Przyczyny uzależnień wśród dzieci

1
Przyczyny powstawania uzależnień u dzieci i młodzieży.
Młodzi ludzie nie cenią sobie zdrowia. Uważają, że jest ono dane
na zawsze albo na bardzo długo. Choroby, ich zdaniem wiążą się z
podeszłym
wiekiem.
Brak
wiedzy
i
wyobraźni
uniemożliwiają
przewidywanie przyszłości dalszej niż kilka tygodni. Dlatego chęć
osiągnięcia doraźnej korzyści ( np. z użycia narkotyku przed klasówka) jest
silniejsza niż lęk przed odległym skutkiem odurzania się.
Istnieją różne koncepcje powstawania uzależnień. Wskazuje się na
uwarunkowania środowiskowe, psychiczne, biologiczne.
Uwarunkowania narkomanii wśród dzieci i młodzieży
Środowiskowe uwarunkowania narkomanii wiążą się najczęściej
z naśladowaniem modeli zachowania się w różnych grupach nieformalnych
w szkole lub poza nią. Mogą to być grupy koleżeńskie, przestępcze, grupy,
w których jednym ze składników czynności rytualnych jest używanie
narkotyków. Ich uczestnicy zachęcają, a nieraz nawet wywierają presję lub
zmuszają członków grupy do narkotyzowania się. Chęć upodobnienia się
do grupy, pozyskania jej życzliwości i akceptacji stymuluje naśladowanie
czynności wykonywanych przez członków grupy, a zwłaszcza jej liderów.
Narkomania może stać się w określonych środowiskach młodzieżowych
specyficzną modą, obowiązującym w nich „szpanem”. Podobnie jak
istnieje moda na określony ubiór, fryzurę, sposób bycia, może również
wytworzyć się moda na narkotyzowanie się.
Jeśli członek takiej grupy pragnie być przez nią akceptowany i nie chce
uchodzić za „staroświeckiego”, „niemodnego” lub tchórzliwego, musi
podporządkować się obowiązującym w niej zwyczajom.
Analizując
funkcję
środowiska
społecznego
w
rozwoju
narkomanii młodzieży, należy uwzględnić rolę, jaką spełnia rodzina. W
2
sporadycznych przypadkach rodzice – narkomanii dostarczają dzieciom
modeli zachowań do naśladowania. Najczęściej jednak przyczynami
rozwoju narkomanii bywają: alkoholizm rodziców, rozbite rodziny,
występujące w niej konflikty, trudności materialne itp. Ale nie tylko.
Panująca w rodzinie atmosfera napięcia emocjonalnego, zdenerwowania,
wzajemnej niechęci lub wrogości, przygnębienia
i pesymizmu może
sprawiać, że wychowująca się w niej młodzież unika pobytu w domu lub z
niego ucieka. Może to sprzyjać nawiązaniu kontaktów z grupami
narkomanów. Przykra atmosfera panująca w domu rodzinnym jest wtedy
kompensowana przez przyjemne doznania dostarczane przez narkotyk oraz
kontakty koleżeńskie nawiązywane w grupie narkomanów.
Czynnikiem
środowiskowym
sprzyjającym
rozwojowi
narkomanii jest brak rodzicielskiej kontroli zachowania się ich dzieci, a
zwłaszcza sposób spędzania przez nie wolnego czasu oraz nawiązywanych
kontaktów koleżeńskich. Kontrola taka jest niezbędna, powinna jednak być
dokonywana
w
sposób
taktowny
i
dyskretny.
Zbyt
natarczywe
dopytywanie dzieci może dawać efekty przeciwne do zamierzonych,
przyjmując np. formę ucieczki z domu, okłamywania rodziców lub
negatywnego ustosunkowania się do ich wszelkich zaleceń i rad
Stymulatorem
narkotyzowania
się
może
być
motywacja
pozytywna i negatywna. Motywacja pozytywna przejawia się w pragnieniu
doznania
wywoływanych
przez
narkotyk
euforycznych
stanów
emocjonalnych, przeżycia radości, beztroski, szczęścia. Omawiając
motywację początkujących narkomanów zaznacza się na przykład, że
„narkotyki są dla nich jeszcze ucieczką w barwny raj, w pociągającą
subkulturę, odejściem od nudnego domu i frustrującej szkoły. Branie
traktują jako pasjonującą zabawę spożywania zakazanego owocu, nie
widzą w tym żadnego zagrożenia, a jedynie przyjemności”.
Wywoływane przez narkotyki stany euforii mogą łączyć się z
obniżeniem lub podwyższeniem pobudliwości ośrodkowego układu
3
nerwowego. Obniżenie pobudliwości wywołuje błogostan określany
mianem „słodkiego rozleniwienia”, beztroski, zobojętnienia na przykrości,
zapomnienia
o
doznawanych
dolegliwościach
i
przeżywanych
niepowodzeniach. Wzmożenie pobudliwości przejawia się natomiast w
poczuciu świeżości, aktywności, lekkości i siły oraz zwiększeniu
sprawności fizycznej i umysłowej.
Motywem narkomanii bywa pragnienie doznania atrakcyjnych
przygód oraz urozmaicenia monotonii życia codziennego. Dla młodych
narkomania to nie tylko przeżycia pod działaniem narkotyku ale ucieczka,
konspiracja, układy jak na zachodnich filmach. Młodzież garnie się więc
do takich środowisk, uważając przyjęcie za nobilitację. Degeneracja i
upadek przychodzi dopiero potem, gdy trzeba zwiększyć dawkę.
Ciekawość stanowi motywacje do użycia narkotyku dla osób,
które go nie próbowały. Z biegiem czasu następuje uzależnienie polegające
na wewnętrznym przymusie stałego używania narkotyku w celu uniknięcia
doznań abstynencyjnych.
Narkotyzowanie
się
bywa
również
stymulowane
przez
motywację negatywną. Jest wtedy związane z chęcią uniknięcia poczucia
osamotnienia, ucieczką przed bólem, stanem depresji, przed rozpaczą na
przykład wywołaną utratą bliskiej osoby. Również związane z przykrymi
stanami emocjonalnymi powstającymi na podłożu nie związanych
problemów życiowych, przeżywanych konfliktów osobistych. Narkotyk
ograniczając
świadomość
umożliwia
oderwania
się
od
realiów,
zapomnienie o przeżywanych troskach, zmartwieniach i niepowodzeniach.
Motywacja negatywna może też być związana z doznawaniem lęku.
Narkotyzowanie się jest formą ucieczki przed lękiem związanym z brakiem
wiary we własne siły oraz możliwości zrealizowania swych zamierzeń,
przed lękiem związanym z kontaktami z innymi ludźmi, lękiem
dotyczącym ukończenia szkoły, zdobycia zawodu a potem pracy.
4
Narkomania bywa symbolem protestu przeciw społeczeństwu,
przeciw dominującym w nim postawom konsumpcyjnym, przeciw
komercjalizacji życia, przeciw obłudzie i zakłamaniu moralności.
Zagrożenie uzależnieniem jest związane z określoną, sprzyjającą
mu strukturą osobowości. Rozwojowi narkomanii sprzyja negatywny obraz
siebie związany z zaniżoną samooceną oraz niski poziom samoakceptacji.
Jednostki przejawiające zwiększoną wrażliwość emocjonalną, skłonność do
przeżywania stanów lękowych, mała odporność na doznawane stresy,
łatwo zniechęcają się trudnościami napotkanymi w działaniu, są
pesymistycznie nastawione do życia. Może to sprzyjać rozwojowi
narkomanii jako formy ucieczki od przykrych emocji. „Narkoman jest w
gruncie rzeczy bezbronnym człowiekiem, pełnym sprzeczności i lęków,
pozbawionym naturalnej odporności na stres codziennej egzystencji,
pogardzanym przez bliskich i społeczeństwo, zagubionym i bezwolnym.
Narkotyk jest dla niego jedyną, znaną mu i dostępną formą obrony przed
bólem istnienia, paradoksalnym schronem, w którym przyjdzie mu kiedyś
zginąć”.
Teoria potrzeb zakłada, że podstawowym składnikiem ludzkiej
osobowości są potrzeby. Ich zaspokojenie jest warunkiem dobrego
samopoczucia oraz przystosowania społecznego. Brak możliwości
zaspokojenia potrzeb, czyli ich blokada jest powodem frustracji i
związanych z nią przykrych przeżyć. Blokada potrzeb powoduje
uruchomienie mechanizmów obronnych. Ich funkcją jest ochrona przed
lękiem powstałym w wyniku niezaspokojenia potrzeb. Narkomania bywa
następstwem niezaspokojenia różnych potrzeb. Może to być potrzeba
afiliacji określana też mianem potrzeby miłości lub potrzeby kontaktów
uczuciowych; potrzeby bezpieczeństwa. Jej blokada powoduje powstanie
poczucia zagrożenia oraz towarzyszących mu stanów lękowych. Może to
być potrzeba przynależności grupowej nie zaspokojona u osób samotnych,
pozbawionych kontaktów z grupą, jej wsparcia i pomocy. Również
5
potrzeba uznania społecznego wówczas, gdy ktoś jest lekceważony,
poniżany, wyśmiewany przez otoczenie. Brak zaspokojenia tych potrzeb
może uruchomić mechanizm obronny ucieczki w świat marzeń. Emocje,
halucynacje oraz iluzje przeżywane pod wpływem działania narkotyku
stanowią zastępczą formę zaspokojenia potrzeb. Blokada określonych
potrzeb bywa następstwem niekorzystnych warunków bytowych w
rodzinie, przykrych wydarzeń losowych, niepowodzeń w nauce lub pracy
zawodowej. Jednak osoba wykazująca dużą odporność na frustracje może
funkcjonować
sprawnie
mimo
doznawanych
niepowodzeń.
Mała
odporność sprawia, że nawet niewielkie przykrości lub rozczarowania
wywołują depresję, rezygnację z dotychczasowego działania, „pociechę”
zaś stanowi środek odurzający.
Uwarunkowania inicjacji alkoholowej u dzieci i młodzieży
W okresie szkolnym, szczególnie u progu dorastania młodzi ludzie
podejmują wiele różnorodnych, niekiedy zupełnie nowych dla nich
zachowań, są podatni na różne „nowinki” – często szkodliwe dla ich
zdrowia. Na przykład zaczynają eksperymentować z alkoholem. Te
pierwsze doświadczenia z piciem alkoholu wzbudzają niepokój nie tylko
dlatego, że są szkodliwe lub niebezpieczne dla zdrowia i prawidłowego
rozwoju, ale przede wszystkim dlatego, że przy wielokrotnym ich
powtarzaniu mogą prowadzić do przyzwyczajenia, a nawet do nałogu.
Ważne jest więc systematyczne
pogłębianie i aktualizowanie wiedzy
pozwalającej odpowiedzieć na pytania, dlaczego młodzież sięga po
alkohol, jakie okoliczności życiowe temu sprzyjają. Liczne badania
prowadzone w szkołach dowiodły, że doświadczenia z piciem alkoholu
posiada większość nastolatków. Najczęściej podawany wiek pierwszego
picia alkoholu ma miejsce pomiędzy 10 a 14 rokiem życia i dotyczy nie
mniej niż połowy badanych. Inicjacja w zakresie spożywania alkoholu
6
wśród nastolatków narasta wraz z wiekiem. Z powszechnością inicjacji
alkoholowej wśród młodzieży wyraźnie wiążą się jej przekonania co do
rozpowszechniania tego zjawiska, a szczególnie co do rozmiarów
regularnego picia alkoholu przez rówieśników. Tak więc uczniowie nie
tylko sami sięgają po alkohol, ale są przekonani, że robią to także ich
rówieśnicy. Takie przekonania są bowiem wygodnym usprawiedliwieniem
czy też motywem picia alkoholu,
ponieważ szczególnie w tym okresie życia nikt nie chce być „inny” lub
„gorszy” (mniej doświadczony, niż bliższe grono kolegów i koleżanek).
Zdecydowana
większość
nastolatków
traktuje
picie
jako
eksperymentowanie z alkoholem i prawdopodobnie nie widzi w tym
żadnego zagrożenia. Różnorodne okoliczności życiowe, przekonania,
sytuacje mogą sprzyjać, motywować
i ułatwić młodym sięganie po
alkohol.
Intensywność picia alkoholu wśród młodzieży i dzieci wiąże się też
z takimi aspektami spoza sytuacji szkolnych jak: dostępność alkoholu,
motywy i okoliczności picia, wiedza na temat alkoholu. Młodzież żywi
przekonanie o łatwości zorganizowania sobie alkoholu, ale także nie
napotyka trudności przy jego zakupie. Okoliczności picia jak i motywy są
bardzo podobne do obyczajów używania alkoholu w środowisku osób
dorosłych. Zachowania i przekonania związane z piciem są przekazywane
młodym przez dorosłą część społeczeństwa. Młodzi miłośnicy piwa często
nie uświadamiają sobie, że piwo to też alkohol.
Ważnym czynnikiem sprzyjającym alkoholizmowi jest zbyt
tolerancyjna postawa społeczna wobec tego zjawiska.
Sięganie po alkohol przez dzieci i młodzież oraz jego nadużywanie jest
związane nie tylko z ich lekkomyślnością. Błędna postawa wobec alkoholu
ma głębokie powiązania z całym kontekstem osobistym i społecznym, w
którym żyje człowiek. Nieumiejętność dojrzałego radzenia sobie z
trudnościami, a także właściwe wzorce oraz presja społeczna sprawiają, że
7
młodzi ludzie nadużywają alkoholu i lekceważą związane z tym
zagrożenia. Znajdują się oni na drodze uzależnienia zwanego chorobą
alkoholową.
Przyczyną alkoholizmu może być niedostosowanie społeczne i zaburzenie
osobowości. Zaburzenie w rozwoju osobowości może dotyczyć cech
charakteru, braku systemu wartości określonych celów w życiu, może być
związane z procesami motywacyjnymi i decyzyjnymi, brakiem silnej woli i
umiejętności mówienia „nie” tam, gdzie alkohol jest zbyt łatwo dostępny i
nadużywany. Niedojrzała osobowość z niekontrolowaną emocjonalnością
może łatwo sprzyjać sięganiu po alkohol w każdej sytuacji stresu,
konfliktów, napięć emocjonalnych. Alkoholizm łatwo rozwija się u osób
chwiejnych emocjonalnie, z obniżoną kontrolą i samokontrolą oraz
tendencją do stosowania mechanizmów obronnych, reakcji pozornych,
niedojrzałych.
Pijące alkohol nastolatki łatwiej popadają w alkoholizm niż dorośli.
W zasadzie uzależnienie następuje tym łatwiej, im młodszy jest pijący.
Wiadomo również, że u nastolatków do uzależnienia dochodzi znacznie
szybciej. Dorosły osiąga późne stadia uzależnienia w okresie pięciu do
dziesięciu lat nastolatek może osiągnąć ten sam stan w czasie od sześciu
miesięcy do trzech lat. Kuracja nastolatka jest z wielu powodów znacznie
trudniejsza niż leczenie dorosłego wśród wielu innych problemów jest to, że
nastolatek nie ma doświadczeń dojrzałego życia, które stanowiłyby dla
niego oparcie w procesie wychodzenia z nałogu. Nastoletnie dzieci, których
coraz więcej zaczyna pić alkohol wciąż jeszcze rosną. Rozwijają się ich
ciała, mózg i organy wewnętrzne. Alkohol pity przez dzieci skutecznie
torpeduje proces dojrzewania. Jeśli nawet dziecko nie popadnie w
alkoholizm, nie będzie rozwijać się normalnie. Wkraczając w wiek
młodzieńczy, zwiększa spożycie alkoholu do niebezpiecznego poziomu, a
ponadto używa innych narkotyków, często się od nich uzależniając. Typowe
są zachowania dewiacyjne czy wprost kryminalne, a funkcjonowanie w
8
środowisku szkolnym i domowym pozostawia wiele do życzenia. Jeśli
przeżyje wiek dojrzewania - a wielu się to nie udaje - nie będzie prowadzić
normalnego, dorosłego życia; zostanie drobnym przestępcą, człowiekiem
niezdolnym do przyjęcia odpowiedzialności za swoje zachowania. Często
korzysta z pomocy społecznej, przebywa na zamkniętych oddziałach szpitali
i w więzieniach. Mieszka na ulicy jako jedno ze stale rosnącej rzeszy
bezdomnych lub żyje całkowicie na koszt rodziców. Mówiąc oględnie,
regularne spożywanie alkoholu przez dzieci nie przynosi "zachęcających"
rezultatów.
Wczesne używanie alkoholu często prowadzi do ukształtowania nawyku
regularnego spożycia. Nastolatki raczej nie wykazują skłonności do
umiaru. We wczesnym okresie eksperymentowania często pija po to, by się
upić, przestając dopiero wówczas, gdy już dalej pić nie są w stanie. Nie
rozumieją, że wypicie kilku puszek piwa ma dokładnie taki sam skutek jak
spożycie kilku kieliszków wódki.