Projekt Prognozy oddziaływania na środowisko dla Planu
advertisement
REGIONALNY ZARZĄD GOSPODARKI WODNEJ W KRAKOWIE UL. MARSZAŁKA JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO 22 31-109 KRAKÓW Temat: OPRACOWANIE PLANÓW PRZECIWDZIAŁANIA SKUTKOM SUSZY W REGIONACH WODNYCH W OBSZARZE DZIAŁANIA RZGW W KRAKOWIE Prognoza oddziaływania na środowisko dla projektu planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na zamówienie Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Kraków, 2015 rok „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Zawartość: STRESZCZENIE SPORZĄDZONE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM…………6 GŁÓWNE CELE PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ORAZ JEGO POWIĄZANIA Z 1. INNYMI DOKUMENTAMI ......................................................................................... 18 1.1. WSTĘP ........................................................................................................... 18 1.2. DOKUMENTY EUROPEJSKIE .............................................................................. 18 1.3. DOKUMENTY KRAJOWE ................................................................................... 24 1.4. DOKUMENTY REGIONALNE: ............................................................................. 29 1.5. DOKUMENTY WOJEWÓDZKIE............................................................................ 29 2. INFORMACJA O METODACH ZASTOSOWANYCH PRZY SPORZĄDZANIU PROGNOZY ............................................................................................................. 33 2.1. PODSTAWA PRAWNA SPORZĄDZENIA PROGNOZY .............................................. 33 2.2. METODA OPRACOWANIA PROGNOZY................................................................. 35 PROPOZYCJE DOTYCZĄCE PRZEWIDYWANYCH METOD ANALIZY SKUTKÓW 3. REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ORAZ CZĘSTOTLIWOŚĆ JEJ PRZEPROWADZANIA ...................................................... 38 3.1. STAN OBECNY MONITORINGU SUSZ W POLSCE .................................................. 38 3.2. ORGANIZACJA MONITORINGU OPERACYJNEGO WSKAŹNIKÓW SUSZY ................... 39 4. ISTNIEJĄCY STAN ŚRODOWISKA W ŚRODOWISKA PRZYPADKU ORAZ BRAKU POTENCJALNE REALIZACJI ZMIANY TEGO PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU........................................................................................................... 41 4.1. STAN ŚRODOWISKA ......................................................................................... 41 4.1.1. Charakterystyka i położenie geograficzne regionu wodnego Górnej Wisły ................................41 4.1.2. Klimat w regionie Górnej Wisły ..................................................................................................43 4.1.3. Budowa geologiczna w regionie Górnej Wisły ...........................................................................43 4.1.4. Obszary ochronne w regionie wodnym Górnej Wisły .................................................................46 4.1.5. Hydrogeologia w regionie wodnym Górnej Wisły ......................................................................52 4.1.6. Hydrografia i hydrologia w regionie wodnym Górnej Wisły ......................................................55 4.2. POTENCJALNE ZMIANY ŚRODOWISKA ORAZ SKUTKI W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU .................................................... 59 WSKAZANIE I OPISANIE OBSZARÓW, NA KTÓRYCH WYSTAPIŁA SUSZA, 5. OKRESY TEJ SUSZY .............................................................................................. 62 5.1. IDENTYFIKACJA OBSZARÓW ZAGROŻONYCH WYSTĘPOWANIEM SUSZY ................ 62 5.1.1. Identyfikacja obszarów zagrożonych występowaniem zjawiska suszy atmosferycznej ..............62 5.1.2. Identyfikacja obszarów zagrożonych występowaniem zjawiska suszy hydrogeologicznej ........66 2|Strona Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. 5.1.3. Identyfikacja obszarów zagrożonych występowaniem zjawiska suszy rolniczej ........................71 5.1.4. Identyfikacja obszarów zagrożonych występowaniem zjawiska suszy hydrologicznej ..............76 5.2. IDENTYFIKACJA OGÓLNA WYSTĘPOWANIA SUSZY W REGIONIE WODNYM GÓRNEJ WISŁY ............................................................................................................ 82 5.3. PODSUMOWANIE ............................................................................................. 85 ANALIZA PRZYCZYN WYSTĄPIENIA SUSZY I OCENA, W JAKI SPOSÓB ZMIANY 6. KLIMATYCZNE WPŁYNĄ NA POGŁĘBIENIE LUB ZMNIEJSZENIE SKUTKÓW SUSZY ...................................................................................................................... 86 OPIS ZAPROPONOWANYCH W PLANIE WARIANTÓW DZIAŁAŃ SŁUŻĄCYCH 7. OGRANICZENIU SKUTKÓW SUSZY ...................................................................... 87 7.1. WSTĘP ........................................................................................................... 87 7.2. ANALIZA MOŻLIWOŚCI POWIĘKSZENIA DYSPOZYCYJNYCH ZASOBÓW WODNYCH ... 88 7.3. PROPOZYCJE NIEZBĘDNYCH ZMIAN W ZAKRESIE KORZYSTANIA Z ZASOBÓW WODNYCH ORAZ ZMIAN NATURALNEJ I SZTUCZNEJ RETENCJI. PROPOZYCJE BUDOWY, ROZBUDOWY LUB PRZEBUDOWY URZĄDZEŃ WODNYCH ....................... 89 7.4. 8. OCENA KATALOG DZIAŁAŃ SŁUŻĄCYCH PRZECIWDZIAŁANIA SKUTKOM SUSZY .................. 91 ZAPROPONOWANYCH DZIAŁAŃ SŁUŻĄCYCH OGRANICZENIU SKUTKÓW SUSZY I SPODZIEWANY REZULTAT WDROŻENIA ........................... 93 9. PRZEDSTAWIENIE OGRANICZENIE ROZWIĄZAŃ LUB MAJĄCYCH KOMPENSACJĘ NA CELU ZAPOBIEGANIE, PRZYRODNICZĄ NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO ..................................................................... 103 10. OKREŚLENIE CZY USTALENIA PLANU PRZYCZYNIĄ SIĘ DO ZMNIEJSZENIA LUB ZWIĘKSZENIA POZIOMU OCHRONY WÓD ......................................................... 103 11. OCENA MOŻLIWOŚCI TRANSGRANICZNEGO ODDZIAŁYWANIA W WYNIKU REALIZACJI USTALEŃ PLANU ............................................................................ 103 12. OCENA CZY CELE ŚRODOWISKOWE USTALONE W OPINIOWANYM DOKUMENCIE SĄ ZGODNE Z CELAMI USTALONYMI W AKTACH WYŻSZEGO RZĘDU ................................................................................................................... 103 13. ŹRÓDŁA INFORMACJI I DOKUMENTY PRAWNE................................................ 109 3|Strona Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Spis tabel: Tabela 1. Wykaz obszarów Natura 2000 specjalnej ochrony ptaków w regionie wodnym Górnej Wisły .................................................................................................................... 46 Tabela 2. Wykaz obszarów Natura 2000 ochrony siedlisk w regionie wodnym Górnej Wisły .... 47 Tabela 3. Obszary specjalnej ochrony ptaków i specjalne obszary ochrony siedlisk, których granice całkowicie się pokrywają w regionie wodnym Górnej Wisły ..................... 50 Tabela 4. Parki narodowe leżące w regionie Górnej Wisły ....................................................... 50 Tabela 5. Parki krajobrazowe leżące w regionie wodnym Górnej Wisły .................................... 51 Tabela 6. Główne zbiorniki wód podziemnych w zlewni Górnej Wisły o zasobności powyżej 100 tys.m3/d ................................................................................................................ 54 Tabela 7. Najważniejsze dopływy Wisły w regionie wodnym Górnej Wisły ............................... 56 Tabela 8. Struktura zasobów wodnych regionu Górnej Wisły ................................................... 58 Tabela 9. Potencjalne możliwe skutki w przypadku braku realizacji projektowanego Planu. ..... 60 Tabela 10. Sposoby klasyfikacji obszarów zagrożonych występowaniem suszy atmosferycznej ............................................................................................................................ 62 Tabela 11. Klasy obszarów zagrożonych suszą atmosferyczną ............................................... 65 Tabela 12. Sposoby klasyfikacji obszarów zagrożonych występowaniem suszy hydrogeologicznej ................................................................................................ 67 Tabela 13.Klasy obszarów zagrożonych suszą atmosferyczną ................................................ 69 Tabela 14. Sposoby klasyfikacji obszarów zagrożonych występowaniem suszy rolniczej ........ 71 Tabela 15. Klasy obszarów zagrożonych suszą rolniczą .......................................................... 74 Tabela 16. Zestawienie kryteriów oceny zagrożenia występowania suszy hydrologicznej ........ 76 Tabela 17. Klasy obszarów zagrożonych suszą hydrologiczną................................................ 81 Tabela 18. Przyjęta punktacja klas dla poszczególnych rodzajów susz (atmosferycznej, hydrogeologicznej, rolniczej, hydrologicznej) ....................................................... 82 Tabela 19. Przyjęte zakresy wartości granicznych dla określenia poziomów zagrożenia występowania suszy ............................................................................................ 83 Tabela 20. Priorytety w zakresie korzystania z zasobów wodnych oraz zmian retencji w regionie wodnym Górnej Wisły .......................................................................................... 90 Tabela 21. Katalog działań dla planów przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły ........................................................................................................ 92 Tabela 22. Ocena działania i spodziewany rezultat wraz odniesieniem do: RDW, celów środowiskowych i obszarów ochronnych .............................................................. 94 Tabela 23. Istotne dokumenty krajowe i regionalne podejmujące problem gospodarowania wodami, w tym suszy. ........................................................................................ 104 4|Strona Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Spis rysunków: Rysunek 1. Mapa poglądowa regionu wodnego Górnej Wisły .................................................. 17 Rysunek 2. Podział administracyjny (wojewódzki) regionu wodnego Górnej Wisły ................... 42 Rysunek 3. Podział hydrograficzny regionu wodnego Górnej Wisły .......................................... 59 Rysunek 4. Kategoria narażenia na suszę atmosferyczną – kryterium 1 .................................. 63 Rysunek 5. Kategoria narażenia na suszę atmosferyczną – kryterium 2 .................................. 64 Rysunek 6. Kategoria narażenia na suszę atmosferyczną – kryterium 3 ................................. 64 Rysunek 7. Mapy kryteriów oceny poziomu zagrożenia występowania suszy atmosferycznej wraz z mapą wynikową ...................................................................................... 65 Rysunek 8. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy atmosferycznej w regionie wodnym Górnej Wisły ........................................................................................ 66 Rysunek 9. Kategoria narażenia na suszę hydrogeologiczną – kryterium 1............................. 68 Rysunek 10. Kategoria narażenia na suszę hydrogeologiczną – kryterium 2............................ 68 Rysunek 11. Mapy kryteriów oceny poziomu zagrożenia występowania suszy hydrogeologicznej wraz z mapą wynikową ...................................................................................... 69 Rysunek 12. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy hydrogeologicznej w regionie wodnym Górnej Wisły ........................................................................................ 70 Rysunek 13. Kategoria narażenia na suszę rolniczą – kryterium 1 ........................................... 72 Rysunek 14. Kategoria narażenia na suszę rolniczą – kryterium 2 .......................................... 73 Rysunek 15. Kategoria narażenia na suszę rolniczą – kryterium 3 .......................................... 73 Rysunek 16. Mapy kryteriów oceny poziomu zagrożenia występowania suszy rolniczej wraz z mapą wynikową ................................................................................................. 74 Rysunek 17. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy rolniczej w regionie wodnym Górnej Wisły ........................................................................................ 75 Rysunek 18. Kategoria narażenia na suszę hydrologiczną – kryterium 1 ................................ 77 Rysunek 19. Kategoria narażenia na suszę hydrologiczną – kryterium 2 ................................ 78 Rysunek 20. Kategoria narażenia na suszę hydrologiczną – kryterium 3 ................................ 78 Rysunek 21. Kategoria narażenia na suszę hydrologiczną – kryterium 4 ................................ 79 Rysunek 22. Kategoria narażenia na suszę hydrologiczną – kryterium 5 ................................ 79 Rysunek 23. Mapy kryteriów oceny poziomu zagrożenia występowania suszy hydrologicznej wraz z mapą wynikową ...................................................................................... 80 Rysunek 24. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy hydrologicznej w regionie wodnym Górnej Wisły ........................................................................................ 81 Rysunek 25. Wynikowa mapa poziomu zagrożenia występowania suszy w regionie wodnym Górnej Wisły ...................................................................................................... 84 5|Strona Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. STRESZCZENIE SPORZĄDZONE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM Przedmiotem opracowania jest prognoza oddziaływania na środowisko projektu „Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły”, zwanego dalej Planem. Głównym celem opracowania prognozy jest próba zidentyfikowania kluczowych oddziaływań, charakterystycznych dla przedstawionych w projekcie Planu działań umożliwiających przeciwdziałanie skutkom suszy. Podstawowym krajowym aktem prawnym dotyczącym zagadnienia suszy jest ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2012 r. poz. 145 z p.z.), w myśl, której opracowywane są plany przeciwdziałania skutkom suszy dla kraju i regionów wodnych. Podstawą prawną sporządzenia prognozy oddziaływania na środowisko jest ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jednolity Dz. U. 2013 r. Nr 0, poz. 1235) (UUIŚ). Prognoza oddziaływania na środowisko dla projektu „Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły” została sporządzona w zakresie zgodnym z treścią pism: Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska (znak: DOOŚ.411.6.2014.JP Warszawa, dnia 26.03.2014 r.), Głównego Inspektora Sanitarnego (znak: GIS-HŚ-NS-076-7/EN/13 Warszawa, dnia 11.03.2014 r.). Podstawą opracowania Prognozy jest projekt „Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły” oraz wyniki zrealizowanego wcześniej na zamówienie RZGW w Krakowie tematu „Analiza zjawiska suszy na obszarze regionu wodnego Górnej Wisły”1. W projekcie Planu używa się pojęć: susza, niedobór wody, wskaźnik suszy, które rozumie się następująco: Susza jest zjawiskiem naturalnym, które oznacza się czasowym, negatywnym i dużym odchyleniem od średnich wartości opadów (niedobór opadów), występującym przez znaczący okres na dużym obszarze. Niedobór wody jest zdarzeniem wywołanym działalnością człowieka, które oznacza się powtarzającym brakiem równowagi, wynikającym z nadmiernego wykorzystywania zasobów wodnych, wywołanym zużyciem przewyższającym naturalnie odnawialną ich dostępność. Niedobór wody może się nasilić pod 1 (http://www.krakow.rzgw.gov.pl/download/obwieszczenia/susza/gorna_wisla/Analiza_suszy_Gorna_Wisla.pdf). 6|Strona Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. wpływem zanieczyszczenia wód (zmniejszenie przydatności do różnego rodzaju celów) oraz podczas epizodów suszy. Wskaźnik suszy umożliwia ocenę potencjalnych skutków lub niedoborów będących następstwem suszy (meteorologicznej, hydrologicznej, rolniczej). Należy podkreślić, że wystąpienie suszy nie jest wynikiem działalności człowieka, natomiast skutki tego zjawiska są związane ze sposobem i rozmiarem wykorzystywania zasobów wodnych w danej zlewni. Mogą być złagodzone, ale żadne działania nie zapobiegną wystąpieniu samego zjawiska suszy. Projekt Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły opracowano z uwzględnieniem: analizy możliwości powiększenia dyspozycyjnych zasobów wodnych; propozycji budowy, rozbudowy lub przebudowy urządzeń wodnych; propozycji niezbędnych zmian w zakresie korzystania z zasobów wodnych oraz zmian naturalnej i sztucznej retencji; katalogu działań służących ograniczeniu skutków suszy. Opracowanie zostało zrealizowane z wykorzystaniem, zalecanej przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej metodyki postępowania „Ochrona przed suszą w planowaniu gospodarowania wodami” (RS-EKO, 2013 r.), mającej charakter wytycznych. W zakresie prognozowania i monitorowania zjawiska suszy w Polsce odpowiedzialnymi są: Państwowa Służba Hydrologiczno-Meteorologiczna, którą pełni Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy, Państwowa Służba Hydrogeologiczna, którą pełni Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy. Ważnym zagadnieniem dla przeciwdziałania skutkom suszy, w tym szczególnie dla wdrożenia planów przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły, jest zorganizowanie właściwego krajowego monitoringu. Prawo wodne w Dziale VB „Ochrona przed suszą” Art. 88s ust. 6 określa, że aktualizację planów przeciwdziałania skutkom suszy dokonuje się co 6 lat (USTAWA z dnia 18 lipca 2001 r. DZ.U. z dnia 1 kwietnia 2015 r. Poz. 469.). Dorzecze górnej Wisły obejmuje odcinek Wisły od źródeł do ujścia Sanny włącznie. Całkowita powierzchnia zlewni górnej Wisły (łącznie z obszarem leżącym poza terytorium Polski) wynosi 50 700 km2, na obszarze Polski – 48 035 km2, a więc 15% powierzchni kraju. Region Górnej Wisły położony jest w obrębie pięciu województw południowej Polski. 7|Strona Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Obejmuje swoim zasięgiem 98,2% powierzchni województwa podkarpackiego, 92,4% małopolskiego, 64,4% świętokrzyskiego, 11,2% województwa lubelskiego oraz 10% powierzchni województwa śląskiego. Powierzchnia regionu wodnego Górnej Wisły wynosi 43 109 km2. Według podziału fizycznogeograficznego Kondrackiego (1998), region wodny Górnej Wisły położony jest w obrębie 8 podprowincji: Centralne Karpaty Zachodnie, Zewnętrzne Karpaty Zachodnie, Beskidy Wschodnie, Podkarpacie Wschodnie, Podkarpacie Północne. Cechą charakterystyczną regionu Górnej Wisły są najbardziej zróżnicowane warunki klimatyczne w Polsce. Zróżnicowanie klimatu kształtowane jest przez powietrze polarnomorskie oraz polarno-kontynentalne. Na obszarze tym występuje sześć stref klimatycznych: od umiarkowanie ciepłej do zimnej (na szczytach tatrzańskich). Region Górnej Wisły w obszarze działania RZGW w Krakowie ma urozmaiconą budowę geologiczną. W skład wyodrębnionych jednostek regionalnych wchodzą: Karpaty, część zapadliska przedkarpackiego, fragmenty niecki górnośląskiej, monokliny śląsko- krakowskiej, niecki nidziańskiej, Gór Świętokrzyskich oraz niecki lubelskiej. Na obszarze regionu wodnego Górnej Wisły występują tereny o wybitnych walorach przyrodniczych oraz turystyczno-krajoznawczych, są to: parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty oraz obszary Natura 2000, w tym: 18 Obszarów Natura 2000 specjalnej ochrony ptaków, 160 Obszarów Natura 2000 ochrony siedlisk, 9 Parków Narodowych, 29 Parków Krajobrazowych. Rozmieszczenie zasobów wód podziemnych w regionie wodnym Górnej Wisły jest nierównomierne, uwarunkowane zróżnicowaniem budowy geologicznej i ilościową miarą zasobów wód podziemnych. Na obszarze regionu wodnego Górnej Wisły znajduje się 11 zbiorników wód podziemnych o zasobności powyżej 100 ts.m3/d. W regionie wodnym Górnej Wisły zlokalizowane są podziemne wody o właściwościach leczniczych, występuje tu 21 uzdrowisk położonych głównie w południowej części województwa małopolskiego. Region wodny Górnej Wisły obejmuje zlewnię Wisły, od przekroju poniżej ujścia Przemszy, po ujście Sanny włącznie. Ten odcinek Wisły ma długość ok. 290 km, natomiast całkowita długość sieci hydrograficznej wynosi ok. 23 800 km. W obrębie regionu wodnego Górnej Wisły wyraźnie zaznacza się podział na części: lewobrzeżną mniejszą i prawobrzeżną - większą. Największe powierzchnie zlewni posiadają prawobrzeżne dopływy górnej Wisły: San i Dunajec. Zajmują one prawie połowę obszaru 8|Strona Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. regionu wodnego Górnej Wisły: San - 16861,3 km2 (w Polsce 14390,0 km2) i Dunajec 6804,0 km2 (w Polsce 4 851,6 km2). Pozostałe ważniejsze prawobrzeżne dopływy to: Wisłoka (4 110,2 km2), Raba (1 537,1 km2), Soła (1 390,6 km2) i Skawa (1 160,1 km2). W mniej zasobnej w wodę lewobrzeżnej części regionu wodnego Górnej Wisły, największe powierzchnie zlewni mają: Nida - 3 865,4 km2 i Czarna - 1 358,6 km2. Susza w regionie wodnym Górnej Wisły może spowodować: obniżenie poziomu wód podziemnych i zmniejszenie przepływu wody w rzekach; przesuszenie gleby, duże straty w rolnictwie, wysuszenie ściółki leśnej oraz większe zagrożenie pożarami. Identyfikacja obszarów zagrożonych występowaniem suszy atmosferycznej Wyniki przeprowadzonej analizy występowania suszy atmosferycznej dostarczyły danych do identyfikacji obszarów nią zagrożonych wraz z oceną poziomu zagrożenia (Analiza zjawiska suszy na obszarze regionu wodnego Górnej Wisły. RS-EKO Kraków 2015 r.). Wykorzystano w tym celu zestawy charakterystyk opisujących czasy trwania, okresy występowania i intensywność suszy atmosferycznej oraz kierunki trendów zmian. Uzyskane wyniki przedstawiono w formie mapy. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy atmosferycznej w regionie wodnym Górnej Wisły 9|Strona Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Na obszarze regionu wodnego Górnej Wisły nie wystąpiły obszary nie narażone lub słabo narażone na zjawisko suszy atmosferycznej. We wszystkich zlewniach bilansowych występowały obszary umiarkowanie lub bardzo narażone na pojawianie się suszy atmosferycznej Identyfikacja obszarów zagrożonych występowaniem suszy hydrogeologicznej Analiza identyfikacyjna obszarów zagrożonych występowaniem zjawiska suszy hydrogeologicznej (gruntowej) oparta była na obliczeniach wskaźników: częstości występowania niżówek oraz współczynnika kierunkowego w równaniu liniowym dla określania trendów zmian współczynnika kn w wieloleciu. Przedstawione wskaźniki zostały uwzględnione w klasyfikacji obszarów zagrożonych występowaniem suszy hydrogeologicznej jako jej podstawowe kryteria. Uzyskane wyniki przedstawiono w formie mapy. Analizy oceny poziomu zagrożenia występowania zjawiska suszy hydrogeologicznej prowadzono podobnie jak dla suszy atmosferycznej z wykorzystaniem modelu wielokryterialnych analiz GIS. Uzyskane wyniki przedstawiono w formie mapy. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy hydrogeologicznej w regionie wodnym Górnej Wisły 10 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. W regionie wodnym Górnej Wisły dominowały obszary bardzo narażone na występowanie suszy hydrogeologicznej. Tego typu klasyfikacja była właściwa dla obszarów Karpat, Pogórza Karpackiego oraz Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Identyfikacja obszarów zagrożonych występowaniem suszy rolniczej Wyniki analizy występowania suszy rolniczej dostarczyły danych do identyfikacji obszarów nią zagrożonych wraz z oceną poziomu zagrożenia. Wykorzystano w tym celu stosowane w rolnictwie wskaźniki opisujące intensywność suszy takie jak: klimatyczny bilans wodny (KBWs, KBW) oraz wskaźnik glebowy (Wg). Analizy oceny poziomu zagrożenia występowania zjawiska suszy rolniczej prowadzono podobnie jak dla suszy atmosferycznej i hydrogeologicznej z wykorzystaniem modelu wielokryterialnych analiz GIS. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy rolniczej w regionie wodnym Górnej Wisły W regionie wodnym Górnej Wisły dominuje umiarkowane narażenie obszarów na wystąpienie suszy rolniczej. Większość obszarów Karpat i Pogórza Karpackiego jest słabo lub wręcz nie narażonych na występowanie tego zjawiska. Bardzo silnie narażone na występowanie zjawiska suszy rolniczej są przede wszystkim obszary położone w zlewniach bilansowych: Wisły od ujścia Wisłoki do ujścia Sanu KR09, Sanu 11 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. z Wisłokiem KR10 (dolna część zlewni bilansowej). Identyfikacja obszarów zagrożonych występowaniem suszy hydrologicznej Analizy zjawiska suszy hydrologicznej posłużyły do przeprowadzenia identyfikacji obszarów zagrożonych jej występowaniem wraz z dokonaniem oceny klas zagrożenia. Wybrane zostały te wskaźniki, które odnoszą się do występowania niżówek, ich czasu trwania oraz niedoborów zasobów. Wzięto również pod uwagę trendy zmian przepływów niżówkowych, które mogą być wskazówką na przewidywanie przyszłych zmian zasobów wód powierzchniowych. W tym celu zastosowano kryteria wyznaczone w oparciu o wyniki analizy niżówek rzecznych w wieloleciu 1981-2010. Analizy oceny poziomu zagrożenia występowania zjawiska suszy hydrologicznej prowadzono podobnie jak dla suszy atmosferycznej, hydrogeologicznej i rolniczej z wykorzystaniem modelu wielokryterialnych analiz GIS w siatce pól podstawowych. Każde pole otrzymało ocenę dla wymienionych powyżej w tabeli kryteriów. Uzyskana dla każdego pola suma punktów decydowała o jego kwalifikacji do właściwej klasy zagrożenia występowaniem suszy hydrologicznej. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy hydrologicznej w regionie wodnym Górnej Wisły Na obszarze regionu wodnego Górnej Wisły dominują obszary słabo narażone na 12 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. występowanie zjawiska suszy hydrologicznej. W części Karpat i Pogórza Karpackiego występują obszary umiarkowanie narażone na to zjawisko. Identyfikacja ogólna występowania suszy w regionie wodnym Górnej Wisły Dla identyfikacji zbiorczej intensywności występowania wszystkich rodzajów susz na obszarach należących do regionu wodnego Górnej Wisły wykorzystano klasyfikacje określone dla nich wcześniej. Wynikowa mapa poziomu zagrożenia występowania suszy w regionie wodnym Górnej Wisły Analiza wyników występowania zagrożenia suszą na obszarze regionu wodnego Górnej Wisły pokazuje, że: na przeważającym obszarze regionu wodnego, w analizowanym wieloleciu, występowała susza o charakterze umiarkowanym, tereny nie wykazujące oznak lub o niewielkim poziomie zagrożenia suszą występowały przede wszystkim w środkowej i wschodniej części regionu wodnego w zlewniach bilansowych: - Wisły od ujścia Nidy do ujścia Wisłoki KR07, 13 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. - Wisłoki KR08, - Wisły od ujścia Wisłoki do ujścia Sanu KR09, - Sanu z Wisłokiem KR10 (najwięcej obszarów), - Wisły od ujścia Sanu do ujścia Sanny KR11. niewielkie powierzchnie terenów wykazujących znaczący poziom występowania suszy były położone w zlewniach bilansowych: - Wisły od ujścia Przemszy do ujścia Nidy KR01, - Soły KR02, - Nidy KR06, - Wisły od ujścia Wisłoki do ujścia Sanu KR09. Projekt Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły, przedstawia: Analizę możliwości powiększenia dyspozycyjnych zasobów wodnych Propozycje niezbędnych zmian w zakresie korzystania z zasobów wodnych oraz zmian naturalnej i sztucznej retencji Propozycje budowy, rozbudowy lub przebudowy urządzeń wodnych Katalog działań służący przeciwdziałania skutkom suszy. W planach zagospodarowania przestrzennego województw z obszaru regionu wodnego Górnej Wisły, a także w programach małej retencji oraz zamierzeniach gmin ujętych jest ponad czterysta sztucznych zbiorników wodnych. Realizacja tych obiektów stanowi potencjalną możliwość powiększenia dyspozycyjnych zasobów wodnych, a co za tym idzie zwiększenia „odporności” regionu wodnego Górnej Wisły i dorzecza Wisły na niedobory wody w przypadku wystąpienia suszy, zwłaszcza długotrwałej. Projekt „Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły”, został sformułowany jako szeroki zestaw działań, w układzie priorytetowym, począwszy od zadań o charakterze prośrodowiskowych prac, po zadania techniczne: Poprawa stanu środowiska wodnego i ekosystemów od wody zależnych Zwiększanie retencyjności obszarów rolniczych i leśnych, a także obszarów zurbanizowanych Oszczędzanie wody Zwiększenie stopnia retencji sztucznej wód poprzez budowę zbiorników wodnych dla poprawy zaopatrzenia w wodę (wyrównanie przepływów) oraz tworzenia możliwości ograniczania skutków zjawisk ekstremalnych w przypadku ich 14 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. wystąpienia (m.in. łagodzenie skutków susz). Plany przeciwdziałania skutkom suszy zawierają także katalog działań służących ograniczeniu jej skutków. Proponowany katalog działań przeciwdziałających skutkom suszy jest wykazem otwartym i przedstawia się następująco: Zwiększanie retencji leśnej w zlewni Zwiększanie retencji na obszarach rolniczych Zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych Budowa sieci rozprowadzającej wodę z istniejących zbiorników „małej retencji” Wykorzystanie zasobów wód podziemnych do nawodnień w rolnictwie Budowa małych zbiorników gromadzących wodę w pobliżu pól uprawnych Budowa zbiorników retencjonujących wodę o pojemności do 5 mln m3 Budowa zbiorników retencjonujących wodę o pojemności do 5 mln m3 Budowa zbiorników retencjonujących wodę o pojemności > 5 mln m3 Przebudowa systemów melioracyjnych z odwadniających na nawadniającoodwadniające Renaturyzacja koryt cieków i ich brzegów Odtwarzanie starorzeczy i obszarów bagiennych Usprawnienie reguł sterowania urządzeniami wodnymi retencjonującymi wodę w sposób umożliwiający wykorzystanie wody do nawodnień Utworzenie lokalnych systemów ostrzegania o suszy Formułowanie i wdrażanie programów badań naukowych w zakresie identyfikacji i zwalczania suszy Wypracowanie jednolitych zasad gromadzenia danych i informacji o zasięgu i wielkości szkód spowodowanych suszą Opracowanie taryfikatora cen wody w okresie występowania suszy Doskonalenie wsparcia rzeczowego i finansowego dla poszkodowanych skutkami suszy Doskonalenie wsparcia rzeczowego i finansowego dla poszkodowanych skutkami suszy Opracowywanie aktów prawnych, krajowych i lokalnych, umożliwiających stosowanie działań ograniczających skutki suszy Doskonalenie wsparcia rzeczowego i finansowego dla poszkodowanych skutkami 15 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. suszy Opracowywanie aktów prawnych, krajowych i lokalnych, umożliwiających stosowanie działań ograniczających skutki suszy Opracowanie zasad finansowania wspomagających ekonomicznie programy wdrażające działania z zakresu ograniczania skutków suszy Opracowanie zasad finansowania wspomagających ekonomicznie programy wdrażające działania z zakresu ograniczania skutków suszy Opracowanie zasad finansowania wspomagających ekonomicznie programy wdrażające działania z zakresu ograniczania skutków suszy Ograniczenie pozwoleń wodnoprawnych na pobór wód Budowa ujęć wód podziemnych dla nawadniania użytków rolnych Budowa ujęć wód podziemnych dla zabezpieczenia wody do picia w rejonach górskich W przypadku działań technicznych, wszędzie tam gdzie proponowane rozwiązania obejmują budowę, modernizację czy też przebudowę zbiorników wodnych, ujęć wód, systemów melioracji, renaturyzację rzek i innych cieków, konieczne będzie dokonanie indywidualnych ocen w przypadku planowania tego rodzaju działań. Zastosowania wymagać więc wówczas będzie procedura przygotowania inwestycji, jak stanowią przepisy obowiązującego w Polsce prawa. Przyjęty w planie zestaw działań oraz ich priorytetyzacja, od prośrodowiskowych po techniczne i formalno-prawne, pozwala na stwierdzenie, że ustalenia planu potencjalnie powinny przyczynić się do zwiększenia poziomu ochrony wód. Przedstawiony Projekt planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły w obszarze działania RZGW Kraków nie będzie generował negatywnego transgranicznego oddziaływania na środowisko. Z tego powodu nie ma potrzeby jego przeprowadzenia. 16 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Rysunek 1. Mapa poglądowa regionu wodnego Górnej Wisły 17 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. 1. GŁÓWNE CELE PROJEKTOWANEGO POWIĄZANIA Z INNYMI DOKUMENTAMI DOKUMENTU ORAZ JEGO 1.1. Wstęp Przedmiotem opracowania jest prognoza oddziaływania na środowisko projektu „Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły”, zwanego dalej Planem. Głównym celem opracowania prognozy jest próba zidentyfikowania kluczowych oddziaływań, charakterystycznych dla przedstawionych w projekcie Planu działań umożliwiających przeciwdziałanie skutkom suszy. Prognoza zawiera analizę zgodności działań przedstawionych w projekcie Planu z dokumentami planistycznymi i strategicznymi na szczeblu krajowym i międzynarodowym. Podstawowym krajowym aktem prawnym dotyczącym zagadnienia suszy jest ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2012 r. poz. 145 z p.z.), w myśl, której opracowywane są plany przeciwdziałania skutkom suszy dla kraju i regionów wodnych. Podstawowe dokumenty dla działań wspólnotowych, plany gospodarowania wodami wraz z programami działań, powstają w oparciu o zapisy wynikające z Dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 października 2000 roku, tzw. Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz o odpowiednie artykuły ww. ustawy. Odnoszą się one do zagadnienia suszy w ogólny sposób, natomiast całościowe podejście do tematu zawarte jest w komunikatach i właściwych dla nich sprawozdaniach Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego. 1.2. Dokumenty europejskie Istotne dla tematu dokumenty europejskie to: Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady: Rozwiązanie problemu dotyczącego niedoboru wody i susz w Unii Europejskiej (Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela, dnia 18.7.2007, KOM(2007) 414 wersja ostateczna) Sprawozdanie Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego: Sprawozdanie uzupełniające komunikat w sprawie rozwiązania problemu dotyczącego niedoboru wody i susz w Unii Europejskiej COM (2007) 414 wersja ostateczna (Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela, dnia 19.12.2008, KOM(2008) 414 wersja ostateczna) Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady: Drugie sprawozdanie uzupełniające komunikat w sprawie rozwiązania problemu 18 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. dotyczącego niedoboru wody i susz w Unii Europejskiej (KOM (2007) 414 wersja ostateczna) (Komisja Europejska, Bruksela, dnia 18.5.2010, KOM(2010) 228 wersja ostateczna) Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady: Trzecie sprawozdanie uzupełniające komunikat w sprawie rozwiązania problemu dotyczącego niedoboru wody i susz w Unii Europejskiej COM(2007) 414 wersja ostateczna (Komisja Europejska, Bruksela, dnia 21.3.2011, KOM(2011) 133 wersja ostateczna) Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Sprawozdanie z przeglądu europejskiej polityki w dziedzinie niedoboru wody i susz, Bruksela, dnia 14.11.2012 r., COM(2012) 672 final. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Plan ochrony zasobów wodnych Europy, Bruksela, dnia 14.11.2012, COM(2012) 673 final Dokument roboczy służb Komisji, Streszczenie oceny skutków, Towarzyszący dokumentowi: Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Plan ochrony zasobów wodnych Europy, Bruksela, dnia 14.11.2012, SWD(2012) 381 final. Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wykonania ramowej dyrektywy wodnej (2000/60/WE), Plany gospodarowania wodami w dorzeczu (Tekst mający znaczenie dla EOG), Bruksela, dn. 14.11.2012 COM (2012) 670 final W opisie zagadnień przedstawionych w wymienionych wyżej dokumentach oraz jako rozwiązania poruszonych w nich problemów podano m.in.: Określenie „susza” oznacza tymczasowe ograniczenie dostępności wody spowodowane np. brakiem opadów, natomiast określenie „niedobór wody” dotyczy sytuacji, w której zapotrzebowanie na wodę jest większe niż jej zasoby nadające się do użytku w normalnych warunkach. Dostęp do wody dobrej jakości, w ilościach wystarczających jest podstawą codziennego życia każdego człowieka oraz większości rodzajów działalności gospodarczej. Obserwowany obecnie niedobór wody i susza to bardzo niepokojące zjawiska i duży problem dla świata i Europy. Tym bardziej, 19 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. że zmiany klimatu mogą jeszcze pogorszyć sytuację. W ciągu ostatnich lat liczba i intensywność susz oraz niedobór wody w całej Europie znacznie wzrosły. Do dziś, co najmniej 11 % Europejczyków ucierpiało z powodu niedoboru wody; zjawisko to objęło 17 % terytorium Europy. W latach 1976 – 2006 liczba regionów i ludności dotkniętych suszami wzrosła prawie o 20 %. Jedną z największych była susza w 2003 r. - dotknęła ona ponad 100 mln osób i objęła jedną trzecią terytorium UE. Szkody nią spowodowane kosztowały gospodarkę europejską co najmniej 8,7 mld EUR. Z kolei skutki susz, które wystąpiły w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat kosztowały łącznie około 100 mld EUR (1976 – 2006). W 2011 r. i 2012 r. susze dotknęły duże części południowej, zachodniej, a nawet północnej Europy. Tę z 2011 r. uznaje się za najgorszą suszę stulecia; opady deszczu wyniosły wtedy jedynie 40 % normy. W tych właśnie latach znacznemu ograniczeniu uległ stopień dostępności wody w okresie wiosennym - w tej trudnej sytuacji na rozległych częściach UE wprowadzono ograniczenia w zużyciu wody. W miesiącach letnich niedobór wody jest bardziej wyraźny w południowej Europie, ale staje się również coraz większym problemem w dorzeczach północnych, w tym w Zjednoczonym Królestwie i Niemczech. Tendencje te utrzymują się na stałym poziomie. Prognozuje się, że liczba dorzeczy z niedoborem wody w lecie i przez cały rok może wzrosnąć nawet o 50 % (w 2030 r.). Susze i niedobór wody mogą powodować straty ekonomiczne w kluczowych sektorach gospodarki, zużywających duże jej ilości. Ponadto mogą mieć wieloaspektowe skutki dla środowiska: w zakresie różnorodności biologicznej, jakości wody, pogorszenia stanu i zanikania terenów podmokłych, erozji gleby, degradacji gleby i pustynnienia. Niektóre z nich mają charakter krótkoterminowy i sytuacja szybko wraca do normy, inne mogą okazać się trwałe. Unia Europejska, w związku ze spodziewanymi zmianami klimatu, podejmuje działania na rzecz łagodzenia ich skutków; pomimo tego, oczekuje się, że sytuacja taka nie tylko się utrzyma, ale nawet ulegnie pogorszeniu. Prawdopodobnie zwiększą się obszary dotknięte suszą. W tych okolicznościach priorytetową kwestią UE stało się opracowanie skutecznych strategii zarządzania ryzykiem wystąpienia suszy. Niedobór wody i susze są problemem nie tylko dla zarządzających gospodarką wodną. Często mają również duży wpływ na zasoby naturalne ze względu na ich skutki uboczne w zakresie bioróżnorodności, jakości wody, zwiększonego ryzyka 20 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. pożarów w lasach i ubożenia gleby. Rozwiązanie problemu niedoboru wody i susz należy traktować zarówno, jako ważne zagadnienie środowiskowe, jak i warunek wstępny zrównoważonego wzrostu gospodarczego w Europie. W momencie, gdy UE dąży do ożywienia i wzmocnienia swojej gospodarki, jednocześnie w dalszym ciągu odgrywając pierwszoplanową rolę w walce ze zmianami klimatu, opracowanie skutecznej strategii na rzecz oszczędnego gospodarowania wodą może mieć duże znaczenie. Europa może wiele zrobić w kwestii oszczędzania wody, bowiem to na jej obszarze, z powodu nieskutecznego gospodarowania, wciąż marnuje się co najmniej 20 % zasobów wodnych. Oszczędzanie wody musi stać się kwestią priorytetową; w tym celu pozwalające zwiększyć należy przeanalizować efektywność oszczędnego wszystkie możliwości gospodarowania jej zasobami. Proces kształtowania polityki w tej sprawie powinien opierać się na jasnej hierarchizacji wszelkich możliwych rozwiązań problemów związanych z wodą. Dodatkową infrastrukturę wodociągową należy traktować jako możliwość, z której można skorzystać w ostateczności, uwzględniając w decyzjach o jej zastosowaniu wprowadzenie skutecznej polityki w zakresie cen wody i opłacalnych rozwiązań alternatywnych. W regionach, gdzie wszystkie środki zapobiegawcze zostały wprowadzone zgodnie z hierarchizacją możliwych rozwiązań problemów związanych z wodą (począwszy od oszczędzania wody, a skończywszy na polityce w zakresie ceny wody i rozwiązaniach alternatywnych), przy odpowiednim uwzględnieniu aspektu kosztów i zysków oraz gdzie zapotrzebowanie na wodę jest nadal większe niż dostępne zasoby wodne, wprowadzenie dodatkowej infrastruktury wodociągowej można uznać w niektórych okolicznościach za inny sposób na złagodzenie skutków poważnej suszy. Wprowadzenie dodatkowej infrastruktury wodociągowej może nastąpić m.in. poprzez magazynowanie wód powierzchniowych lub podziemnych, przerzuty wód lub wykorzystanie alternatywnych zasobów. Kwestie budowy nowych zapór służących do zaopatrywania w wodę i przerzuty wody są regulowane przez prawo europejskie (przerwanie lub przekierowanie biegu wody nieuchronnie zmienia stan wód i dlatego podlega szczególnym kryteriom). Wytyczne proponowane na rzecz rozwiązania problemu tymczasowej suszy oraz średnio i długoterminowego niedoboru wody dotyczą przede wszystkim ceny wody, jej rozdziału, zapobiegania i szybkiej reakcji w przypadku suszy, 21 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. a także informacji o jakości oraz dostosowanych do sytuacji rozwiązań technologicznych w zakresie niedoboru wody i suszy. Po wprowadzeniu wszystkich środków zapobiegawczych oraz wszelkich środków mających na celu oszczędność wody i efektywne jej wykorzystanie, rozważona będzie możliwość wprowadzenia dodatkowej infrastruktury wodociągowej. Należy podkreślić, że zapewnienie ludności odpowiedniego dostępu do wody jest sprawą tak istotną, że kwestia publicznego systemu wodociągowego staje się priorytetem. Tym niemniej dodatkową infrastrukturę wodociągową należy traktować jako możliwość, z której można skorzystać w ostateczności, gdy wszystkie inne rozwiązania, w tym skuteczna polityka w zakresie cen wody i opłacalne rozwiązania alternatywne, zostaną rozpatrzone. W przypadku, gdy zachodzi konieczność znalezienia dodatkowych źródeł zaopatrzenia w wodę, wybór najbardziej odpowiedniej opcji powinien zostać przeprowadzony w oparciu o pełną ocenę skutków, w której uwzględnione zostanie również zapotrzebowanie na energię konieczną do zbudowania nowej infrastruktury oraz do uzdatniania i transportu wody. W niektórych państwach członkowskich UE stworzono dodatkową infrastrukturę wodociągową przed wykorzystaniem pełnego potencjału środków oszczędzania wody, a zatem bez uwzględnienia hierarchii możliwych rozwiązań problemów związanych z wodą. Państwa członkowskie nie dokonały systematycznej analizy potencjalnych środowiskowych skutków planów w zakresie nowej infrastruktury wodociągowej. Niedobór wody i susze są poważnym problemem w wielu regionach Europy. Z wyjątkiem niektórych położonych na północy i rzadko zaludnionych krajów posiadających bogate zasoby wodne, niedobory wody występują w wielu regionach Europy, szczególnie południowych, zmagających się jednocześnie z problemem znacznego braku zasobów wodnych i dużego zapotrzebowania na wodę. Niektóre państwa członkowskie zgłosiły już, że na ich terytorium nie występują żadne dorzecza charakteryzujące się trwałym niedoborem wody (Niemcy, Austria, Finlandia, Litwa, Belgia), lecz że latem można spodziewać się sporadycznych lub nawet częstych niedoborów wody (Niemcy, Austria, Finlandia, Litwa). Inne państwa cierpią jednak z powodu trwałego jej niedoboru na obszarze całego kraju (Malta, Cypr) lub całych dorzeczy (Hiszpania, Włochy). Nie tylko kraje śródziemnomorskie, ale także inne kraje Europy Środkowej poinformowały o występowaniu obszarów z częstym niedoborem wody (Czechy) 22 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. lub nadmiernie wyeksploatowanymi warstwami wodonośnymi (Francja, Belgia). W Europie prowadzi się obecnie kilka działań na rzecz monitorowania suszy, niedoboru wody i pustynnienia oraz zarządzania ryzykiem ich wystąpienia, zarówno na poziomie krajowym, jak i europejskim. Kilka państw członkowskich już monitoruje susze (Hiszpania, Portugalia, Wielka Brytania, Włochy, Polska, Austria). Rozwój i konstrukcję nowych sieci zaopatrzenia w wodę i zbiorników zgłoszono jako niezbędne rozwiązania dla zlikwidowania niedoborów wody (Belgia, Czechy, Estonia, Francja, Irlandia, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Szwecja) oraz zakładów odsalania (Cypr, Wielka Brytania). Plany gospodarowania wodami w dorzeczu niedobór wody odnotowują dla całego obszaru śródziemnomorskiego oraz dla niektórych części Europy Środkowej, Wschodniej i Północnej. W wielu z nich analiza aspektów związanych z ilością wody nie ma odpowiednich podstaw: dane ilościowe są niewystarczające, a niedoboru wody często nie odróżnia się w wyraźny sposób od susz i na odwrót. Scenariusze dotyczące zapotrzebowania na wodę są przedstawione jedynie w 35 % planów gospodarowania wodami w dorzeczu, a scenariusze dotyczące dostępności wody – w niespełna 25 % planów. W około 30 % planów gospodarowania wodami w dorzeczu przewiduje się, że rozwój czy też ulepszanie zbiorników i pozostałej infrastruktury wodnej zwiększy dostępność wody i zmniejszy społeczno-ekonomiczne skutki ograniczonej dostępności wody. Zarazem 25 % planów gospodarowania wodami w dorzeczu uwzględnia stworzenie bądź modernizację systemów przerzutów wody. Ponowne wykorzystanie ścieków uwzględnia się w 50 % planów, z kolei sztuczne zasilanie wód podziemnych i zbieranie wody deszczowej – w 30 % planów gospodarowania wodami w dorzeczu. Głównym celem działań związanych z niedoborem wody i suszami jest przywrócenie lub utrzymanie bilansu wodnego we wszystkich dorzeczach rzek europejskich, przy jednoczesnym pełnym uwzględnieniu zapotrzebowania na wodę ekosystemów wodnych. Jednym z rozwiązań, które mogą się znacząco przyczynić do ograniczenia niekorzystnych skutków powodzi i susz, jest zielona infrastruktura, a zwłaszcza środki w zakresie naturalnego potencjału retencyjnego. Obejmują one odtwarzanie równin zalewowych i terenów podmokłych, magazynujących wodę w okresach obfitych bądź nadmiernych opadów, a wykorzystywaną w okresach jej niedoboru. W wymienionych komunikatach i sprawozdaniach podkreśla się fakt zwiększania liczby 23 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. obszarów w UE cierpiących z powodu niedoboru wody oraz coraz częstszego zjawiska występowania susz i wzrostu ich zasięgu. Problem ten dotyka znacznych obszarów zwłaszcza na południu Europy, a na całym kontynencie wzrasta popyt na wodę przeznaczoną do różnych, konkurujących ze sobą zastosowań. W ostatnich latach wzrosła zarówno częstotliwość i intensywność powodzi, jak i liczba susz, co spowodowało zwiększenie strat środowiskowych i gospodarczych. W tej sytuacji wdrażany będzie mechanizm administrowania popytem na wodę tak, aby odpowiednio przydzielić dostępne zasoby wody konsumentom i środowisku (jest to tzw. wariant optymistyczny). Wariant pesymistyczny zakłada, że w przyszłości niedobór wody będzie występował na znacznie większej niż obecnie ilości obszarów. Susze będą się nasilać, a ich zasięg wzrastać, a samo występowanie zjawiska suszy będzie przyspieszone przez zmianę klimatu. Głównym celem działań w przedmiotowym zakresie jest zwiększenie pewności prowadzenia inwestycji dla przeciwdziałania skutkom susz i niedoborów wody. Ponadto bardzo istotne jest usunięcie przeszkód utrudniających działania na rzecz ochrony zasobów wodnych. Wśród najważniejszych przyczyn niekorzystnego oddziaływania na stan wód wymienia się zmianę klimatu, użytkowanie gruntów, działalność gospodarczą, rozwój obszarów miejskich i zmiany demograficzne. Oprócz powyższych czynników na zasoby wodne niekorzystny wpływ mają również zdarzenia ekstremalne, takie jak powodzie i susze. Konieczność ochrony gospodarki i społeczeństwa przed skutkami suszy wymaga lepszych planów zarządzania w przypadku ryzyka wystąpienia kryzysu. 1.3. Dokumenty krajowe Poniżej przedstawiono istotne dokumenty krajowe: Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (Uchwała Nr 239 Rady Ministrów, M.P. nr 252 z dnia 27 kwietnia 2012 r.). W KPZK 2030 zagospodarowania przedstawiono kraju w uwarunkowania perspektywie najbliższych polityki dwudziestu przestrzennego lat. Przyjęto, że dla rozwoju przestrzennego kraju podstawowe znaczenie mają zasoby wodne, różnorodność biologiczna i krajobrazowa, zasoby gleb, lokalizacja złóż kopalin, gleb oraz odnawialnych źródeł energii. Odnośnie zasobów wodnych, stwierdzono: całkowity bilans wodny Polski jest zależny od wielkości opadów nad terytorium Polski, ich rozkładu w czasie oraz możliwości retencji, naturalnej i sztucznej; zasób wodny Polski określa masa wód odpływających rzekami do Bałtyku (ok. 62 mln m³ pochodzących niemal w połowie z drenażu wód podziemnych); 24 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. zasoby wód na terytorium kraju nie są rozmieszczone równomiernie (najuboższy jest pas środkowej Polski); około 38% terytorium kraju stanowi obszar dotknięty suszą i nadmiernym wykorzystaniem zasobów wodnych; dostępność zasobów wody o odpowiedniej jakości decyduje o możliwościach i ograniczeniach wieloaspektowego rozwoju; aktualny poziom zasobów wód podziemnych i stosunkowo niewielkie zasoby wód powierzchniowych wskazują, że relatywnie małe zasoby wodne Polski (po uśrednieniu rocznie 1600 m3/mieszkańca) powinny być bardzo racjonalnie wykorzystywane i chronione przed zanieczyszczaniem. dla zbilansowania przyszłego zapotrzebowania na wodę dobrej jakości należy uwzględnić stałe, znaczne potrzeby struktur przyrodniczych, wzrastające zapotrzebowanie na wodę gospodarki komunalnej, wzrost potrzeb wodnych związany ze zmianami funkcjonowania obszarów wiejskich oraz zmieniające się potrzeby produkcji rolnej; konieczne jest zwiększenie retencji i ukierunkowywanie przyszłych działań na oszczędne zużywanie wody oraz zmniejszenie zbyt szybkiego tempa, w jakim wody rzeczne odpływają do morza. Cele, wyznaczone do osiągnięcia do 2030 roku, obligują do: kształtowania struktur przestrzennych wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski: zwiększenia odporności struktury przestrzennej kraju na zagrożenia naturalne i utratę bezpieczeństwa energetycznego oraz kształtowanie struktur przestrzennych wspierających zdolności obronne państwa. W przyjętych kierunkach działań wskazano m.in. na potrzebę: zapewnienia racjonalnego powiązania rozwoju społeczno-gospodarczego z ochroną zasobów wodnych i ich dostępnością; zapewnienia bezpieczeństwa poprzez podjęcie działań na rzecz ograniczenia ryzyka powodziowego oraz zagrożenia skutkami suszy (zasoby wodne, będące istotną częścią środowiska naturalnego, stanowią strategiczny zasób rozwojowy kraju oraz są istotnym uwarunkowaniem rozwoju regionalnego i lokalnego, a niepokojąco niski w skali Europy, sześcioprocentowy wskaźnik retencjonowania wód, jest wskazaniem do zwiększonej dbałości o zmniejszenie tempa odpływu wód opadowych); zminimalizowania skutków ekstremalnych zjawisk, takich jak powodzie i susze, 25 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. co m.in. wymaga programowania w planowaniu przestrzennym działań mających na celu zwiększenie retencji wodnej do 15% średniego odpływu rocznego w drodze realizacji zbiorników dużej i małej retencji; określenia potrzeb retencyjnych w obszarach dorzeczy i sposobów działań dla uzyskania wskaźnika retencyjności 12-15% odpływu średniego rocznego z obszaru Polski (7-9 mld m3), w celu konsekwentnego wprowadzenia ich do planów zagospodarowania przestrzennego. W stosunku do planów zagospodarowania przestrzennego województw, KPZK 2030 nakłada KPZK 2030, w stosunku do planów zagospodarowania przestrzennego województw, nakłada obowiązek wdrożenia ustaleń i zaleceń określonych wobec obszarów funkcjonalnych, wyróżniając m.in. obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi w skali dorzeczy oraz obszary ochrony i kształtowania zasobów wodnych. Dla wojewódzkich planów zagospodarowania przestrzennego wskazuje, jako podstawę do zamieszczenia w nich inwestycji gospodarki wodnej: plany i programy dla Wisły, Odry i w miarę potrzeb dla innych rzek; plany zarządzania ryzykiem powodziowym; plan zapobiegania deficytom wody dla całego kraju i dla regionów; plan zapobiegania skutkom suszy dla całego kraju i dla regionów. W Uchwale nr 239 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie przyjęcia Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 – Monitor Polski nr 252 z dnia 27 kwietnia 2012 r. w rozdziale V. Cele polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, obejmującym Cel 5. Zwiększenie odporności struktury przestrzennej kraju na zagrożenia naturalne i utraty bezpieczeństwa energetycznego oraz kształtowanie struktur przestrzennych wspierających zdolności obronne państwa, stwierdza się m.in.: „Ochrona przed zagrożeniami wywołanymi przez czynniki naturalne nie była w wystarczającym stopniu uwzględniana w polityce przestrzennej kraju ostatnich pięćdziesięciu lat. Brak dbałości o ochronę przed intensywnym zagospodarowaniem, szczególnie wprowadzanie zabudowy siedliskowej i urbanizacja obszarów zalewowych, jest główną przyczyną generowania olbrzymich strat w wypadku wystąpienia powodzi o charakterze ekstremalnym. Zaniechano inwestycji o charakterze przeciwpowodziowym, głównie budowy zbiorników retencyjnych i polderów przeznaczonych pod zalew przy dużych wezbraniach powodziowych. Nie realizowano także żadnego kompleksowego programu obrony przed suszą w wyniku przyjęcia założeń, że taką obroną mogą być wielozadaniowe duże zbiorniki retencyjne, pracujące zarówno dla ograniczania wezbrań powodziowych, jak i alimentujące rzeki w okresie suszy. Założenia te okazały się porażką, gdyż całkowita pojemność zbiorników retencyjnych wynosząca 5,7% średniego rocznego odpływu 26 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. nie zapewnia możliwości skutecznego reagowania na występujące lokalnie deficyty wody w okresach suszy oraz możliwości ograniczania skutków nadmiaru wód w okresach wezbrań”. (cytat ze stron 142-143 KPZK 2030 - Wydanie II zmienione po reasumpcji w dniu 21 marca 2012 r.; Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012;). Strategia Gospodarki Wodnej (dokument przyjęty przez Radę Ministrów dnia 13 września 2005 r.) Dokument określa podstawowe kierunki i zasady umożliwiające realizację idei trwałego i zrównoważonego rozwoju w gospodarowaniu wodami. Celem strategii jest: zaspokojenie uzasadnionych potrzeb wodnych ludności i gospodarki przy poszanowaniu zasad zrównoważonego użytkowania wód; osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód, a w szczególności ekosystemów wodnych i od wód zależnych; podniesienie skuteczności ochrony przed powodzią i skutkami suszy. Strategia Gospodarki Wodnej wyróżnia trzy osie problemowe: techniczną (utrzymanie i odtworzenie majątku, nowe przedsięwzięcia inwestycyjne); finansową (koszty utrzymania, finansowanie); instytucjonalną (zarządzanie wodami, koordynacja gospodarki wodnej). Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko perspektywa do 2020 r. (Uchwała Nr 58 Rady Ministrów z 15.04.2014 r. - M.P. nr 469 z 16.06.2014 r.). Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko (BEiŚ) obejmuje dwa niezwykle istotne obszary: energetykę i środowisko, wskazując m.in. kluczowe reformy i niezbędne działania, które powinny zostać podjęte w perspektywie do 2020 r. W jednoznaczny sposób stwierdza, że dostępność wody, podobnie jak w przypadku energii, ma kluczowe znaczenie, dla jakości życia i stabilnego rozwoju gospodarczego. Poważnym problemem pozostaje wykorzystanie wody przez przemysł, który jest trzy razy bardziej wodochłonny niż przemysł zachodnioeuropejski. Jednocześnie nieodpowiednie gospodarowanie wodami stwarza zagrożenie dla ludzi i prowadzi do zmniejszenia różnorodności biologicznej. Gospodarka wodami wiąże się również z gospodarowaniem przestrzenią. Prognozowane jest zwiększania częstotliwości i intensywności występowania powodzi, suszy i deficytu wody. W celu przeciwdziałania suszy i deficytowi wody konieczne są działania, w wyniku których nastąpi zwiększenie naturalnej i sztucznej retencji wodnej. Wśród głównych kierunków interwencji i zadań koniecznych do przeprowadzenia wymienione zostały: 27 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. gospodarowanie wodami dla ochrony przed: powodzią, suszą i deficytem wody (m.in. opracowanie i wdrażanie programów zwiększania naturalnej i sztucznej retencji wodnej). zapewnienie dostępu do czystej wody dla społeczeństwa i gospodarki. Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły (UCHWAŁA RADY MINISTRÓW z dnia 22 lutego 2011 r., M.P. z dnia 21 czerwca 2011 r. nr 49 poz. 549). W obowiązującym planie dla obszaru dorzecza Wisły zagadnienia dotyczące suszy są potraktowane ogólnie. Stwierdzono, że w ostatnich latach nastąpiło zwiększenie zjawiska suszy. W związku z rosnącą wartością współczynnika zmienności opadów i wzrostem częstości występowania zachmurzenia typu konwekcyjnego należy spodziewać się zwiększenia częstotliwości zarówno powodzi i opadów o dużej intensywności jak i okresów suszy. Fakt ten należy uwzględnić w analizie dynamiki zmian zanieczyszczeń wody zależnych w dużej mierze od stanów wody i wartości przepływów. MasterPlan dla obszaru dorzecza Wisły (Uchwała Rady Ministrów w sprawie przyjęcia przejściowego dokumentu strategicznego – Masterplanu dla obszaru dorzecza Wisły z dnia 26 sierpnia 2014 r.) W dokumencie o strategicznym znaczeniu dla realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych gospodarki wodnej, wśród najważniejszych zagadnień koniecznych do rozwiązania uznano ochronę przed skutkami suszy (Polska jest krajem o małej ilości zasobów wodnych; w efekcie zmian naturalnych warunków wodnych istotnym problemem, szczególnie dotkliwym dla rolnictwa, stały się susze; w niektórych regionach deficyt wody jest spowodowany zmniejszaniem się zasobów o dobrej jakości). W latach 2003 oraz 2011 susze okazały się szczególnie dotkliwe dla zlewni górnej Wisły. Oceniono, że w 2003 r. w tym regionie znaczne obniżenie poziomu wód, a nawet ich zanik wystąpiły w 77% cieków. Zarazem w 335 gminach z obszaru zlewni górnej Wisły, zaobserwowano obniżenie zwierciadła wód gruntowych, co skutkowało ograniczeniami poboru wody. W 10% gmin tego obszaru wystąpił całkowity zanik wody w studniach gospodarskich. Głównym priorytetem w obszarze dorzecza Wisły jest ochrona przeciwpowodziowa i przeciwdziałanie skutkom suszy. 28 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. 1.4. Dokumenty regionalne: Poniżej przedstawiono istotny dokument regionalny: Strategia Rozwoju Polski Południowej do roku 2020 (Uchwała Nr 3 Rady Ministrów z dnia 8 stycznia 2014 r.; M.P. z dnia 19 lutego 2014 r.) Na potrzeby Strategii Polska Południowa została zdefiniowana, jako makroregion obejmujący województwa: małopolskie i śląskie. Usytuowanie województw śląskiego i małopolskiego w obszarze dorzecza górnej Wisły sprawia, że sposób gospodarowania wodami w jednym z nich rzutuje na stan jakościowy wód, a na ilościowy w drugim. W Strategii przyjęto, iż do roku 2020 postępować będzie dalsze zwiększenie deficytu wód powierzchniowych, związane z nadmiernym wykorzystywaniem zasobów wodnych oraz niewystarczającą sztuczną retencją, przy utrzymującym się stanie zagrożenia jakości wód podziemnych. Wobec powyższego, za pożądany kierunek interwencji uznano potrzebę rozwijania współpracy, w celu ochrony dolin rzek mających zlewnie w obu województwach, w tym ochronę przeciwpowodziową (retencja i obwałowania) oraz wspólne przedsięwzięcia na rzecz przeciwdziałania zjawisku suszy. 1.5. Dokumenty wojewódzkie Województwo Śląskie Obowiązuje jest Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego przyjęty 21 czerwca 2004. Dokument nie odnosi się bezpośrednio do problematyki suszy – stwierdza się w nim, że istotne znaczenie dla systemu zaopatrzenia w wodę mają zbiorniki retencyjne, będące źródłem wody dla odbiorców komunalnych, przemysłowych oraz rolnictwa. Zbiorniki stanowią ważny element ochrony przeciwpowodziowej i przyczyniają się do wyrównywania przepływów. Zasoby wodne województwa śląskiego charakteryzują się niewielką zasobnością wynikającą z naturalnych cech hydrogeologicznych, a stosunki wodne są zniekształcone w wyniku przeobrażenia powierzchni terenu i koryt rzecznych oraz odprowadzania do wód płynących znacznej ilości ścieków przemysłowych, komunalnych i wód kopalnianych, w tym wód zasolonych. Na terenie województwa eksploatowane są wody powierzchniowe i podziemne. Nastąpiło zmniejszenie zapotrzebowania na wodę ze strony odbiorców komunalnych i przemysłowych, czego wynikiem jest proces rezygnacji z rozbudowy systemów wodociągowych. W Uchwale Nr IV/38/2/2013 Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 1 lipca 2013 r. 29 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020+”, dokumencie późniejszym prawie o dekadę od planu zagospodarowania przestrzennego, problematyka suszy jest już sygnalizowana. W wymienionej Strategii stwierdzono, że prognozowane jest zwiększanie się deficytu wody. Wśród celów operacyjnych m.in. wskazano: racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi wykorzystywanymi do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz utrzymanie i rozwój systemów zaopatrzenia w wodę w województwie; wspieranie wdrażania rozwiązań w zakresie zintegrowanego i zrównoważonego zarządzania zasobami wodnymi w zlewni, w tym ochrony przeciwpowodziowej i przeciwdziałania skutkom suszy; Województwo Małopolskie Obowiązujący Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego, przyjęty uchwałą Nr XV/174/03 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 22 grudnia 2003 r., został sporządzony w trybie ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym, z uwzględnieniem niektórych wymagań ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, obowiązującej od 11 lipca 2003 r. W dokumencie brak jest odniesień do zjawiska suszy. Jednocześnie poruszone są zagadnienia w zakresie gospodarki wodnej, pośrednio z związane z problematyką suszy lub mogące jej dotyczyć, jak np.: duża zmienność przepływów; nierównomierne rozmieszczenie zasobów wód podziemnych, występowanie obszarów deficytowych. Zagadnienie występowania suszy pojawia się natomiast w Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020 „Małopolska 2020. Nieograniczone możliwości”, przyjętej przez Sejmik 26 września 2011 r. Stwierdza się w tym dokumencie, że w rzeczywistości, w której jakość i poziom życia w coraz większym stopniu zależy od czynników i procesów globalnych, nowego znaczenia nabiera wyzwanie związane z zapewnieniem wielowymiarowego bezpieczeństwa. Dotyczy to m.in. ochrony przed powodzią i suszą. W perspektywie roku 2020 działania w powyższym zakresie mają objąć m.in.: wdrażanie zasad racjonalnego planowania i zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych; tworzenie sprawnego systemu retencji wodnej oraz modernizacji urządzeń melioracyjnych; rozbudowę oraz utrzymanie systemów zaopatrzenia w wodę. Zagadnienia dot. suszy znalazły również miejsce w Programie Strategicznym „Ochrona środowiska”, przyjętym w marcu 2013 przez Samorząd Województwa Małopolskiego (jeden z dziesięciu programów strategicznych do realizacji Strategii Rozwoju 30 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020). Zjawisko suszy zaliczono do zjawisk katastrofalnych; jego negatywne skutki są bardzo istotne z punktu widzenia użytkowników wody; w sposób szczególny dotyczy to rolnictwa. Istotny jest również wpływ suszy na przyrodę. Dokument zawiera informację, że w ostatnim stuleciu susza wystąpiła ponad dwadzieścia razy, a w 2003 r. obniżenie poziomu wody lub całkowity jej zanik miały miejsce na około 70% rzek i potoków. Podobnie w około 70% gmin zaobserwowano obniżenie wód gruntowych, a około 7% gmin zgłosiło całkowity zanik wody w studniach gospodarskich. Jednocześnie w Programie Strategicznym „Obszary wiejskie”, również przyjętym w marcu 2013 r. przez władze samorządowe województwa małopolskiego, za istotne uznano retencjonowanie wód dla prowadzenia zrównoważonego gospodarowania zasobami wodnymi na obszarach wiejskich. W analizie SWOT województwa małopolskiego (w aspekcie środowiskowym) wskazano wysoki stopień zagrożenia zarówno powodzią, jak i suszą Województwo Świętokrzyskie Obowiązujący dokument: Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Świętokrzyskiego, przyjęty Uchwałą Nr XLVII/833/14 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego z dnia 22.09.2014 r. jako jeden z celów wskazuje zwiększenie odporności struktur przestrzennych na zagrożenia oraz poprawę bezpieczeństwa publicznego. Natomiast jako jeden z priorytetów polityki przestrzennej w tym zakresie, wymienia podniesienie skuteczności ochrony przed powodzią i skutkami suszy. Odbudowa melioracji podstawowych i szczegółowych w celu przeciwdziałania skutkom suszy, a także dążenie do zagospodarowania wód deszczowych w obrębie posesji (tworzenie studni i rowów chłonnych, ogrodów deszczowych, realizacja zielonych dachów, oczek wodnych, zbiorników zamkniętych, wykorzystanie deszczówki jako wody użytkowej) zaliczane są do najważniejszych obszarów współdziałania samorządu województwa z samorządami lokalnymi. Zagadnienia związane z występowaniem suszy są również omawiane w aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do roku 2020, przyjętej Uchwałą Nr XXXIII/589/13 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego z dnia 16 lipca 2013 r. W analizie SWOT, do słabych stron województwa, zalicza ona m.in. występowanie obszarów deficytu wód. Jednym z celów strategicznych ma być przeciwdziałanie zagrożeniom suszy, m.in. realizowane poprzez zwiększanie retencji w zlewni Wisły, w tym w zakresie małej retencji. 31 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Województwo Podkarpackie Obowiązujący Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego przyjęty został Uchwałą Sejmiku Województwa Podkarpackiego nr XLVIII/552/2002 z dnia 30.08.2002. Ustalenia Planu w zakresie gospodarki wodnej mają na celu zwiększenie retencji wód powierzchniowych i w efekcie, zmniejszenie zagrożenia powodziowego na terenie województwa. W dokumencie brak jest odniesień do suszy. W przyjętym 18 lutego 2014 r. przez Zarząd Województwa Podkarpackiego uchwałą Nr 321/7678/14 projekcie zmiany ww. Planu (Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego – Perspektywa 2030), zagadnienie suszy jest wielokrotnie wymieniane i komentowane. Podkreślono, że w województwie podkarpackim nierównomierne rozmieszczenie naturalnych zasobów wodnych i niewystarczająca retencja zbiornikowa w stosunku do potrzeb ludności i gospodarki, powodują zwiększenie negatywnych skutków zjawiska suszy. Obecnie najbardziej dotkliwe dla środowiska i zaopatrzenia w wodę jest zjawisko niżówek w rzekach. Występowanie niżówek wymaga działań na rzecz zwiększania naturalnej retencji oraz inwestycji hydrotechnicznych w sytuacji, gdy zastosowanie innych rozwiązań nie jest możliwe. Wśród zasad zagospodarowania oraz działań przyczyniających się do ochrony i poprawy jakości zasobów wodnych na terenie województwa, wymienia się potrzebę budowy dużych wielofunkcyjnych zbiorników retencyjnych oraz małych zbiorników wodnych, w tym takich, które służą do przechwytywania wód opadowych wykorzystywanych w okresach suszy. Uchwalona przez Sejmik Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie w dniu 26 sierpnia 2013 r. „Strategia Rozwoju Województwa - Podkarpackie 2020” zwraca uwagę na problem występowania suszy oraz na zróżnicowany dostęp do wody pitnej. Zjawiska ekstremalne (w tym susza) są coraz bardziej odczuwalne i mają wpływ na gospodarkę regionu i bezpieczeństwo ludności. Na przestrzeni ostatnich lat, w ciepłych półroczach, susze, przerywane na krótko gwałtownymi deszczami, trwały przez kilka tygodni. Ponadto, zwłaszcza w części południowej województwa, występują niedobory wody dla potrzeb bytowych mieszkańców. Spowodowane jest to niewielkimi zasobami wód podziemnych i obniżającym się ich poziomem, okresowym brakiem opadów oraz niewystarczającą infrastrukturą wodociągową. Problemy z brakiem wody dotyczą m.in. powiatów: bieszczadzkiego, leskiego, sanockiego, krośnieńskiego i przemyskiego. Zarazem województwo podkarpackie zaliczane jest do regionów posiadających stosunkowo duże zasoby wód powierzchniowych. Jednakże znaczna zmienność przepływów w czasie, wynikająca ze zróżnicowania warunków hydrologicznych w poszczególnych latach, związanych z górskim charakterem rzek na południu województwa, wpływa na dyspozycyjność zasobów wód. W konsekwencji, ze względu na 32 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. brak dostatecznej zabudowy hydrotechnicznej, znacząca wielkość potencjalnych zasobów wodnych jest niewykorzystana (odpływa bez zatrzymania do Wisły). Województwo Lubelskie Obecnie obowiązujący Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego został sporządzony i przyjęty przez Sejmik Województwa Lubelskiego Uchwałą Nr XLV/597/02 w dniu 29 lipca 2002 r. Dokument nie zawiera informacji na temat występowania suszy i zagrożeń przez nią powodowanych. Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego Na Lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.) została przyjęta w 2013 przez Sejmik Województwa Lubelskiego Uchwałą Nr XXXIV/559/2013. Region wodny Górnej Wisły w części należącej do województwa lubelskiego został w Strategii zaliczony do obszarów o bardzo wysokich walorach przyrodniczych, zdrowotnych i krajobrazowo-kulturowych. Przewiduje się prowadzenie działań zmierzających do wykorzystania potencjału obszarów cennych przyrodniczo i kulturowo dla tworzenia warunków wzrostu społeczno-gospodarczego tych obszarów. Brak jest odniesień do zagadnień gospodarki wodnej, czy też zjawiska suszy. 2. INFORMACJA O METODACH ZASTOSOWANYCH PRZY SPORZĄDZANIU PROGNOZY 2.1. Podstawa prawna sporządzenia Prognozy Podstawą prawną sporządzenia prognozy oddziaływania na środowisko jest ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jednolity Dz. U. 2013 r. Nr 0, poz. 1235) (UUIŚ). Zgodnie z art. 51 ustawy prognoza oddziaływania na środowisko powinna zawierać: informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami; informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy; propozycje dotyczące postanowień przewidywanych metod analizy skutków realizacji projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania; informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko; analizę i ocenę istniejącego stanu środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu; 33 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. analizę i ocenę stanu środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem; analizę i ocenę istniejących problemów ochrony środowiska istotnych z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody; analizę i ocenę celów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym wspólnotowym i krajowym, istotnych z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu; analizę i ocenę przewidywalnych znaczących oddziaływań, w tym oddziaływań bezpośrednich, pośrednich, wtórnych, skumulowanych, krótkoterminowych, średnioterminowych i długoterminowych, stałych i chwilowych oraz pozytywnych i negatywnych, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko a w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnie ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne, z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy; streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym. Prognoza oddziaływania na środowisko dla projektu „Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły” została sporządzona w zakresie zgodnym z treścią pism: Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska (znak: DOOŚ.411.6.2014.JP Warszawa, dnia 26.03.2014 r.), Głównego Inspektora Sanitarnego (znak: GIS-HŚ-NS-076-7/EN/13 Warszawa, dnia 11.03.2014 r.). 34 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. 2.2. Metoda opracowania prognozy Podstawą opracowania Prognozy jest projekt „Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły” oraz wyniki zrealizowanego wcześniej na zamówienie RZGW w Krakowie tematu „Analiza zjawiska suszy na obszarze regionu wodnego Górnej Wisły”2. W projekcie Planu używa się pojęć: susza, niedobór wody, wskaźnik suszy, które rozumie się następująco: Susza jest zjawiskiem naturalnym, które oznacza się czasowym, negatywnym i dużym odchyleniem od średnich wartości opadów (niedobór opadów), występującym przez znaczący okres na dużym obszarze. Niedobór wody jest zdarzeniem wywołanym działalnością człowieka, które oznacza się powtarzającym brakiem równowagi, wynikającym z nadmiernego wykorzystywania zasobów wodnych, wywołanym zużyciem przewyższającym naturalnie odnawialną ich dostępność. Niedobór wody może się nasilić pod wpływem zanieczyszczenia wód (zmniejszenie przydatności do różnego rodzaju celów) oraz podczas epizodów suszy. Wskaźnik suszy umożliwia ocenę potencjalnych skutków lub niedoborów będących następstwem suszy (meteorologicznej, hydrologicznej, rolniczej). Susza i niedobór wody to różne, ale powiązane jednak ze sobą zjawiska. W niektórych obszarach natężenie i częstotliwość suszy może prowadzić do powstawania niedoborów wody, a nadmierna eksploatacja zasobów wodnych może zaostrzać skutki suszy. Dlatego należy zwracać uwagę na synergię pomiędzy tymi dwoma zjawiskami, zwłaszcza w obszarach deficytów wodnych. Susza jest zjawiskiem naturalnym o charakterze tymczasowym. Jest to zjawisko złożone i trudne do jednoznacznego zdefiniowania, ponieważ jest efektem wielu czynników wzajemnie na siebie oddziałujących. Niemałą trudność stanowi określenie jej początku i końca, gdyż najczęściej susza jest oceniana i analizowana już po jej zakończeniu, na podstawie historycznych danych. Susza jest cechą klimatu określaną jako zauważalny brak wody, który powoduje szkody w przyrodzie i gospodarce oraz uciążliwość dla ludności, a nawet zagrożenie dla życia ludzkiego. Susza jest również zjawiskiem ciągłym o zasięgu regionalnym stanowiącym odchylenie od warunków normalnych, charakterystycznych dla danego regionu, a dotyczących wielkości opadów, wilgotności glebowej, poziomu zwierciadła wód powierzchniowych, wielkości przepływu w rzekach oraz poziomu zalegania zwierciadła wód podziemnych. 2 (http://www.krakow.rzgw.gov.pl/download/obwieszczenia/susza/gorna_wisla/Analiza_suszy_Gorna_Wisla.pdf). 35 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Podstawowymi czynnikami ocenianymi przy występowaniu zjawiska suszy są warunki pogodowe, warunki hydrologiczne oraz jakość wody. Obecnie nie ma uniwersalnej, „zalegalizowanej” definicji suszy. Przyjmuje się, że susza, niezależnie od intensywności i czasu jej trwania dzieli się na cztery rodzaje, powiązane ze sobą w sensie przyczynowo-skutkowym. Susza atmosferyczna określana jest, jako niedostatek lub całkowity brak opadów. Jest to pierwszy etap suszy. W okresie bezopadowym może wystąpić krótki czas z opadami, niewystarczającymi jednak do wypełnienia niedoborów wody. Często po wystąpieniu opadów zagrożenie suszą maleje, jednak w przypadku długotrwałych deficytów wody następuje przejście w kolejną fazę – suszę glebową (opisywaną również jako susza rolnicza). Jest to etap, podczas którego dochodzi do wysychania gleby, a co za tym idzie ograniczenia dostępności wody dla roślin. Kolejnym etapem rozwoju suszy jest susza hydrogeologiczna, której początkiem jest obniżenie zwierciadła wód podziemnych. Ostatnim etapem suszy jest susza hydrologiczna (zwana również suszą rzeczną), w wyniku której następuje wysychanie źródeł cieków oraz samych cieków. Należy podkreślić, że wystąpienie suszy nie jest wynikiem działalności człowieka, natomiast skutki tego zjawiska są związane ze sposobem i rozmiarem wykorzystywania zasobów wodnych w danej zlewni. Mogą być złagodzone, natomiast żadne działania nie zapobiegną wystąpieniu samego zjawiska suszy. W czasie suszy o krótkim czasie trwania korzystanie z wód musi być zrównoważone i nie należy dopuszczać do pogorszenia stanu. W przypadkach suszy długotrwałej konieczne jest podejmowanie decyzji o przeznaczaniu dyspozycyjnych zasobów wodnych na potrzeby związane z działalnością człowieka, a także na cele środowiskowe. Skutki suszy będą więc odczuwane zależnie od istniejących warunków. Obszary zlewni rzek o odpowiedniej infrastrukturze technicznej mogą być mniej narażone na dotkliwości zjawiska suszy, niż dorzecza gdzie jest ona niewystarczająca. Projekt Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły opracowano z uwzględnieniem: analizy możliwości powiększenia dyspozycyjnych zasobów wodnych; propozycji budowy, rozbudowy lub przebudowy urządzeń wodnych; propozycji niezbędnych zmian w zakresie korzystania z zasobów wodnych oraz zmian naturalnej i sztucznej retencji; katalogu działań służących ograniczeniu skutków suszy. Niedobór wody, jako zdarzenie powodowane działalnością człowieka, nie jest objęte projektem „Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły”. 36 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Opracowanie zostało zrealizowane z wykorzystaniem zalecanej przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej metodyki postępowania „Ochrona przed suszą w planowaniu gospodarowania wodami” (RS-EKO, 2013 r.), mającej charakter wytycznych. W opracowaniu wykorzystano m.in.: charakterystyki hydrologiczne oparte o pomiary w profilach wodowskazowych oraz charakterystyki oparte o dobowe sumy opadów, średnie prędkości wiatru, średnie temperatury oraz średnią wilgotność powietrza; charakterystyki oparte o stany wód gruntowych oraz wydajności źródeł; mapy glebowo-rolnicze opracowane przez IUNG-PIB w Puławach w skali 1:500000 i 1: 100 000; dane przestrzenne (w formacie shp) dla obszaru działania RZGW w Krakowie (sieć hydrograficzna (cieki i jeziora) w skali 1:10 000 wg MPHP (wersja z września 2013); przebieg granic zlewni (poziom od 1 do 14) wg MPHP (wersja z września 2013); zlewnie bilansowe; granice regionów wodnych i obszaru działania; jednolite części wód powierzchniowych i ich zlewnie; jednolite części wód podziemnych; scalone części wód powierzchniowych). Przedmiotowy projekt „Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły” wraz z prognozą oddziaływania na środowisko, zgodnie z ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2013. 1235, z późn. zmianami), poddany jest strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko. Po zakończeniu procedury oceny jw. opracowana zostanie ostateczna wersja Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły. Prognoza oddziaływania na środowisko dla projektu Planu uwzględnia: istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji analizowanego dokumentu; stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem; istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji analizowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody; cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia analizowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu; 37 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko, w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy. Opis istniejącego stanu środowiska przyrodniczego sporządzono na podstawie dostępnej literatury, opracowań, danych statystycznych oraz aktualnych map. 3. PROPOZYCJE DOTYCZĄCE PRZEWIDYWANYCH METOD ANALIZY SKUTKÓW REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ORAZ CZĘSTOTLIWOŚĆ JEJ PRZEPROWADZANIA 3.1. Stan obecny monitoringu susz w Polsce W zakresie prognozowania i monitorowania zjawiska suszy w Polsce odpowiedzialnymi są: Państwowa Służba Hydrologiczno-Meteorologiczna, którą pełni Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy, Państwowa Służba Hydrogeologiczna, którą pełni Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy. W ramach powierzonych ustawowo obowiązków IMGW opracowuje ostrzeżenia przed niebezpiecznymi zjawiskami zachodzącymi w atmosferze i hydrosferze. Istniejący system monitoringu i prognozowania zjawisk meteorologicznych i hydrologicznych nie jest w pełni przystosowany do modelowania bieżących obserwacji w celu uzyskania długoterminowej prognozy zjawiska suszy. W zakresie monitoringu zasobów hydrogeologicznych opracowywane są prognozy średnioterminowe – trzymiesięczne, wydawane w formie Komunikatów i Prognoz przez Państwową Służbę Hydrogeologiczną. Komunikaty i prognozy zawierają analizy aktualnego stanu wód podziemnych, powierzchniowych, warunki meteorologiczne, prognozy hydrogeologiczno-meteorologiczne oraz przebieg zjawisk historyczno- meteorologicznych, historyczny przebieg zjawisk niżówkowych i susz. Prognoza zawiera 38 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. analizę wpływu przewidywanego stanu wód podziemnych na możliwości ich poboru. Na podstawie Ustawy Prawo wodne dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej zostali zobowiązani do koordynacji działań związanych z ochroną przed suszą. Dedykowany serwis istnieje na stronach Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie3, który dla obszaru działania tj. regionów wodnych Górnej Wisły, Czarnej Orawy i Dniestru prezentuje, aktualizowane w cyklu miesięcznym: - mapy wskaźnika zagrożenia niżówką hydrogeologiczną (kn); - mapy opadowe, przedstawiające obszary na których może pojawić się deficyt lub nadmiar opadów (wskaźnik RPI). Istnieje również ogólnopolski monitoring suszy prowadzony przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, utworzony w 2007r. na wniosek Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Monitoring ten jest realizowany dla potrzeb rolnictwa. Instytut wyznacza obszary, na których ze względu na wskaźniki meteorologiczne i rodzaj gleb istnieje możliwość pojawienia się zagrożenia suszy. Dla poszczególnych gatunków roślin i rodzajów gleb agregowane są wskaźniki, które prezentowane są jako klimatyczny bilans wodny – KBW. 3.2. Organizacja monitoringu operacyjnego wskaźników suszy Opracowanie planów przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły wymaga organizacji stałego monitoringu wszystkich typów tego zjawiska w trybie operacyjnym lub quasi operacyjnym. W organizacji tego monitoringu należy wykorzystać istniejące systemy pomiarowe, detekcyjne i informatyczne funkcjonujące w ramach monitoringu państwowych służb: Monitoring IMGW-PIB (za Lorenc i in. 2006) – Monitoring prowadzony w Ramach projektu „Prognostyczno-Operacyjny System Udostępniania Charakterystyk Suszy POSUCH@”. Monitoring IUNG-PIB - System Monitoringu Suszy Rolniczej (SMSR) został opracowany i uruchomiony przez Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach na wniosek Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Monitoring PIG-PIB – W ramach monitoringu stanów wód podziemnych, prowadzonego przez Państwowa Służbę Hydrogeologiczną Państwowej Służby Hydrogeologicznej. 3 (Centrum Operacyjne: http://centrum.krakow.rzgw.gov.pl/index.php/informacja-o-tc/podstawowe-zadania-centrum) 39 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Ważnym zagadnieniem dla przeciwdziałania skutkom suszy, w tym szczególnie dla wdrożenia planów przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły, jest zorganizowanie właściwego krajowego monitoringu. Monitoring ten musi zapewnić: dostarczenie danych z monitoringu parametrów umożliwiających wyliczanie wskaźników suszy, monitoringu o takiej rozdzielczości przestrzennej, aby możliwa była prawidłowa ocena wskaźników suszy (z dużą wiarygodnością) dla całego kraju, dostęp do danych monitoringowych przez całą dobę, dostęp on-line do danych pomiarowych z wybranych stacji monitoringowych, dostęp do danych monitoringowych pozyskiwanych przez: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB w ramach PSHM, Państwowy Instytut Geologiczny PIB w ramach PSH, Instytut Uprawy Nawożenia PIB w Puławach, Systemy te należy wykorzystać dla prowadzenia monitoringu dla planów przeciwdziałania skutkom suszy. Monitoring wskaźników suszy jest niezbędny dla prawidłowej pracy mającego powstać zespołu do spraw suszy przy RZGW. Dane z monitoringu wykonywanego przez IMGW PIB, PIG PIB i IUNG PIB powinny być umieszczane na specjalnie utworzonej stronie prowadzonej przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej. Przekazywanie danych winno być na tyle sprawne, aby planowany zespół ds. suszy mający działać przy RZGW, mógł okresowo, a w sytuacji zagrożenia suszą – codziennie w godzinach porannych zapoznać się z danymi i przeanalizować bieżącą sytuację. Prawo wodne w Dziale VB „Ochrona przed suszą” Art. 88s ust. 6 określa, że aktualizację planów przeciwdziałania skutkom suszy dokonuje się co 6 lat (USTAWA z dnia 18 lipca 2001 r. DZ.U. z dnia 1 kwietnia 2015 r. Poz. 469.). Ocena skutków realizacji postanowień projektowanego Planu, prowadzona, więc będzie w cyklu sześcioletnim. 40 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. 4. ISTNIEJĄCY STAN ŚRODOWISKA ORAZ POTENCJALNE ZMIANY TEGO ŚRODOWISKA W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU 4.1. Stan środowiska 4.1.1. Charakterystyka i położenie wodnego Górnej Wisły geograficzne regionu Dorzecze górnej Wisły obejmuje odcinek Wisły od źródeł do ujścia Sanny włącznie. Całkowita powierzchnia zlewni górnej Wisły (łącznie z obszarem leżącym poza terytorium Polski) wynosi 50 700 km2, na obszarze Polski – 48 035 km2, a więc 15% powierzchni kraju. Region Górnej Wisły, położony jest w obrębie pięciu województw południowej Polski. Obejmuj swoim zasięgiem 98,2% powierzchni województwa podkarpackiego, 92,4% małopolskiego, 64,4% świętokrzyskiego, 11,2% województwa lubelskiego oraz 10% powierzchni województwa śląskiego. Powierzchnia regionu wodnego Górnej Wisły wynosi 43 109 km2. Wg podziału fizycznogeograficznego Kondrackiego (1998), region wodny Górnej Wisły położony jest w obrębie 8 podprowincji: Centralne Karpaty Zachodnie, Zewnętrzne Karpaty Zachodnie, Beskidy Wschodnie, Podkarpacie Wschodnie, Podkarpacie Północne, Wyżyna Śląsko-Krakowska, Wyżyna Małopolska oraz Wyżyna Lubelsko-Lwowska. Centralne Karpaty Zachodnie leżą w południowej części regionu wodnego Górnej Wisły i sąsiadują z Zewnętrznymi Karpatami Zachodnimi, od których różnią się budową i historią geologiczną. Charakteryzują się mozaikowym krajobrazem z mniej lub bardziej izolowanymi łańcuchami górskimi o wysokości ponad 2000 m n.p.m., które oddzielone są kotlinami. Zewnętrzne Karpaty Zachodnie należą do gór średnich, jednak w grupie Pilska i Paśmie Babiogórskim osiągają wysokość ponad 1500 m n.p.m. Jest to obszar zróżnicowany pod względem struktury geologicznej i rzeźby terenu. 41 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Rysunek 2. Podział administracyjny (wojewódzki) regionu wodnego Górnej Wisły W kierunku wschodnim Zewnętrzne Karpaty Zachodnie przechodzą w Beskidy Wschodnie. W regionie wodnym Górnej Wisły znajduje się tylko niewielka część fragment makroregionu Beskidów Lesistych. Podkarpacie Północne leży pomiędzy Karpatami Zachodnimi na południu a Wyżyną Małopolską na północy. Na obszarze Podkarpacia Północnego występują kotliny, które łączą się ze sobą zwężeniami tzw. Bramami i mają taką samą genezę jak Karpaty. Podkarpacie Wschodnie leży na południe od Podkarpacia Północnego i prawie w całości należy do Ukrainy, w obszarze Polski leży jedynie niewielki fragment Płaskowyżu Sańsko-Dniestrzańskiego. Na terenie płaskowyżu przebiega dział wód pomiędzy Wisłą a Dniestrem. Wyżyna LubelskoLwowska jest najbardziej wysuniętą na wschód częścią Wyżyn Polskich i leży na wschód od Wisły. Występują tu pasy wzniesień i obniżeń z kierunku północno-zachodniego na południowo-wschodni. Wyżyna Małopolska leży w centralnej części Wyżyn Polskich i jest regionem bardzo zróżnicowanym pod względem rzeźby terenu. Na obszarze wyżyny przeważają wysokości 200-300 m n.p.m., jednak w rejonie Gór Świętokrzyskich przekraczają 600 m n.p.m. W północno-zachodniej części obszaru przebiega dział wód Wisły i Odry. Wyżynę Małopolską tworzą trzy makroregiony: Wyżyna Kielecka, Niecka Nidziańska i Wyżyna Przedborska. 42 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. W regionie wodnym Górnej Wisły występuje także niewielka południowo-wschodnia część Wyżyny Śląsko-Krakowskiej. Na jej obszarze występują liczne progi denudacyjne i tektoniczne, które oddzielają wyżynne płaskowyże od obniżeń powstałych w mniej odpornych skałach. 4.1.2. Klimat w regionie Górnej Wisły Cechą charakterystyczną regionu Górnej Wisły jest największe zróżnicowanie warunków klimatycznych w Polsce. Zróżnicowanie klimatu kształtowane jest przez powietrze polarno-morskie oraz polarno-kontynentalne. Na obszarze tym występuje sześć stref klimatycznych: od umiarkowanie ciepłej do zimnej (na szczytach tatrzańskich). Na północnych stokach Tatr sumy roczne opadów w skrajnych przypadkach przekraczają 2500 mm, a maksima dobowe sięgają 300 mm. Jednocześnie w Niecce Nidziańskiej są miejsca o opadach rocznych nieprzekraczających 500 mm. Na obszarze dorzecza znane są przypadki huraganowych wiatrów, gwałtownych burz z gradobiciem lub deszczem nawalnym. Pogoda w regionie wodnym Górnej Wisły przez 65% dni w roku kształtuje się pod wpływem powietrza polarno-morskiego, przez 20% dni w roku pod wpływem polarno-kontynentalnego, przez blisko 6% dni w roku pojawia się powietrze arktyczne, najrzadziej, tylko przez 3% dni w roku napływają nad obszar masy powietrza zwrotnikowego. Przez pozostałe 6% dni w roku wpływ mają inne czynniki cyrkulacyjne. W regionie Górnej Wisły wyróżnia się następujące regiony klimatyczne: region klimatu górskiego, bogatego w opady (granica tego regionu biegnie wzdłuż progu Beskidów i pokrywa się z izohietą 900 mm); region klimatu Pogórza Karpackiego, z sumą opadów 700-900 mm; region kotlin podgórskich (Kotlina Oświęcimska, Kotlina Sandomierska, Dolina Wisły – gdzie występuje zróżnicowanie klimatu od ciepłego i umiarkowanie wilgotnego poprzez ciepły i umiarkowanie suchy do ciepłego i suchego); region klimatu wyżyn - Wyżyna Krakowska, Niecka Nidziańska, rejon Kielc, Góry Świętokrzyskie, Wyżyna Lubelska i Roztocze – o sumie opadów od 700 do 900 mm. 4.1.3. Budowa geologiczna w regionie Górnej Wisły Region Górnej Wisły w obszarze działania RZGW w Krakowie ma urozmaiconą budowę geologiczną. W skład wyodrębnionych jednostek regionalnych wchodzą: Karpaty, część zapadliska przedkarpackiego, fragmenty niecki górnośląskiej, monokliny śląsko- krakowskiej, niecki nidziańskiej, Gór Świętokrzyskich oraz niecki lubelskiej. Uwzględniając zróżnicowanie budowy i historię geologiczną, Karpaty dzieli się na Karpaty wewnętrzne 43 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. i leżące na północ od nich Karpaty zewnętrzne (fliszowe). W Karpatach wewnętrznych wyróżnia się: Tatry, nieckę podhalańską (Podhale) i pieniński pas skałkowy (Pieniny). Tatry - o budowie płaszczowinowej, dzielą się na dwie strefy: południową - wierchową, oraz reglową - ciągnącą się wąskim pasem wzdłuż północnego ich brzegu. Strefa wierchowa zbudowana jest z trzonu krystalicznego (gnejsy, łupki, granity) przykrytego od strony północnej osadami triasowo-jurajsko-kredowymi (zlepieńce, kwarcyty, iły), natomiast strefę reglową tworzą skały osadowe (m.in. kwarcyty, wapienie, iły, margle) powstałe w okresie od dolnego triasu do środkowej kredy. Niecka podhalańska zbudowana jest z paleogeńskich utworów piaskowcowo-łupkowych (miąższość fliszu podhalańskiego rzędu 2 000 m) leżących na mezozoicznych jednostkach tatrzańskich. Pieniński pas skałkowy, oddzielony od niecki podhalańskiej strefą uskoków, zbudowany jest ze skał węglanowych i fliszowych wieku jurajskokredowo-paleogeńskiego. Karpaty zewnętrzne zbudowane są ze skał osadowych (piaskowcowo-łupkowych) – tzw. fliszu. Zróżnicowanie litologiczne osadów paleogeńskokredowych (lokalnie jurajsko-kredowych i paleogeńsko-neogeńskich) oraz rodzaj zaburzeń pozwalają na wyróżnienie w Karpatach zewnętrznych, płaszczowin: magurskiej, dukielskiej, śląskiej, podśląskiej i skolskiej - jednostek częściowo nasuniętych na siebie (nasunięcie karpackie). Na sfałdowanych utworach fliszowych zachowały się również osady miocenu. Utwory czwartorzędowe występujące na obszarze Karpat zalicza się do osadów aluwialnych - wypełniających doliny rzeczne i kotliny śródgórskie oraz do osadów fluwioglacjalnych - zalegających w znacznym nagromadzeniu w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej (o miąższości przekraczającej nawet 100 m), gdzie występują łącznie z osadami aluwialnymi. Największe nagromadzenie utworów aluwialnych ma miejsce dolinach Soły, Skawy, Raby, Dunajca, Białej Tarnowskiej, Wisłoki i Sanu z Wisłokiem. Poza dolinami rzecznymi, na obszarze Karpat występują czwartorzędowe pokrywy zwietrzelinowe o zmiennej miąższości, na ogół 1 – 5 m. Na północ od brzegu nasunięcia karpackiego rozciąga się zapadlisko przedkarpackie, które jest młodą strukturą geologiczną, stanowiącą fragment rowu przedgórskiego Karpat, wypełnionego kompleksem mioceńskich skał osadowych (iły, iłowce, łupki, mułowce z soczewkami piasków i piaskowców) o znacznej miąższości. Praktycznie na całym obszarze osady te pokryte są utworami czwartorzędowymi o zmiennej miąższości, mającymi podstawowe znaczenie dla gromadzenia i przepływu użytkowych wód podziemnych. Wykazują one duże urozmaicenie, a ich występowanie i miąższość wiążą się głównie z działalnością glacjalną, rzeczną i eoliczną, ale zależą również od morfologii stropu utworów mioceńskich. Niecka górnośląska zbudowana jest ze skał paleozoicznych (dewon, karbon) 44 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. podścielonych skałami krystalicznymi. Charakterystyczną cechą jest to, że wypełniona jest osadami węglonośnymi, a jej zasięg pokrywa się z zasięgiem zagłębia węglowego. Ma ona kształt trójkąta, w obszarze RZGW w Krakowie jest jedynie jej południowowschodni fragment. W obrębie niecki górnośląskiej utwory czwartorzędowe (piaski o miąższości do 50 m) wypełniają głębokie rynny dolinne. Płaty wyżynne okrywa cienki i nierówny płaszcz glin lodowcowych, piasków a także zwietrzelin. Monoklina śląsko-krakowska obszaru RZGW w Krakowie graniczy z brzegiem zapadliska przedkarpackiego. Monoklinę tworzą skały - od permu po jurę (m.in. zlepieńce, wapienie, dolomity, iły, piaskowce), wydźwignięte i nachylone pod niewielkim kątem ku północnemu wschodowi. Utwory kredowe wykształcone są, jako margle i wapienie margliste z wkładkami iłów marglistych oraz piaski i zlepieńce. Występują na wschód od wychodni utworów jurajskich, lokalnie w postaci płatów przykrywających starsze osady. Białe wapienie jury górnej tworzą charakterystyczne skałki znane z rejonu Krakowa (m.in. Wzgórze Wawelskie, rejon Ojcowa). Utwory czwartorzędowe w monoklinie śląskokrakowskiej reprezentowane są przez piaski oraz płaty lessów, których miąższość w kierunku doliny Szreniawy i Nidy wzrasta do 20 m. Niecka nidziańska leży pomiędzy monokliną śląsko-krakowską na zachodzie, a rejonem świętokrzyskim na północnym-wschodzie i ma formę synklinalną. Cechuje ją asymetria skrzydło południowo-zachodnie jest łagodniejsze, a północno-wschodnie bardziej strome. Nieckę wypełniają utwory górnokredowe (margle, opoki), przykryte na południu mioceńskimi osadami zapadliska przedkarpackiego. Utwory czwartorzędowe występują w osi niecki nidziańskiej, w postaci większych płatów glin zwałowych i piasków polodowcowych. W Górach Świętokrzyskich wyróżnia się dwa regiony: północny – łysogórski, oraz południowy – kielecki, znajdujący się w obszarze RZGW w Krakowie. W rejonie kieleckim brak jest kwarcytów, charakterystycznych dla regionu łysogórskiego, są natomiast osady dolnego kambru - nieobecne w rejonie północnym. Utwory dewonu - piaskowce oraz wapienie, dolomity (często skrasowiałe i spękane) tworzą dobre warunki dla zbiornika wód podziemnych. pokrywy W południowej części Gór Świętokrzyskich występują czwartorzędowe zwietrzelinowe z gołoborzami kwarcytowymi na grzbietach. W obniżeniach terenu miąższość glin lodowcowych i piasków różnej genezy osiąga 10-20 m. Południowe obrzeżenie regionu świętokrzyskiego wzdłuż doliny Wisły budują gliny morenowe z iłami warwowymi i piaskami. Na wschodniej części Wyżyny Opatowskiej występuje zwarta pokrywa lessów o miąższości 10-20 m. Niewielki fragment Niecki lubelskiej znajdujący się w obszarze RZGW w Krakowie zbudowany jest ze skał osadowych wieku kredowego (margle, wapienie). Na osadach 45 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. kredy leżą we fragmentach wapienie mioceńskie. Utwory czwartorzędowe reprezentowane są przez pokrywy lessowe, a w strefie krawędziowej Roztocza zwietrzeliny wapieni i margli. W regionie wodnym Górnej Wisły występują utwory fliszu podhalańskiego i pienińskiego pasa skałkowego (Karpaty wewnętrzne) oraz płaszczowiny magurskiej (Karpaty zewnętrzne). Pieniński pas skałkowy stanowiący granicę pomiędzy Karpatami wewnętrznymi i zewnętrznymi jest zbudowany ze skał mezozoicznych i paleogeńskich, głównie węglanowych. W budowie Karpat zewnętrznych biorą udział głównie skały piaskowcowo-łupkowe kredy i paleogenu. Na sfałdowanych utworach fliszowych zachowały się również osady miocenu, w których zaznacza się zdecydowana przewaga warstw ilasto-mułowcowych nad piaszczysto-żwirowymi. W obrębie Kotliny Orawsko-Nowotarskiej osady miocenu są znacznej miąższości. Utwory czwartorzędowe zalicza się do osadów aluwialnych - wypełniających doliny rzeczne i kotliny śródgórskie oraz do osadów fluwioglacjalnych - zalegających w znacznym nagromadzeniu w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej, gdzie występują łącznie z osadami aluwialnymi, osiągając maksymalne miąższości - do 100 metrów (Książkiewicz, 1972; Węcławik, 1991). 4.1.4. Obszary ochronne w regionie wodnym Górnej W isły Na obszarze regionu wodnego Górnej Wisły występują tereny o wybitnych walorach przyrodniczych oraz turystyczno-krajoznawczych, są to: parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty oraz obszary Natura 2000. Na obszarze regionu wodnego Górnej Wisły występują obszary Natura 2000, ustanowione na mocy dyrektyw unijnych - obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) i specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO). Obszary te mają kluczowe znaczenie dla zachowania bioróżnorodności poprzez ochronę zagrożonych i rzadkich gatunków roślin i zwierząt. W regionie wodnym Górnej Wisły obszary specjalnej ochrony ptaków zajmują powierzchnię około 6593,3 km2, co stanowi około 15,3% powierzchni regionu. Specjalne obszary ochrony siedlisk zajmują 5371,5 km2 (ok. 12,5% powierzchni regionu). Obszary specjalnej ochrony ptaków i specjalne obszary ochrony siedlisk, których granice całkowicie się pokrywają zajmują 1325 km2 (ok. 3,1% powierzchni regionu). Tabela nr 1 do 3 przedstawiają wykaz obszarów Natura 2000 specjalnej ochrony ptaków i wykaz obszarów Natura 2000 ochrony siedlisk w regionie wodnym Górnej Wisły. Tabela 1. Wykaz obszarów Natura 2000 specjalnej ochrony ptaków w regionie wodnym Górnej Wisły Lp. 1 2 Kod Nazwa Lokalizacja (województwo) Obszary Natura 2000 leżące całkowicie w regionie wodnym Górnej Wisły PLB180002 Beskid Niski małopolskie, podkarpackie PLB240002 Beskid Żywiecki śląskie 46 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Lp. 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Kod Nazwa Lokalizacja (województwo) PLB120005 Dolina Dolnej Skawy małopolskie PLB260001 Dolina Nidy świętokrzyskie PLB120001 Gorce małopolskie PLB060005 Lasy Janowskie lubelskie, podkarpackie PLB120008 Pieniny małopolskie PLB180001 Pogórze Przemyskie podkarpackie PLB120002 Puszcza Niepołomicka małopolskie PLB180005 Puszcza Sandomierska podkarpackie Obszary Natura 2000 leżące częściowo w regionie wodnym Górnej Wisły PLB120011 Babia Góra małopolskie PLB120004 Dolina Dolnej Soły śląskie, małopolskie PLB180003 Góry Słonne podkarpackie PLB120006 Pasmo Policy małopolskie PLB060008 Puszcza Solska podkarpackie, lubelskie PLB060012 Roztocze podkarpackie, lubelskie PLB120007 Torfowiska Orawsko-Nowotarskie małopolskie Tabela 2. Wykaz obszarów Natura 2000 ochrony siedlisk w regionie wodnym Górnej Wisły Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 Kod Nazwa Lokalizacja (województwo) Obszary Natura 2000 leżące całkowicie w regionie wodnym Górnej Wisły PLH120033 Bednarka małopolskie, podkarpackie PLH240006 Beskid Żywiecki śląskie PLH120090 Biała Tarnowska małopolskie PLH180048 Bory Bagienne nad Bukową podkarpackie PLH120060 Cedron małopolskie PLH120063 Chodów - Falniów małopolskie PLH120049 Cybowa Góra małopolskie PLH120034 Czerna małopolskie PLH120064 Dąbie małopolskie PLH180019 Dąbrowa koło Zaklikowa podkarpackie PLH120065 Dębnicko-Tyniecki obszar łąkowy małopolskie PLH120066 Dębówka nad rzeką Uszewką małopolskie PLH260013 Dolina Białej Nidy świętokrzyskie PLH120024 Dolina Białki małopolskie PLH260014 Dolina Bobrzy świętokrzyskie PLH260016 Dolina Czarnej Nidy świętokrzyskie PLH180020 Dolina Dolnego Sanu podkarpackie PLH060097 Dolina Dolnej Tanwi lubelskie, podkarpackie PLH260017 Dolina Górnej Mierzawy małopolskie, świętokrzyskie PLH260020 Dolina Mierzawy świętokrzyskie PLH 120004 Dolina Prądnika małopolskie PLH120067 Dolina rzeki Gróbki małopolskie PLH120059 Dolina Sanki małopolskie PLH260021 Dolina Warkocza świętokrzyskie PLH120005 Dolinki Jurajskie małopolskie PLH120083 Dolna Soła małopolskie, śląskie PLH180053 Dolna Wisłoka z Dopływami podkarpackie PLH120085 Dolny Dunajec małopolskie PLH180021 Dorzecze Górnego Sanu podkarpackie PLH180008 Fort Salis Soglio podkarpackie 47 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Lp. Kod 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 PLH120051 PLH180031 PLH060007 PLH120086 PLH260022 PLH120053 PLH180032 PLH120068 PLH180011 PLH180033 PLH120062 PLH120054 PLH120007 PLH180022 PLH180006 PLH120008 PLH120055 PLH120009 PLH180034 PLH180035 PLH240007 PLH180036 PLH180037 PLH 120046 PLH260023 PLH120039 PLH120044 PLH120056 PLH180038 PLH180039 PLH180023 PLH 180040 PLH260040 PLH 180047 PLH180054 PLH120010 PLH 180046 PLH120081 PLH120043 PLH120036 PLH120082 PLH180041 PLH180051 PLH 120069 PLH180042 PLH120087 PLH180024 PLH180015 PLH120025 PLH 180043 PLH120012 Nazwa Giebułtów Golesz Gościeradów Górny Dunajec Góry Pieprzowe Grzymałów Jaćmierz Jadowniki Mokre Jasiołka Józefów - Wola Dębowiecka Kaczmarowe Doły Kalina Mała Kalina-Lisiniec Klonówka Kołacznia Koło Grobli Komorów Kostrza Kościół w Dydni Kościół w Nowosielcach Kościół w Radziechowach Kościół w Równem Kościół w Skalniku Kościół w Węglówce Kras Staszowski Krynica Krzeszowice Kwiatówka Ładzin Las Hrabeński Las nad Braciejową Las Niegłowicki Lasy Cisowsko-Orłowińskie Lasy Leżajskie Lasy Sieniawskie Lipówka Liwocz Lubogoszcz Luboń Wielki Łabowa Łąki koło Kasiny Wielkiej Łąki nad Młynówką Łąki nad Wojkówką Łąki Nowohuckie Łąki w Komborni Łososina Łukawiec Łysa Góra Małe Pieniny Mrowie Łąki Na Policy Lokalizacja (województwo) małopolskie podkarpackie lubelskie małopolskie świętokrzyskie małopolskie podkarpackie małopolskie podkarpackie podkarpackie małopolskie małopolskie małopolskie podkarpackie podkarpackie małopolskie małopolskie małopolskie podkarpackie podkarpackie śląskie podkarpackie podkarpackie małopolskie świętokrzyskie małopolskie małopolskie małopolskie podkarpackie podkarpackie podkarpackie podkarpackie świętokrzyskie podkarpackie podkarpackie małopolskie małopolskie, podkarpackie małopolskie małopolskie małopolskie małopolskie podkarpackie podkarpackie małopolskie podkarpackie małopolskie podkarpackie podkarpackie małopolskie podkarpackie małopolskie 48 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Lp. Kod Nazwa 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 PLH 180025 PLH120035 PLH120045 PLH120048 PLH120050 PLH120071 PLH180027 PLH260027 PLH120018 PLH180014 PLH260029 PLH180001 PLH260003 PLH120019 PLH180012 PLH260032 PLH260033 PLH260034 PLH120047 PLH260035 PLH260036 103 104 PLH120052 PLH120020 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 PLH120094 PLH180044 PLH180028 PLH120013 PLH 120037 PLH120026 PLH 120072 PLH260037 PLH120073 PLH120093 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 PLH120077 PLH120058 PLH180016 PLH180007 PLH180045 PLH120079 PLH 120074 PLH180050 PLH120015 PLH060083 PLH060020 PLH120088 PLH 120089 PLH180049 PLH120080 PLH180018 Nad Husowem Nawojowa Niedzica Nowy Wiśnicz Ochotnica Opalonki Ostoja Czarnorzecka Ostoja Gaj Ostoja Gorczańska Ostoja Jaśliska Ostoja Kozubowska Ostoja Magurska Ostoja Nidziańska Ostoja Popradzka Ostoja Przemyska Ostoja Sobkowsko-Korytnicka Ostoja Stawiany Ostoja Szaniecko-Solecka Ostoja w Paśmie Brzanki Ostoja Wierzejska Ostoja Żyznów Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego Ostoje Nietoperzy okolic Bukowca Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego Osuwiska w Lipowicy Patria nad Odrzechową Pieniny Podkowce w Szczawnicy Polana Biały Potok Poradów Przełom Lubrzanki Pstroszyce Raba z Mszanką Rudniańskie Modraszki Kajasówka Rudno Rymanów Rzeka San Sanisko w Bykowcach Skawiński obszar łąkowy Sławice Duchowne Starodub w Pełkiniach Sterczów-Ścianka Szczecyn Sztolnie w Senderkach Środkowy Dunajec z dopływami Tarnawka Tarnobrzeska Dolina Wisły Torfowisko Wielkie Błoto Trzciana Lokalizacja (województwo) podkarpackie małopolskie małopolskie małopolskie małopolskie małopolskie podkarpackie świętokrzyskie małopolskie podkarpackie świętokrzyskie małopolskie, podkarpackie świętokrzyskie małopolskie podkarpackie świętokrzyskie świętokrzyskie świętokrzyskie małopolskie świętokrzyskie świętokrzyskie małopolskie małopolskie małopolskie podkarpackie podkarpackie małopolskie małopolskie małopolskie małopolskie świętokrzyskie małopolskie małopolskie małopolskie małopolskie podkarpackie podkarpackie podkarpackie małopolskie małopolskie podkarpackie małopolskie lubelskie, podkarpackie lubelskie małopolskie małopolskie podkarpackie, świętokrzyskie małopolskie podkarpackie 49 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Lp. Kod Lokalizacja (województwo) Nazwa PLH120095 Tylmanowa małopolskie PLH060031 Uroczyska Lasów Janowskich lubelskie, podkarpackie PLH120078 Uroczysko topień małopolskie PLH120017 Wały małopolskie PLH 120076 Widnica małopolskie PLH180030 Wisłok Środkowy z dopływami podkarpackie PLH180052 Wisłoka z dopływami małopolskie, podkarpackie PLH120084 Wiśliska małopolskie PLH260041 Wzgórza Chęcińsko-Kieleckie świętokrzyskie PLH120057 Źródliska Wisłoki małopolskie Obszary Natura 2000 leżące częściowo w regionie wodnym Górnej Wisły PLH120001 Babia Góra małopolskie PLH240023 Beskid Mały śląskie PLH240005 Beskid Śląski śląskie P1H060003 Debry lubelskie PLH180013 Góry Słonne podkarpackie PLH180017 Horyniec podkarpackie PLH260010 Lasy Suchedniowskie świętokrzyskie PLH260002 Łysogóry świętokrzyskie P1H060089 Minokąt podkarpackie, lubelskie PLH260025 Ostoja Barcza świętokrzyskie PLH260028 Ostoja Jeleniowska świętokrzyskie PLH260004 Ostoja Przedborska świętokrzyskie PLH060078 Polichna lubelskie PLH060045 Przełom Wisły w Małopolsce świętokrzyskie, lubelskie PLH060017 Roztocze Środkowe lubelskie PLH120016 Torfowiska Orawsko-Nowotarskie małopolskie PLH060034 Uroczyska Puszczy Solskiej lubelskie, podkarpackie P1H060093 Uroczyska Roztocza Wschodniego podkarpackie, lubelskie PLH060028 Zarośle lubelskie 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 Tabela 3. Obszary specjalnej ochrony ptaków i specjalne obszary ochrony siedlisk, których granice całkowicie się pokrywają w regionie wodnym Górnej Wisły Lp. Lokalizacja (województwo) Kod Nazwa 1 PLC180001 Bieszczady podkarpackie 2 PLC120001 Tatry małopolskie Parki narodowe w regionie wodnym Górnej Wisły zajmują powierzchnię ok. 880 km2 (ok. 2% powierzchni regionu), natomiast ich otuliny - 665 km2 (ok. 1,5% powierzchni regionu). Głównymi przedmiotami ochrony tych parków są flora i fauna oraz ekosystemy górskie. W tabeli nr 4 przedstawiono wykaz Parków narodowych. Tabela 4. Parki narodowe leżące w regionie Górnej Wisły Lp. Nazwa Rok utworzenia Lokalizacja (województwo) Parki narodowe leżące częściowo w regionie wodnym Górnej Wisły 50 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Lp. Nazwa Rok utworzenia Lokalizacja (województwo) 1994 małopolskie, podkarpackie 1 Magurski Park Narodowy 2 3 4 5 6 Tatrzański Park Narodowy 1954 małopolskie Bieszczadzki Park Narodowy 1973 podkarpackie Ojcowski Park Narodowy 1956 małopolskie Pieniński Park Narodowy 1932 małopolskie Gorczański Park Narodowy 1980 małopolskie Parki narodowe leżące częściowo w regionie wodnym Górnej Wisły 7 8 9 Roztoczański Park Narodowy Świętokrzyski Park Narodowy Babiogórski Park Narodowy 1974 1950 1955 lubelskie świętokrzyskie małopolskie W regionie wodnym Górnej Wisły parki krajobrazowe zajmują powierzchnię 6285 km2 (ok. 15% powierzchni regionu), a ich otuliny 3170 km2 (ok. 7% powierzchni regionu). W tabeli nr 5 przedstawiono wykaz Parków narodowych. Tabela 5. Parki krajobrazowe leżące w regionie wodnym Górnej Wisły Lp. Nazwa Rok utworzenia Lokalizacja (województwo) 1 2 Parki krajobrazowe leżące w całości w regionie wodnym Górnej Wisły Bielańsko-Tyniecki Park Krajobrazowy 1981 małopolskie Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy 1996 świętokrzyskie 3 Ciężkowicko-Rożnowski Park Krajobrazowy 1995 małopolskie 4 5 6 Cisowsko-Orłowiński Park Krajobrazowy Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy Czarnorzecko-Strzyżowski Park Krajobrazowy 1988 1992 1993 świętokrzyskie podkarpackie podkarpackie 7 Dłubniański Park Krajobrazowy 1981 małopolskie 8 9 10 11 12 13 Jaśliski Park Krajobrazowy Kozubowski Park Krajobrazowy Nadnidziański Park Krajobrazowy Park Krajobrazowy Doliny Sanu Park Krajobrazowy Lasy Janowskie Park Krajobrazowy Pasma Brzanki 1992 1986 1986 1992 1988 1995 podkarpackie świętokrzyskie świętokrzyskie podkarpackie lubelskie małopolskie 14 Park Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego 1992 podkarpackie 15 Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej 1988 lubelskie 16 17 18 19 20 21 Popradzki Park Krajobrazowy 1987 małopolskie Rudniański Park Krajobrazowy 1981 małopolskie Szaniecki Park Krajobrazowy 1986 świętokrzyskie Tenczyński Park Krajobrazowy 1981 małopolskie Wiśnicko-Lipnicki Park Krajobrazowy 1997 małopolskie Żywiecki Park Krajobrazowy 1986 śląskie Parki krajobrazowe leżące w częściowo w regionie wodnym Górnej Wisły Jeleniowski Park Krajobrazowy 1988 świętokrzyskie Krasnobrodzki Park Krajobrazowy 1988 lubelskie Park Krajobrazowy Beskidu Małego 1998 śląskie 22 23 24 51 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Lp. Nazwa Rok utworzenia Lokalizacja (województwo) 25 26 27 28 29 Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie Park Krajobrazowy Gór Słonych Południoworoztoczański Park Krajobrazowy Suchedniowsko-Oblęgorski Park Krajobrazowy 1998 1981 1992 1989 1988 śląskie małopolskie podkarpackie Podkarpackie, lubelskie świętokrzyskie 4.1.5. Hydrogeologia w regionie wodnym Górnej Wisły W regionie wodnym Górnej Wisły ustalone zostały zasoby dyspozycyjne wód podziemnych dla piętra czwartorzędowego, trzeciorzędowego, trzeciorzędowo-kredowego (fliszowego), triasowego oraz nie rozdzielonego systemu Q-Tr-J-P-D w łącznej ilości 742 tys. m3/dobę (dla obszaru 10 738 km2). Zasoby dyspozycyjne stanowią niecałe 6% zasobów odnawialnych określonych jako średni wieloletni odpływ podziemny do rzek tego regionu. Zasoby perspektywiczne trzeciorzędowego, zostały określone trzeciorzędowo-kredowego dla piętra (fliszowego), czwartorzędowego, triasowego oraz nierozdzielonego systemu Q-Tr-J-P-D w łącznej ilości 4 076 tys. m3/dobę (dla obszaru 31 659 km2). Zasoby perspektywiczne stanowią 33% zasobów odnawialnych określonych dla regionu. Zasoby wód podziemnych możliwe do zagospodarowania (określone, jako zasoby perspektywiczne i dyspozycyjne, łącznie) wynoszą 4 818 tys. m3/dobę, co stanowi 39% zasobów odnawialnych określonych, jako średni wieloletni odpływ podziemny do rzek regionu wodnego Górnej Wisły. Obszar regionu wodnego Górnej Wisły obejmuje jednostki hydrogeologiczne: Region karpacki - ok. 18 213 km2, co stanowi 40 % powierzchni regionu wodnego Górnej Wisły (w granicach regionu wodnego Górnej Wisły znajduje 95% powierzchni regionu karpackiego). Użytkowe piętra wodonośne występują tu w spękanych piaskowcach serii fliszowych wieku trzeciorzędowo-kredowego oraz w dolinnych seriach piaszczysto-żwirowych wieku czwartorzędowego. Ponad połowa powierzchni regionu jest pozbawiona poziomów wodonośnych o znaczeniu użytkowym. Region przedkarpacki - ok. 18 300 km2, co stanowi 40% powierzchni regionu wodnego Górnej Wisły (w granicach regionu wodnego Górnej Wisły znajduje 85% powierzchni regionu przedkarpackiego ). Użytkowe piętra wodonośne występują tu w dolinnych i pokrywowych seriach piaszczysto-żwirowych wieku czwartorzędowego. Około 20% powierzchni regionu jest pozbawiona poziomów wodonośnych o znaczeniu użytkowym. Region śląsko-krakowski - ok. 1 200 km2, co stanowi niecałe 3% powierzchni regionu wodnego Górnej Wisły (w granicach regionu wodnego Górnej Wisły znajduje 8% 52 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. powierzchni regionu śląsko-krakowskiego). Użytkowe piętra wodonośne występują tu w triasowych i jurajskich szczelinowo-krasowych wapieniach i dolomitach, w spękanych piaskowcach karbońskich oraz w dolinnych i pokrywowych seriach piaszczystych wieku czwartorzędowego. Około 5% powierzchni regionu jest pozbawiona poziomów wodonośnych o znaczeniu użytkowym. Region nidziański (miechowski) - ok. 3 200 km2, co stanowi 7% powierzchni regionu wodnego Górnej Wisły (w granicach regionu wodnego Górnej Wisły znajduje ok. 60% powierzchni regionu nidziańskiego). Użytkowe piętra wodonośne występują tu w kredowych szczelinowo-porowych marglach, opokach i wapieniach oraz w dolinnych i pokrywowych seriach piaszczystych wieku czwartorzędowego. W skali regionu brak obszarów pozbawionych poziomów wodonośnych o znaczeniu użytkowym. Region środkowomałopolski (świętokrzyski) - ok. 2 100 km2, co stanowi niecałe 5% powierzchni dorzecza Górnej Wisły (w granicach dorzecza Górnej Wisły znajduje ok. 20% powierzchni regionu śląsko-krakowskiego). Użytkowe piętra wodonośne występują tu w dewońskich, triasowych i jurajskich szczelinowo-krasowych wapieniach i dolomitach, w spękanych wapieniach mioceńskich oraz w dolinnych i pokrywowych seriach piaszczystych wieku czwartorzędowego. Około 20% powierzchni regionu jest pozbawiona poziomów wodonośnych o znaczeniu użytkowym. Region lubelsko - podlaski (lubelsko-radomski) - ok. 1 300 km2, co stanowi nieco ponad 3% powierzchni regionu wodnego Górnej Wisły (w granicach regionu wodnego Górnej Wisły znajduje ok. 7% powierzchni regionu lubelsko-radomskiego). Użytkowe piętra wodonośne występują tu w mioceńskich i kredowych szczelinowo-porowych opokach i marglach oraz w dolinnych i pokrywowych seriach piaszczystych wieku czwartorzędowego. W skali regionu brak obszarów pozbawionych poziomów wodonośnych o znaczeniu użytkowym. W regionie wodnym Górnej Wisły zlokalizowanych jest w całości lub we fragmentach 40 głównych zbiorników wód podziemnych. Dla 14 GZWP opracowano dokumentację hydrogeologiczną, która została zatwierdzona przez Komisję Dokumentacji Hydrogeologicznych, a określa zasoby dyspozycyjne wód podziemnych oraz proponuje granicę obszaru ochronnego GZWP. Dla pozostałych GZWP planuje się wykonanie takiej dokumentacji lub jest ona w trakcie opracowywania. 18 GZWP obejmuje utwory czwartorzędowe, pozostałe 22 GZWP zostały ustanowione w głębszych piętrach wodonośnych (neogen, paleogen, kreda, jura, trias i dewon). Ocena stanu (chemicznego i ilościowego) jednolitych części wód podziemnych wykonana została w 2008 roku w oparciu o klasyfikację wg rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód 53 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. podziemnych (Dz. U. Nr 143, poz. 896) i opublikowana w „Raporcie..." (Hordejuk i in., 2008). Ocena ta jest sporządzona dla podziału na 161 JCWPd. Wyniki oceny stanu, w części oceny stanu ilościowego, opublikowane w „Raporcie..." (Hordejuk i in., 2008) nie są tożsame z oceną stanu ilościowego przyjętą w planach gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce. W PGW ocenę stanu ilościowego jednolitych części wód podziemnych przyjęto z „Opracowania analizy presji..." (IMGW, PIG, IOŚ, 2007). Obecnie obowiązujący jest podział na 172 JCWPd. Rozmieszczenie zasobów wód podziemnych w regionie wodnym Górnej Wisły jest nierównomierne, uwarunkowane jest zróżnicowaniem budowy geologicznej. Ilościową miarą zasobów wód podziemnych jest szacunkowo określona wielkość zasobów dyspozycyjnych podawanych w tys.m3/d. (tabela nr 6). 3 Nr Nazwa zbiornika Wiek utworów wodonośnych Powierzchnia 2 [km ] Średnia głębokość ujęć [m] Tabela 6. Główne zbiorniki wód podziemnych w zlewni Górnej Wisły o zasobności powyżej 100 tys.m /d Szacunkowa wartość zasobów dyspozycyjnych 3 [tys.m /d] 1 1 2 Wschodnioczęstochowska zbiornik jurajski Lublinieckomyszkowski zbiornik triasowy Bytomski zbiornik triasowy Niecka lubelska 3 Monoklina krakowsko-śląska 4 Grn. jura 5 3257 6 160 7 1020,00 Monoklina krakowsko-śląska trias 1729 135 312,00 Monoklina krakowsko-śląska Niecka lubelska trias 250 60 165,00 Grn.kreda 6650 85 1330,00 Niecka chełmskozamojska Północnozachodnia niecka miechowska Południowowschodnia niecka miechowska Dębickostalowowolskorzeszowska dolina kopalna Chrzanowski zbiornik triasowy Dolina kopalna Biskupi Bór Niecka lubelska Grn.kreda 8800 70 1050,00 Niecka miechowska Grn.kreda 4080 20-130 514,00 Niecka miechowska Grn.kreda 2575 50-100 325,00 Pasmo przedkarpackie Czwartorzęd 1500 10-30 140,00 Monoklina krakowsko-śląska Monoklina krakowsko-śląska Dln. i śr.trias 310 150 105,00 Czwartorzęd 75 15-35 108,00 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Region hydrogeologiczny 54 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 1 11 2 Olkuskozawierciański zbiornik triasowy Średnia głębokość ujęć [m] Nazwa zbiornika Powierzchnia 2 [km ] Nr Wiek utworów wodonośnych „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Szacunkowa wartość zasobów dyspozycyjnych 3 [tys.m /d] 4 Dln. i śr. Trias 5 732 6 100 7 391,00 Region hydrogeologiczny 3 Monoklina krakowsko-śląska Na podstawie opracowania Hydroprojekt Kraków Sp. z o.o. 2006 r. W regionie wodnym Górnej Wisły zlokalizowane są także podziemne wody o właściwościach leczniczych. Na obszarze działania RZGW Kraków występuje 21 uzdrowisk w zdecydowanej większości w południowej części województwa małopolskiego: Krynica, Muszyna, Piwniczna, Rabka, Swoszowice, Szczawnica, Wieliczka, Wapienne, Złockie, Żegiestów Zdrój. W województwie kieleckim: Busko Zdrój, Solec Zdrój, w śląskim: Ustroń, Goczałkowice, w podkarpackim: Polańczyk, Horyniec, Iwonicz Zdrój i Rymanów Zdrój. 4.1.6. Hydrografia i hydrologia w regionie wodnym Górnej Wisły Region wodny Górnej Wisły obejmuje zlewnię Wisły, od przekroju poniżej ujścia Przemszy, po ujście Sanny włącznie. Ten odcinek Wisły ma długość ok. 290 km, natomiast całkowita długość sieci hydrograficznej wynosi ok. 23 800 km. W obrębie regionu wodnego Górnej Wisły wyraźnie zaznacza się podział na część: lewobrzeżną mniejszą i prawobrzeżną - większą. Największe powierzchnie zlewni posiadają prawobrzeżne dopływy górnej Wisły: San i Dunajec. Zajmują one prawie połowę obszaru regionu wodnego Górnej Wisły: San - 16861,3 km2 (w Polsce 14390,0 km2) i Dunajec 6804,0 km2 (w Polsce 4 851,6 km2). Pozostałe ważniejsze prawobrzeżne dopływy to: Wisłoka (4 110,2 km2), Raba (1 537,1 km2), Soła (1 390,6 km2) i Skawa (1 160,1 km2). W mniej zasobnej w wodę lewobrzeżnej części regionu wodnego Górnej Wisły, największe powierzchnie zlewni mają: Nida - 3 865,4 km2 i Czarna - 1 358,6 km2. Region wodny Górnej Wisły reprezentuje pięć typów reżimu rzecznego: typ śnieżny silnie wykształcony - średni odpływ miesiąca wiosennego (marca lub kwietnia) przekracza 180% średniego odpływu rocznego, typ śnieżny średnio wykształcony - średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi 130- 180% średniego odpływu rocznego, typ śnieżny słabo wykształcony - średni odpływ miesiąca wiosennego nie przekracza 130% średniego odpływu rocznego, 55 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. typ śnieżno-deszczowy - średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi 130-180% średniego odpływu rocznego i wyraźnie zaznacza się wzrost odpływu w miesiącach letnich, wynoszący co najmniej 110% średniego odpływu rocznego, typ deszczowo-śnieżny - średni odpływ miesiąca letniego jest wyższy lub prawie równy średniemu odpływowi miesiąca wiosennego. W regionie wodnym przeważają obszary, na których występuje przewaga zasilania powierzchniowego. W obszarze Karpat udział zasilania powierzchniowego stanowi ponad 65% odpływu całkowitego, w kierunku północnym przewaga zasilania powierzchniowego jest coraz mniejsza. Na niewielkim obszarze, w północno-zachodniej i północnowschodniej części regionu wodnego występuje nawet przewaga zasilania podziemnego (Dynowska, 1994). W zlewni górnej Wisły występują dwie podstawowe przyczyny wezbrań: roztopy wiosenne i opady. Wezbrania wywołane deszczami nawalnymi odznaczają się bardzo gwałtownym przebiegiem, krótkim czasem trwania, ale stosunkowo małym zasięgiem terytorialnym. Wielkie i katastrofalne wezbrania oraz związane z nimi powodzie w dorzeczu górnej Wisły są wywoływane głównie opadami rozlewnymi występującymi na znacznych obszarach dorzecza, trwającymi zazwyczaj 3–6 dni, osiągającymi wysokość ponad 200 mm. Charakterystyczny rozkład tych opadów (najwyższe na północnych stokach Tatr i w Beskidach Zachodnich) sprawia, że na ogół karpackie dopływy Wisły w zachodniej części dorzecza mają większy wpływ na formowanie się odpływu Wisły od jej dopływów w części wschodniej. Najważniejsze dopływy Wisły w regionie wodnym przedstawia tabela nr 7. Tabela 7. Najważniejsze dopływy Wisły w regionie wodnym Górnej Wisły Nazwa dopływu P/L Km ujścia do Wisły Długość [km] 4 Powierzchnia zlewni 2 [km ] Soła P 1,8 88,90 1 390,60 Skawa P 22,7 96,40 1 160,10 Skawina P 60,0 33,00 352,40 Rudawa L 75,4 35,80 318,30 Prądnik L 81,9 33,40 195,80 Dubnia L 89,4 49,20 272,00 4 Źródło: http://www.krakow.rzgw.gov.pl/images/doplywy,jpg. 56 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Nazwa dopływu P/L Km ujścia do Wisły Długość [km] Powierzchnia zlewni 2 [km ] Raba P 134,7 131,90 1 537,10 Szreniawa L 144,0 79,80 706,10 Uszwica P 151,0 61,20 322,50 Nidzica L 154,3 62,90 708,40 Dunajec P 160,6 247,10 6 804,00 (w Polsce 4 851,60) Nida L 175,4 151,20 3 865,40 Breń P 209,5 51,90 717,60 Czarna L 222,0 61,00 1 358,60 Wisłoka P 226,9 163,60 4 110,20 Koprzywianka L 267,3 65,90 707,40 Trześniówka P 274,00 81,60 960,20 Łęg P 279,70 443,40 16 861,30 (w Polsce 14 390,00) San P 295,2 51,30 606,80 Opadówki L 281,9 51,50 281,50 Sanna P 295,2 51,30 606,80 Rzeki Wyżyny Małopolskiej charakteryzują się: mniejszą i powolniejszą zmianą przepływów, przeciętnymi zasobami wodnymi, przewagą wezbrań wiosennych nad letnimi. Rzeki karpackie cechują następujące właściwości: nierównomiernie rozłożone w czasie izasoby wodne, częste zmiany stanów wód, wysoki potencjał powodziowy przy przewadze wezbrań letnich nad zimowymi, znaczne procesy erozyjne koryta. Dorzecze Górnej Wisły jest najbogatszym w wodę obszarem w skali Polski i stanowi 24% zasobów powierzchniowych. Pomimo dość znacznych zasobów wód powierzchniowych, występuje szereg rejonów o okresowym deficycie wody. Wynika to z dużej zmienności przepływów przy niskim stopniu ich wyrównania, znacznego zanieczyszczenia rzek, oddalenia użytkowników o największych potrzebach wodnych od zasobów o odpowiedniej ilości i jakości. Strukturę zasobów wodnych regionu Górnej Wisły przedstawia tabel nr 8. 57 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. 2 SSQ 3 [m / s] Warstwa odpływu HSSQ [mm] SNQ 3 [m /s] kSNQ 3 [m /s] NNQ 3 [m /s] Qd [m /s] Warstwa odpływu HQd[mm] Oszacowanie zasobów potencjalnych Przekrój wodowskazowy Powierzchnia zlewni [km ] Tabela 8. Struktura zasobów wodnych regionu Górnej Wisły 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Skoczów 297 6,23 662 0,62 0,56 0,12 0,06 7 Goczałkowice 738 9,46 404 1,10 0,99 0,56 0,11 5 Smolice 6796 86,0 399 32,8 16,4 28,2 4,60 21 Bielany 7634 93,0 384 30,8 15,4 19,0 11,8 49 Szczucin 23901 242 319 74,8 37,4 bd 37,4 49 Sandomierz 31847 303 300 83,0 41,5 bd 41,5 41 Zawichost 50732 403 251 122 61,0 84,0 38,0 24 Przemsza Jeleń 1996 18,5 292 12,6 8,82 7,50 3,78 60 Soła Żywiec 785 15,3 615 1,56 1,09 0,70 0,47 19 Oświęcim 1386 22,2 505 3,17 2,22 0,83 0,95 22 Wadowice 835 15,5 585 2,78 1,95 1,16 0,83 31 Zator 1154 16,4 448 3,26 2,28 1,78 0,98 27 Stróża 644 9,82 481 1,45 1,31 0,86 0,15 7 Proszówki 1470 18,6 399 2,85 2,00 1,85 0,86 18 Czorsztyn 1124 23,8 668 4,31 3,02 2,40 1,29 36 Żabno 6735 84,3 395 17,0 8,5 12,0 5,00 23 Piekiełko 155 2,37 482 0,29 0,26 0,11 0,03 6 Jakubkowice 343 4,90 451 0,60 0,54 0,26 0,06 6 Biała Tarnowska Grybów 210 2,69 404 0,25 0,23 0,10 0,03 4 Nida Pińczów 3353 17,3 163 6,70 3,35 3,40 3,30 31 Czarna Połaniec 1354 6,74 157 1,99 1,19 1,11 0,80 19 Wisłoka Mielec 3915 34,5 278 5,01 2,51 2,80 2,21 18 Żółków 581,2 7,0 380 0,65 0,59 bd 0,06 4 Krempna 297,0 3,78 401 0,35 0,32 nd 0,04 4 Ropa Topoliny 970 10,2 332 1,35 0,95 0,36 0,41 13 Koprzywianka ujście 707 3,03 135 0,63 0,44 0,39 0,19 8 Łęg ujście 960 4,66 153 0,78 0,55 0,20 0,23 8 San ujście 16861 118 221 31,2 15,6 16,8 14,4 27 Dynów 2922 45,1 487 8,35 4,18 3,68 4,18 45 Tanew ujście 2339 13,0 175 5,23 2,62 3,34 1,89 25 Wisłok ujście 3516 25,9 232 5,01 2,51 2,51 2,50 22 1 Wisła Skawa Raba Dunajec Łososina 3 Rzeka Oszacowanie zasobów realnych i dyspozycyjnych 58 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Rysunek 3. Podział hydrograficzny regionu wodnego Górnej Wisły Zgodnie z podziałem na jednolite części wód w regionie wodnym Górnej Wisły wydzielono 763 JCWP, które leżą w 130 scalonych częściach wód powierzchniowych. Wyznaczono: 457 JCWP jako naturalne, 285 JCWP jako silnie zmienione, 21 JCWP jako sztuczne. Według Warunków Korzystania z wód regionu Górnej Wisły: 99 JCWP znajduje się w dobrym stanie, 664 JCWP znajduje się w stanie złym 172 JCWP zagrożone jest osiągnięcie celu środowiskowego. 4.2. Potencjalne zmiany środowiska oraz skutki w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu „Plan przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły” ma wskazać kierunki i działania ograniczające negatywne skutki zjawiska suszy. Zaniechanie lub znaczące ograniczenie przedstawionych kierunków i działań dla przeciwdziałania skutkom suszy może negatywnie oddziaływać na środowisko, ludzi i gospodarkę. Dolegliwość 59 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. skutków suszy będzie zależna od jej natężenia i czasu trwania w powiązaniu ze stopniem realizacji ustaleń projektowanego Planu. W tabeli nr 9 przedstawiono potencjalne możliwe skutki w okresie wystąpienia suszy w przypadku braku ustaleń realizacji projektowanego Planu. Tabela 9. Potencjalne możliwe skutki w przypadku braku realizacji projektowanego Planu. WYSZCZEGÓLNIENIE Zdrowie ludzi Gospodarowanie wodami POTENCJALNE ZMIANY I MOGĄCE WYSTAPIĆ NEGATYWNE SKUTKI Ograniczenie dostępu do wody pitnej spowoduje pogorszenie warunków życia, a nawet może prowadzić do powstania zagrożenia epidemiologicznego. Ograniczony dostęp do wody pitnej będzie utrudniał i/lub uniemożliwiał właściwe przechowywanie i przygotowanie żywności, co może spowodować wzrost zachorowań na chorób układu pokarmowego, w tym czerwonkę bakteryjną, lambliozę oraz salmonellozę, zwłaszcza w sezonie letnim. Ponadto wzrost temperatury powietrza będzie miał negatywny wpływ na jakość wód powierzchniowych, w tym wody w kąpieliskach i w zbiornikach wody pitnej. Obfite zakwity glonów i szczególnie toksycznych sinic, będą stanowiły realne zagrożenie dla zdrowia osób korzystających z kąpielisk i powierzchniowych ujęć wody pitnej. Zmniejszenie zasobów wodnych - obniżenie poziomu wód podziemnych; obniżenie stanów wód w rzekach. Zanik stawów i oczek wodnych oraz gatunków roślin i zwierząt związanych z wodą Wody powierzchniowe Wody podziemne Środowisko przyrodnicze Leśnictwo Gospodarka komunalna Wzrost stężenia zanieczyszczeń. W okresie przepływów niżówkowych rzeki często prowadzą wody silnie zanieczyszczone substancjami organicznymi i biogennymi. Niekorzystne zmiany zasilania wód podziemnych spowodują konieczność ograniczenia poboru z ujęć wód podziemnych dla ludności, a nawet go uniemożliwią w przypadku korzystania z płytkich ujęć (studnie gospodarcze, część wodociągów na wsi) Zwiększy się presja na korzystanie z perspektywicznych zasobów wód podziemnych dla celów zaopatrzenia w wodę rolnictwa i przemysłu. Zwiększony zanik terenów wodno-błotnych. Zanik stawów i oczek wodnych oraz gatunków roślin i zwierząt związanych z wodą. Wystąpienie zjawiska suszy może przyczyniać się do migracji gatunków, w tym także inwazyjnych. Możliwa utrata różnorodności biologicznej oraz wymieranie gatunków roślin i zwierząt w związku z pogorszeniem warunków wodnych dla siedlisk. W związku ze zwiększeniem stężeń zanieczyszczeń, zmniejszenia ilości tlenu w wodzie, wzrost zagrożenia bytowania ryb i innych gatunków zwierząt wodnych. Zjawisko osłabienia funkcji życiowych drzew. Masowe inwazje szkodników leśnych jak: brudnica mniszka, chrabąszcz majowy, korniki. Zwiększenie ryzyka pożarów. Niszczenie siedlisk leśnych wywołane erozją gleby, wysychaniem naturalnych zbiorników wodnych, oczek, mokradeł itp. Zmniejszenie zasobów wodnych dla zaopatrzenia w wodę w przypadku głębokiej suszy atmosferycznej i hydrologicznej 60 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. WYSZCZEGÓLNIENIE Rolnictwo Energetyka Przemysł POTENCJALNE ZMIANY I MOGĄCE WYSTAPIĆ NEGATYWNE SKUTKI mogą pojawić się problemy z dostarczaniem wody o odpowiedniej ilości i jakości dla gospodarki komunalnej, w tym zwłaszcza zaopatrzenia w wodę ludności. Ograniczenie dostaw wody spowoduje trudności w utrzymaniu czystości w terenach zurbanizowanych. Obniżenie potencjału produkcyjnego gleb oraz utrudnienie prowadzenia intensywnej produkcji rolnej. Znaczące straty plonów. Susze będą przyczyniały się także do zwiększenia mineralizacji materii organicznej gleb, a tym samym zmniejszy się możliwość magazynowania wody i wzrośnie przesuszenie wierzchniej warstwy gleby. Susza pośrednio może wpłynąć na skład pasz dla zwierząt, w których coraz bardziej będzie dominować kukurydza, sorgo i ziemniaki, wypierając zboża. Zwiększy się presja na korzystanie z perspektywicznych zasobów wód podziemnych – jednocześnie istotnym problemem będzie ciągły wzrost niekontrolowanego poboru wód podziemnych do celów nawodnień rolniczych. Ograniczenie możliwości chłodzenia w elektrowniach konwencjonalnych w wyniku niskich stanów wód, co może spowodować obniżenie wydajności (zmniejszenie produkcji energii elektrycznej). Ograniczenia w zaopatrzeniu w wodę do celów technologicznych mogą spowodować zmniejszenie produkowanych wyrobów – straty materialne. Zwiększy się presja na korzystanie z perspektywicznych zasobów wód podziemnych dla celów produkcyjnych przemysłu. 61 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. 5. WSKAZANIE I OPISANIE OBSZARÓW, NA KTÓRYCH WYSTAPIŁA SUSZA, OKRESY TEJ SUSZY 5.1. Identyfikacja obszarów zagrożonych występowaniem suszy 5.1.1. Identyfikacja obszarów zagrożonych występowaniem zjawiska suszy atmosferycznej Wyniki przeprowadzonej analizy występowania suszy atmosferycznej dostarczyły danych do identyfikacji obszarów nią zagrożonych wraz z oceną poziomu zagrożenia (Analiza zjawiska suszy na obszarze regionu wodnego Górnej Wisły. RS-EKO Kraków 2015 r.). Wykorzystano w tym celu zestawy charakterystyk opisujących czasy trwania, okresy występowania oraz intensywność suszy atmosferycznej oraz kierunki trendów zmian. W identyfikacji zagrożeń uwzględniono następujące wskaźniki: 1. Udział miesięcy bardzo i ekstremalnie suchych w wieloleciu [%] wg SPI; 2. Tendencja zmian w latach wartości SPI [wsp. kierunkowy +; -]; 3. Zasięgi susz lat z suszą atmosferyczną (1984, 1988, 1991, 1993, 2003) wg ich intensywności dla wartości SPI ≤ -1,5 i SPI -0,5 ÷ -1,5. Tabela 10. Sposoby klasyfikacji obszarów zagrożonych występowaniem suszy atmosferycznej KRYTERIUM 1. Udział miesięcy bardzo i ekstremalnie suchych w wieloleciu [%] 2. Tendencja zmian w seriach rocznych wartości SPI [+;-] Sposób Słabo wyznaczenia Silnie Bardzo Umiarkowanie narażone przedziałów narażone narażone narażone lub klasowych oraz nienarażone punktów Wartości graniczne w układzie przedziały > 6,0 5,0 - 5,9 4,0 - 4,9 3,0 - 3,9 proporcjonalnym dla poszczególnych klas 2 1 0,5 0,25 PUNKTACJA przedziały PUNKTACJA 3. Zasięgi susz lat z suszą atmosferyczną (1984, 1988, 1991, 1993, 2003) przedziały PUNKTACJA Ujemny współczynnik kierunkowy 0,5 Zasięg SPI ≤ -1,5 1 Dodatni wsp. kier. Trend określony z równania liniowego 0 reszta obszarów - 0,5 - Zasięg obszarowy SPI ≤ -1,5 w latach występowania suszy atmosferycznej 62 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Sposób Słabo wyznaczenia Silnie Bardzo Umiarkowanie narażone przedziałów narażone narażone narażone lub klasowych oraz nienarażone punktów KRYTERIUM Klasy zagrożenia Zakres sumy punktów 2,5 - 3,5 1,5 - 2,25 0,25 - 1,25 < 0,25 KLASA IV III II I Analizy oceny poziomu zagrożenia występowania zjawiska suszy atmosferycznej prowadzono z wykorzystaniem modelu wielokryterialnych analiz GIS w siatce pól podstawowych. Każde pole otrzymało ocenę dla kryteriów wymienionych powyżej w tabeli. Uzyskana dla każdego pola suma punktów decydowała o jego kwalifikacji do właściwej klasy zagrożenia występowaniem suszy atmosferycznej. Rysunek 4. Kategoria narażenia na suszę atmosferyczną – kryterium 1 63 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Rysunek 5. Kategoria narażenia na suszę atmosferyczną – kryterium 2 Rysunek 6. Kategoria narażenia na suszę atmosferyczną – kryterium 3 64 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Rysunek 7. Mapy kryteriów oceny poziomu zagrożenia występowania suszy atmosferycznej wraz z mapą wynikową Tabela 11. Klasy obszarów zagrożonych suszą atmosferyczną I SŁABO/ NIENARAŻONE II UMIARKOWANIE NARAŻONE III BARDZO NARAŻONE IV SILNIE NARAŻONE Obszary, na których czas trwania susz atmosferycznych bardzo silnych i ekstremalnych był krótki (obejmował względnie niskie ilości miesięcy w wieloleciu) o umiarkowanym poziomie intensywności suszy, nie stwierdzono tendencji zmian lub określony kierunek zmian sugeruje możliwe zmniejszenie deficytów opadów. Obszary, na których czas trwania susz atmosferycznych bardzo silnych i ekstremalnych był średni dla obszaru regionu wodnego Górnej Wisły (obejmował przeciętne ilości miesięcy w wieloleciu), o umiarkowanym poziomie intensywności wystąpienia susz w wieloleciu oraz stwierdzonych kierunkach zmian wskazujących na możliwy, nieznaczny wzrost deficytów opadów. Obszary na których czas trwania susz atmosferycznych bardzo silnych i ekstremalnych był długi (obejmował znaczne ilości miesięcy w wieloleciu) o wysokim poziomie intensywności wystąpienia susz w wieloleciu oraz stwierdzonych kierunkach zmian wskazujących na możliwy wzrost deficytów opadów. Obszary, na których czas trwania susz atmosferycznych bardzo silnych i ekstremalnych był najdłuższy (obejmował największe ilości miesięcy w wieloleciu) o wysokim poziomie intensywności wystąpienia susz w wieloleciu oraz stwierdzonych kierunkach wskazujących na możliwy wzrost deficytów opadów. 65 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Rysunek 8. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy atmosferycznej w regionie wodnym Górnej Wisły Na obszarze regionu wodnego Górnej Wisły nie wystąpiły obszary nienarażone lub słabo narażone na zjawisko suszy atmosferycznej. We wszystkich zlewniach bilansowych występowały obszary umiarkowanie lub bardzo narażone na pojawianie się suszy atmosferycznej. Karpackie obszary zlewni bilansowych: Soły KR02, Dunajca KR05, Sanu KR10 były w analizowanym wieloleciu silnie narażone na występowanie suszy atmosferycznej. Szczególnie duży obszar silnie narażony na występowanie suszy atmosferycznej występował w zlewni Sanu z Wisłokiem KR10 na obszarze Bieszczad i Beskidu Niskiego. Silne narażenie suszą atmosferyczną występowało również na wyżynnym obszarze zlewni bilansowych Wisły od ujścia Nidy do ujścia Wisłoki KR07 oraz Wisły od ujścia Wisłoki do ujścia Sanu KR09. 5.1.2. Identyfikacja obszarów zagrożonych zjawiska suszy hydrogeologicznej występowaniem Analiza identyfikacyjna obszarów zagrożonych występowaniem zjawiska suszy hydrogeologicznej (gruntowej) oparta była na obliczeniach następujących wskaźników: częstości występowania niżówek dla kn <=-0,1 oraz kn <= -0,3, 66 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. współczynnika kierunkowego w równaniu liniowym dla określania trendów zmian współczynnika kn w wieloleciu. Przedstawione wskaźniki zostały uwzględnione w klasyfikacji obszarów zagrożonych występowaniem suszy hydrogeologicznej jako jej podstawowe kryteria. Tabela 12. Sposoby klasyfikacji obszarów zagrożonych występowaniem suszy hydrogeologicznej Sposób Słabo wyznaczenia Silnie Bardzo Umiarkowanie narażone KRYTERIUM przedziałów narażone narażone narażone lub klasowych oraz nienarażone punktów Wartości graniczne w 1. Częstość układzie występowania przedziały > 80 60 - 80 40 - 59,9 < 40 proporcjonalnym niżówek kn<= dla -0,1 [%] poszczególnych klas 2 1 0,5 0,25 PUNKTACJA 2. Tendencja Trend określony zmian Dodatni przedziały Ujemny współczynnik kierunkowy z równania współczynnika wsp. kier. liniowego kn [+;-] 0,5 0 PUNKTACJA Zakres Klasy sumy 2,5 1,5 - 2,0 0,5 - 1,0 0,25 zagrożenia punktów IV III II I KLASA Analizy oceny poziomu zagrożenia występowania zjawiska suszy hydrogeologicznej prowadzono podobnie jak dla suszy atmosferycznej z wykorzystaniem modelu wielokryterialnych analiz GIS w siatce pól podstawowych. Każde pole otrzymało ocenę dla wymienionych powyżej w tabeli kryteriów. Uzyskana dla każdego pola suma punktów decydowała o jego kwalifikacji do właściwej klasy zagrożenia występowaniem suszy hydrogeologicznej. 67 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Rysunek 9. Kategoria narażenia na suszę hydrogeologiczną – kryterium 1 Rysunek 10. Kategoria narażenia na suszę hydrogeologiczną – kryterium 2 68 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Rysunek 11. Mapy kryteriów oceny poziomu zagrożenia występowania suszy hydrogeologicznej wraz z mapą wynikową Tabela 13.Klasy obszarów zagrożonych suszą atmosferyczną I SŁABO/ NIENARAŻONE II UMIARKOWANIE NARAŻONE III BARDZO NARAŻONE IV SILNIE NARAŻONE Obszary, na których częstość występowania niżówek była niewielka oraz nie stwierdzono tendencji zmian lub określony kierunek zmian sugeruje możliwe zwiększenie zasobów wód podziemnych w przyszłości Obszary, na których częstość występowania niżówek była znacząca a tendencje zmian lub określony kierunek zmian sugeruje możliwą stabilizację lub niewielkie zmniejszenie zasobów wód podziemnych w przyszłości Obszary, na których częstość występowania niżówek była duża a tendencje zmian lub określony kierunek zmian sugeruje możliwe zmniejszenie zasobów wód podziemnych w przyszłości Obszary, na których częstość występowania niżówek była bardzo duża a tendencje zmian lub określony kierunek zmian sugeruje możliwe istotne zmniejszenie zasobów wód podziemnych w przyszłości 69 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Rysunek 12. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy hydrogeologicznej w regionie wodnym Górnej Wisły W regionie wodnym Górnej Wisły dominowały obszary bardzo narażone na występowanie suszy hydrogeologicznej. Tego typu klasyfikacja była właściwa dla obszarów Karpat, Pogórza Karpackiego oraz Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Prawie w całości obszary bardzo narażone na występowanie suszy hydrogeologicznej obejmowały takie zlewnie bilansowe jak: Wisła od ujścia Przemszy do ujścia Nidy KR01, Skawa KR03, Raba KR04, Dunajec KR05. Dominacja obszarów bardzo narażonych na występowanie suszy hydrogeologicznej dotyczyła zlewni bilansowych: Soły KR02, Nidy KR06, Wisłoki KR07. Jako jedyny w regionie wodnym Górnej Wisły, w zlewni bilansowej Nidy KR06, wystąpił obszar silnie narażony na występowanie suszy hydrogeologicznej (Góry Świętokrzyskie). 70 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. W zlewni Soły KR02, zachodnia część była umiarkowanie narażona na występowanie suszy hydrogeologicznej. Obszary o umiarkowanej suszy dotyczyły części terenów Bieszczad i Beskidu Niskiego w zlewni bilansowej Sanu z Wisłokiem KR10 oraz Wisłoki KR08. W ujściowej części zlewni bilansowej Wisłoki występowały obszary umiarkowanie i słabo narażone na występowanie suszy. Te same obszary występowały na większych powierzchniach zlewni bilansowych: Wisły od ujścia Nidy do ujścia Wisłoki KR07, Wisły od ujścia Wisłoki do ujścia Sanu KR09, Sanu z Wisłokiem KR10, Wisły od ujścia Sanu do ujścia Sanny KR11. 5.1.3. Identyfikacja obszarów zjawiska suszy rolniczej zagrożonych występowan iem Wyniki przeprowadzonej analizy występowania suszy rolniczej dostarczyły danych do identyfikacji obszarów nią zagrożonych wraz z oceną poziomu zagrożenia. Wykorzystano w tym celu stosowane w rolnictwie wskaźniki opisujące intensywność suszy takie jak: klimatyczny bilans wodny (KBWs, KBW) oraz wskaźnik glebowy (Wg). Tabela 14. Sposoby klasyfikacji obszarów zagrożonych występowaniem suszy rolniczej Silnie narażone Bardzo narażone Umiarkowanie narażone Słabo narażone lub nie narażone przedziały > -170 -170 do -200 -200,1 do -230 < -230 PUNKTACJA 2 1 0,5 0,25 KRYTERIUM 1. Klimatyczny Bilans Wodny KBWs [mm] 2. Stopień zagożenia suszą ze względu na Wg 3. Klimatyczny Bilans Wodny (2009 - 2014) [mm] Klasy zagrożenia przedziały > 35 25 - 35 15 - 24,9 < 15 PUNKTACJA 2 1 0,5 0,25 przedziały < -165 -161 do -165 -155 do -160 > -155 PUNKTACJA 2 1 0,5 0,25 Zakres sumy punktów 3,25 - 6,0 2,0 - 3,0 1,0 - 1,75 0,75 KLASA IV III II I Sposób wyznaczenia przedziałów klasowych oraz punktów Zakresy przedziałów zgodne z metodyką Zakresy przedziałów zgodne z metodyką Zakresy przedziałów zgodne z metodyką 71 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Analizy oceny poziomu zagrożenia występowania zjawiska suszy rolniczej prowadzono podobnie jak dla suszy atmosferycznej i hydrogeologicznej z wykorzystaniem modelu wielokryterialnych analiz GIS w siatce pól podstawowych. Każde pole otrzymało ocenę dla wymienionych powyżej w tabeli kryteriów. Uzyskana dla każdego pola suma punktów decydowała o jego kwalifikacji do właściwej klasy zagrożenia występowaniem suszy hydrogeologicznej. Wyniki analiz suszy rolniczej odnoszą się do poziomu granic poszczególnych gmin. Rysunek 13. Kategoria narażenia na suszę rolniczą – kryterium 1 72 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Rysunek 14. Kategoria narażenia na suszę rolniczą – kryterium 2 Rysunek 15. Kategoria narażenia na suszę rolniczą – kryterium 3 73 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Rysunek 16. Mapy kryteriów oceny poziomu zagrożenia występowania suszy rolniczej wraz z mapą wynikową Tabela 15. Klasy obszarów zagrożonych suszą rolniczą I II III IV SŁABO/ NIENARAŻONE UMIARKOWANIE NARAŻONE BARDZO NARAŻONE SILNIE NARAŻONE Obszary, na których susze nie spowodują strat w podstawowych uprawach roślin Obszary, na których susze mogą spowodować nieznaczne straty w podstawowych uprawach roślin Obszary, na których susze mogą spowodować znaczące straty w podstawowych uprawach roślin Obszary, na których susze mogą spowodować bardzo znaczące straty w podstawowych uprawach roślin 74 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Rysunek 17. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy rolniczej w regionie wodnym Górnej Wisły W regionie wodnym Górnej Wisły dominuje umiarkowane narażenie obszarów na wystąpienie suszy rolniczej. Większość obszarów Karpat i Pogórza Karpackiego jest słabo lub wręcz nie narażonych na występowanie zjawiska suszy rolniczej. Bardzo i silnie narażone na występowaniem zjawiska suszy rolniczej są przede wszystkim obszary położone w zlewniach bilansowych: Wisły od ujścia Wisłoki do ujścia Sanu KR09, Sanu z Wisłokiem KR10 (dolna część zlewni bilansowej). Nieliczne obszary bardzo narażone na występowanie suszy rolniczej wystąpiły jeszcze w kilku gminach należących do zlewni bilansowych: Nidy KR06, Wisły od ujścia Nidy do ujścia Wisłoki KR07. 75 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Identyfikacja obszarów zagrożonych zjawiska suszy hydrologicznej 5.1.4. wys tępowaniem Analizy zjawiska suszy hydrologicznej posłużyły do przeprowadzenia identyfikacji obszarów zagrożonych jej występowaniem wraz z dokonaniem oceny klas zagrożenia. Wybrane zostały te wskaźniki, które odnoszą się do występowania niżówek, ich czasu trwania oraz niedoborów zasobów. Również wzięto pod uwagę trendy zmian przepływów niżówkowych, które mogą być wskazówką na przewidywanie przyszłych zmian zasobów wód powierzchniowych. W tym celu zastosowano następujące kryteria wyznaczone w oparciu o wyniki analizy niżówek rzecznych w wieloleciu 1981-2010: 1. WPWN - Wskaźnik procentowy występowania niżówek [%] 2. Średnia liczba niżówek w roku [liczba niżówek/rok] 3. Średni czas trwania niżówki [dni] 4. Wskaźnik niedoboru dynamicznych zasobów wodnych niżówki ekstremalnej eksWNDZW [tys. m3/ km2] 5. Tendencja zmian w seriach średnich rocznych przepływów niżówki [kierunek +; -]. Dla każdego z parametrów wyznaczono cztery przedziały zmienności odpowiadające klasom narażenia na występowanie suszy hydrologicznej: Tabela 16. Zestawienie kryteriów oceny zagrożenia występowania suszy hydrologic znej Silnie narażone Bardzo narażone Umiarkowani e narażone przedziały >80 65 - 80 50 – 64,99 Słabo narażone lub nienarażone <50 PUNKTACJA 1 0,75 0,5 - przedziały >13 8 – 13 3,0 – 7,99 <3,0 PUNKTACJA 1 0,75 0,5 0,25 przedziały >90 70 - 90 40 – 69,99 <40 PUNKTACJA 2 1 0,5 0,25 przedziały >200 125 - 200 50 – 124,99 <50 Kryterium 1. WPWN Wskaźnik procentowy występowania niżówek [%] 2. Średnia liczba niżówek w roku [liczba niżówek/rok] 3. Średni czas trwania niżówki [dni] 4. Wskaźnik niedoboru dynamicznych zasobów wodnych niżówki ekstremalnej eksWNDZW 3 2 [tys. m / km ] PUNKTACJA 2 1 0,5 0,25 Metoda wyznaczania Liniowy przyrost wartości granicznych Liniowy przyrost wartości granicznych Liniowy przyrost wartości granicznych Liniowy przyrost wartości granicznych 76 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Kryterium 5. Tendencja zmian w seriach średnich rocznych przepływów niżówki [kierunek +; -] Klasy zagrożenia Silnie narażone Bardzo narażone Umiarkowani e narażone przedziały Kierunek ujemny trendu PUNKTACJA 0,5 Zakres sumy punktów KLASA Słabo narażone lub nienarażone Kierunek dodatni/brak zmian Metoda wyznaczania 0 5,25 - 6,5 3,75 - 5,0 2,25 - 3,5 0,75 - 2,0 IV III II I Kierunek trendu określony przez wsp. kierunkowy Analizy oceny poziomu zagrożenia występowania zjawiska suszy hydrologicznej prowadzono podobnie jak dla suszy atmosferycznej, hydrogeologicznej i rolniczej z wykorzystaniem modelu wielokryterialnych analiz GIS w siatce pól podstawowych. Każde pole otrzymało ocenę dla wymienionych powyżej w tabeli kryteriów. Uzyskana dla każdego pola suma punktów decydowała o jego kwalifikacji do właściwej klasy zagrożenia występowaniem suszy hydrologicznej. Rysunek 18. Kategoria narażenia na suszę hydrologiczną – kryterium 1 77 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Rysunek 19. Kategoria narażenia na suszę hydrologiczną – kryterium 2 Rysunek 20. Kategoria narażenia na suszę hydrologiczną – kryterium 3 78 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Rysunek 21. Kategoria narażenia na suszę hydrologiczną – kryterium 4 Rysunek 22. Kategoria narażenia na suszę hydrologiczną – kryterium 5 79 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Rysunek 23. Mapy kryteriów oceny poziomu zagrożenia występowania suszy hydrologicznej wraz z mapą wynikową 80 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Tabela 17. Klasy obszarów zagrożonych suszą hydrologiczną I SŁABO/ NIENARAŻONE II UMIARKOWANIE NARAŻONE III BARDZO NARAŻONE IV SILNIE NARAŻONE Obszary na których czas trwania susz hydrologicznych był najkrótszy, liczba stwierdzonych niżówek była najmniejsza i wskaźnik występowania niżówek w wieloleciu był najniższy oraz intensywność niżówek ekstremalnych nie kształtowała głębokich niedoborów zasobów wodnych a także stwierdzona tendencja zmian odpływu średniego niżówek miała kierunek dodatni lub wynosiła zero. Obszary na których czas trwania susz hydrologicznych był umiarkowany, liczba stwierdzonych niżówek była bliska średniej dla regionu wodnego i wskaźnik występowania niżówek w wieloleciu był zbliżony do średniej oraz intensywność niżówek ekstremalnych kształtowała przeciętne w skali regionu wodnego niedobory zasobów wodnych a także stwierdzona tendencja zmian odpływu średniego niżówki miała kierunek ujemny. Obszary na których czas trwania susz hydrologicznych był długi, liczba stwierdzonych niżówek była duża i wskaźnik występowania niżówek w wieloleciu był wysoki oraz intensywność niżówek ekstremalnych kształtowała głębokie niedobory zasobów wodnych a także stwierdzona tendencja zmian odpływu średniego niżówki miała kierunek ujemny. Obszary na których czas trwania susz hydrologicznych był najdłuższy, liczba stwierdzonych niżówek była największa i wskaźnik występowania niżówek w wieloleciu był najwyższy oraz intensywność niżówek ekstremalnych kształtowała najgłębsze niedobory zasobów wodnych a także stwierdzona tendencja zmian odpływu średniego niżówki miała kierunek ujemny. Rysunek 24. Mapa klas zagrożenia występowania zjawiska suszy hydrologicznej w regionie wodnym Górnej Wisły 81 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Na obszarze regionu wodnego Górnej Wisły dominują obszary słabo narażone na występowanie zjawiska suszy hydrologicznej. W części Karpat i Pogórza Karpackiego występują obszary umiarkowanie narażone na zjawisko suszy hydrologicznej. Znajdują się one w zlewniach bilansowych: Soły KR02, Skawy KR03, Raby KR04 (górna część zlewni), Dunajca KR05 (górna i środkowa część zlewni), Wisłoki KR08 (górna część zlewni), Sanu z Wisłokiem KR10 (górna część zlewni). Połowę obszaru zlewni bilansowej Wisły od ujścia Przemszy do ujścia Nidy KR01 również zajmowały tereny umiarkowanie narażone na zjawisko suszy hydrologicznej. Bardzo niewielkie obszary, w zlewniach bilansowych: Skawy KR03, Raby KR04, Dunajca KR05, Wisłoki KR08, reprezentowały III klasę – terenów bardzo narażonych na zjawisko suszy hydrologicznej. Obszarów silnie narażonych nie zidentyfikowano w całym regionie wodnym Górnej Wisły. 5.2. Identyfikacja ogólna występowania suszy w regionie wodnym Górnej Wisły Dla identyfikacji zbiorczej intensywności występowania wszystkich rodzajów susz na obszarach należących do regionu wodnego Górnej Wisły wykorzystano określone dla nich wcześniej klasyfikacje przydzielając odpowiednio klasy od pkt 1 – 4 (tab. Nr 17.) Tabela 18. Przyjęta punktacja klas dla poszczególnych rodzajów hydrogeologicznej, rolniczej, hydrologicznej) KLASA IV III II I PUNKTY 4 3 2 1 susz (atmosferycznej, Kolejnym krokiem w postępowaniu identyfikującym występowanie susz na obszarze regionu wodnego Górnej Wisły było określenie poziomu zagrożenia, który stanowił sumę punktacji uzyskanej przy klasyfikacji poszczególnych 4 rodzajów suszy. Analiza taka została przeprowadzona dla wszystkich pól (250 x 250 m) w założonej siatce obejmującej 82 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. cały region wodny Górnej Wisły. Dane umożliwiające analizę przestrzennego rozłożenia zagrożenia suszą są na badanym obszarze różnie umiejscowione. Dla suszy atmosferycznej, hydrologicznej i hydrogeologicznej są to dane z punktowych posterunków (różnych dla różnych rodzajów susz), dla suszy rolniczej są to dane dla obszarów gmin. W tej sytuacji nie da się ich bezpośrednio skonfrontować. Konieczna jest ich wcześniejsza interpolacja przestrzenna na interesującym obszarze (w niniejszym przypadku znalezienie interpolowanych wartości w węzłach zadanej siatki kwadratowej o oczkach 250 x 250 m). W wyniku interpolacji otrzymujemy cztery identyczne, co do geometrii siatki o tych samych węzłach z wartościami klasyfikacji kolejnych czterech rodzajów suszy. Dopiero tak otrzymane przestrzenne rozkłady klasyfikacji kolejnych susz mogą posłużyć do skonstruowania przestrzennego rozkładu syntetycznego wskaźnika (sumowanie z odpowiednimi wagami dla kolejnych węzłów wartości z kolejnych czterech siatek). Opisany algorytm uzyskiwania wskaźnika syntetycznego jako efekt uboczny daje nieostre granice między obszarami o różnym stopniu narażenia. Stąd konieczność przyjęcia przedziałów wskaźnika o ułamkowych granicach. Tabela 19. Przyjęte zakresy wartości występowania suszy granicznych Poziom zagrożenia występowania suszy Bardzo wysoki dla określenia poziomów zagrożenia Zakres punktów >15 Wysoki 12,1 - 15 Znaczący 9,1 - 12 Umiarkowany 6,1 – 9 Brak/niewielki <=6 83 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Rysunek 25. Wynikowa mapa poziomu zagrożenia występowania suszy w regionie wodnym Górnej Wisły Analiza wyników występowania zagrożenia suszy na obszarze regionu wodnego Górnej Wisły wyraźnie widać, że: na przeważającym obszarze regionu wodnego, w analizowanym wieloleciu, występowała susza o charakterze umiarkowanym, tereny nie wykazujące oznak lub o niewielkim poziomie zagrożenia suszą występowały przede wszystkim w środkowej i wschodniej części regionu wodnego w następujących zlewniach bilansowych: - Wisły od ujścia Nidy do ujścia Wisłoki KR07, - Wisłoki KR08, - Wisły od ujścia Wisłoki do ujścia Sanu KR09, - Sanu z Wisłokiem KR10 (najwięcej obszarów), - Wisły od ujścia Sanu do ujścia Sanny KR11. niewielkie powierzchnie terenów wykazujących znaczący poziom występowania 84 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. suszy były położone w następujących zlewniach bilansowych: - Wisły od ujścia Przemszy do ujścia Nidy KR01, - Soły KR02, - Nidy KR06, - Wisły od ujścia Wisłoki do ujścia Sanu KR09. 5.3. Podsumowanie Wyniki analizy występowania zagrożenia suszą na obszarze regionu wodnego Górnej Wisły potwierdzają z zapisami Rządowego Centrum Bezpieczeństwa. Wydział Analiz5 z roku 2013. W dokumencie tym stwierdzono że: okresowe występowanie susz atmosferycznych i będących ich następstwem susz glebowych jest naturalną cechą klimatu w Polsce. zjawisko suszy w Polsce może się pogłębiać, statystycznie susza w Polsce zdarza się raz na 4 – 7 lat. Według danych statystycznych za lata 1951-2000 susze: atmosferyczną stwierdzono w regionach: – Nizina Wielkopolska; – Pojezierze Wielkopolskie; – Nizina Śląska; – Przedgórze Sudeckie; – Nizina Mazowiecka; – Nizina Podlaska; – Pojezierze Mazurskie. hydrologiczną stwierdzono w regionach: – Pojezierze Wielkopolskie – Nizina Wielkopolska (zlewnie Wełny i Sarny) – Nizina Podlaska – Wyżyna Lubelska (wschodnia część). W omawianym dokumencie Rządowego Centrum Bezpieczeństwa nie stwierdzono zjawisk suszy w regionie wodnym Górnej Wisły. Okresy występowania zagrożeń suszą zostały wskazane na podstawie danych historycznych z lat 1951 - 2000. Potencjalnie okresem występowania susz są miesiące: 5 Zagrożenia okresowe występujące w Polsce – Aktualizacja. RCB. 2013 r. 85 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. marzec, od czerwca do września. Obserwowane w ostatnich latach ekstremalne zjawiska pogodowe świadczą o istnieniu potencjalnego ryzyka pojawienia się zagrożenia suszą również w innych miesiącach. 6. ANALIZA PRZYCZYN WYSTĄPIENIA SUSZY I OCENA, W JAKI SPOSÓB ZMIANY KLIMATYCZNE WPŁYNĄ NA POGŁĘBIENIE LUB ZMNIEJSZENIE SKUTKÓW SUSZY Przeprowadzona punkcie 5 opracowania analiza nie wykazała suszy długookresowej w regionie wodnym Górnej Wisły na obszarze działania RZGW. Jednak nie można wykluczyć wystąpienia zjawiska suszy długoterminowej w najbliższym okresie czasu. Jednym z ważnych czynników stymulujących występowanie suszy jest zmienność klimatu. Dotychczas zmienność ta powodowana była przez procesy naturalne, takie jak zmiany aktywności słońca, zmiany orbity i pól magnetycznych Ziemi, potężne erupcje wulkanów, czy nawet upadek wielkiego meteorytu. Badający zjawiska suszy i powodzi stwierdzają, że zjawiska te występują w wyniku ocieplania się klimatu Ziemi. Wiele gatunków fauny i flory nie będzie w stanie przystosować się do tych zmian. W warunkach Polski największym problemem będzie woda, a przede wszystkim jej deficyt w połączeniu z bardzo wysoką temperaturą powietrza w miesiącach letnich. Polska zajmuje 22 miejsce w Europie (Eurostat, 2011) pod względem zasobów wodnych. Na 1/5 obszaru kraju opady roczne nie przekraczają 500 mm H2O, co odpowiada najbardziej suchym obszarom Europy. Zasoby rzek są średnio na poziomie 60 mld m³, co odpowiada odpływowi z jednego kilometra kwadratowego 5 litrów na sekundę, przy średniej europejskiej 9,5 litrów na sekundę. Przy tak małych zasobach priorytetem powinna być oszczędność wody we wszystkich sektorach. Tymczasem wodochłonność polskiego przemysłu jest stale jeszcze ponad dwa razy większa, aniżeli średnia w Unii Europejskiej, a przemysł zużywa 70% wody, podczas gdy na cele komunalno – bytowe przeznacza się jej 18% (Roczniki statystyczne GUS 2000 – 2010). Trzeba podkreślić, że woda pitna dla ludności pochodzi w 65% z ujęć podziemnych. Na szczęście Polska posiada znaczne zasoby wód podziemnych wysokiej jakości, jednak wiele z nich jest zagrożonych zanieczyszczeniami z powierzchni terenu (głównie przez ścieki i wysypiska odpadów komunalnych i przemysłowych). W marcu 2010 roku Rada Ministrów przyjęła stanowisko w sprawie Białej Księgi Komisji Europejskiej w sprawie adaptacji do zmian klimatu (Stanowisko Rządu 2010) stwierdzając, że konieczne jest stworzenie strategii na szczeblu rządowym z udziałem 86 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. tych sektorów, które mogą być narażone na oddziaływanie zmian klimatycznych, biorąc pod uwagę analizę kosztów i korzyści wynikających z konkretnych działań adaptacyjnych. Za takie sektory zostały uznane: gospodarka wodna wraz z ochroną wybrzeża Morza Bałtyckiego, rolnictwo, leśnictwo, energetyka, zdrowie, mieszkalnictwo, gospodarka przestrzenna, turystyka i rekreacja, różnorodność przyrodnicza. Analizy prowadzone w jednostkach badawczych za pomocą regionalnych modeli klimatycznych wskazują na możliwość zmian klimatycznych, w całej Europie Środkowo – Wschodniej. Zmiany klimatu mogą poważnie oddziaływać na zasoby wodne i gospodarkę wodną. Będą się rozkładać nierównomiernie zarówno w czasie, jak i w przestrzeni. W regionu wodnym Górnej Wisły, zmiany temperatury powietrza będą większe w okresach zimowych, a mniejsze w lecie. W zimie należy spodziewać się znacznego zmniejszenia liczby dni z temperaturą poniżej zera, co skutkować będzie mniejszymi opadami śniegu i mniejszą pokrywą śnieżną. Taka zmiana klimatu będzie powodować negatywne skutki w gospodarce wodnej: w zimie procesy magazynowania wody dla wykorzystania ich w okresie ciepłym (wiosna, lato) mogą być poważnie zakłócone. lato będzie się charakteryzowało długotrwałymi okresami pogody słonecznej, suchej i gorącej, przerywanej burzowymi, gwałtownymi deszczami, roczne sumy opadów będą wykazywać się większą niż dotąd zmiennością w czasie, co skutkować będzie zwiększeniem częstotliwości występowania coraz bardziej gwałtownych powodzi i długotrwałych susz. Konsekwencje zmian klimatu odczuwane będą szczególnie w rolnictwie. 7. OPIS ZAPROPONOWANYCH W PLANIE WARIANTÓW DZIAŁAŃ SŁUŻĄCYCH OGRANICZENIU SKUTKÓW SUSZY 7.1. Wstęp W obszarze regionu wodnego Górnej Wisły nie stwierdzono występowania zjawiska suszy długotrwałej, co jest szczegółowo przedstawione powyżej w rozdziałach 5 i 6. Jednocześnie w ramach przeprowadzonej ankietyzacji otrzymano szereg sygnałów o występowaniu niedoborów wody oraz epizodów susz w ubiegłych latach. Projekt Planu z uwagi na powyższe został sformułowany, jako szeroki zestaw działań, w układzie priorytetowym, począwszy od zadań o charakterze prośrodowiskowych prac, po zadania techniczne. Projekt „Planu przeciwdziałania skutkom suszy w obszarze regionu wodnego Górnej Wisły” ma formę otwartą i nie wskazuje konkretnych, szczegółowych działań – tak 87 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. prośrodowiskowych, jak i technicznych. Ich dobór i wariantowanie polegać będzie na stosowaniu łącznym (zadania prośrodowiskowe i rozwiązania techniczne) lub oddzielnie, odpowiednio do lokalnych potrzeb i warunków występujących w określonej części (miejscu) regionu wodnego Górnej Wisły. Działania techniczne, pojmowane jako zadania inwestycyjne, muszą być planowane (przygotowywane) w oparciu o analizy potrzeb (m.in. wodno-gospodarcze), z uwzględnieniem uwarunkowań społecznych i z zachowaniem wymagań środowiskowych, w tym spełnienia wymagań przepisów prawa krajowego i europejskiego (Prawo wodne; ochrona przyrody; oceny oddziaływania na środowisko; Ramowa Dyrektywa Wodna, Dyrektywa siedliskowa i in.). Szczególne zastosowanie będą tu miały obowiązujące warunki korzystania z wód regionu wodnego Górnej Wisły (Rozporządzenie Nr 4/2014 Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie z dnia 16 stycznia 2014 r.) Projekt Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły, przedstawia: Analizę możliwości powiększenia dyspozycyjnych zasobów wodnych Propozycje niezbędnych zmian w zakresie korzystania z zasobów wodnych oraz zmian naturalnej i sztucznej retencji. Propozycje budowy, rozbudowy lub przebudowy urządzeń wodnych Katalog działań, służący przeciwdziałaniu skutkom suszy 7.2. Analiza możliwości powiększenia dyspozycyjnych zasobów wodnych Podstawą dla przeprowadzenia oceny możliwości powiększenia dyspozycyjnych zasobów wodnych są warunki korzystania z wód regionu wodnego Górnej Wisły oraz analiza zjawiska suszy na obszarze regionu wodnego. Priorytet w zaspokajaniu potrzeb wodnych został ustalony dla poboru wody z przeznaczeniem do spożycia ludzi przy uwzględnieniu potrzeb ekosystemów wodnych i od wód zależnych. W regionie wodnym nie stwierdzono występowania lejów depresji o znaczeniu regionalnym ani obszarów, na których miałoby miejsce trwałe obniżenie zwierciadła wód podziemnych spowodowane przez czynnik antropogeniczny. W zakresie ochrony przed suszą w obszarze Górnej Wisły nie ma systemu zabezpieczeń, natomiast możliwe jest łagodzenie jej skutków dla środowiska gruntowo – wodnego poprzez różnorodne formy retencji naturalnej, melioracje nawadniające oraz agrotechnikę ograniczającą parowanie wody. Duże znaczenie wspomagające ma retencja zbiornikowa. Zbiorniki wodne (retencyjne) umożliwiają wyrównanie odpływu rzecznego przez magazynowanie (retencjonowanie) wody w okresach jej nadmiaru (wezbrań) 88 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. i korzystanie w okresach niedoboru (susza). Zaniedbania infrastrukturalne dotyczą przede wszystkim kompleksowego rozwiązania problemu ochrony przed suszą. Prawidłowe działanie w gospodarce wodnej powinno zabezpieczać przed możliwością wystąpienia długotrwałej suszy i jej skutkami. Wymagać to będzie dokonania modernizacji istniejących urządzeń wodnych oraz budowy nowych. Obecnie w Polsce powszechnie kwestionowana jest potrzeba budowy dużych, wielozadaniowych zbiorników retencyjnych, przywoływany jest argument sprzeczności ich lokalizacji z celami środowiskowymi określanymi Ramową Dyrektywą Wodną i wskazywany jest konflikt zadań z wymogami ochrony przyrody, zwłaszcza w aspekcie obszarów chronionych Natura 2000. Wskazywany jest kierunek budowy suchych zbiorników zamiast zbiorników retencyjnych, które ograniczać mogą jedynie skutki powodzi, ale nie tworzą możliwości poprawy zaopatrzenia w wodę i nie mogą łagodzić skutków ewentualnej suszy. W krajach Europy Zachodniej budowane są nowe zbiorniki dużej retencji oraz powiązane z nimi systemy wodociągowe (zaopatrzenie w wodę ludności, nawodnienia rolnicze itp.). Dzieje się to z poszanowaniem przepisów prawa oraz środowiska przyrodniczego. Do powodzenia tych działań przyczyniają się niewątpliwie właściwie udokumentowane potrzeby, odpowiednio rozpatrzone alternatywne rozwiązania i warianty koncepcji (technologie), wraz z zaprojektowanymi i wdrażanymi zestawami działań minimalizujących (łagodzących) oraz kompensujących. W planach zagospodarowania przestrzennego województw z obszaru regionu wodnego Górnej Wisły, a także w programach małej retencji oraz zamierzeniach gmin ujętych jest ponad czterysta sztucznych zbiorników wodnych. Realizacja tych obiektów stanowi potencjalną możliwość powiększenia dyspozycyjnych zasobów wodnych, a co za tym idzie zwiększenia „odporności” regionu wodnego Górnej Wisły i dorzecza Wisły na niedobory wody w przypadku wystąpienia suszy, zwłaszcza długotrwałej. 7.3. Propozycje niezbędnych zmian w zakresie korzystania z zasobów wodnych oraz zmian naturalnej i sztucznej retencji. Propozycje budowy, rozbudowy lub przebudowy urządzeń wodnych W wyniku przeprowadzonych analiz i obliczeń, na podstawie dostępnych historycznych danych pomiarowych hydrologiczno-meteorologicznych oraz map glebowo-rolniczych, dokonano oceny wskaźników zagrożenia suszą atmosferyczną, glebową, hydrologiczną i hydrogeologiczną. Nie stwierdzono występowania zjawiska długotrwałej suszy w obszarze regionu wodnego Górnej Wisły. Zagadnienie to jest rozpatrywane w opracowaniu – Analiza 89 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. zjawiska suszy na obszarze regionu wodnego. Jednocześnie w ramach przeprowadzonego rozpoznania (ankietyzacji) otrzymano szereg sygnałów o występowaniu niedoborów wody oraz epizodów susz w ubiegłych latach. Z uwagi na ogólność zgromadzonych informacji, nie było jednak możliwe rozróżnienie, na ile przyczyną występowania stanów deficytowych była działalność człowieka, a jaki udział miały w nich czynniki naturalne (meteorologiczne). Niezależnie od prac nad dalszym, szczegółowym rozpoznaniem zagadnienia zagrożeń suszą, co wiązać się będzie z potrzebą przeprowadzenia badań i analiz dot. niedoborów wody, a spowodowanych działalnością człowieka, konieczne jest wdrożenie działań zmierzających do zwiększenia możliwości reagowania w przypadku wystąpienia suszy w regionie wodnym Górnej Wisły. W szczególności powinny one dotyczyć zwiększenia odporności na suszę oraz łagodzenie potencjalnego wpływu suszy na społeczeństwo, gospodarkę i środowisko. Z uwagi na powyższe „Projekt planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły”, został sformułowany, jako szeroki zestaw działań, w układzie priorytetowym, począwszy od zadań o charakterze prośrodowiskowych prac, po zadania techniczne. Działania i zadania przedstawiono w tabeli nr 20. Tabela 20. Priorytety w zakresie korzystania w regionie wodnym Górnej Wisły z zasobów wodnych oraz zmian retencji Priorytety Działania Poprawa stanu środowiska wodnego i ekosystemów od wody zależnych ochrona wód - budowa oczyszczalni ścieków; ograniczenie zanieczyszczeń obszarowych, zwłaszcza substancji biogennych; eliminacja ropopochodnych substancji odtwarzanie naturalnej retencji w zlewniach rzek (odbudowa stosunków wodnych) poprzez zieloną infrastrukturę – wdrażanie metod naturalnej retencji wody, obejmujących przywracanie obszarów zalewowych i obszarów podmokłych dla zatrzymywania wody w okresach nadmiernych opadów udrażnianie koryt rzek i potoków dla umożliwienia migracji ryb dwuśrodowiskowych mikroretencja obszarowa w tym m.in. wykorzystanie istniejących terenów pokopalnianych, miejsc eksploatacji kruszywa i mikroretencja przyobiektowa; ograniczanie uszczelniania gleb Zwiększanie retencyjności obszarów rolniczych i leśnych, a także obszarów zurbanizowanych rozwój małej retencji funkcjonalnie dostosowanej do potrzeb (hodowla ryb; nawadnianie kompleksów rolnych) rozwój mikroretencji obszarowej i przyobiektowej (infrastrukturalnej) ograniczanie uszczelniania gleb zwiększanie lesistości Oszczędzanie wody zastępowanie technologii wodochłonnych nowymi 90 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Działania Priorytety rozwiązaniami utrzymywanie urządzeń wodnych i instalacji we właściwym stanie technicznym (bieżąca konserwacja, remonty przestarzałych) budowa studni publicznych w miejscowości bez sieci wodociągowej oraz budowa awaryjnych ujęć głębinowych z dodatkowym zasilaniem (niezależnym) Zwiększenie stopnia retencji sztucznej wód poprzez budowę zbiorników wodnych dla poprawy zaopatrzenia w wodę (wyrównanie przepływów) oraz tworzenia możliwości ograniczania skutków zjawisk ekstremalnych w przypadku ich wystąpienia (m.in. łagodzenie skutków susz) wielozadaniowych (dużej retencji) - o znaczeniu dla regionu wodnego, a nawet w skali ponadregionalnej (znaczenie krajowe) - lokalizowanych w oparciu o analizy potrzeb (wodnogospodarcze), z uwzględnieniem uwarunkowań społecznych i z zachowaniem wymagań środowiskowych, w tym spełnienia wymagań przepisów prawa krajowego i europejskiego (Prawo wodne; ochrona przyrody; oceny oddziaływania na środowisko; Ramowa Dyrektywa Wodna, Dyrektywa siedliskowa i in.). małej retencji - o znaczeniu lokalnym - lokalizowanych w oparciu o analizy potrzeb (wodno-gospodarcze), z uwzględnieniem uwarunkowań społecznych i z zachowaniem wymagań środowiskowych, w tym spełnienia wymagań przepisów prawa krajowego i europejskiego (Prawo wodne; ochrona przyrody; oceny oddziaływania na środowisko; Ramowa Dyrektywa Wodna, Dyrektywa siedliskowa i in.) Wieloaspektowy zestaw działań możliwych do podjęcia dla przeciwdziałania skutkom suszy przedstawiony jest w katalogu działań. Ma on charakter wykazu otwartego, do opcjonalnego zastosowania, w zależności od specyficznych warunków wodnych, społecznych i środowiskowych regionu wodnego. 7.4. Katalog działań służących przeciwdziałania skutkom suszy Plany przeciwdziałania skutkom suszy zawierają także katalog działań służących ograniczeniu skutków suszy. Proponowany katalog jest wykazem otwartym. Oznacza to, że powinien być uzupełniany lub zmieniany w kolejnych latach, z wykorzystaniem doświadczeń z wdrożenia z lat poprzednich. Uzupełnianie wykazu działań może wynikać także z rozwoju technologii oraz potrzeb. Może wystąpić także potrzeba usunięcia działania z katalogu. Wdrażanie działań, winno być poprzedzone analizą kosztów i korzyści, aby wdrożenie nie okazało się droższe od spodziewanego ograniczenia strat spowodowanych suszą. Budując plan zapobiegania skutkom suszy z wykorzystaniem działań określonych w wykazie, nie należy nadmiernie rozbudowywać listy działań ze względu na koszty oraz zbytnie ich rozdrobnienie, a tym samym zmniejszenie efektywności. Katalog działań dla planów przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły przedstawiono w tabeli nr 21. 91 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Tabela 21. Katalog działań dla planów przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły Nr działania Nazwa działania 1 Zwiększanie retencji leśnej w zlewni 2 Zwiększanie retencji na obszarach rolniczych 3 Zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych 4 Budowa sieci rozprowadzającej wodę z istniejących zbiorników „małej retencji” 5 Wykorzystanie zasobów wód podziemnych do nawodnień w rolnictwie 6 Budowa małych zbiorników gromadzących wodę w pobliżu pól uprawnych 7 Budowa zbiorników retencjonujących wodę o pojemności do 5 mln m3 8 Budowa zbiorników retencjonujących wodę o pojemności > 5 mln m3 9 Przebudowa systemów melioracyjnych z odwadniających na nawadniającoodwadniające 10 Renaturyzacja koryt cieków i ich brzegów 11 Odtwarzanie starorzeczy i obszarów bagiennych 12 Usprawnienie reguł sterowania urządzeniami wodnymi retencjonującymi wodę w sposób umożliwiający wykorzystanie wody do nawodnień 13 Utworzenie lokalnych systemów ostrzegania o suszy 14 Formułowanie i wdrażanie programów badań naukowych w zakresie identyfikacji i zwalczania suszy 15 Wypracowanie jednolitych zasad gromadzenia danych i informacji o zasięgu i wielkości szkód spowodowanych suszą 16 Opracowanie taryfikatora cen wody w okresie występowania suszy 17 Doskonalenie wsparcia rzeczowego i finansowego dla poszkodowanych skutkami suszy 18 Opracowywanie aktów prawnych, krajowych i lokalnych, umożliwiających stosowanie działań ograniczających skutki suszy 19 Opracowanie zasad finansowania wspomagających ekonomicznie programy wdrażające działania z zakresu ograniczania skutków suszy 20 Opracowanie i wdrażanie programów edukacyjnych dla społeczeństwa o przyczynach występowania suszy, sposobach jej identyfikowania, skutkach i sposobach zapobiegania 21 Ograniczenie pozwoleń wodnoprawnych na pobór wód 22 Budowa ujęć wód podziemnych dla nawadniania użytków rolnych 23 Budowa ujęć wód podziemnych dla zabezpieczenia wody do picia w rejonach górskich 92 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. 8. OCENA ZAPROPONOWANYCH DZIAŁAŃ SŁUŻĄCYCH OGRANICZENIU SKUTKÓW SUSZY I SPODZIEWANY REZULTAT WDROŻENIA Ocenę zaproponowanych działań służących ograniczeniu skutków suszy w regionie wodnym Górnej Wisły oraz spodziewane efekty ich wdrożenia, z rozpatrzeniem aspektów zgodności z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz umożliwienia osiągnięcia ustalonych celów środowiskowych i wpływu na elementy przyrodnicze środowiska, w tym w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000 oraz integralność tych obszarów przedstawia poniższe zestawienie tabelaryczne (tabela nr 22). Polityka w dziedzinie niedoboru wody i susz jest do pewnego stopnia niezależna, a najważniejszą rzeczą jest położenie nacisku na kwestie związane z ilością wody w ramach wdrożenia Ramowej Dyrektywy Wodnej. Nadrzędnym celem Ramowej Dyrektywy Wodnej jest osiągnięcie dobrego stanu wód do roku 2015. Wody powierzchniowe, w tym silnie zmienione i sztuczne jednolite części wód, powinny do tego czasu osiągnąć dobry stan chemiczny, oraz odpowiednio, dobry stan ekologiczny lub dobry potencjał ekologiczny, gdzie: stan ekologiczny obowiązuje dla naturalnych jednolitych części wód, potencjał ekologiczny dla sztucznych lub silnie zmienionych jednolitych części wód. 93 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 Tabela 22. Ocena działania i spodziewany rezultat wraz odniesieniem do: RDW, celów środowiskowych i obszarów ochronnych Nr Nazwa działania 1 Zwiększanie retencji leśnej w zlewni 2 Zwiększanie retencji na obszarach rolniczych 3 Zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych 4 Budowa sieci rozprowadzającej wodę z istniejących zbiorników „małej Ocena działania i spodziewany rezultat wdrożenia Zwiększenie obszarów zalesionych korzystnie wpływa na zatrzymywanie wody w gruncie, opóźnia spływ powierzchniowy do odbiorników, zwiększa zasilanie wód podziemnych. Odtwarzanie oczek wodnych i budowa zbiorników retencyjnych w lasach korzystnie wpływa na bilans wodny zlewni. Efekt uzyskuje się w dłuższym okresie czasu poprzez poprawę bilansu wodnego. Działanie należy uznać za niezwykle korzystne i konieczne. W obszarach występowania suszy powinno się dążyć do zmiany sposobu uprawiania gleby lub użytkowania gruntów poprzez wzrost areału użytków zielonych i roślin odpornych na suszę, odtwarzanie „oczek wodnych” oraz budowę zastawek na rowach i ciekach wodnych. Efekt można uzyskać w krótkim okresie czasu, pod warunkiem przekonania do działań lokalnych społeczności. Działania te należy uznać za niezwykle korzystne i konieczne. Należy dążyć do zmniejszenia stopnia uszczelnienia powierzchni terenu w jednostkach zurbanizowanych oraz do budowania małych, powierzchniowych zbiorników retencjonujących wody opadowe oraz innych form zatrzymywania wody opadowej. Efekt jest istotny, jednak rozłożony w czasie. Poprzez zmniejszenie uszczelnienia terenu, zwiększa się filtrację wód opadowych do gruntu, zmniejsza parowanie. Zatrzymanie wody opadowej w małych zbiornikach i wykorzystanie jej w okresie wegetacji zmniejsza wrażliwość na suszę. W Polsce od wielu lat realizowane są programy „małej retencji” polegające na budowie zbiorników wodnych. Wykorzystanie zgromadzonej wody jest znikome z powodu braku systemu rozprowadzania wody do pól uprawnych. Budowa sieci pozwoli w większym stopniu wykorzystać zgromadzone zasoby wody. Zgodność z RDW Działanie zgodne z RDW Działanie zgodne z RDW Działanie zgodne z RDW Działanie zgodne z RDW Osiągnięcia celów środowiskowych Ochrony obszarów Natura 2000 Nie wpływa negatywnie na osiągnięcie celów środowiskowych Zwiększa ochronę obszarów Natura 2000 Nie wpływa negatywnie na osiągnięcie celów środowiskowych Zwiększa ochronę obszarów Natura 2000 Nie wpływa negatywnie na osiągnięcie celów środowiskowych Nie wpływa na obszary chronione oraz Natura 2000 Nie wpływa negatywnie na osiągnięcie celów środowiskowych (po szczegółowej Zwiększa ochronę obszarów Natura 2000 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SU S ZY W REGION IE W OD NYM G ÓR NEJ W IS ŁY W OBS ZA R ZE D ZIA ŁAN IA R ZGW W KRAKOW IE”. Nr Nazwa działania retencji” 5 6 Wykorzystanie zasobów wód podziemnych do nawodnień w rolnictwie Budowa małych zbiorników gromadzących wodę w pobliżu pól uprawnych Ocena działania i spodziewany rezultat wdrożenia Inwestycja jest kosztowna, a efekt możliwy do uzyskania w długim czasie. W ocenie zastosowania wód do celów rolniczych musi być każdorazowo uwzględniony aspekt środowiskowy, w tym jakość wody w zbiorniku. Niebagatelny może też być aspekt ekonomiczny pozyskania wody. Polska posiada opracowany bilans wodno-gospodarczy w zakresie wód podziemnych, z którego wynikają duże rezerwy wód podziemnych. Istnieje możliwość budowy ujęć wód podziemnych, mających na celu sezonowe nawadnianie lub deszczowanie upraw rolnych. Komisja Dokumentacji Hydrogeologicznych stwierdziła, że „można zaakceptować w/w sposób wykorzystania wód podziemnych dla przeciwdziałania skutkom suszy w rolnictwie, na obszarach gdzie dysponujemy rezerwami zasobów wód podziemnych”. Możliwość bezpośredniego wpływania na zabezpieczenie się przed skutkami suszy poprzez nawadnianie upraw wodami podziemnymi. Wymierne korzyści gospodarcze. W ocenie zastosowania wód do celów rolniczych musi być każdorazowo uwzględniony aspekt środowiskowy. Niebagatelny może też być aspekt ekonomiczny pozyskania wody. Budowa małych zbiorników gromadzących wodę w okresie jej nadmiaru, w bezpośrednim sąsiedztwie pól uprawnych, daje możliwość bezpośredniego reagowania na oznaki suszy. System rozprowadzania wody jest w pełni elastyczny i mobilny. Zbiorniki mogą być różnej konstrukcji: betonowe, ziemne uszczelniane 3 folią, gliną itp. o pojemności do kilkudziesięciu tysięcy m , zależne od możliwości napełnienia i potrzeb w danym rejonie. Są to zbiorniki tzw. mikroretencji. Bezpośrednie łagodzenie skutków suszy, doskonałe Zgodność z RDW Osiągnięcia celów środowiskowych Ochrony obszarów Natura 2000 analizie potrzeb wodnych oraz dokonaniu pełnej oceny OŚ). Działanie zgodne z RDW (wymaga to jednak szczegółowej analizy potrzeb wodnych oraz dokonanie pełnej oceny OŚ). Działanie zgodne z RDW Nie wpływa negatywnie na osiągnięcie celów środowiskowych (wymaga to jednak szczegółowej analizy potrzeb wodnych, promowania upraw o małych potrzebach wodnych oraz dokonaniu pełnej oceny OŚ. Nie wpływa na obszary chronione oraz Natura 2000 Nie wpływa negatywnie na osiągnięcie celów środowiskowych Zwiększa ochronę obszarów Natura 2000 poprzez ograniczenie poborów bezpośrednich z cieków wodnych i wód podziemnych (po szczegółowej (wymaga to jednak szczegółowej analizy potrzeb wodnych, promowania upraw o małych potrzebach 95 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SU S ZY W REGION IE W OD NYM G ÓR NEJ W IS ŁY W OBS ZA R ZE D ZIA ŁAN IA R ZGW W KRAKOW IE”. Nr Nazwa działania Ocena działania i spodziewany rezultat wdrożenia Zgodność z RDW wykorzystanie wód opadowych w okresie. 7 Budowa zbiorników retencjonujących wodę o pojemności do 5 3 mln m 8 Budowa zbiorników retencjonujących wodę o pojemności > 5 3 mln m 9 Przebudowa systemów melioracyjnych Budowa zbiorników małej retencji służyć ma zaspakajaniu różnych lokalnych potrzeb, w tym w zakresie zaopatrzenia w wodę, ochronę przed powodzią, rekreację itp. W warunkach wystąpienia zjawiska suszy mogą one być wykorzystywane dla łagodzenia tego stanu. Proces inwestycyjny jest długi – wymaga szczegółowych analiz oraz właściwego przygotowania i realizacji inwestycji (szczególne znaczenie ma tutaj rozpatrzenie uwarunkowań środowiskowych). Po wybudowaniu zbiornika wraz z systemem dystrybucji (rozprowadzenia wody), efekt wykorzystania w okresie suszy jest znaczący, zwłaszcza lokalnie (pojedynczy zbiornik). Budowa zbiorników dużej retencji, z reguły wielozadaniowych, wynika z konieczności zapobiegania powodziom i/lub zaopatrzenia w wodę i/lub wyrównania przepływów. Może okazać się, że będą rejony, gdzie istnienie takiego zbiornika będzie uzasadnione ze względu na suszę - jedną z funkcji będzie alimentowanie w okresie niżówek. Proces inwestycyjny jest długi, wymaga prowadzenia szczegółowych analiz oraz właściwego przygotowania i realizacji inwestycji (zasadnicze znaczenie ma rozpatrzenie uwarunkowań środowiskowych). Efekt wykorzystania w okresie suszy (wyrównanie przepływów, bezpośrednie zaopatrzenie w wodę) może być znaczący nawet w skali ponad lokalnej. Dotyczy to obszarów zmeliorowanych, w których celem było odwodnienie terenów. Proces inwestycyjny jest długotrwały, jednak jego skuteczność Osiągnięcia celów środowiskowych wodnych oraz dokonaniu pełnej oceny OŚ. Ochrony obszarów Natura 2000 analizie potrzeb wodnych oraz dokonaniu pełnej oceny OŚ). RDW nie wyklucza takiego działania (wymaga to jednak szczegółowej analizy potrzeb wodnych oraz dokonanie pełnej oceny OŚ) Wymaga indywidualnej szczegółowej oceny Wymaga indywidualnej szczegółowej oceny Działanie zgodne z RDW (wymaga to jednak szczegółowej analizy potrzeb wodnych oraz dokonanie pełnej oceny OŚ) Działanie zgodne z RDW (wymaga to jednak Wymaga indywidualnej szczegółowej oceny Wymaga indywidualnej szczegółowej oceny Wymaga indywidualnej szczegółowej oceny Wymaga indywidualnej szczegółowej 96 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SU S ZY W REGION IE W OD NYM G ÓR NEJ W IS ŁY W OBS ZA R ZE D ZIA ŁAN IA R ZGW W KRAKOW IE”. Nr Nazwa działania Ocena działania i spodziewany rezultat wdrożenia z odwadniających na nawadniającoodwadniające jest bardzo duża. Można uzyskać bezpośredni wpływ na łagodzenie zjawiska suszy, zależnie od rozmiarów systemów melioracyjnych. 10 Renaturyzacja koryt cieków i ich brzegów 11 Odtwarzanie starorzeczy i obszarów bagiennych 12 Usprawnienie reguł sterowania urządzeniami wodnymi retencjonującymi wodę w sposób umożliwiający wykorzystanie W bardzo wielu przypadkach, cieki utraciły swój naturalny charakter wskutek prac regulacyjnych i melioracyjnych. Jeśli wskutek tych prac ciek został pozbawiony naturalnych meandrów, a brzegi umocnione, został przyspieszony spływ wód i tym samym utrata znacznej retencji. Renaturyzacja ma przywrócić stan pierwotny, jest zalecana przez Ramową Dyrektywę Wodną. Zwiększenie (przywrócenie) naturalnej retencji cieku. Efekt istotny dla środowiska przyrodniczego, zagrożonego suszą Odcinanie starorzeczy od głównego nurtu cieku, pozbawianie starorzeczy możliwości wymiany wody i rozwoju przyrody, osuszanie bagien, torfowisk itp. spowodowały dużą utratę retencji wodnej oraz duże straty dla środowiska. Odtwarzanie starorzeczy i terenów bagiennych przywróci retencję oraz poprawi znacznie stan środowiska i jego odporność na suszę. Zwiększenie (przywrócenie) naturalnej retencji cieku. Efekt istotny dla środowiska przyrodniczego, zagrożonego suszą. Głównie dotyczy to zbiorników wodnych, których powstanie całkowicie zmieniło reżim wodny dolin rzecznych poniżej piętrzeń. Usprawnienie reguł sterowania powinno następować w kierunku przywrócenia naturalnego reżimu przyrodniczego w dolinie rzeki. Złagodzenie skutków suszy. Zgodność z RDW Osiągnięcia celów środowiskowych szczegółowej analizy potrzeb wodnych oraz dokonanie pełnej oceny OŚ) Ochrony obszarów Natura 2000 oceny Działanie zgodne z RDW Wymaga indywidualnej szczegółowej oceny Wymaga indywidualnej szczegółowej oceny Działanie zgodne z RDW Wymaga indywidualnej szczegółowej oceny Wymaga indywidualnej szczegółowej oceny Działania organizacyjne nie są sprzeczne z zapisami RDW, wspomagają osiągnięcie celów środowiskowych i ochronę obszarów Natura 2000. 97 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SU S ZY W REGION IE W OD NYM G ÓR NEJ W IS ŁY W OBS ZA R ZE D ZIA ŁAN IA R ZGW W KRAKOW IE”. Nr Nazwa działania Ocena działania i spodziewany rezultat wdrożenia Zgodność z RDW Osiągnięcia celów środowiskowych Ochrony obszarów Natura 2000 wody do nawodnień 13 Utworzenie lokalnych systemów ostrzegania o suszy 14 Formułowanie i wdrażanie programów badań naukowych w zakresie identyfikacji i zwalczania suszy W gminach zagrożonych suszą, należy utworzyć stanowiska pracy odpowiedzialne za kontakty z Zespołem ds. Suszy przy RZGW, oraz kolportujące informacje do użytkowników wód, dostępnymi środkami komunikacji. Możliwość pozyskania przez każdego użytkownika wód informacji o zagrożeniu suszą, o przewidywanym przebiegu i czasie, o podjętych działaniach zapobiegawczych, o podjętych decyzjach ograniczających zużycie wody itp. Badania naukowe nie mogą ograniczać się tylko do okresowego opracowywania danych historycznych o suszach, ponieważ nie ma żadnych metodyk takich badań, każdy, kto je wykonuje obiera inne parametry oraz inny przedział czasowy. Badania naukowe są niezwykle konieczne w odniesieniu do suszy, powinny wspomagać programy przeciwdziałania, być prowadzone zarówno globalnie dla obszaru kraju jak i lokalnie dla regionów. Badania naukowe winny wskazywać rodzaje działań możliwych do zastosowania w konkretnych przypadkach, wskazywać rozwiązania jak chronić zasoby przyrodnicze przed suszą i wspierać decydentów. Nie bez znaczenia będą badania naukowe o charakterze socjologicznym oraz z zakresu komunikacji społecznej. . Powinny przynieść zdecydowaną poprawę w dokumentowaniu powodzi historycznych, ale przede wszystkim ich wynikiem powinny być wskazania dla prognozowania suszy, dla wprowadzenia nowych metod monitoringu oraz wskazania dla podejmujących nowe działania zmniejszające skutki susz. Efektem badań powinny też być wskazówki dotyczące poprawy komunikacji społecznej oraz rozwiązywania problemów 98 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SU S ZY W REGION IE W OD NYM G ÓR NEJ W IS ŁY W OBS ZA R ZE D ZIA ŁAN IA R ZGW W KRAKOW IE”. Nr Nazwa działania 15 Wypracowanie jednolitych zasad gromadzenia danych i informacji o zasięgu i wielkości szkód spowodowanych suszą 16 Opracowanie taryfikatora cen wody w okresie występowania suszy Ocena działania i spodziewany rezultat wdrożenia Zgodność z RDW Osiągnięcia celów środowiskowych Ochrony obszarów Natura 2000 socjologicznych.. Przeciwdziałanie skutkom każdej klęski żywiołowej, a taki charakter może przybrać wielkość i głębokość suszy, musi być oparte o rzetelne informacje. W Polsce nie ma jednolitego systemu i obowiązku dokumentowania zjawisk o charakterze katastrofalnym. Istnieje konieczność dokumentowania przebiegu zjawiska suszy poprzez gromadzenie i archiwizowanie informacji meteorologicznych, hydrologicznych i hydrogeologicznych. Konieczne są także dane o stratach i ich strukturze. Będą one potrzebne do weryfikowania zakresu udzielanej pomocy rzeczowej i finansowej (z tytułu ubezpieczeń, także przez agendy rządowe i samorządowe). Będą także służyły do oceny działania istniejącego systemu zapobiegania suszy i wyciągania wniosków dla przyszłych działań. Umożliwienie prawidłowej oceny występującego zagrożenia, jego zakresu i głębokości, oceny stosowanych działań, formułowania wniosków na przyszłość, rekomendowania odnośnie przyszłych działań. Działanie to wiąże się ścisłe z wymogiem zawartym w Ramowej Dyrektywie Wodnej nakazującej pokrywanie kosztów wszystkich usług wodnych przez użytkowników wód. Stosowane obecnie taryfikatory cen wody, nie odzwierciedlają jej zasobów oraz dostępności. Niezależnie od tego czy woda jest dostępna w nadmiarze, czy zasobów brakuje – ceny wody są jednakowe. Opracowanie taryfikatora, który uzależni cenę wody od jej dostępności i od przebiegu i głębokości suszy, jest niezbędnym działaniem o charakterze ekonomicznym. Uzyskanie efektu oszczędzania zasobu wody w przypadku 99 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SU S ZY W REGION IE W OD NYM G ÓR NEJ W IS ŁY W OBS ZA R ZE D ZIA ŁAN IA R ZGW W KRAKOW IE”. Nr 17 18 19 Nazwa działania Doskonalenie wsparcia rzeczowego i finansowego dla poszkodowanych skutkami suszy Opracowywanie aktów prawnych, krajowych i lokalnych, umożliwiających stosowanie działań ograniczających skutki suszy Opracowanie zasad finansowania wspomagających ekonomicznie Ocena działania i spodziewany rezultat wdrożenia Zgodność z RDW Osiągnięcia celów środowiskowych Ochrony obszarów Natura 2000 wystąpienia jej niedoborów spowodowanych suszą. Jest to działanie wybiegające poza merytoryczne i techniczne uzasadnienie działań ograniczających skutki suszy. Raczej jest to działanie wdrażane po ustąpieniu suszy, wynikające z możliwości ekonomicznych państwa, lub zawartych ubezpieczeń, czy też możliwości samorządu. Dzisiejsze rozwiązania prawne, umożliwiające udzielenie pomocy, bazują na ogłoszeniu stanu klęski żywiołowej, co wiąże się z konsekwencjami dla organów państwa. Chodzi o takie wykorzystanie udoskonalonych metod monitoringu, faktu uspołecznienia podejmowania decyzji o zagrożeniu suszą i innych elementów tego procesu, aby tworzone przepisy prawne, były bardziej przyjazne użytkownikom wód i jednocześnie nie powodowały zbyt obciążających organy państwa skutków. Zmniejszenie skutków społecznych w przypadkach wystąpienia suszy. Wiele działań określonych w niniejszym wykazie, nie będzie posiadało dostatecznej podstawy prawnej. Aby można było działania wdrażać, konieczne jest doskonalenie prawa, napisanie założeń do ustaw, rozporządzeń lub wytycznych dla prawa miejscowego. Udoskonalone prawo, umożliwienie wdrażania wszystkich działań zmniejszających skutki suszy. Wdrażanie wszystkich działań wymaga środków finansowych. Konieczne jest opracowanie założeń merytorycznych dla programów wdrażających poszczególne działania oraz określenie kosztów wdrożenia. Poszczególne działania mają inny ciężar gatunkowy, zależny od bardzo wielu czynników. Stąd konieczność 100 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SU S ZY W REGION IE W OD NYM G ÓR NEJ W IS ŁY W OBS ZA R ZE D ZIA ŁAN IA R ZGW W KRAKOW IE”. Nr Nazwa działania programy wdrażające działania z zakresu ograniczania skutków suszy 20 Opracowanie i wdrażanie programów edukacyjnych dla społeczeństwa o przyczynach występowania suszy, sposobach jej identyfikowania, skutkach i sposobach zapobiegania 21 Ograniczenie pozwoleń wodnoprawnych na pobór wód 22 Budowa ujęć wód podziemnych Ocena działania i spodziewany rezultat wdrożenia Zgodność z RDW Osiągnięcia celów środowiskowych Ochrony obszarów Natura 2000 Wymaga indywidualnej szczegółowej oceny Wymaga indywidualnej szczegółowej oceny Wymaga indywidualnej szczegółowej oceny Wymaga indywidualnej opracowania zasad finansowania takich programów, których celem będzie finansowanie w całości lub wspieranie wdrażania działań. Umożliwienie wnioskowania o przydzielenie środków finansowych, umożliwienie wdrażania poszczególnych działań. Wszystkie źródła Zachodniej Europy oraz USA wskazują na ważność kwestii edukowania społeczeństwa w zakresie suszy. Bez wiedzy na temat przyczyn suszy, jej przebiegu, możliwości przeciwdziałania, kosztów tego przeciwdziałania oraz źródeł pokrywania tych kosztów – niemożliwe jest skuteczne przeciwdziałanie i zmniejszanie skutków suszy. Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji, jest jednym z ważniejszych zagadnień związanych z zarządzaniem ryzykiem. Tworzenie programów edukacyjnych, znajdowanie drogi do świadomości społecznej, jest ważnym zadaniem bez którego nie da się osiągnąć sukcesu. Wzrost wiedzy i świadomości społeczeństwa, przygotowanie społeczeństwa do działania, przygotowanie do pokrywania kosztów działań, ograniczenie strat spowodowanych suszą. Prawo wodne pozwala na ograniczanie bez odszkodowania praw wynikających z pozwoleń wodnoprawnych. Uprawnienie to nigdy nie zostało zastosowane. Należy przygotować pogłębione zasady stosowania tego uprawnienia, jako jednego z podstawowych w obszarach występowania suszy. Bezpośredni wpływ na dystrybucję zasobów wody, zmiana przestrzennego wykorzystania zasobów, umożliwienie równego dostępu do zasobów o chwilowym ograniczeniu jego wielkości. W rejonach, gdzie istnieją udokumentowane rezerwy zasobów wód podziemnych, można i należy wdrażać działanie polegające Działanie zgodne z RDW Działanie zgodne z RDW 101 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SU S ZY W REGION IE W OD NYM G ÓR NEJ W IS ŁY W OBS ZA R ZE D ZIA ŁAN IA R ZGW W KRAKOW IE”. Nr Nazwa działania la nawadniania użytków rolnych 23 Budowa ujęć wód podziemnych dla zabezpieczenia wody do picia w rejonach górskich Ocena działania i spodziewany rezultat wdrożenia na budowie studni, które w okresie suszy pozwolą na dostarczanie wody dla produkcji rolniczej. Proces inwestycyjny wymaga szczegółowych analiz oraz właściwego przygotowania i realizacji inwestycji (szczególne znaczenie ma tutaj rozpatrzenie uwarunkowań środowiskowych). Umożliwienie nawadniania użytków rolnych wodami podziemnymi w okresie występowania suszy. W rejonach górskich i podgórskich istnieją zasoby wód podziemnych, natomiast nie korzystają z nich mieszkańcy wsi, którzy czerpią wodę do picia z wód powierzchniowych. W okresach posuchy, wody brakuje. Proces inwestycyjny wymaga szczegółowych analiz oraz właściwego przygotowania i realizacji inwestycji (szczególne znaczenie ma tutaj rozpatrzenie uwarunkowań środowiskowych). Uniezależnienie mieszkańców wsi od zasobu wód powierzchniowych, natychmiastowa poprawa ilościowa i jakościowa zaopatrzenia w wodę. Zgodność z RDW Osiągnięcia celów środowiskowych (wymaga to jednak szczegółowej analizy potrzeb wodnych oraz dokonaniu pełnej oceny OŚ Ochrony obszarów Natura 2000 szczegółowej oceny Działanie zgodne z RDW (wymaga to jednak szczegółowej analizy potrzeb wodnych oraz dokonaniu pełnej oceny OŚ Wymaga indywidualnej szczegółowej oceny Wymaga indywidualnej szczegółowej oceny 102 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 9. PRZEDSTAWIENIE ROZWIĄZAŃ MAJĄCYCH NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZENIE LUB KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO W przypadku działań technicznych, wszędzie tam gdzie proponowane rozwiązania obejmują budowę, modernizację czy też przebudowę zbiorników wodnych, ujęć wód, systemów melioracji, renaturyzację rzek i innych cieków, konieczne będzie dokonanie indywidualnych ocen w przypadku planowania tego rodzaju działań. Wtedy będzie miała zastosowanie procedura przygotowania inwestycji tak - stanowią przepisy obowiązującego w Polsce prawa. 10. OKREŚLENIE CZY USTALENIA PLANU PRZYCZYNIĄ SIĘ DO ZMNIEJSZENIA LUB ZWIĘKSZENIA POZIOMU OCHRONY WÓD Przyjęty w planie zestaw działań oraz ich priorytetyzacja, od prośrodowiskowych po techniczne i formalno-prawne, pozwala na stwierdzenie że ustalenia planu potencjalnie powinny przyczynić się do zwiększenia poziomu ochrony wód. Skala poprawy zależna natomiast będzie od realizacji zadań przez właściwe podmioty, działające na podstawie innych przepisów, realizujące wyznaczone w odpowiednich dokumentach zadania. 11. OCENA MOŻLIWOŚCI TRANSGRANICZNEGO ODDZIAŁYWANIA W WYNIKU REALIZACJI USTALEŃ PLANU Przedstawiony Projekt planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły w obszarze działania RZGW Kraków nie będzie generował negatywnego transgranicznego oddziaływania na środowisko. Dlatego też nie ma potrzeby przeprowadzenia transgranicznej oceny oddziaływania na środowisko. Przedstawiony katalog działań w Planie przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły nie stwarza ram realizacji przedsięwzięć mogących oddziaływać transgranicznie. 12. OCENA CZY CELE ŚRODOWISKOWE USTALONE W OPINIOWANYM DOKUMENCIE SĄ ZGODNE Z CELAMI USTALONYMI W AKTACH WYŻSZEGO RZĘDU Gospodarka wodna, w tym problem suszy, jest bardzo słabo umocowana w planistycznych dokumentach o znaczeniu nie tylko krajowym, ale i regionalnym. Do roku 2009 dokumentem nadrzędnym podejmującym temat gospodarowania „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. zasobami wodnymi w Polsce była zatwierdzona przez Radę Ministrów we wrześniu 2005 roku Strategia Gospodarki Wodnej. Dokument ten stanowił pierwszą całościową próbę podejścia do planowania gospodarowania wodami, podejmując temat ochrony przed powodzią i suszą. Jednak sam problem suszy potraktowany był bardzo pobieżnie. Dokument ten nakładał obowiązek ochrony i zapobiegania przed skutkami suszy na jednostki administracji rządowej i samorządowej. Podkreślał, że nie istnieje system zabezpieczeń przed suszą meteorologiczną, a łagodzenie jej skutków możliwe jest poprzez retencję naturalną, melioracje nawadniające oraz agrotechnikę ograniczającą parowanie wody. Strategia Gospodarki Wodnej nie była zgodna z prawem UE i uchwałą Sejmu RP z dnia 22 maja 2009 r. w sprawie przyjęcia dokumentu „Polityka ekologiczna Państwa w latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016”. Stwierdzono więc, że Strategia wymaga nowelizacji. Do dnia dzisiejszego tejże nowelizacji, mimo licznych prób, nie dokonano. Opracowano natomiast kilka wersji dokumentu pt. „Projekt Polityki wodnej państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016)”. Inne dokumenty planistyczne i programowe dotykają zagadnień gospodarowania wodami i ochrony zasobów wodnych, wskazują także na potrzebę planowania w gospodarce wodnej. Samym problemem suszy zajmują się jednak bardzo rzadko i bardzo pobieżnie. Poniżej w tabeli nr 23 zebrano najważniejsze opracowania krajowe i regionalne zawierające elementy gospodarowania wodami i zajmujące się problemem suszy. Tabela 23. Istotne dokumenty krajowe i regionalne podejmujące problem gospodarowania wodami, w tym suszy. Tytuł dokumentu Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 Polityka ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 Powiązanie z gospodarką wodną w tym w szczególności w odniesieniu do suszy oraz celów środowiskowych Zawiera ogólne kierunki rozwoju poszczególnych struktur i elementów przestrzennych, uwzględniające uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, priorytety oraz sektorowe założenia rozwojowe, w tym stwierdzenie, że stan ilościowy i jakościowy zasobów wodnych jest jednym z podstawowych problemów strategicznych Polski, warunkującym jej rozwój cywilizacyjny. Określa zasady postępowania wobec środowiska oraz określa priorytety jego ochrony zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. W pojęciach tych mieści się także ochrona wód i ekosystemów wodnych i od nich zależnych. 104 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Tytuł dokumentu Powiązanie z gospodarką wodną w tym w szczególności w odniesieniu do suszy oraz celów środowiskowych Krajowa Strategia Ochrony i Zrównoważonego Użytkowania Różnorodności Biologicznej oraz Program Działań na lata 2007-2013. W odniesieniu do gospodarki wodnej dokument zakłada wzmocnienie działań na rzecz osiągnięcia i utrzymania dobrego stanu wód, a także ekosystemów wodnych i od wód zależnych, w tym utrzymania wszędzie tam gdzie jest to możliwe, naturalnego lub zbliżonego do naturalnego charakteru rzek i ich dolin, odtworzenie ciągłości ekologicznej rzek itp. Strategia Ochrony Obszarów Wodno-Błotnych w Polsce Dokument zawiera wytyczne planistyczne dla ochrony obszarów wodno-błotnych jako jednych z największych źródeł wód słodkich dla przyrody ożywionej, będących ekosystemami zagrożonymi. Sektorowe programy operacyjne Działania przewidziane do realizacji w ramach programów to m.in retencjonowanie wody i zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, zwiększenie ilości zasobów dyspozycyjnych niezbędnych dla ludności i gospodarki kraju oraz stopnia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego i przeciwdziałania skutkom suszy wraz ze zwiększeniem naturalnej retencji dolin rzecznych z zachowaniem dobrego stanu ekologicznego Regionalne Programy Operacyjne Regionalne Programy Operacyjne zawierają priorytety mające na celu zwiększenie poziomu życia i atrakcyjności terenu z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju. Najczęściej wymieniane są działania mające na celu poprawę stanu środowiska naturalnego oraz bezpieczeństwa ekologicznego i przeciwpowodziowego, racjonalne kształtowanie i zachowanie zasobów naturalnych dla polepszenia warunków życia mieszkańców i stanowienia korzystnych warunków dla rozwoju gospodarki, przy uwzględnieniu zasad zrównoważonego rozwoju, działania z zakresu racjonalnego gospodarowania wodą. Projekt Polityki wodnej państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016) (dokument pozostał w fazie projektu, nie uzyskał statusu dokumentu oficjalnego) Polityka wodna państwa do roku 2030 określa podstawowe kierunki i zasady działania umożliwiające realizację idei trwałego i zrównoważonego rozwoju w gospodarowaniu zasobami wodnymi w Polsce. Celem nadrzędnym Polityki wodnej państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016) jest zapewnienie powszechnego dostępu ludności do czystej i zdrowej wody oraz ograniczenie zagrożeń wywoływanych przez powodzie i susze. Strategia rozwoju dla poszczególnych województw Strategie mają na celu stworzenie jak najlepszych warunków rozwoju gospodarki i wzrostu zamożności mieszkańców, poprawę warunków życia człowieka w środowisku, zagwarantowanie zrównoważonego ekologicznie rozwoju gospodarczego, w tym także w odniesieniu do gospodarki wodnej. Programy Ochrony Środowiska poszczególnych województw Programy ochrony środowiska województw zawierają opisy uwarunkowań zewnętrznych wynikających z polityki ekologicznej państwa i przepisów dotyczących ochrony środowiska, a zawartych w strategiach i programach. Zawierają przy tym opis stanu istniejącego, cele środowiskowe i kierunki działań również 105 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Powiązanie z gospodarką wodną w tym w szczególności w Tytuł dokumentu odniesieniu do suszy oraz celów środowiskowych w odniesieniu do kształtowania zasobów wodnych i ochrony przed powodzią i skutkami suszy. Programy gospodarki wodnej dla poszczególnych województw (różne tytuły opracowań) Dokumenty opracowane w celu zrównoważonego gospodarowania zasobami wodnymi. Często zawierają opis stanu użytkowania zasobów wodnych województwa oraz zidentyfikowanie i zhierarchizowanie problemów ograniczających użytkowanie zasobów wodnych. Program małej retencji dla poszczególnych województw Programy zawierają projekty dotyczące modernizacji istniejącej infrastruktury lub budowy nowych obiektów, w celu zapewnienia właściwego poziomu bezpieczeństwa budowli hydrotechnicznych i bezpieczeństwa powodziowego. Traktują m.in. o zwiększeniu możliwości retencyjnych ekosystemów oraz przeciwdziałaniu suszy. Tworzone w celu racjonalnego gospodarowania zasobami wodnymi na poziomie województw, powiatów, gmin itp. związane z lokalną problematyką w gospodarowaniu wodami, w zależności od potrzeb. Inne dokumenty o charakterze regionalnym/lokalnym Komunikat „Rozwiązanie problemu dotyczącego niedoboru wody i susz w Unii Europejskiej” ukazał się 18 lipca 2007 roku. W komunikacie tym zwrócono uwagę na coraz częstsze występowanie susz ze względu na zmiany klimatu. Jako rozwiązanie tego problemu podano m.in: kontynuowanie wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej, zwłaszcza w zakresie ustanowienia właściwej ceny wody przez państwa członkowskie z jednoczesnym uwzględnieniem programu obowiązkowego pomiaru zużycia wody, podjęcie działań zmierzających do oszczędności wody, co wymaga hierarchizacji priorytetów w zakresie rozwiązań (unikanie dodatkowej infrastruktury wodociągowej) jak i wykorzystania wody (w pierwszej kolejności zaspokojenie potrzeb ludności), wykorzystanie technologii oraz praktyk umożliwiających racjonalne wykorzystanie wody m.in. poprzez opracowanie norm dla urządzeń wykorzystujących wodę, działanie w sposób zintegrowany i oparty na informacjach naukowych, wspieranie tworzenia kultury oszczędzania wody, pogłębienie wiedzy i poprawy systemu gromadzenia danych na temat suszy. Duży nacisk położono na poprawę zarządzania ryzykiem wystąpienia suszy poprzez opracowywanie stosownych planów, utworzenie obserwatorium (monitoringu operacyjnego) oraz systemu wczesnego ostrzegania na wypadek suszy. Komisja zwróciła również uwagę na konieczność optymalizacji wykorzystania środków 106 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Funduszu Solidarności UE i Europejskiego Mechanizmu Ochrony Ludności po to, aby państwa najbardziej dotknięte suszą mogły jak najszybciej otrzymać odpowiednią pomoc. W 2012 roku pojawił się kolejny komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno – Społecznego i Komitetu Regionów „Sprawozdanie z przeglądu europejskiej polityki w dziedzinie niedoboru wody i susz”. W komunikacie tym podjęto próbę oceny wykonania założeń zawartych w komunikacie z 2007r. (Communiction…2007), stwierdzając, że ogólny cel polityki w dziedzinie niedoboru wody i susz nie został jednak osiągnięty i tak: ustalenie właściwej ceny wody – wymogi Ramowej Dyrektywy Wodnej wdrożono w ograniczonym zakresie, ponieważ nie we wszystkich państwach członkowskich wprowadzono zwrot kosztów finansowych za usługi wodne oraz często w kalkulacji nie uwzględniano kosztów związanych ze środowiskiem i zasobami. W sektorze zużywającym najwięcej wody tj. w rolnictwie koszty operacyjne za dostawę wody są zwracane jedynie częściowo w przypadku 10 państw członkowskich natomiast koszty inwestycji są w dalszym ciągu bardzo często dotowane. Dodatkowo do tej pory nie została ustalona cena poboru wody na potrzeby rolnictwa oraz nie istnieje żadna procedura umożliwiająca zwrot kosztów związanych z ochroną środowiska i zasobami w przypadku indywidualnych poborów wody, bardziej efektywny rozdział wody i środków finansowych w obszarze gospodarki wodnej; we wszystkich państwach członkowskich obowiązują procedury w zakresie wydawania zezwoleń na korzystanie z wody. Jedyny wyjątek stanowi Hiszpania, gdzie możliwy jest handel uprawnieniami do korzystania z wody. Nie zapewniono natomiast kompletnego mechanizmu koordynacji przyznawania środków finansowych, ponieważ rzadko wykorzystywana jest w krajach UE analiza efektywności kosztowej oraz analiza kosztów i korzyści przy określaniu priorytetów inwestycyjnych w procesie opracowania planów gospodarowania wodami w dorzeczu, lepsze zarządzanie ryzykiem – poczyniono znaczne postępy w opracowywaniu planów zarządzania ryzykiem wystąpienia suszy. Istnieje jednak konieczność testowania i ulepszania zestawu wskaźników susz do celów obserwacji opadów, wilgotności gleby oraz reakcji roślinności, wprowadzania kolejnych danych z poziomu państwa i dorzecza, testowanie i realizacja średnio i długoterminowych prognoz susz oraz przeprowadzenie dalszych analiz dotyczących zagrożeń i ryzyka wystąpienia suszy, 107 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. rozważenie możliwości dodatkowej infrastruktury wodociągowej – w około 30% analizowanych planów gospodarowania wodami w dorzeczu stwierdzono, że rozwój lub ulepszenie zbiorników i pozostałej infrastruktury wodnej zwiększy dostępność wody a tym samym zmniejszy społeczno–ekonomiczne skutki ograniczonej dostępności wody, luki w obecnej polityce w dziedzinie niedoboru wody i susz – luki koncepcyjne (konieczność wprowadzenia nowo uzgodnionych wskaźników obowiązujących w całej UE we właściwej skali geograficznej i czasowej), luki informacyjne (brak solidnych informacji w planach gospodarowania wodami w dorzeczu, takich jak zapotrzebowanie czy dostępność na wodę, finansowania obecna utrudniają i przyszła właściwą dostępność ocenę wody skuteczności podejmowanych działań), luki w zakresie polityki, zarządzania i realizacji (plany ukierunkowane jedynie na stan i skutki wyrządzane przez suszę oraz na środki mające na celu zwiększenie zaopatrzenia w wodę a nie na walkę z przyczynami występowania niedoboru wody), skuteczne rozwiązywanie kwestii związanych z ilością wody w przyszłości – określenie i wdrażanie przepływów nienaruszalnych oraz celów w zakresie oszczędnego gospodarowania wodą, promowanie zachęt ekonomicznych do oszczędnego gospodarowania wodą, określenie sposobów użytkowania gruntów sprzyjające rozwiązywaniu problemów niedoboru wody, ulepszenie zarządzania ryzykiem wystąpienia suszy w Europie oraz wspieranie odporności na zmianę klimatu. Niezależnie od powyższego w rozdziale 1 szczegółowo opisane zostały podstawowe w tym zakresie dokumenty europejskie (UE), krajowe i regionalne. Polityka w dziedzinie niedoboru wody i susz jest do pewnego stopnia niezależna, a najważniejszą rzeczą jest położenie nacisku na kwestie związane z ilością i jakością wody w ramach wdrożenia Ramowej Dyrektywy Wodnej. 108 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. 13. ŹRÓDŁA INFORMACJI I DOKUMENTY PRAWNE Aktualizacja programu małej retencji dla województwa lubelskiego (Biuro Projektowo-Usługowe Wodnych Melioracji, Wodociągów i Kanalizacji „Melwodprojekt” Sp. z o.o. w Warszawie; Uchwała Nr XXXIX/577/05 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 3 października 2005 r. w sprawie uchwalenia „Aktualizacji programu małej retencji dla województwa lubelskiego”). Aktualizacja programu małej retencji dla województwa śląskiego i Prognoza oddziaływania na środowisko (LEMTECH Konsulting Sp. z o.o., Kraków, luty 2012). Analiza wielokryterialna możliwości realizacji obiektów małej retencji w dorzeczu Wisły Środkowej z uwzględnieniem retencji gruntowej - Program bezpieczeństwa powodziowego w regionie wodnym (Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Katedra Inżynierii Wodnej, Warszawa, wrzesień 2012). Aneks do Programu małej retencji dla województwa śląskiego (Województwo Śląskie, Katowice, maj 2006). Diagnoza Sytuacji Społeczno-Gospodarczej Województwa Podkarpackiego; Aktualizacja Strategii Rozwoju Województwa Obserwatorium Podkarpackiego Terytorialne na Departament lata Strategii 2007-2013; i (Opracowanie: Planowania Regionalne Przestrzennego Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, Rzeszów 2013). Dokument roboczy służb Komisji, Streszczenie oceny skutków, Towarzyszący dokumentowi: Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu EkonomicznoSpołecznego i Komitetu Regionów, Plan ochrony zasobów wodnych Europy, Bruksela, dnia 14.11.2012, SWD(2012) 381 final Główne zadania inwestycyjne gospodarki wodnej w regionie górnej Wisły (Hydroprojekt Kraków Sp. z o.o. na zlecenie Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie; Kraków, wrzesień 2006). Informacje dotyczące opracowań gospodarki wodnej (strona internetowa KZGW, www.kzgwgov.pl). Informacje dotyczące opracowań gospodarki wodnej (strona internetowa RZGW w Krakowie, www.rzgwkrakow.gov.pl). Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady: Rozwiązanie problemu dotyczącego niedoboru wody i susz w Unii Europejskiej (Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela, dnia 18.7.2007, KOM(2007) 414 wersja ostateczna). Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu EkonomicznoSpołecznego i Komitetu Regionów, Plan ochrony zasobów wodnych Europy, Bruksela, dnia 14.11.2012, COM(2012) 673 final MasterPlan dla obszaru dorzecza Wisły (Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej; Uchwała Rady 109 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Ministrów w sprawie przyjęcia przejściowego dokumentu strategicznego – Masterplanu dla obszaru dorzecza Wisły z dnia 26 sierpnia 2014 r.). Ochrona przed suszą w planowaniu gospodarowania wodami. Metodyka postępowania (opracowanie: RS-EKO Pracownia Projektowa i Konsultingowa Kraków 2013, zleceniodawca: Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, Warszawa). Okresowa ocena planu zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego – 2013 (Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Wydział Planowania Strategicznego i Przestrzennego; Uchwała Nr 130/225/IV/2013 Zarządu Województwa Śląskiego z dnia 17 stycznia 2013 r.). Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły, Uchwała Rady Ministrów z dnia 22 lutego 2011 r. (M.P. z dnia 21 czerwca 2011 r. nr 49 poz.549). Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego (Biuro Planowania Przestrzennego, Lublin 2002; przyjęty przez Sejmik Województwa Lubelskiego Uchwała nr XLV/597/02 z dnia 29 lipca 2002 roku). Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego (Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Departament Środowiska i Rozwoju Wsi, Kraków 2003; przyjęty Uchwałą Nr XV/174/03 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 22 grudnia 2003 r.). Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego (Uchwała Sejmiku Województwa Podkarpackiego nr XLVIII /552 /2002 z dnia 30 sierpnia 2002r). Plan zagospodarowania przestrzennego województwa świętokrzyskiego (Zarząd Województwa Świętokrzyskiego; Uchwała nr XXIX/399/02 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego z dnia 26 kwietnia 2002 r.). Plan zagospodarowania przestrzennego województwa świętokrzyskiego (Zarząd Województwa Świętokrzyskiego; Uchwała Nr XLVII/833/14 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego z dnia 22.09.2014 r.). Problematyka susz w Polsce. Leszek Łabędzki. Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, Wielkopolsko-Pomorski Ośrodek Badawczy w Bydgoszczy (Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach, Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie, 2004: t. 4 z. 1 (10) s. 47–66). Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły (Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy, Instytut Rozwoju Miast, Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy; Kraków, kwiecień 2011 r.). Program gospodarki wodnej województwa lubelskiego (opracowanie: Fundacja „Centrum Ekspertyz Wodnych”; Lublin 2005). Program małej retencji dla województwa śląskiego (Województwo Śląskie, Katowice, wrzesień 2005; Uchwała nr II/43/1/2006 z dnia 16 stycznia 2006 r. Sejmik Województwa Śląskiego w sprawie przyjęcia Programu małej retencji dla województwa śląskiego wraz z Prognozą oddziaływania na środowisko). 110 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Program małej retencji dla województwa świętokrzyskiego i Prognoza oddziaływania na środowisko (opracowanie: Integrated Management Services oraz „Inżynieria” Biuro Usług Inżynierskich i Nadzoru Inwestorskiego Anna Jendo, Wrocław, lipiec 2006; zleceniodawca: Świętokrzyski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Kielcach). Program Małej Retencji Województwa Małopolskiego (Hydroprojekt Kraków Sp. z o.o.; Uchwała Nr XXV/344/04 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 25 października 2004 r. w sprawie przyjęcia Programu Małej Retencji Województwa Małopolskiego). Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły (Uchwała Nr 151/2011 Rady Ministrów z dnia 9 sierpnia 2011r.). Program strategiczny obszary wiejskie (projekt, Departament Rolnictwa i Geodezji Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego; Załącznik nr 1 do uchwały nr 1316/13 Zarządu Województwa Małopolskiego z dnia 25 października 2013 r.). Uchwała Sejmiku Nr LVI/894/14 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 27 października 2014 w sprawie zmiany Uchwały Nr XXXVI/443/05 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 29 sierpnia 2005 roku w sprawie „Programu Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2007-2014” Raport o stanie zmian w zagospodarowaniu przestrzennym obszaru województwa lubelskiego (Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie, lipiec 2006). Rozporządzenie Nr 4/2014 Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie z dnia 16 stycznia 2014 r. w sprawie warunków korzystania z wód regionu wodnego Górnej Wisły Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wykonania ramowej dyrektywy wodnej (2000/60/WE), Plany gospodarowania wodami w dorzeczu (Tekst mający znaczenie dla EOG), Bruksela, dn. 14.11.2012 COM (2012) 670 final Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady: Drugie sprawozdanie uzupełniające komunikat w sprawie rozwiązania problemu dotyczącego niedoboru wody i susz w Unii Europejskiej (KOM (2007) 414 wersja ostateczna) (Komisja Europejska, Bruksela, dnia 18.5.2010, KOM(2010)228 wersja ostateczna). Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady: Trzecie sprawozdanie uzupełniające komunikat w sprawie rozwiązania problemu dotyczącego niedoboru wody i susz w Unii Europejskiej COM(2007) 414 wersja ostateczna (Komisja Europejska, Bruksela, dnia 21.3.2011, KOM(2011) 133 wersja ostateczna). Sprawozdanie Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego: Sprawozdanie uzupełniające komunikat w sprawie rozwiązania problemu dotyczącego niedoboru wody i susz w Unii Europejskiej COM (2007) 414 wersja ostateczna (Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela, dnia 19.12.2008, KOM(2008) 414 wersja ostateczna). Strategia Rozwoju Województwa - Podkarpackie 2020, Załącznik nr 1 do Uchwały Nr 111 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. XXXVII/697/13 Sejmiku Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie z dnia 26 sierpnia 2013 r. (Samorząd Województwa Podkarpackiego, Rzeszów, sierpień 2013). Strategia rozwoju województwa lubelskiego na lata 2014 – 2020, z perspektywą do 2030 (Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego w Lublinie, Lublin 2014; Uchwała nr XXXIV/559/2013 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 24 czerwca 2013 r. w sprawie przyjęcia „Strategii rozwoju województwa lubelskiego na lata 2014 – 2020, z perspektywą do 2030 roku). Strategia rozwoju województwa małopolskiego 2011-2020 (Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Departament Polityki Regionalnej, Kraków; Uchwała Nr XII/183/11 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 26 września 2011 roku). Strategia rozwoju województwa śląskiego „Śląskie 2020+” (Województwo Śląskie; Uchwała nr Iv/38/2/2013 Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 1 lipca 2013 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020”). Strategia rozwoju województwa świętokrzyskiego do roku 2020 (Zarząd Województwa Świętokrzyskiego; Uchwała nr XXXIII/589/13 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego z dnia 16 lipca 2013 r. w sprawie przyjęcia aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do roku 2020). Subregionalny program rozwoju na lata 2014-2020 (Zarząd Województwa Małopolskiego; uchwała Nr 1077/12 ZWM z dn. 31 sierpnia 2012 r.). Synteza Programów Małej Retencji Wodnej dla województwa podkarpackiego na lata 2000 – 2015. Aktualizacja nr 1 (PROJ – EKOL S.C. Inżynieria Sanitarna i Wodna Kielce; dokument zatwierdzony przez Wojewodę Podkarpackiego; Rzeszów, marzec 2004 r.). Uchwała Nr 239 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie przyjęcia Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (M.P. nr 252 z dnia 27 kwietnia 2012 r.). Uchwała Nr 3 Rady Ministrów z dnia 8 stycznia 2014 r. w sprawie przyjęcia „Strategii Rozwoju Polski Południowej do roku 2020”. Uchwała Nr 58 Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 2014 r. w sprawie przyjęcia Strategii „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r.” Uchwała nr XLVIII/769/14 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 24 lutego 2014 roku w sprawie zmiany uchwały Nr XXXIV/493/09 z dnia 3 lipca 2009 r. w sprawie przystąpienia do sporządzania zmiany Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego. Wskaźniki oceny suszy stosowane w Polsce i na świecie. Tamara Tokarczyk (Infrastruktura I Ekologia Terenów Wiejskich, Nr 7/2008, Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie, Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi s. 167–182). Wzrost zagrożenia suszą hydrologiczną w różnych regionach geograficznych Polski w XX wieku. Urszula Somorowska (Prace i Studia Geograficzne 2009, T. 43, ss. 97–114). 112 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22 „OPRA C OW ANIE P PR OGN OZY ODD ZIA ŁYW ANIA NA Ś ROD OW IK O DLA P LA N ÓW PRZE C IW DZIAŁAN IA SKUT KOM SUS ZY W REGION IE W OD NYM GÓR NE J W ISŁY W OBS ZA RZE D ZIA ŁA N IA R ZGW W KRAKOW IE”. Zmiana planu zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego. Uwarunkowania zewnętrzne. Synteza (Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie; Lublin, grudzień 2009). Zagrożenia okresowe występujące w Polsce – Aktualizacja. RCB Rządowe Centrum Bezpieczeństwa. Wydział analiz 2013 r. Rozporządzenie Nr 4/2014 Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie z dnia 16 stycznia 2014 r w sprawie korzystania z wód regionu Górnej Wisły. Analiza zjawiska suszy na obszarze regionu wodnego Górnej Wisły. RS-EKO Pracownia Projektowa i Konsultingowa Kraków. 2015 r. Projekt Planu przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym Górnej Wisły. RS-EKO Pracownia Projektowa i Konsultingowa Kraków. 2015 r. 113 | S t r o n a Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie 31-109 Kraków ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22
