Badanie efektywności bibliotek publicznych i pedagogicznych

X Ogólnopolska Konferencja z cyklu „Automatyzacja Bibliotek Publicznych” pt. „Modele
współpracy bibliotek publicznych – czy razem możemy więcej, szybciej, lepiej?”, 7-8
listopada 2012 r., Warszawa
Badanie efektywności bibliotek
publicznych i pedagogicznych
Realizacja „Strategii Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich na lata 2010-2021”
Lidia Derfert-Wolf
Biblioteka Główna Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego
w Bydgoszczy
Konteksty
 zmiany  technologie, metody
uczenia się, sposoby
komunikowania, itp.  szanse
i zagrożenia
 kryzys finansowy  zagrożenia
 współpraca, udział w projektach,
nowe inicjatywy  szanse
 potrzeba (i moda?) 
demonstrowanie wartości bibliotek
– raport ”Po co Polakom biblioteki?”
- po 3 latach realizacji Programu
Rozwoju Bibliotek
– manifest IFLA w sprawie statystyki
bibliotecznej (już po polsku!)
Od statystyki do oceny działania
Co biblioteka posiada,
co realizuje?

statystyka
 ISO 2789
 GUS
 sprawozdania
Jak biblioteka spełnia cele,
jaki ma wpływ na
otoczenie i ile jest warta?
pomiary funkcjonalności i jakości
(ISO 11620)
badania użytkowników (ISO
11620)
badania wpływu (ISO 16439)
Od statystyki do oceny działania
Misja i cele biblioteki
Wskaźniki
funkcjonalności
Satysfakcja i opinie
użytkowników
Wpływ
(impact)
Statystyka
wyjście (output)
wejście (input)
procesy
Wartość
(value)
Geneza projektu SBP
„Badanie efektywności bibliotek publicznych i pedagogicznych”
 Projekt AFBN i doświadczenia bibliotek naukowych
 Strategia Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich na lata 2010 –
2021
 Cel szczegółowy I.3 Inicjowanie opracowania i upowszechniania
istniejących standardów w dziedzinie bibliotekarstwa
 Zadanie: I.3.1.2: Badanie efektywności bibliotek publicznych
i pedagogicznych
 powołanie przez SBP Zespołu ds. badania efektywności bibliotek
publicznych i pedagogicznych – 2010 r.
 rozpoczęcie prac – czerwiec 2010 r.
 projekt współfinansowany z dotacji Fundacji Rozwoju
Społeczeństwa Informacyjnego (FRSI) dla SBP
Zakładane efekty projektu
 opracowanie propozycji wskaźników funkcjonalności
bibliotek publicznych
 opracowanie propozycji wskaźników funkcjonalności
bibliotek pedagogicznych
 określenie i opisanie danych statystycznych do
obliczania wskaźników funkcjonalności
 przygotowanie narzędzia do automatycznego
obliczania wskaźników
Etapy realizacji projektu
1.
zebranie materiałów na temat stanu badania efektywności
bibliotek w Polsce i na świecie
•
http://www.sbp.pl/artykul/?cid=1570&prev=521
•
wnioski
–
współpraca bibliotek narodowych, stowarzyszeń
bibliotekarskich oraz urzędów statystycznych
–
statystyki zbierane w oparciu o normę ISO 2789
–
dane i analizy publicznie dostępne w internecie
2.
opracowanie celów, założeń i obszarów/grup wyznaczania
wskaźników krajowego zestawu wskaźników funkcjonalności dla
bibliotek
3.
opracowanie krajowych zestawów wskaźników dla bibliotek
publicznych i pedagogicznych
4.
testowanie wskaźników funkcjonalności
Cele projektu
 dostarczenie kierującym bibliotekami narzędzia do zarządzania
 wsparcie dla tworzenia strategicznych planów rozwoju bibliotek
 dostarczenie władzom nadrzędnym i organizatorom narzędzia
do monitoringu postępów działania oraz oceny wykonania
zadań
 dostarczenie narzędzia do badań porównawczych bibliotek
(benchmarking)
 dostarczenie materiałów do działań promocyjnych na rzecz
bibliotek (w skali lokalnej i ponadlokalnej)
 dostarczenie materiałów do pozyskiwania grantów, dotacji, itp.
Założenia tworzenia krajowego zestawu
wskaźników funkcjonalności dla bibliotek
publicznych/pedagogicznych

wskaźniki dobierane z punktów widzenia




użytkownika
organizatora
zarządzającego biblioteką
[biblioteki pedagogiczne] organu sprawującego nadzór pedagogiczny

perspektywa dalszego rozwoju bibliotek

baza - łatwo dostępne dane statystyczne

możliwość rozwoju wskaźników w kolejnych latach, np. o „satysfakcję
użytkowników” obliczaną na podstawie ankiety jednolitej w skali kraju

skorelowanie danych do obliczania wskaźników z wymaganymi przez GUS

gromadzenie danych z bibliotek wg ujednoliconego formularza
elektronicznego  automatyczne obliczanie wskaźników

wskaźniki analizowane i porównywane w zależności od wielkości
obsługiwanej populacji i/lub typu biblioteki
Związki z międzynarodowymi i krajowymi
działaniami / badaniami jakości bibliotek
 ISO 11620:2008 Information and documentation – Library
performance indicators  PN-ISO:2012 Informacja i
dokumentacja – Wskaźniki funkcjonalności bibliotek (norma
przetłumaczona na język polski i ustanowiona przez PKN w
ramach zadania SBP)
 Poll, R., Te Boekhorst, P. Measuring Quality. Performance
Measurement in Libraries, 2007
 AFBN – Analiza Funkcjonowania Bibliotek Naukowych w Polsce
 Global Library Statistics (IFLA/SEC)
 niemiecki projekt BIX
 norweskie wskaźniki dla bibliotek publicznych
Wskaźniki funkcjonalności dla bibliotek
publicznych/pedagogicznych
 usystematyzowane zgodnie z
założeniami Zrównoważonej Karty
Wyników i perspektywami oceny z
normy PN-ISO 11620:2012
 zasoby (pracownicy,
zbiory i infrastruktura)
 korzystanie z biblioteki
 wydajność
 potencjał i rozwój
W ramach każdej perspektywy
pogrupowane wg zagadnień:





Kolekcja
Dostęp
Wyposażenie
Personel
Ogólne
Wskaźniki funkcjonalności dla bibliotek
publicznych/pedagogicznych
1) Liczba zbiorów bibliotecznych w przeliczeniu 1000 osób obsługiwanej populacji / na użytkownika*
2) Liczba tytułów czasopism bieżących w przeliczeniu na 1000 osób obsługiwanej populacji / na
użytkownika*
3) Liczba zakupionych książek w przeliczeniu na 1000 osób obsługiwanej populacji / na użytkownika*
4) Liczba nabytków w stosunku do liczby zbiorów zbiorów bibliotecznych
5) Liczba ubytków w stosunku do liczby zbiorów zbiorów bibliotecznych
6) Zbiory opracowane komputerowo w stosunku do ogólnej liczby zbiorów
7) Przestrzeń dostępna dla użytkowników w przeliczeniu na osobę obsługiwanej populacji / na
użytkownika*
8) Liczba publicznie dostępnych stanowisk komputerowych z dostępem do internetu w przeliczeniu
1000 osób obsługiwanej populacji / Liczba użytkowników przypadająca na jedno stanowisko
komputerowe z dostępem do Internetu*
9) Liczba godzin w tygodniu, w których dostępne są usługi biblioteczne
10) Personel w przeliczeniu na 1000 osób obsługiwanej populacji / Użytkownicy w przeliczeniu na
pracownika biblioteki*
11) Wypożyczenia w przeliczeniu na osobę obsługiwanej populacji / na użytkownika*
* dla bibliotek pedagogicznych
Wskaźniki funkcjonalności dla bibliotek
publicznych/pedagogicznych
12) Wykorzystanie zbiorów w bibliotece w przeliczeniu na osobę obsługiwanej populacji / na
użytkownika*
13) Aktywność wykorzystania zbiorów (obrót)
14) Odwiedziny fizyczne w bibliotece w przeliczeniu na osobę obsługiwanej populacji / na
użytkownika*
15) Odwiedziny wirtualne w przeliczeniu na osobę obsługiwanej populacji / na użytkownika*
16) Udział użytkowników w imprezach bibliotecznych w przeliczeniu na 1000 osób obsługiwanej
populacji / Średnia liczba osób uczestniczących w imprezach bibliotecznych*
17) Liczba uczestników szkoleń dla użytkowników w przeliczeniu na 1000 osób obsługiwanej
populacji / Średnia liczba osób uczestniczących w szkoleniach organizowanych przez bibliotekę*
18) Procent populacji docelowej objętej usługami / Nauczyciele - użytkownicy jako procent
nauczycieli w rejonie objętym działalnością biblioteki*
19) Koszt w przeliczeniu na odwiedziny w bibliotece
20) Stosunek wydatków na gromadzenie i obsługę zbiorów do kosztów personelu
21) Wydatki biblioteki w przeliczeniu na użytkownika
22) Wydatki na zbiory elektroniczne jako procent wydatków na gromadzenie zbiorów
23) Wydatki na zbiory biblioteczne w przeliczeniu na osobę obsługiwanej populacji / na użytkownika*
* dla bibliotek pedagogicznych
Wskaźniki funkcjonalności dla bibliotek
publicznych/pedagogicznych
24) Usługi sieciowe i/lub interaktywne
• udostępnianie katalogów w internecie
• elektroniczne zamawianie / rezerwacja poprzez katalog online
• elektroniczna prolongata poprzez katalog online
• elektroniczne powiadamianie czytelników o terminie zwrotów (e-mail, sms)
• witryna www
• tematyczne zbiory linków
• elektroniczna informacja, np. formularz e-mail, komunikatory
• interaktywne szkolenia online
• blogi
• kanał RSS
• biuletyny, newslettery
• biblioteka cyfrowa (samodzielna albo udział)
25) Liczba godzin udziału w szkoleniach zawodowych w przeliczeniu na pracownika biblioteki
26) Wykwalifikowani pracownicy biblioteki jako procent wszystkich pracowników [tylko biblioteki
publiczne]
27) Procent budżetu organizatora przeznaczany na bibliotekę
28) Procent budżetu biblioteki uzyskany z grantów specjalnych lub dochodów własnych
* dla bibliotek pedagogicznych
Dane statystyczne wymagane
do obliczania wskaźników
 w 90% skorelowane z danymi wymaganymi przez GUS
(formularz K-03 dla danych z 2011 r.)
 32 dane dla bibliotek publicznych, 34 – dla pedagogicznych
 szczegółowo objaśnione i skonsultowane z bibliotekami
testującymi
 objaśnienia na bieżąco modyfikowane i uzupełniane
 http://www.sbp.pl/repository/dokumenty/strategia/2011/wykaz
_wskaznikow_publiczne_portal_SBP_04_2012.pdf
 http://www.sbp.pl/repository/dokumenty/strategia/2011/Wska
zniki_pedagogiczne_maj_2012.pdf
Badania pilotażowe w
bibliotekach publicznych
Cel badań: nie porównania, ale testowanie sposobu
gromadzenia i analizy danych

styczeń 2011 – inauguracja

18-19.04.2011 – seminarium dla przedstawicieli bibliotek testujących

cały 2011 r. – gromadzenie danych przez biblioteki

luty 2012 r. - przekazanie bibliotekom testującym formularzy do zestawienia
danych statystycznych

od 10 marca 2012 r. odbiór danych z bibliotek

10-30.03 2012 r. – korekta i analiza danych

3-4.04.2012 r. – warsztaty podsumowujące

05-07.2012 – dalsza korekta danych; analiza skorygowanych danych

sierpień 2012 – rozpowszechnienie analizy wśród bibliotek testujących
Badania pilotażowe
Biblioteki koordynujące w regionach







Książnica Podlaska w Białymstoku
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Bydgoszczy
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Gorzowie
Wielkopolskim
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie
Książnica Pomorska w Szczecinie
Książnica Kopernikańska w Toruniu
Dolnośląska Biblioteka Publiczna we Wrocławiu
oraz

Miejska Biblioteka Publiczna w Szczecinie

Miejska Biblioteka Publiczna we Wrocławiu
Badania pilotażowe
Biblioteki uczestniczące
 biblioteki wojewódzkie – 7
 biblioteki gminy miejskiej – 19





obsługiwana populacja do 20 tys. – 2
obsługiwana populacja 20-50 tys. – 8
obsługiwana populacja 50-100 tys. – 5
obsługiwana populacja 100-500 tys. – 3
obsługiwana populacja powyżej 500 tys. – 1
 biblioteki gminy miejsko-wiejskiej (populacja 10-15 tys.) – 18
 biblioteki gminy wiejskiej (populacja 5-10 tys.) – 19
Łącznie 63 biblioteki
Przykładowe wyniki
Biblioteki wojewódzkie (7) – zasoby, dostęp,
infrastruktura
Wskaźnik
średnia
mediana
max
min
Liczba zbiorów bibliotecznych w przeliczeniu na
1000 osób obsługiwanej populacji
2777,14
3317,15
4076,92
647,99
Liczba tytułów czasopism bieżących w
przeliczeniu na 1000 osób obsługiwanej
populacji
4,72
2,84
17,06
0,90
Liczba zakupionych książek w przeliczeniu na
1000 osób obsługiwanej populacji
37,55
35,22
86,61
6,16
Liczba nabytków w stosunku do liczby zbiorów
bibliotecznych (%)
3,22
3,25
4,73
1,68
Liczba ubytków w stosunku do liczby zbiorów
bibliotecznych (%)
3,69
4,30
6,51
0,71
Zbiory opracowane komputerowo w stosunku do
ogólnej liczby zbiorów (%)
64,47
58,66
95,06
30,00
Przykładowe wyniki
Biblioteki gminy wiejskiej (19) – potencjał i rozwój
Usługi sieciowe i/lub interaktywne
N (19)
%
udostępnianie katalogów w Internecie
5
26,32
elektroniczne zamawianie / rezerwacja poprzez katalog online
0
0
elektroniczna prolongata poprzez katalog online
0
0
elektroniczne powiadamianie czytelników o terminie zwrotów
(e-mail, sms)
3
15,79
własna witryna www
11
57,89
elektroniczna informacja na własnej witrynie WWW, np.
formularz e-mail, komunikatory
10
52,63
interaktywne szkolenia online na własnej witrynie WWW
2
10,53
blogi
1
5,26
kanał RSS na własnej witrynie WWW
1
5,26
profile w portalach społecznościowych (np. Facebook, Twitter)
8
42,11
biuletyny, newslettery na własnej witrynie WWW
1
5,26
biblioteka cyfrowa (samodzielna albo udział)
1
5,26
O czym należy pamiętać?
 wskaźniki nie pokazują
pełnego potencjału danej
biblioteki
 wskaźniki należy zestawiać z
misją i celami danej biblioteki
 wskaźniki NIE stanowią
jedynego narzędzia oceny
biblioteki
Działania towarzyszące
projektowi i dalsze plany
 „Statystyka w bibliotece” Manifest IFLA - polskie tłumaczenie
http://www.sbp.pl/repository/dokumenty/IFLA_Manifest_statystyka_biblioteczna-23_01.pdf
 opracowanie „Aplikacji do gromadzenia, analizy i prezentacji
wskaźników funkcjonalności bibliotek”
 specyfikacja powstała w 2011 r.
 program przeznaczony dla wszystkich typów bibliotek
 testowanie (I kwartał 2013 r.)
 prace nad standardowym kwestionariuszem do badań satysfakcji
użytkowników bibliotek
 promocja projektu
 badania pilotażowe w bibliotekach pedagogicznych
 dalsze testowanie w bibliotekach publicznych (więcej bibliotek)
Sporo już mamy . . .
 dane statystyczne
 doświadczenie w ich gromadzeniu
 kilka liczących się przedsięwzięć w zakresie statystyki
bibliotecznej i badań efektywności
 wiedzę o doświadczeniach innych krajów i panujących trendach
 polską wersję normy ISO 11620
 liczne grono bibliotek testujących i zaangażowanych
bibliotekarzy!
. . . ale jeszcze potrzebujemy
 wskaźnika „satysfakcja użytkownika”
 programu komputerowego do gromadzenia i analizy danych
 polskiego tłumaczenia normy ISO 2789 „Międzynarodowa
statystyka biblioteczna” (2013)
 współpracy w ramach różnych projektów krajowych dotyczących
statystyki bibliotecznej i badań efektywności
 szkoleń
– metody analizy i interpretacji danych
– sposoby przedstawiania danych i wskaźników
– sposoby wykorzystywania danych i wskaźników do różnych
celów
Projekt SBP realizuje Zespół
 Lidia Derfert-Wolf - Kierownik (Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy
w Bydgoszczy),
 Joanna Burska (Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Olsztynie) – od czerwca 2012
 Artur Jazdon (Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu)
 Małgorzata Jezierska (Biblioteka Narodowa)
 Marek Jurowski (Książnica Kopernikańska) – do czerwca 2012 r.
 Danuta Kaczmarek (Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Bydgoszczy)
 Grażyna Leonowicz (Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. KEN w Warszawie)
 Agnieszka Pietryka (Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie)
 Teresa Szmigielska (Biblioteka Sejmowa) – do czerwca 2012 r.
 Aldona Zawałkiewicz (Biblioteka Pedagogiczna w Toruniu)
 obserwator: Danuta Brzezińska (Towarzystwo Nauczycieli Bibliotekarzy Szkół
Polskich)
Eksperci:
 prof. dr hab. Ewa Głowacka (UMK Toruń)
 Teresa E. Śliwińska (Książnica Podlaska)
 prof. dr hab. Dariusz Wojakowski (AGH)
Z ramienia ZG SBP opiekę sprawuje Joanna Pasztaleniec-Jarzyńska
Przydatność wyników badań dla ...
 zarządzających bibliotekami do





bieżącego zarządzania
podejmowania działań naprawczych
pisania planów rozwojowych, wniosków o granty, itp.
porównania swoich wyników z innymi bibliotekami
prezentowania słabych i mocnych stron biblioteki
organizatorom
 stowarzyszeń i organizacji bibliotekarskich
 prezentowania społeczeństwu wartości i znaczenia biblioteki




organizatorów
instytucji finansujących i sponsorów
badaczy
społeczeństwa