentator polecał zwiększenie impulsu to końca. Eksperyment 62 % badanych aplikowało impulsy do końca eksperymentu, chociaż niektórzy musieli być ponaglani przez eksperymentatora. Nie wiadomo czy wynik ten wskazuje, że wszyscy jesteśmy potencjalnymi oprawcami ? Może na posłuszeństwo miały wpływ takie czynniki jak to, że: • Polecenia wydawał uczony, • Eksperyment miał miejsce na słynnym uniwersytecie w Yale. Gdy powtórzono eksperyment w pomieszczeniach dość obskurnego czynszowego budynku w centrum Brigdeport (Connecticut) wyniki spadły z 65% do 48%. Gdy eksperymentator nie był fizycznie obecny, lecz wydawał polecenia przez telefon liczba w pełni posłusznych spadla do 25%, a kilku badanych „oszukiwało”. 3 eksperyment C. Haneya, C Banksa i P. Zimbarto Podzielono losowo badanych na 10 „więźniów” i 11 strażników. „Więźniowie” byli „aresztowani” wg wszelkich prawideł. Następnie przechodzili normalną procedurę przyjęcia do więzienia np..: rozbieranie do naga, polewanie środkami przeciw insektom, otrzymali numery zamiast nazwisk, nałożono im nylonowe pończochy na głowy, co miało imitować ogolenie głowy itp. Natomiast „strażnicy” dbali o porządek, urządzali zbiórki (coraz bardziej przeciągające się) podczas których liczyli „więźniów”. Ubrani byli w ubrania koloru khaki, ciemne okulary, mieli gwizdki. „Strażnicy” tak mocno weszli w swoją rolę, że eksperyment trzeba było przerwać ze względu na depresję „więźniów”. 3 eksperyment C. Haneya, C Banksa i P. Zimbarto Podczas eksperymentu: 1. „więźniowie” stali się natychmiast bierni, „strażnicy” – rozkazujący i władczy, 2. Szybko pojawiły się i narastały postawy wzajemnie negatywne, 3. W zachowaniu „strażników” pojawiło się coraz więcej agresji; przedłużały się zbiórki; wystąpiła agresja słowna (fizyczna była zabroniona). „Strażnicy” zostawali w „więzieniu” dłużej niż byli zobowiązani. 4. Rozmowy „więźniów” dotyczyły przede wszystkim spraw „więzienia”, 5. Część „więźniów” bardzo szybko popadła w silne stany depresyjne, wystąpiły stany lękowe i płacz. Większość „więźniów” chciała oddać pieniądze byle by tylko wyjść z „więzienia”, 6. Eksperyment trzeba było przerwać po 6 dniach, chociaż zaplanowano go na dwa tygodnie. Najbardziej byli z tego niezadowoleni „strażnicy”. WYWIAD Respondent 1. definicja sytuacji: kim jest A.? Po co przyszedł? Dlatego A; powinien się przedstawić, wzbudzić zainteresowanie badaniami, wyjaśnić dlaczego wywiad jest przeprowadzany właśnie z R. Inne elementy mające wpływ na R: ubiór A. zachowanie, wysławianie się, A. winien ( w pewnym sensie) dostosować swoje zachowanie do sytuacji, wytworzyć atmosferę zaufania i zrozumienia. płeć ankietera, wiek ankietera. Ankieter 1. definicja sytuacji: kim jest R. ? Stosunek do niego. 2. Nie wolno ujawniać swoich sądów i opinii na poruszane w wywiadzie tematy 3. ubiór R. 4. wpływ cech A. na odpowiedzi R. 5. A. „ niewidoczny” 6. Płeć R. 7. wiek R. WYWIAD Wyniki wielu badań świadczą o wpływie zewnętrznych cech ankietera na odpowiedzi respondenta. wpływ przynależności etnicznych; ankietera do mniejszości Robinson i Rhode utworzyli cztery grupy ankieterów, których wygląd zewnętrzny, a w dwu grupach także nazwiska, kwalifikowały albo jako „typowych Żydów" albo jako „typowych nie-Żydów". Przy pytaniach dotyczących Żydów ( np: Czy sądzi Pan/i, że w USA Żydzi mają zbyt duże wpływy i znaczenie?") różnica odpowiedzi twierdzących udzielanych ankieterom z grup jednego i drugiego rodzaju sięgała 18 punktów procentowych ( przy pytaniu wyżej cytowanym ankieterzy z grupy „typowych Żydów" uzyskali ok.6% odpowiedzi twierdzących, a z grupy „typowych nie-Żydów ok. 24%) WYWIAD Wyniki wielu badań świadczą o wpływie zewnętrznych cech ankietera na odpowiedzi respondenta. wpływ przynależności etnicznych; ankietera do mniejszości Zgodnie z tzw. efektem Bradleya-Wildera ankietowani często deklarują poparcie dla czarnoskórego kandydata w starciu z białym, bo boją się posądzenia o rasizm. Jednak 4 listopada (2008 –przyp.TB) w dniu wyborów, pozostawieni sami sobie, mogą zagłosować na kandydata Republikanów Johna McCaina. Nazwa teorii pochodzi od nazwiska czarnoskórego burmistrza Los Angeles, Toma Bradleya, który w 1982 przegrał z białym kandydatem WYWIAD kandydatem Republikanów w wyborach na gubernatora Kalifornii, choć sondaże wieściły jego triumf. Ankietowani zachowali się podobnie w 1989 roku przy okazji wyborów na gubernatora Wirginii. Afroamerykanin Doug Wilder wprawdzie zwyciężył nad białym republikańskim kandydatem, ale zaledwie o pół punktu procentowego, choć sondaże dawały mu 10 pkt. przewagi. Wiemy, że czynnik rasy jest brany pod uwagę. Nie jest jednak jasne, do jakiego stopnia. Lecz margines błędu 2-4 pkt. może zrobić różnicę. Powyższa sytuacja dotyczy zarówno wywiadu jak i badań ankietowych. WYWIAD wpływ przynależności społecznej; Daniel Katz stwierdził, że na pytania dotyczące pracy i zarobków inaczej odpowiadano ankieterom pochodzącym z warstwy średniej a inaczej ankieterom pochodzącym z warstwy robotniczej. Okazało się np., że za ustawą zakazującą strajki okupacyjne wypowiedziało się 44% respondentów gdy wywiad prowadził ankieter z warstwy robotniczej, a 59% gdy ankieter pochodził z warstwy średniej. WYWIAD wpływ płci ankietera na wypowiedzi; W badaniach Hymana respondenci mieli się ustosunkować do następującego stwierdzenia: „Wiezienie jest zbyt łagodną karą dla osób dopuszczających się wykroczeń przeciwko moralności; osoby te powinny być publicznie chłostane". Płeć % odpowiedzi zgadzam się nie zgadzam się nie mam zdania Mężczyźni ankietowani przez mężczyzn 44 48 8 Mężczyźni ankietowani przez kobiety 39 58 3 Kobiety ankietowane przez kobiety 49 47 4 Kobiety ankietowane przez mężczyzn 61 28 11 Wywiad Wiele badań wskazuje, że między opiniami ankietera a uzyskanymi przez niego rozkładami odpowiedzi zachodzi znacząca i zadziwiająca zbieżność. H. Fisher wykazał w eksperymencie laboratoryjnym , że opinia ankietera ma wpływ na odbiór i rejestrację zachowań werbalnych respondenta. ( H. Fisher: Interview Bias... cyt. Za R. Mayntz s. 153) Rodzaje wywiadu: 1. 2. Wywiad swobodny, Wywiad usystematyzowany. Wywiad ZALETY WYWIADU: · kontrola sytuacji badawczej, · wysoki odsetek odpowiedzi, · pogłębianie pytań ( o ile to konieczne) WADY WYWIADU: · b. wysokie koszty, · stronniczość ankietera, · brak anonimowości ( przy pewnego typu badaniach). Rodzaje ankiet 1. 2. 3. 4. 5. 6. pilotowana, audytoryjna, pocztowa, telefoniczna, uliczna, on-line. Ankieta pocztowa 1. • • • • • 2. ZALETY: Niski koszt, Uniknięcie zniekształcającego wpływu ankietera, Większa anonimowość; „lepsze” odpowiedzi na drażliwe pytania, Możliwość udzielania przemyślanych odpowiedzi – respondent ma czas do namysłu, Minimalizacja kosztów dostępu do respondenta – taksówka do Gdańska kosztuje drożej niż znaczek pocztowy. WADY: „samobroniący się kwestionariusz” – kwestionariusz musi być na tyle dobrze opracowany, aby sam się wybronił w czasie badań. Brak kontroli nad tym kto udziela odpowiedzi na pytania, Niski odsetek odpowiedzi. Ankieta pocztowa 3. STRATEGIA ZWIĘKSZANIA ODSETKA ZWROTÓW: • Sponsoring/firmowanie badań: im bardziej szacowna firma wspiera, finansuje, uwiarygodnia badania tym lepiej, •Metody zachęcania do udzielania odpowiedzi: 1 „branie na litość” – Np.: od badań zależy uzyskanie dyplomu studiów, 2 oferowanie nagród, 3 zamieszczenie w apelu argumentów uzasadniających wyjątkowe znaczenie społeczne badań, 4. wygląd ankiety, 5 koperty zwrotu, Ankieta pocztowa 3. STRATEGIA ZWIĘKSZANIA ODSETKA ZWROTÓW: 6. czas wysłania – np.; niedobry w czasie wakacji, 7. przypominanie – wysyłanie kart pocztowych do osób które po 2. tygodniu nie przysłały odpowiedzi, po 3. tygodniu wysłanie kartki pocztowej i kwestionariusza. Po 5 tygodniach można procedurę powtórzyć. 8. przypomnienia telefoniczne. Wysyłka czas średnia odp-dzi (%) Pierwsza wysyłka 23,8 Przypomnienie – kartka pocztowa po 2 tygodniach 18,2 Pierwsza powtórna wysyłka kwestionariusza po 3 tygodniach 17,0 Druga powtórka wysyłki kwestionariusza po 5 tygodniach 13,4 kumulacja 23,8 42,0 59,0 72,4 Ankieta pocztowa (cd) i telefoniczna Przy wykorzystaniu powyższych technik zwiększania odpowiedzi na ogół zwroty zwiększają się do 50%. Jest to jednak ciągle za mało i reprezentatywność próby nie jest zachowana. Ankieta / wywiad telefoniczny CATI - computeur assisted telephone interviewing ZALETY: • przeciętne koszty, • anonimowość, podobnie jak przy ankiecie pocztowej, z tym, że nie trzeba odpowiadać na piśmie, • osoby prowadzące wywiad znajdują się w jednym pomieszczeniu stąd łatwiejsza kontrola WADY: • łatwość odmowy odpowiedzi na drażliwe pytania, • łatwość przerwania wywiadu, • brak kontroli nad procesem badawczym, • problem reprezentatywności próby. ANKIETA ON-LINE. ZALETY: • koszty niewielkie, • szybkość dotarcia do respondenta, WADY: • łatwość odmowy i przerwania badania, • brak kontroli nad prosem badawczym, problem reprezentatywności próby. Kwestionariusz KONSTRUKCJA: •APEL •PYTANIA - Rodzaje pytań: • zamknięte • otwarte • półotwarte (kafeterie) • wprowadzające • sugerujące • filtrujące • naruszające prywatność • projekcyjne • sprawdzające/kontrolne • w formie historyjki • jako zestaw opinii - Kolejność pytań - Stopniowanie „trudnych pytań" - METRYCZKA JĘZYK: • WYWOŁUJĄCY EMOCJE • ZBYT GÓRNOLOTNY DŁUGOŚĆ KWESTIONARIUSZA UKŁAD GRAFICZNY RÓŻNICE MIĘDZY KWESTIONARIUSZEM ANKIETY I WYWIADU KONSTRUKCJA KWESTIONARIUSZA APEL Informacja o instytucji firmującej badania Zwięzła informacja o celu badania Dodatkowe wyjaśnienia: - Uzasadnienie wyboru danego respondenta (... biorąc pod uwagę fakt, że jest Pan(i) członkiem naszej spółdzielni liczymy na wykazanie zainteresowania poniższą ankietą...) - zapewnienie o anonimowości - podziękowanie respondentowi za trud związany z wypełnieniem ankiety - określenie sposobu zwrotu ankiety RODZAJE PYTAŃ Pytania otwarte — pytania., które zostawiają respondentowi całkowitą swobodę odpowiedzi Pytania zamknięte —pytania, które są zaopatrzone w z góry przewidywane odpowiedzi odpowiedzi mogą być podane poza pytaniem w postaci krótkiej listy respondent „rozpoznaje" prawidłową odpowiedź odpowiedzi na pytania zamknięte są łatwiejsze w opracowaniu, są porównywalne i jednoznaczne, ale dostarczają mniej szczegółów niż pytania otwarte ilość odpowiedzi powinna być „do ogarnięcia" przez respondenta proponowane odpowiedzi powinny uwzględniać brak opinii respondenta („nie mam zdania ") Pytania półotwarte - badany ma możliwość wyboru jednej z dwóch przedstawionych odpowiedzi oraz udzielenia swobodnej odpowiedzi wpisując ją w odpowiednie miejsce PYTANIA FILTRUJĄCE Stawiamy je wtedy. Gdy chcemy spośród respondentów dokonać eliminacji osób, które nie mają nic do powiedzenia na dany temat, np. zanim zapytamy o opinie o reklamie telewizyjnej musimy zapytać o to czy respondent ją widział PYTANIA SUGERUJĄCE Sposób formułowania tych pytań wpływa na udzielaną odpowiedź, dlatego powinny być stosowane tylko wtedy, gdy chodzi o przezwyciężenie zahamowań odpowiadającego, np. „ Czy nie sądzi Pan/i, że porządna porcja batów jeszcze nikomu nie zaszkodziła? " PYTANIA WPROWADZAJĄCE „Czy pana/i zdaniem- ogólnie rzecz biorąc - sprawy w Polsce idą w dobrym, czy złym kierunku? " PYTANIA PROJEKCYJNE Wchodzą w zakres metod diagnozy psychologicznej (badania, motywów, przekonań, spostrzegania, konfliktów wewnętrznych). Metoda projekcji polega na pozyskaniu odpowiedzi respondenta na podstawie niejasnego przekazu (tak aby sam dokonał jego interpretacji); np. test skojarzeń słownych, test niedokończonych zdań, niedokończonych opowiadań, testy rysunkowe PYTANIA SPRAWDZAJĄCE/KONTROLNE Stosuje sieje chcąc sprawdzić czy na określone pytanie respondent odpowiedział zgodnie z prawdą, stąd pytanie to dotyczy tego samego problemu, ale jest zadane w innej formie. W kwestionariuszu powinno znajdować się odpowiednio „daleko" od pytania właściwego. PYTANIA W FORMIE HISTORYJKI PYTANIA JAKO ZESTAW OPINII „Jak Pan(i) ocenia obecny stan gospodarki? a) Uważam, że gospodarka znajduje się w stanie dynamicznego rozwoju b) Uważam, że gospodarka znajduje się w stanie powolnego rozwoju c) Uważam, że gospodarka znajduje się w stanie lekkiego kryzysu d) Trudno powiedzieć " PYTANIA NARUSZAJĄCE PRYWATNOŚĆ „Ile Pani zarabia? " METRYCZKA Zawiera dane społeczno - demograficzne: wiek, płeć, stan cywilny, zawód, wykształcenie. Powinna być umieszczana na końcu kwestionariusza JĘZYK KWESTIONARIUSZA Forma językowa pytań kwestionariuszowych nie powinna: wywoływać emocji brzmieć zbyt górnolotnie, literacko, nie powinna próbować wywoływać podziwu respondenta: co sądzi Pan(i) o percepcji adolescentów relatywizującej facylitację modernistycznego progresiwizmu ? RESPONDENT MUSI ZROZUMIEĆ SENS PYTAŃ TAK JAK GO ROZUMIE BADACZ • kolejność pytań - kontrowersje • „promieniowanie emocjonalne pytań" poprzedzających na następujące sugeruje się stosowanie pytań buforowych pomiędzy poszczególnymi grupami tematycznymi; • długość kwestionariusza • w przypadku wywiadu mierzy się czasem wywiadu (wg. Noelle wywiad powinien trwać około 30 minut, aczkolwiek nie można ustalać sztywnych ram czasowych — za R. Mayntz); • stopniowanie „trudnych" pytań polega na tym, że na ten sam temat stawia się najpierw pytania ogólne (często otwarte) i kolejno coraz bardziej szczegółowe (najczęściej zamknięte) - lub odwrotnie. Dodatkowo, można zastosować następujące strategie pozyskania odpowiedzi; a. odpowiedź ogólna (jakie mniej więcej są Pana dochody, mieszczą się w granicach..., czy...) b. złagodzenie, pomniejszenie (Czy zdarzyło się Panu zabrać [zamiast ukraść] do domu parę ołówków z biura..?) c. zaskoczenie - Proszę niech Pan sobie przypomni, którego dnia ostatni raz wziął Pan do domu trochę materiałów biurowych ? d. pozór jednomyślności (Wiadomo, że większość... czy Pan także...?) e. oczywistość - potraktowanie tematu jako naturalność - Oczywiście... UWAGA: w odpowiedzi na powyższe (a-e) sposoby formułowania pytań część respondentów może się przyznać do czynów, których nie popełnili • układ graficzny • różnice między kwestionariuszem ankiety i wywiadu (wywiad powinien zachować charakter rozmowy) Pytania sugerujące: „ Czy powinno się stosować karę śmierci za najcięższe przestępstwa?” tak – 18% „Czy zgadzamy się z Janem Pawłem II , że kara śmierci powinna być powszechnie zniesiona?” tak – 27% (firma Mentor dla Wprost) dwie opinie do wyboru (OBOP): „blokujący drogi rolnicy nie mają innego wyjścia (…)” „”rolnicy działają bezprawnie .,..” w Onet.pl: „Czy w Sejmie winny być eksponowane symbole religijne?” (27.05.2007) Pytania z wyrazami wywołującymi emocje: „Czy powinno się pomagać rodzinom wielodzietnym?” „Czy rodziny wielodzietne winny mieć przywileje?” w Onet.pl „Czy prezydent Kaczyński powinien tak kategorycznie wypowiadać się na temat relacji polsko-niemieckich ? Dwa pytanie w jednym ( pytanie zadane przez PBS na zlecenie Rzeczpospolitej): „ Czy uważa Pan(i), że rolnicy maja powody do tego, by protestować, urządzać blokady dróg?” Pytania zbyt trudne-stawianie respondenta w roli eksperta: „Jak zmiana koalicji rządzącej w Niemczech wpłynie na warunki na jakich Polska zostanie przyjęta do Unii Europejskiej?” trudno powiedzieć 1/3 badanych (CBOS) Obserwacja Bardzo trudna technika zbierania danych z następujących powodów: 1. Trudności w interpretacji sensu zachowań (facet w podartym swetrze, kobieta płacząca z telegramem, rzekomo wroga-krzyk wymiana zdań na targu,) ; można próbować ustalić ten sens poprzez badanie kwestionariuszowe, Powyższą trudność niweluje w pewnym sensie znajomość ról społecznych a także kultury danej społeczności (pokazanie palców z literą V, koronacja królów, wykład itp.) 2. Konieczna znajomość języka (slangu- kopsnij szluga, foki, rzuć wapno na druty itd..) 3. Niebezpieczeństwo nadawania przez obserwatora własnych sensów obserwowanym sytuacjom (antropologowie niemieccy kontra Raymond Firth) 4. Zachowania są też wskaźnikami zinstytucjonalizowanych wartości, społecznie uzgodnionych definicji sytuacji, norm, nakazów, ról, itp. Obserwacja Obserwowane przez badacza uwarunkowane są przez: zachowania Sytuację, którą badacz winien rozumieć, Jej subiektywną interpretację, tego możemy się dowiedzieć tylko od obserwowanego, Intencję osób działających - jw Obserwacja wymaga rozumienia bądź trafnej interpretacji subiektywnego sensu oraz społecznego znaczenia określonego zachowania. Cele obserwacji: Opis występujących w określonym systemie społeczno – kulturowym zachowań i form interakcji społecznych bez próby budowania teorii (np. zachowania handlowe na bazarach arabskich) Analiza zależności empirycznych między określonymi sekwencjami zachowań a warunkami sytuacyjnymi (np. ubiór ekspedienta a chęć dokonania zakupu) Budowanie teorii zachowań. Co i dlaczego mamy obserwować? Wszystko? Oczywiście nie. Sekwencja obserwacji wynika z hipotez. Rodzaje obserwacji: Obserwacja uczestnicząca (niebezpieczeństwo zaangażowania, problemy etyczne), nie uczestnicząca Systematyczna; teoria dobrze rozwinięta, kategorie , warunki kontrolowane, 2 obserwatorów, Mało usystematyzowana;gdy mało wiemy o przedmiocie badań – badacz uczy się sensów i znaczeń. Niebezpieczeństwo: zwracanie uwagi na zachowania przypadkowe, anegdotyczne. Nie stosuje się standaryzowanych metod zbierania informacji i interpretacji danych. Przykład: Street Corner Society Cele obserwacji: 1. Ustalenie związków między zachowaniami a sytuacją i systemem kulturowym, 2. Ustalenie warunków wywołujących te same zachowania, 3. Ocena sytuacji i motywacje określają dane zachowania. Fotografie dnia (np. menadżera, instytucji, działu) MUSIMY PRECYZYJNIE WIEDZIEĆ CO CHCEMY ZBADAĆ! ETAPY PRZYGOTOWANIA OBSERWACJI 1. CEL BADANIA 2. PRZEDMIOT BADANIA 3. SFORUŁOWANIE HIPOTEZ BADAWCZYCH 4. ZDEFINIOWANIE KATEGORII OBSERWACYJNYCH > Operacjonalizacja zmiennych > Powiązanie zmiennych z ogólną strukturą sytuacji społecznej 5. OKREŚLENIE WARUNKÓW l PRZEBIEGU OBSERWACJI > Miejsce badania > Czas i częstotliwość pomiaru > Stopień ingerencji obserwatora > Stopień jawności obserwatora 6. WYBÓR TECHNIKI OBSERWACJI 7. OPRACOWANIE INSTRUMENTU POMIARU l SPOSOBU REJESTRACJI DANYCH 8. REALIZACJA BADANIA 9. UOGÓLNIENIE l SYSTEMATYZACJA WYNIKÓW 10. SPORZĄDZENIE RAPORTU Z BADAŃ Interview- Wywiad zogniskowany. to metoda jakościowa, używana przede wszystkim w badaniach marketingowych. Polega ona na tym, że zaprasza się do dyskusji, która nie powinna trwać dłużej niż 2 godziny, 6 do 12 osób które mają dyskutować na dany temat. Są one opłacane przez badaczy. Dobrze jest mieć parę osób w rezerwie, gdyby ktoś się rozmyślił. Dyskusja jakkolwiek ma charakter swobodny, jest kierowana przez moderatora. Często wybiera się relaksujące otoczenie dla dyskusji. Jej tematem jest zagadnienie będące obiektem badań, np: odbiór jakiegoś produktu, usługi ( np. używanie telefonów w samolotach), reklamy, zachowania konsumenckie. Dla pobudzenia dyskusji używa się rozmaitych materiałów. Treść dyskusji nagrywa się na magnetofonie lub przy pomocy kamery wideo. Potem materiały są analizowane przez specjalistów dostarczając im ważnych informacji do planowania działań rynkowych. Badania dokonuje się na 3-4 grupach. Tak więc próba liczy około 40 osób. Gdy moderator zaczyna domyślać się jakie będą odpowiedzi na pytania ( na podstawie odpowiedzi w poprzednich grupach) oznacza to, że czas kończyć. Jest Interview- Wywiad zogniskowany. Metoda ta używana jest do: • • • • • zorientowania się w nowej dziedzinie badań, sformułowania hipotezy w oparciu o opinie uczestników dyskusji,. oceny przydatności populacji lub/i miejsc badań, korekty kwestionariuszy, weryfikacji interpretacji badawczych Zdarza się stosunkowo często, że technikę tę używa się w połączeniu z innymi metodami/technikami. Charakterystyczną cechą wywiadu zogniskowanego jest wykorzystanie interakcji grupowych do uzyskania takich wyników , które nie są osiągalne inną metodą. Interview – wywiad zogniskowany dobór próby, nie musi być losowa, możemy wybierać celowe używając telefonu (telefonicznie ustala się dane), przy ustalaniu członków grupy trzeba wziąć pod uwagę wiek, płeć, środowisko społeczne z którego się wywodzą. poziom ingerencji moderatora: wysoki, niski i w środku. Dawniej optowano za niskim, obecnie za wysokim aby uzyskać jak najwięcej użytecznych informacji. Jednakże są cons and pros. przygotowanie listy pytań/ problemów do dyskusji, a więc znowu: problem i jego eksplikacja i operacjonalizacja. rola moderatora jak ankietera - niewidoczny, zapis: analiza treści, analiza jakościowa, kodowanie zalety: taniość ($50 - 100, tzn. 50PLN), połączenie dwóch metod: wywiadu i obserwacji, jednakże obserwacja ta nie ma naturalnego charakteru , ponieważ moderator ją kreuje. wady: brak reprezentatywności wyników, nie zawsze wiemy czy osoby będą aktywne w dyskusji, SOCJOMETRIA. Test socjometryczny służy rozpoznawaniu następujących stosunków: 1. sympatii i antypatii - pytamy kogo z członków grupy R. najbardziej lubi/nie lubi, 2. subiektywne preferencje w sferze interakcji-kogo prosi o radę, kogo najchętniej gościłby w domu, z kim chciałby pracować, 3. rzeczywiste interakcje- kto z kim chodzi na piwo, kto od kogo zasięga porady. Pytania o sympatie/ antypatie - kogo chciałbyś zaprosić na imieniny a kogo nie? Pytanie o spodziewane wybory i odrzucenia. Prezentacja wyników: • socjogram - nie ma zasad sporządzania, przy większych grupach bardzo skomplikowany i nieczytelny, • „tarcza strzelnicza" SOCJOMETRIA. Typowe konfiguracje socjometryczne: * para, * trójkąt, * łańcuch - A->B->C->D * gwiazda socjometryczna, * klika, * szara eminencja - łączą ją tylko dobre stosunki z gwiazdą/idolem, * samotnik osoba nie wybierana i nie wybierająca, * odrzucony. SOCJOMETRIA. macierz socjometryczna; indeksy: liczba dokonanych wyborów suma a+ i odrzuceń suma aliczba uzyskanych wyborów suma r+ i odrzuceń suma rGdy chcemy uwzględnić kolejność wyborów używamy wagi Indeks spójności grupy: liczba wyborów wzajemnych S= ----------------------------------------------------liczba możliwych wyborów wzajemnych MACIERZ SOCJOMETRYCZNA WYBIERANY A B D C E r s r s r s r s r s A B WYBIERAJACY C D E a b a b a b a b a b +1 -1 +1 +2 -1 -1 +1 +3 +2 +2 +2 +1 r+ s+ r- s- +1 +1 +3 +2 -1 +2 +1 +3 -1 -1 +2 +2 +3 -1 -2 +2 -1 +3 -2 +1 -1 +2 b+;b- +3 -1 +1 a+;a- +3 +3 +3 Objaśnienie znaków: wiersz „a” -> liczba wyborów (suma a+) i odrzuceń (suma a-) dokonanych wiersz „b” -> liczba wyborów i odrzuceń oczekiwanych Kolumna „r” -> liczba wyborów i odrzuceń uzyskanych kolumna „s”-> liczba wyborów i odrzuceń, których inna osoba oczekuje od A,B,... Po nadaniu wagi można również wyprowadzić wartości, które uwzględniają kolejność wyborów i odrzuceń: 1-szy wybór ma wagę 3; 2-gi wybór wagę 2, a 3-ci-wagę 1. Otrzymujemy: 1. łączną sumę wag wyborów: (a) uzyskanych i (b) dokonanych; 2. łączną sumę wag odrzuceń: (a) uzyskanych i (b) dokonanych; 3. łączną liczbę wyborów wzajemnych; 4. łączną liczbę odrzuceń wzajemnych; 5. łączną liczbę: a), trafnie oczekiwanych wyborów, b), trafnie oczekiwanych odrzuceń, c), nie- trafnie oczekiwanych wyborów, d), nietrafnie oczekiwanych odrzuceń. METODY I TECHNIKI BADAŃ SPOŁECZNYCH SOCJOMETRIA MODELE STRUKTUR STOSUNKÓW MIĘDZYLUDZKICH B Para (obustronny wybór - wzajemna aprobata) G C D A E F Gwiazda socjometryczna (jedna z osób jest szczególnie często wybierana) Odrzucenie osoby A przez pozostałych Trójkąt (zróżnicowane wzajemnie interakcje) Łańcuch wzajemnych wyborów Piramida lub drzewo socjologiczne (struktura złożona) SOCJOMETRIA PODSTAWOWE OZNACZENIA SYMBOLICZNE Wybór jednostronny (słaba więź wzajemna) Element izolowany Aktywne uczestnictwo w stosunkach z innymi lub Wybór obustronny (mocna więź wzajemna) Pasywne uczestnictwo w stosunkach z innymi lub Wybór wzajemny pozytywne - negatywny (sympatia - antypatia) A Przychylność do kogoś (sympatia lub wybór pozytywny) Blub Wzajemny wybór negatywny (antypatia - antypatia) Niechęć do kogoś (antypatia lub wybór negatywny) ANALIZA TREŚCI. Jest to technika badawcza , która w sposób zobiektywizowany i systematyczny ustala i opisuje cechy językowe tekstów po to, aby na tej podstawie wnioskować o niejęzykowych własnościach ludzi i agregatów społecznych. „Tekst” może być mówiony i pisany, może być to także plakat lub film. Analiza treści może dotyczyć m.in.: 1. nadawcy tekstu (np. jego intencji, cech systemu wartości) 2. założonych przez nadawcę cech odbiorcy/ców (np: poziomu wiedzy, zainteresowań, uznawanych wartości) 3. przypuszczalnych reakcji odbiorcy na komunikat, 4. cech systemu społeczno-kulturowego w którym ten tekst powstał lub do którego jest adresowany (cnoty i wartości społeczeństwa, polityczna orientacja wydawcy itp). ANALIZA TREŚCI. Etapy badawcze: • sformułowanie problemu , eksplikacja, operacjonalizacja • podbudowa teoretyczna; dlaczego wybieramy analizę treści, dlaczego. uważamy, że istnieje związek i jaki między tekstem a postawami lub zachowaniami, • hipotezy i pytania badawcze, • dobór materiału tekstowego, dobór próby -- uważać na zniekształcenia systematyczne ( pewnego typu artykuły ukazują się tylko w pewnych okresach). • operacjonalizacja zmiennych zawartych w hipotezach; określenie jednostek tekstowych słowa, części zdań, całe zdania, całe akapity tekstu, całe artykuły, książki , audycje radiowe, tematy) oraz opracowanie kategorii analitycznych ( np: przy badaniu testem TAT - osoby „jednoznacznie zorientowane na osiągnięcia”, „wątpliwie zorientowane na osiągnięcia”. itp) • analiza jakościowa i ilościowa- robi się wszystko aby liczenie nie było obarczone emocjami; zamiast nazw wprowadza się symbole,itd. ANALIZA TREŚCI. Wątpliwości: skąd osoba dokonująca analizy treści wie co oznacza określony- znak językowy w danym tekście, jaką treść nadaje mu nadawca i odbiorca komunikatu? - problem common meeting ground nadawcy , odbiorcy i badacza (slangi, obcy język, „Google nie mógł się zgodzić aby Double Click przejął Microsoft”, itd) Zalety: badanie odbywa się na materiale istniejącym dowolnie długo, niezależnie od badacza. Wtórna analiza danych Wtórna analiza danych ma bogatą tradycję. Np.: Emil Durkheim analizował oficjalne dane statystyczne dotyczące samobójstw na różnych obszarach i stwierdził, że odsetek samobójstw w krajach protestanckich był wyższy niż w katolickich. Max Weber studiował oficjalne założenia ideologiczne kościołów protestanckich, a także analizował inne dokumenty historyczne aby podważyć tezę Marksa, że to raczej religia a nie determinizm ekonomiczny jest źródłem zachowań społecznych. Powody dla, których rośnie zainteresowanie wykorzystywaniem danych wtórnych. Jaki efekt, o ile w ogóle, wywiera opinia publiczna na politykę rządu? Benjamin Page i Robert Shapiro przeanalizowali kilkaset badań sondażowych przeprowadzonych na próbie reprezentacyjnej społeczeństwa amerykańskiego miedzy rokiem 1935 a 1975 przez Instytut Gallupa, National Opinionm Research Center, Center for Political Studies Center przy University of Michigan. Wtórna analiza danych. Ograniczenia wtórnej analizy: 1. tylko w przybliżeniu odpowiadają one danym jakie badacz chciałby wykorzystać w procesie testowania hipotez. Różnice mogą dotyczyć wielkości próby, metody, sposobu formułowania pytań itd. 2. dostęp do danych, 3. brak informacji jak dane zostały zebrane. Dokumenty osobiste: - autobiografie, - pamiętniki, - listy. BADANIA PANELOWE „Badanie panelowe polega na tym, że pewna liczba osób lub innych jednostek badawczych zostaje przynajmniej dwukrotnie w pewnym odstępie czasu poddana pomiarom (obserwacji, badaniom ankietowym) ze względu na tę samą cechę" na podst. R. Mayntz i in., str. 171 PANEL • to grupa kilkakrotnie wypowiadająca się na dany temat Głównym celem badań panelowych jest pomiar dynamiki określonych zmian, np. postaw, preferencji konsumenckich - postaw, opinii, ale również zachowań, statusu (zawód, dochód), przynależności do określonej grupy. Analiza trendu – jest również metodą badania zmian zachodzących w czasie: zmienną(e) mierzy się kilkakrotnie w pewnych odstępach czasu. Analiza trendu WIOSNA JESIEŃ ZATRUDNIONY 20 20 BEZROBOTNY 1 1 RAZEM 21 21 Tabela panelowa JESIEŃ WIOSNA Zatrudniony RAZEM WIOSNĄ Bezrobotny ZATRUDNIONY BEZROBOTNY 19,5 0,5 20,0 0,5 0,5 1,0 20,0 1,0 21,0 RAZEM Rodzaje skal. Pomiar oznacza podlegający określonym regułom proces przyporządkowania symboli zaobserwowanym wartościom badanych cech. Można wyróżnić cztery rodzaje pomiarów i odpowiadające im 4 rodzaje skal: 1. skalę nominalną, 2. skale porządkową, 3. skalę interwałową, 4. skale ilorazową. Ad. 1.: Polega ona na klasyfikowaniu obiektów ze względu na określoną cechę jakościową. Np.: kobieta (1), mężczyzna (2), osoby wyznania protestanckiego (1), katolickiego (2) , mojżeszowego (3) itd. Przy pomiarze nominalny muszą być spełnione następujące warunki: 1. w odniesieniu do dwóch obiektów badanych musi być rozstrzygalne, czy ze względu na badaną cechę są one takie same czy nie. Możliwa jest tylko jedna z dwu sytuacji: A=B lub A =/= B. 2. Identyczność dwu obiektów musi być relacją symetryczną: jeżeli obiekt A ma tę samą cechę badaną co obiekt B, to obiekt B ma tę samą cechę badaną co obiekt A : jeżeli A=B to B=A 3. Jeżeli obiekt A ma tę samą wartość cechy co obiekt badany B, obiekt zaś B tę samą wartość cechy co obiekt C , to obiekt A ma tę samą wartość cechy co obiekt C: jeżeli A = B i B = C to A = C. Ad.2: Pozwala na porządkowanie obiektów badanych odpowiednio do wartości danej cechy, ponieważ cecha ta ma charakter ilościowy. Tego rodzaju pomiar uwzględnia siłę, natężenie i wielkość określonej cechy u poszczególnych obiektów badanych. Np.: ludzi można uszeregować wg siły lub słabości zainteresowań politycznych. Przy pomiarze muszą być spełnione następujące warunki: 1. jeżeli obiekt A pod względem danej cechy jest większy od obiektu B , to obiekt B pod względem tej cechy nie jest większy od obiektu A: jeżeli A>B to B A, 2. jeżeli A>B a B>C to A>C Ad.3: Skala interwałowa informuje jakie są odstępy między poszczególnymi punktami. Np.: długość mierzy się w cm lub metrach, temperaturę w stopniach. Ad.4: Skala ilorazowa ma punkt zerowy, dzięki czemu możemy posługiwać się mnożeniem i dzieleniem. Skale nominalne Skale nominalne alternatywne (z klasyfikacją dwudzielną) Czy ma Pan (i) samochód marki FIAT 126 p? a) tak b) nie Skale nominalne niealternatywne (z klasyfikacją wielodzielną) Który z niżej wymienionych czynników zadecydował o zakupie przez Pana (ią) FIAT-a 126 p? a) gabaryty b) cena c) koszty eksploatacji d) łatwość nabycia e) doświadczenie z użytkowania samochodu tej marki Skale porządkowe - skala jednobiegunowa Jak często spotyka się Pan(i) z wyżej wymienionymi osobami? 1. codziennie 2. przynajmniej raz w tygodniu 3. przynajmniej raz w miesiącu 4. kilka razy w roku 5. rzadziej I biegun silny I------------------I niesilny II biegun Czy jest Pan(i) zainteresowany(a) wypróbowaniem nowego środka do prania bielizny (proszę zaznaczyć x w miejscu oznaczającym stopień zainteresowania? Jestem bardzo zainteresowany I_I_I_I_I_I W ogóle nie jestem zainteresowany - skala dwubiegunowa Czy w ciągu ostatnich trzech lat warunku życia w Pana(i) mieście (dzielnicy), ogólnie biorąc poprawiły się? 1. Bardzo się poprawiły 2. Trochę się poprawiły 3. Pozostały bez zmian 4. Trochę się pogorszyły 5. Bardzo się pogorszyły 6. Trudno powiedzieć I biegun silny I---------------------------------I słaby II biegun Jaki wpływ na decyzję zakupu nowego środka doprania bielizny ma jego cena? a) bardzo dużą b) dużą c) ani dużą ani małą d) małą e) bardzo małą Skale interwałowe W którym roku planuje Pan (i) zakup nowej pralki automatycznej? a) 2000 b) 2001 c) 2002 d) nie wiem Skale ilorazowe Mierzenie postaw Thurstone’a metoda równych interwałów Stosowana coraz rzadziej ze względu na poważne niedostatki. Pewną liczbę stwierdzeń poddaje się ocenie kompetentnych w badanej dziedzinie sędziów. ( Np.: w sprawach Kościoła). Np.: takim stwierdzeniem może być „ do kościoła chodzą przeważnie ludzie starzy”. Sędziowie mają określić czy dane stwierdzenie odzwierciedla postawę pozytywną czy negatywną. W wyniku tej oceny umieszczamy każde stwierdzenie na 11 punktowej skali ( od postawy negatywnej przez neutralną do pozytywnej). Oceny sędziów będą prawdopodobnie różne, dlatego obliczamy średnią, która określa miejsce danego stwierdzenia na skali. Oraz odchylenie standardowe. Następnie spośród stwierdzeń zajmujących na skali miejsca obok siebie wybiera się te , które mają najmniejsze rozproszenie ( ok. . 20). Wybrane stwierdzenia stanowią narzędzia pomiaru . Respondent proszony jest o to , aby stwierdził, że zgadza się lub nie z danymi stwierdzeniami. Na ogół bierze się pod uwagę tylko te stwierdzenia z którymi się zgadza. Oblicza się średnią, która jest ilościowym wyrazem postawy. Wątpliwe jest oparcie się na sądach „kompetentnych sędziów”. Mierzenie postaw Skala Likerta. Przykład: badamy stopień patriarchalizmu w postawach mężów względem żon. Kompletujemy stwierdzenia. Np.: Praca zawodowa męża jest więcej warta niż praca domowa żony. Mąż winien określać kieszonkowe dla żony. Kobieta nigdy nie powinna w obecności męża wygłaszać innego zdania niż mąż. Kobiety winny mieć prawa jazdy itd. Respondent winien zająć stanowisko w stosunku do każdego stwierdzenia: (4) tak, (3) raczej tak, (2) nie mam zdania, (1) raczej nie, (0) nie. Mierzenie postaw Skala Likerta. Skompletowane stwierdzenia można poddać selekcji, aby odrzucić mało przydatne. Można to dokonać poprzez wstępny sondaż przeprowadzony na grupie np.: 100 osób. Sondaż nie jest obowiązkowy, ponieważ możemy w trakcie badań nie uwzględnić nieadekwatnych stwierdzeń. Nadajemy wartości liczbowe wybranym przez respondentów odpowiedziom. Sprawdzenie założonej jednowymiarowości; ujawnienie i odrzucenie stwierdzeń , które nie należą do wymiaru „postawa patriarchalna”. Najpierw ustala się łączną liczb punktów. Następnie wydzielamy 25% tych respondentów, którzy uzyskali najwięcej punktów i 25% ,którzy uzyskali najmniej punktów. Stanowią oni grupę „górną” i „dolną”. Oblicza się łączną liczbę punktów uzyskanych przez respondenta w odpowiedzi na stwierdzenia zaakceptowane i punkty określają nam postawę. Opracowanie i analiza danych 1. Weryfikacja materiału surowego - rok urodzenia podany w ankiecie nie zgadza się z tym w operacie, ankiety od jednego ankietera bliźniaczo do siebie podobne, poprawność wypełnienia ankiet 000 00000 00000 00000 00000 00000 00000 00000 00000 00000 00000 0000 00000 00000 00000 00000 000 123 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71 73 75 77 79 111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 11111 1111 11111 11111 11111 11111 111 222 22222 22222 22222 22222 22222 22222 22222 22222 22222 22222 2222 22222 22222 22222 22222 222 333 33333 33333 33333 33333 33333 33333 33333 33333 33333 33333 3333 33333 33333 33333 33333 333 -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------444 44444 44444 44444 44444 44444 44444 44444 44444 44444 44444 4444 444 444 44444 44444 44444 44 555 55555 55555 55555 55555 55555 55555 55555 55555 55555 55555 5555 55555 55555 55555 55555 555 666 66666 66666 66666 66666 66666 66666 66666 66666 66666 66666 6666 66666 66666 66666 66666 666 -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------777 77777 77777 77777 77777 77777 77777 77777 77777 77777 77777 7777 77777 77777 77777 77777 777 888 88888 88888 88888 88888 88888 88888 88888 88888 88888 88888 8888 88888 88888 88888 88888 888 999 99999 99999 99999 99999 99999 99999 99999 99 999 99999 99999 99999 99999 99999 99999 99999 99 12 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 74 76 78 08 DANE Karta perforowana Opracowanie i analiza danych 2. Kodowanie: a. • • Kategoryzacja: pytań zamkniętych, pytań otwartych ( dlaczego zdecydowałeś (łaś) się studiować zarządzanie na UJ) Zawody: Fryzjer, stolarz, makler, operator dźwigu, weterynarz, pielęgniarka, sezonowy pracownik rolny, pracownik szczebla kierowniczego, inżynier, elektryk, pracownik agencji reklamowej, Kategoryzujemy: 1.wolne zawody i osoby zatrudnione na szczeblu kierowniczym: prawnik, weterynarz, pracownik szczebla kierowniczego, inżynier, 2. pracownicy techniczni i sprzedawcy: pracownik agencji reklamowej, makler, 3.pracownicy sektora usług i robotnicy wykwalifikowani: fryzjer, stolarz, operator dźwigu, pielęgniarka, elektryk, 4. robotnicy niewykwalifikowani: sezonowy pracownik rolny podstawa powyższej kategoryzacji: prestiż, wykształcenie, dochody. Opracowanie i analiza danych Jaki problem uznałbyś za największy w obecnym okresie studiów? 1. Za wysokie czesne 2. Za mało miejsc parkingowych 3. Kadra nie wie co się dzieje 4. Kierownicy studiów są wiecznie nieosiągalni 5. Za mało oferowanych wykładów 6. Karaluchy w akademikach 7. Zbyt wysokie wymagania 8. Zła jakość jedzenia w stołówce 9. Za drogie książki 10. Za mało stypendiów Szersze pola problemowe: Problemy finansowe: wysokie czesne, za drogie książki, za mało stypendiów, Problemy bytowe: zła jakość jedzenia, karaluchy w akademikach, mało miejsc na parkingach, Problemy związane ze studiowaniem (?) Ale można też rozróżnić na akademickie i pozaakademickie Albo Akademickie, infrastrukturalne i administracyjne Opracowanie i analiza danych Pyt.25: „Co sądzi Pan(i) o zamieszczeniu w X horoskopów, tj. przepowiedni, jakie wydarzenia w ciągu tygodnia czekają ludzi urodzonych w określonym dniu, miesiącu?” 1. OCENY POZYTYWNE ; np.: „ to jest wspaniała rozrywka”, „ nie bardzo im wierzę , ale z przyjemnością czytam”, „pasują doskonale do magazynowego charakteru gazety” itp. 2. OCENY MIESZANE ; np.: jest ciekawe, ale gazeta za dużo miejsca im poświęca”, „ dobra rozrywka, ale powinny być bardziej dowcipne” , „ da się czytać , ale bez tego bym się obył”, „ jest mi to obojętne” itd. 3. OCENY NEGATYWNE; np.: „nie widzę sensu zamieszczania takich bzdur w organie partyjnym”, „nie pochwalam, bo czemu to służy”, „ zamiast horoskopów lepiej zamieścić satyrę polityczną”itd. 4. ODPOWIEDZI UNIKOWE , BRAK ZDANIA (np.: „nie wiem, nie czytałem tego”, „trudno odpowiedzieć”, „zależy jak kto do tego podejdzie” ( nie wyraża własnego zadania), 5. ODPOWIEDZI NIE NA TEMAT ; „urodziłem się pod znakiem Byka i kiedyś wróżka powiedziała mi , że...” itd.. 6. BRAK ODPOWIEDZI 7. NIE DOTYCZY ( np.; respondent wcześniej odpowiedział, , że nie czyta tej gazety) Opracowanie i analiza danych Przykład braku rozłączności: Kategorie opisujące warunki mieszkaniowe studentów: 1. mieszka w domu studenckim, 2. mieszka z rodzicami, 3. mieszka poza miasteczkiem studenckim, 4. mieszka z małżonkiem Powinno być: 1.mieszka z rodzicami, 2 mieszka w domu studenckim, 3 mieszka poza miasteczkiem studenckim albo samodzielnie, albo z przyjaciółmi, lub małżonkiem. Opracowanie i analiza danych b. klucz kategoryzacyjny; o może być kilka dla jednego pytania, o kategorie rozłączne i wyczerpujące np: kategorie treści, których zdaniem badanych winno być więcej w gazecie: 1. informacje z kraju i ze świata, 2. wiadomości i artykuły o tematyce sportowej, 3. wiadomości lokalne, ..................................................... o o klasyfikacja winna być podporządkowana głównie temu, czego oczekujemy od materiału przykłady odpowiedzi umieszczone przy każdej kategorii Opracowanie i analiza danych c. instrukcja kodowa; • • • symbole kodowe dla „brak odpowiedzi", „nie dotyczy". sprawdzanie instrukcji kodowych (50 ankiet kodowanych przez kilka osób) wpisywanie danych do arkusza kodowego d. błędy kodowania; zły dobór kategorii, pomyłka przy wpisaniu kodu do arkusza kodowego, pomyłka przy wpisaniu kodu na kartę perforowaną lub do komputera. Faza kodowania danych jest najczęściej największym źródłem błędów. Kammayer i Roth poprosili 64 studentów college'u o wypełnienie kwestionariuszy zawierających pytania otwarte i zamknięte. Następnie każdy student miał zakodować swój kwestionariusz i innych osób. Dla każdej osoby badanej badacze porównywali sposób kodowania własnego kwestionariusza i innych osób. Okazało się, że osoby kodujące inaczej rozumiały odpowiedzi niż właściwy respondent Opracowanie i analiza danych Metody wprowadzania danych: • arkusz kodowy, • kodowanie na marginesie, • skanowanie, • bezpośrednie wprowadzanie danych: CATI (computer-assisted telephone interviewnig) wywiad telefoniczny ze wspomaganiem komputerowym Opracowanie i analiza danych • liczenie; • • pałeczkowanie, komputer. Opracowanie i analiza danych 4. analiza tabelaryczna; związki przyczynowe: • zależność jednoprzyczynowa „ X warunkuje Y" X----- > Y (tabela dwudzielcza) • zależność wieloprzyczynowa: (tabela trójdzielcza) X Z Y • łańcuch przyczynowy: X warunkuje Y, a Y warunkuje Z : X—>Y—>Z Y - nazywamy zmienną interweniującą Opracowanie i analiza danych Związek przyczynowy ma charakter deterministyczny jeżeli: • przy X →Y , ~X → ~Y • przy X i Y →Z, ~X, ale Y → ~Z, X, ale ~Y→ ~Z Np.: niepowodzenia (X) i ambicje (Y) powodują frustracje (Z) Opracowanie i analiza danych Tabela dwudzielcza. O związku wzajemnym miedzy dwoma zmiennymi możemy orzekać: 1.stwierdzając czy w tabeli występuje „krzyżowanie się" relacji, (folia) 2.za pomocą statystycznego testu istotności, (folia) – informuje o prawdopodobieństwie wystąpienia związku 3.obliczając współczynnik korelacji.(folia)- informuje o sile związku. POZIOM WYKSZTA ŁCENIA POZIOM KULTURY POLITYCZNEJ WYSOKI NISKI RAZEM WYSOKIE 1000 600 1600 NISKIE 600 1000 1600 RAZEM 1600 1600 Opracowanie i analiza danych Tabela trójdzielcza. Niejednokrotnie badacz ma podstawy, żeby sądzić, iż korelacja ujawniona przy pomocy tabeli dwudzielnej nie jest związkiem jednoprzyczynowym, tzn. że związek jednoprzyczynowy należałoby uzupełnić o trzecią zmienną, która jest albo drugą zmienną niezależną, albo zmienną interweniującą. Może się też zdarzyć, że zależność wynikająca z tabeli dwudzielczej jest „korelacją pozorną". We wszystkich wyżej wym. przypadkach tabelę dwudzielną trzeba wzbogacić o trzecią, zmienną. ( zmienna testująca). Opracowanie i analiza danych Posłużenie się zmienną testująca może ujawnić jeden z pięciu możliwych układów zmiennych: 1. korelacja pozorna - nie zachodzi żaden związek między zmiennymi, 2. interwencja - zmienna testująca okazuje się ogniwem pośrednim (interweniującym) w zależności miedzy dwoma zmiennymi, 3. wieloprzyczynowość - zmienna testująca okazuje się drugą zmienną niezależną. 4. potwierdzenie - zmienna testująca nie ujawnia ani korelacji pozornej, ani interwencji, ani wieloprzyczynowości, a zatem potwierdza istnienie wyjściowego związku jednoprzyczynowego. Może się jednak okazać , że użycie innej zmiennej testującej zakwestionuje istnienie wyjściowej zależności jednoprzyczynowej, 5.pozorna nie-korelacja - początkowo tabela dwudzielna nie ujawniła żadnej zależności, a po wprowadzeniu zmiennej testującej wykazała związek wieloczynnikowy. Opracowanie i analiza danych ad. 1 korelacja pozorna przykład: im więcej wozów straży pożarnej użyje się do gaszenia pożaru tym większe straty spowoduje ów pożar.(folie) Analiza Kontekstualna - badanie zależności miedzy określonymi cechami otoczenia, sytuacji lub kontekstu a cechami osobowymi (postawy, sposoby zachowań). Cechami kontekstowymi są cechy grupowe określające jednostki – (np. ucznia poprzez rodzaj szkoły, profesora poprzez uczelnię). Cechy kontekstowe uznawane są z reguły za zmienne niezależne. Sprawdzanie zależności wieloczynnikowych Jak na podstawie posiadanych danych można ustalić, który z dwóch teoretycznie równie prawdopodobnych modeli czteroczynnikowych (modele poniżej) odpowiada poszukiwanej zależności- przykład: Zakładamy, że wyniki w nauce (Z) mogą zależeć od następujących zmiennych: 1. Społeczno-ekonomicznych status ojca (W), 2. Stosowane przez ojca metody wychowawcze (X) 3. Pozycja (prestiż) syna w klasie (Y) W X Y Z Model 1 rXZ= rXY* rYZ rWY= rWX* rXY rWZ= rWX* rXY*rYZ Dwa modele tej samej zależności W X Z Y Model 2 rXZ= rXY* rYZ rWY= rWY* rYZ Sprawdzanie zależności wieloczynnikowych Macierz korelacji na podstawie badań empirycznych W X Y Z W 0,49 0,53 0,39 Modele X 0,49 0,61 0,51 Y 0,53 0,61 0,80 Z 0,39 0,51 0,80 - Dokonujemy porównania wielkości korelacji wynikających z przewidywań teoretycznych (modele 1 i 2) z korelacjami wyliczonymi na podstawie badań empirycznych Wartość rzeczywista(badania) Wartość teoretyczna/modelowa model 1 rXZ = rXY* rYZ 0,51 0,49 = (0,51)*(0,80) rWY = rWX* rXY 0,53 0,30 = (0,49)*(0,61) rWZ = rWX* rXY* rYZ 0,39 0,24 = (0,49)*(0,61)*(0,80) model 2 rXZ = rXY* rYZ 0,51 0,49 = (0,61)*(0,80) rWZ = rWY* rYZ 0,39 0,42 = (0,53)*(0,80) Wynik: model 2 wykazuje większą zgodność z danymi empirycznymi
