Spis tre ci
advertisement
ś Spis tre ci Wst p 7 ę 1. Szanse Niemiec na zwyci stwo 11 ę 2. Front zachodni: 1940 rok 19 3. Kl ska Francji 27 ę 4. Pierwszy powa ny bł d Hitlera 45 Ŝ ą 5. Fatalny zwrot na wschód 54 6. Atak na niewła ciw wysp 68 ś ą ę 7. Niedoceniony prezent od Rommla 77 8. Barbarossa 86 9. Dwie sroki za ogon 96 10. Kl ska pod Moskw 104 ę ą 11. Tam i z powrotem po pustyni 113 12. adnych zmian w strategii 128 ś 13. Droga do El Alamein 132 14. Stalingrad 145 15. Manstein ratuje armi 155 ę 16. Uderzenie aliantów z zachodu 163 17. Kasserine i koniec walk w Afryce 177 18. Inwazja na Sycyli 190 ę 19. Kl ska „Cytadeli” 199 ę 20. Atak na Włochy 208 21. Normandia 225 22. Wyzwolenie Francji 244 23. Bitwa w Ardenach 264 24. Ostatnie dni 277 Przypisy 288 Wybrana bibliografia 310 Indeks 315 Wst p ę O koło 400 roku p.n.e. wielki chi ski strateg ń Sun Tzu wykaligrafował p ę dzelkiem ideogramy składaj ce si na najgł bsze stwierdzenie dotycz ce wojny, jakie kiedykolwiek sformułowano: „Aby unikn tego, co silne, trzeba uderza w to, co słabe”. Adolf Hitler nigdy nie słyszał o Sun Tzu. Jednak przez pierwsze siedem lat swych dyktatorskich rz dów w Niemczech, od 1933 do 1940 roku, unikał silniejszych od siebie, uderzał w słabe punkty i osi gał tak oszałamiaj ce sukcesy, które mogły zaowocowa całkowitym zwyci stwem. Jednak po 1940 roku Hitler zrezygnował z kursu, który mógłby go doprowadzi do ostatecznego triumfu. Przeprowadził frontalny atak na pot ny Zwi zek Radziecki, pozwolił Wielkiej Brytanii i Stanom Zjednoczonym zyska na czasie, dzi ki czemu kraje te stworzyły ogromn pot g wojskow , której nie mógł powstrzyma od uderzenia w słabe punkty Trzeciej Rzeszy. Wojna mi dzy aliantami i Niemcami była starciem na skal niespotykan dot d w historii. O jego wyniku przes dziły za fatalne bł dy popełnione przez Hitlera w roku 1940 i pó niej. W 1945 roku Niemcy le ały w gruzach, a Adolf Hitler nie ył. Hitler uwa any jest za jedno z najpot niejszych wciele zła, jakie widział wiat. Był te jednak zr cznym politykiem. Umiej tno prowadzenia gry politycznej wyniosła go na szczyty władzy i pozwoliła ukry podło w cieniu korzy ci gospodarczych, terytorialnych i militarnych, jakie pod jego rz dami osi gn ły Niemcy. Hitler wszak e nie d ył do celów racjonalnych. Powodowały nim motywy szale ca. Wierzył, e zdoła wznie naród niemiecki na wy yny „rasy panów”, zakazuj c mał e stw i stosunków płciowych z nie-Aryjczykami. Negował w ten sposób oczywisty fakt, e plemiona europejskie mieszały si ze sob przez co najmniej 1000 lat i nie mo na było mówi o rasie czystych Aryjczyków czy te jakiejkolwiek innej. Chciał zdoby Lebensraum – przestrze yciow – dla Niemców na terenach Rosji i Ukrainy, morduj c lub głodz c miliony Słowian z tych krajów. Zamierzał unicestwi pewne kategorie ludzi – ydów, Cyganów, upo ledzonych umysłowo i fizycznie, a przy okazji te ka dego, kto sprzeciwiał si jego woli. Hitler potrafił trafnie dostrzec i wykorzysta słabo ci swoich przeciwników. Dzi ki tej umiej tno ci odniósł wiele imponuj cych zwyci stw, pocz wszy od obj cia urz du kanclerza w styczniu 1933 roku, a sko czywszy na zwyci stwie nad Francj w lecie 1940 roku, które wpoiło mu przekonanie, i jest geniuszem militarnym. Nie pojmował, e wygrana nie wypływa z jego osobistej wizji, lecz jest zasług dwóch generałów – Ericha von Mansteina i Heinza Guderiana. Uznaj c, e Wielka Brytania nie b dzie ju stanowi wi kszego zagro enia, Hitler skoncentrował si na eksterminacji ydów oraz innych pogardzanych ras, a jego priorytetem stało si unicestwienie Zwi zku Radzieckiego. Od tej chwili te dwa cele – wojna z Rosj Radzieck i doprowadzenie do „ostatecznego rozwi zania ą ą ę ę ą ć ć ą ą ą ć ę ć ę ć Ŝ ą ę ą ć ę ę ą ę ę ą ą ą ź ś ę Ŝ Ŝ Ŝ ę ę ę ć ą ą ś ś Ŝ ń ć Ŝ ś ę Ŝ ń ś ć Ŝ ś ą Ŝ ć Ŝ ą Ŝ ń Ŝ ę ą Ŝ Ŝ ć ć ą ń Ŝ ą ą ć ś ś Ŝ Ŝ ę ć ą ń ę ś ę ą ę ę ę ś ę ą Ŝ Ŝ ą Ŝ ą ę Ŝ ć ę ś Ŝ ę ę ą ą ą ą kwestii ydowskiej” – pochłon ły wi ksz cz uwagi Hitlera i znaczn wi kszo rodków, jakimi dysponowała Rzesza Niemiecka. Ten sposób my lenia doprowadził go prosto do kl ski, chocia nie musiało do niej doj . Do połowy 1940 roku strategia Hitlera była niemal bezbł dna. Zdołał doprowadzi do izolacji kolejnych pa stw europejskich, które nast pnie zagarn ł; pozyskał sobie Zwi zek Radziecki jako sojusznika, zniszczył pot g militarn Francji, wygnał Anglików z kontynentu; na drodze do stworzenia imperium obejmuj cego wi kszo Europy, Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu pozostały ju tylko przeszkody słabe i chwiejne. Imperium takie nie tylko byłoby nie do pokonania, ale umo liwiłoby z czasem podbój całego wiata. Do tego jednak nie doszło. Paranoja Hitlera wzi ła gór nad politycznym wyczuciem. Porzucił skuteczn po redni strategi atakowania słabych punktów, której trzymał si a do lata 1940 roku, i podj ł prób zdobycia Lebensraum bezpo rednio – sił . Nie umiał dostrzec, e te same cele mógł osi gn znacznie łatwiej i w sposób zupełnie pewny, nie działaj c bezpo rednio – nie uderzaj c w to, co silne, lecz w to, co słabe. Nawet po napa ci na Zwi zek Radziecki w czerwcu 1941 roku, mógł jeszcze liczy na cz ciowe zwyci stwo, gdyby tylko nie popełnił dwóch zgubnych bł dów – upierania si przy ofensywnych rozwi zaniach problemów militarnych, gdy nie dysponował odpowiedni sił , i prób utrzymania całego podbitego terytorium, gdy wycofanie si mogło oszcz dzi jego siły. Ta nierozwaga doprowadziła do katastrofalnych w skutkach ofensyw – wystarczy wymieni Stalingrad, Tunezj , Kursk i bitw o Ardeny – oraz wydania stanowczego zakazu wycofywania si , co doprowadził do rozbicia licznych oddziałów armii Hitlera. Droga do zwyci stwa nie wiodła poprzez frontalny atak na Zwi zek Radziecki, lecz po rednio, przez Afryk Północn . Był to szlak tak oczywisty, e zdawali sobie z niego spraw wszyscy przywódcy brytyjscy i wielu dowódców niemieckich, wł czaj c w to Alfreda Jodla, głównodowodz cego sił zbrojnych, Ericha Raedera, dowódc niemieckiej floty wojennej, i Erwina Rommla, który miał zdoby sław w Afryce Północnej jako Lis Pustyni. Po unicestwieniu francuskiej pot gi militarnej w 1940 roku Brytyjczykom pozostała tylko jedna dywizja pancerna do obrony Egiptu i Kanału Sueskiego. Niemcy miały takich dywizji 20, lecz adn z nich si nie posłu yły. Gdyby pa stwa Osi – Niemcy i sprzymierzone z nimi Włochy – u yły cho by czterech z tych dywizji, by opanowa Kanał Sueski, brytyjska Royal Navy musiałaby wycofa si z Morza ródziemnego, które stałoby si wewn trznym akwenem podległym Osi. Francuska Afryka Północna – Maroko, Algieria i Tunezja – znalazłaby si pod okupacj , a siły niemieckie mogłyby wówczas opanowa Dakar w Senegalu na zachodnim wybrze u Afryki, sk d łodzie podwodne i lotnictwo mogły zdominowa główne szlaki morskie południowego Atlantyku. Nie mog c liczy na pomoc z zewn trz, Jugosławia i Grecja zostałyby zmuszone do podj cia rokowa . Poniewa Hitler zyskał poparcie W gier, Rumunii i Bułgarii, Niemcy przej łyby kontrol nad cał południowo-wschodni Europ bez konieczno ci oddania cho by jednego strzału przez niemieckiego ołnierza. Opanowanie Kanału Sueskiego otworzyłoby niemieckim kolumnom pancernym drog do Palestyny, Transjordanii, Półwyspu Arabskiego, Syrii, Iraku oraz Iranu. W ten sposób Niemcy zdobyłyby niewyczerpane zapasy tak im potrzebnego surowca – ropy naftowej. Nie mniej istotne od ropy naftowej było prowadzenie wojny w nowoczesny sposób; najwi ksz korzy ci , jak mo na było odnie z okupacji krajów arabskich oraz Iranu, byłoby odizolowanie Turcji, zagro enie brytyjskiej hegemonii w Indiach i mo liwo ustawienia niemieckich czołgów oraz dział w takiej odległo ci, e ich ogie mógł zagrozi radzieckim polom naftowym na Kaukazie oraz wzdłu wybrze y Morza Kaspijskiego. Turcja musiałaby zosta sojusznikiem Niemiec lub przynajmniej zagwarantowa swobod przemieszczania si niemieckich sił zbrojnych po swoim obszarze. Wielka Brytania zostałaby zmuszona do skupienia wszystkich sił na obronie Indii, a Zwi zek Radziecki zgodziłby si niemal na wszystko, by tylko utrzyma pokój z Niemcami – gdyby znalazł si w tak niebezpiecznym Ŝ ę ę ą ę ś ć ą ś ę ę ę ś ć ś Ŝ ś ę ę ę ć ć ą ń ą ą ą ę ś ć Ŝ Ŝ ś ę ą ą ś ą ę ę ę ę ś ą ą ś Ŝ Ŝ ą ś ą ć ę ę ą ę ć ę ś ę ą ę ą ą ą ć ć ę ę ę ę ę ą ą ś Ŝ ę ą ą ą ę ć ę ę Ŝ ę Ŝ ń ą Ŝ ć Ś ć ć ę ę ę ę ą ć Ŝ ą ć ą ć ń ą ę Ŝ ę ą ą ę ą ś ę ć Ŝ ę ę ś ą ą Ŝ ś Ŝ Ŝ ś Ŝ ń ś ć ć Ŝ Ŝ ć ć ę ę ą ę ą ć ć ę poło eniu. Niemcy nie musiałyby rzuca swoich U-Bootów przeciw angielskim okr tom, ani lotnictwa przeciw angielskim miastom, poniewa brytyjski udział w wojnie coraz bardziej traciłby na znaczeniu. Wielka Brytania nigdy nie zdołałaby sama zmobilizowa sił wojskowych wystarczaj cych do dokonania samodzielnej inwazji na kontynencie. Gdyby nie pot ga Zwi zku Radzieckiego, Stany Zjednoczone nie byłyby w stanie przerzuci wystarczaj cych sił przez Atlantyk nawet w ci gu kilku lat – a tym samym ich siły desantowe nie zdołałby wedrze si do Europy, a nast pnie stawi czoła nienaruszonej niemieckiej machinie wojennej. Stanom Zjednoczonym coraz bardziej zagra ała Japonia, wi c niemal z pewno ci nie rzuciłyby wyzwania Niemcom. W ten sposób Niemcy stałyby si pot g praktycznie nie do pokonania i mogłyby w pełni rozwija rodki i zasoby, które we wła ciwym czasie pozwoliłyby im równa si ze Stanami Zjednoczonymi. By mo e Wielka Brytania nie podpisałaby traktatu pokojowego, ale de facto i tak nast piłoby zawieszenie broni. Stany Zjednoczone skoncentrowałyby si na obronie półkuli zachodniej i Pacyfiku. Nawet gdyby podj ły decyzj o budowie bomby atomowej, nie wiadomo, czy zdecydowałyby si jej u y przeciwko Niemcom. Ta ksi ka opowiada o okazjach, jakie Hitler mógł wykorzysta , aby wygra II wojn wiatow . Poniósł kl sk , poniewa nie dostrzegł po redniej drogi do zwyci stwa i uparł si , by dokona frontalnego ataku na Zwi zek Radziecki. Ŝ ć ę Ŝ ć ę ą ć ą ć ą ą ę ę ć Ŝ ę ę ś ę ś ą ą ć ś ć ę ć Ŝ ą ę ę ę ą ę Ŝ ć ę ę ą Ŝ ś ę Ŝ ć ć ę ę ć ś ą 1. Szanse Niemiec na zwyci stwo ę W czesnym rankiem 10 maja 1940 roku na wschodnich granicach Belgii i Luksemburga skoncentrowano najwi ksze w historii wojen siły pancerne. W ci gu czterech dni 1800 czołgów zgrupowanych w siedem dywizji pancernych przebiło si przez główn francusk lini obrony nad Moz . Siedem dni pó niej czołgi dotarły do oddalonego o 256 kilometrów kanału La Manche, odcinaj c od reszty sił alianckich najpot niejsze i najmobilniejsze jednostki francuskie oraz angielskie znajduj ce si wówczas w Belgii. Te oddziały, które nie poddały si , zostały zmuszone do ewakuacji drog morsk z Dunkierki. Miesi c pó niej Francja skapitulowała, Anglicy tymczasem schronili si na swych wyspach, dysponuj c niewielk ilo ci broni oraz oddzieleni 33-kilometrow barier kanału La Manche chroni c ich przed niemieckim podbojem. Niemcy odnie li najbardziej widowiskowe, najszybsze i najbardziej druzgoc ce zwyci stwo XX wieku. Podporz dkowały sobie Europ od Przyl dka Północnego w Norwegii po Morze ródziemne i od Polski po Atlantyk. Ostateczne zwyci stwo znalazło si w zasi gu r ki Adolfa Hitlera. Jednak wła nie w chwili najwi kszego triumfu, gdy do przezwyci enia pozostały ju tylko niewielkie przeszkody i mo na było utworzy w zasadzie niezwyci one imperium obejmuj ce Europ , Afryk Północn i Bliski Wschód – Hitler zmienił zdanie i podj ł działania, które w ci gu zaledwie pi ciu lat doprowadziły do zniszczenia „tysi cletniej Rzeszy”. Wielu oficerów z najwy szego dowódctwa niemieckiej armii dostrzegało otwieraj ce si mo liwo ci i namawiało Hitlera, by z nich skorzystał. Hitler brał to pod uwag , w ko cu jednak post pił inaczej. Po zwyci stwie nad Francj skupił uwag na pokonaniu Zwi zku Radzieckiego i wyeliminowaniu ydów oraz innych znienawidzonych przez siebie ras i narodów. Hitler podj ł t decyzj w wyniku niezwykle pokr tnego i nielogicznego procesu my lowego. Skoro Wielka Brytania nie chciała podpisa traktatu pokojowego, a inwazja na Wyspy Brytyjskie była niezwykle ryzykowna, zwa ywszy pot g Royal Navy i słabo floty niemieckiej, Hitler doszedł do wniosku, e jedynym sposobem na pokonanie Wielkiej Brytanii b dzie zniszczenie Zwi zku Radzieckiego. Wydawało mu si , e Anglicy mog ju liczy na pomoc tylko ze strony Rosji jako swego „kontynentalnego sztyletu”, kiedy za Niemcy uporaj si ze Zwi zkiem Radzieckim, Anglia nie b dzie miała innego wyj cia i b dzie musiała zło y bro . Było to oczywi cie rozumowanie całkowicie bł dne. Brytyjczycy liczyli na pomoc ze strony Stanów Zjednoczonych, nie Rosji. Po upadku Francji angielski premier Winston Churchill powiedział do swojego syna: „Wci gn w to Stany Zjednoczone”1. Ameryka ski prezydent Franklin D. Roosevelt robił wszystko, co było w jego mocy, eby dopomóc Anglikom. Znajdował si jednak w delikatnej sytuacji. Wi kszo ameryka skich wyborców panicznie obawiała si wpl tania w kolejn europejsk wojn , pragn c odizolowa kraj oddzielony od reszty wiata dwoma oceanami. Tylko niewielu Amerykanów zdawało ę ą ę ą ą ę ą ą ę Ŝ ę ą ą ź ę ą ą ź ę ą ą ś ą ą ą ą ą ś ą ę ą ę Ś ą ę ś ę ę Ŝ ę ć ę ą ę Ŝ ę Ŝ Ŝ ą ą ę ę ą ę ą Ŝ ą ę ę ą ą ę ę ę ń Ŝ ś ą ą ę ś ę ś ć Ŝ ę ę ś ć Ŝ ę ę Ŝ ą Ŝ ś ś ą ę Ŝ ć ę ą ę ę ń Ŝ ę ń ę ć ę ń ś ą ą ć ś ą ę ą ą ę ś ą ć sobie spraw z tego, jak potworne niebezpiecze stwo niesie ze sob Adolf Hitler, oraz z faktu, i nazistowskich Niemiec nie da si pokona bez udziału Stanów Zjednoczonych. By mo e Hitler, konstruuj c wyduman teori o bliskich zwi zkach Wielkiej Brytanii i Rosji, po prostu naginał fakty do swoich zachcianek, tworz c uzasadnienie tego, co i tak chciał zrobi . Nienawidził komunizmu i bał si rozwoju pot nego, uprzemysłowionego pa stwa, które pod rz dami Józefa Stalina szybko rosło w sił . Pragn ł te opanowa znaczn cz Rosji oraz Ukrainy, a w dodatku Zwi zek Radziecki wydawał si osi galny – za Wielka Brytania nie. W gruncie rzeczy Hitler wcale nie chciał unicestwi Wielkiej Brytanii, co odegrało istotn rol w podj ciu przez niego decyzji o parciu na wschód. Podziwiał brytyjskie imperium i pragn ł doj z nim do porozumienia. Postawił jednak warunki nie do przyj cia: Anglicy zachowaj swój stan posiadania w zamian za pozostawienie Niemcom wolnej r ki na kontynencie. Tymczasem Brytyjczycy pod adnym warunkiem nie mogli zgodzi si na taki układ, poniewa Anglia nie zdołałaby przetrwa jako niezale ne pa stwo, gdyby Niemcy sprawowali kontrol nad cał Europ 2. Hitler nie słuchał swoich oponentów. Jego do wiadczeni doradcy wiedzieli, e wojna na zachodzie wygrana jest tylko w połowie, i niewielu z nich uwa ało, by mo na było j doko czy na równinach Rosji. Zwi zek Radziecki był krajem tak rozległym, e wojna musiała toczy si na niezmierzonych przestrzeniach, co stawiało przed niemieck machin wojenn zadania, którym ta nie była w stanie sprosta . Wojna z Rosj w niczym nie przypominałaby wojny na zachodzie, gdzie odległo ci były niewielkie, ludno skoncentrowana w o rodkach miejskich, cele bliskie, a Atlantyk stanowił granic , poza któr nie mo na było si cofn . Id c za rad generała Ericha von Mansteina, Hitler zmienił Schwerpunkt uderzenia na Zachodzie, czyli zdecydował si skoncentrowa najwi ksze siły nie w północnej Belgii, a w Ardenach, podczas gdy wielu niemieckich generałów doradzało co wr cz odwrotnego. Ta decyzja zaowocowała najwi kszym zwyci stwem, jakie Niemcy odniosły w swej historii. Skoro wi c do wiadczeni dowódcy mylili si , a on (i Manstein) miał racj , Hitler wyci gn ł z tego wniosek, e mo e i powinien polega na swej „intuicji”. Ta sama intuicja powiedziała mu, e nale y w mniejszym stopniu skupi si na wojnie przeciwko Wielkiej Brytanii, a w zamian doprowadzi do urzeczywistnienia dwóch obsesji, jakie opanowały go ju we wczesnych latach 20. – zniszczenia Zwi zku Radzieckiego i europejskich ydów. Wiara Hitlera w Lebensraum oparta była na jego własnej teorii, i naród niemiecki potrzebuje wi cej ziemi, by móc wytwarza wi cej ywno ci. Ju du o wcze niej klasyczna ekonomia udowodniła, e pa stwa uprzemysłowione mog po prostu kupowa niezb dne zbo e i ywno , wi c nie potrzebuj dodatkowych areałów ziemi uprawnej. Hitler nie zwracał na to uwagi. Co wi cej, koncepcja zdobycia nowych ziem przypadła do gustu obywatelom Niemiec. Ich ojcowie i dziadkowie d yli do ekspansji w rodkowej i wschodniej Europie na pocz tku wieku; była to jedna z przyczyn wybuchu przegranej przez Niemcy I wojny wiatowej. W Mein Kampf Hitler napisał, e w latach 1914–1918 Niemcy nie były wiatowym mocarstwem, poniewa nie mogły wy ywi swych obywateli i mocarstwem takim nie stan si dopóty, dopóki nie stan si pod tym wzgl dem samowystarczalne. D enia Hitlera do unicestwienia ydów i innych ras nie były oparte na adnych logicznych podstawach, a jedynie na nienawistnych uprzedzeniach. Uznał ydów za winnych wszystkim problemom, z jakimi borykały si Niemcy. S dził nawet, e to za ich spraw powstał Zwi zek Radziecki, w my l fałszywego przekonania, jakoby rewolucja pa dziernikowa została przeprowadzona przez ydów i przy ich wsparciu. Polityczne wyczucie Hitlera powstrzymało go jednak przed osobistym anga owaniem si w ten i morderczy pogrom, powierzył wi c jego przeprowadzenie swym podwładnym, szczególnie Heinrichowi Himmlerowi i Reinhardowi Heydrichowi z Schutzstaffeln, czyli SS3. W akcie ludobójstwa Hitler oraz gorliwi wykonawcy jego polece wymordowali 6 000 000 ydów, około 1 000 000 Polaków i Cyganów, tysi ce upo ledzonych umysłowo lub fizycznie, i politycznych oponentów oraz 7 700 000 obywateli radzieckich. W liczbach tych nie uwzgl dniono 9 100 000 milionów ołnierzy alianckich poległych w boju (w tym 7 500 000 miliona ołnierzy Armi Czerwonej), a tak e 5 ę ń ę ć Ŝ ą Ŝ ć ą ą ę ą ą ę ę ę ą ę ć Ŝ ń Ŝ ć ą ą ę ś ą ć ą ś ć ą ę ą ę ś ę ć ą ę ć Ŝ ę Ŝ ń ę ć ą ś Ŝ Ŝ Ŝ ą ą ń Ŝ ą ć Ŝ ą ć ą ć ę ą ą ś ą ś ć ś Ŝ ą ę ą ę ć ą ę ć ę ś ę ę ę ę ę ą ą Ŝ Ŝ ś ę Ŝ ć Ŝ ć ę ć Ŝ ą ś Ŝ ć ę ń Ŝ ś Ŝ Ŝ ą ę ś ć Ŝ ę Ŝ Ŝ ś ć ę ą ę ą ś Ŝ ą ś Ŝ ś Ŝ ę ą ą Ŝ ę ć ą ę Ŝ ś Ŝ ś ę ą Ŝ ą ą ś ź ś Ŝ ę ę ń ą ś ś ę Ŝ Ŝ Ŝ 000 000 je ców radzieckich, którzy zgin li w obozach lub zostali w nich zamordowani4. Oprócz całej potworno ci tej zbrodni, zabijanie cywilów i je ców wojennych pozbawiło Niemcy siły roboczej oraz umysłowego potencjału ludzi, którzy mogli by cennymi pracownikami, a przy tym wymagało ogromnych nakładów na transport, rodki i personel – tak bardzo potrzebne dla wsparcia wysiłku wojennego. Nietrudno stwierdzi , e Hitler był obł kany. Z cał pewno ci był szale cem. Dowód na to stanowi skupienie si na tych dwóch potwornych i zarazem irracjonalnych celach. Hitler był jednak zarazem osob obdarzon wybitn inteligencj i doskonałym wyczuciem politycznym, o czym wiadczy pasmo sukcesów odnoszonych a do połowy 1940 roku. Wielu współpracowników Hitlera ywiło przekonanie, i zdołaj sprawi , e zdrowa cz umysłu wodza we mie gór nad obł dem, co pozwoli doprowadzi Niemcy do zwyci skiego zako czenia wojny. Wydarzenia rozgrywaj ce si w kwaterze głównej od połowy 1940 roku s wła nie histori takich prób. Niektórzy z oficerów obdarzeni zdolno ci bardziej dalekowzrocznego postrzegania sytuacji starali si wpłyn na Hitlera; tymczasem schlebiaj cy mu zausznicy utwierdzali wodza w przekonaniu o własnej nieomylno ci. Czasem Hitler słuchał jednych, czasem drugich, a czasem nikogo poza sob samym. ń ę ś ń ć ś ć Ŝ ą ą ś ą ń ę ą ą ą ą ś Ŝ Ŝ ź ę Ŝ ę ą ć Ŝ ś ć ń ą ć ę ę ę ś ą ą ć ś ą ą ę ą ś ą A do lata 1940 roku Hitler odniósł wiele bezprecedensowych zwyci stw. Wi kszo z nich osi gn ł dzi ki umiej tno ci prowadzenia gry politycznej i bez zastosowania siły. W ci gu sze ciu lat, pocz wszy od obj cia stanowiska kanclerza 30 stycznia 1933 roku, Hitler doprowadził do tego, e ju po dwóch miesi cach został wybrany na dyktatora Niemiec oraz podporz dkował cały aparat pa stwowy partii nazistowskiej, której był przywódc . W pa dzierniku 1933 roku wycofał Niemcy z Ligi Narodów; w 1934 roku rozpocz ł zakrojon na ogromn skal potajemn odbudow niemieckiej pot gi militarnej; w 1935 roku zarz dził pobór do wojska, gwałc c tym samym traktat wersalski; w 1936 roku wprowadził wojska do Nadrenii, niemieckiego regionu przygranicznego zdemilitaryzowanego na mocy traktatu, który zreszt wypowiedział w roku 1937; 10 marca 1938 zaj ł niepodległ Austri i przył czył j do Niemiec; podczas konferencji w Monachium (29–30 wrze nia 1938) zmusił przywódców Wielkiej Brytanii i Francji do zaakceptowania aneksji cz ci Czechosłowacji, a nast pnie 15 marca 1939 roku zaj ł pozostał cz tego pa stwa – Czechy i Morawy. Wła nie ten ostatni akt zdrady udowodnił Neville’owi Chamberlainowi i Eduardowi Daladierowi, premierom Anglii i Francji, e prowadzona przez nich polityka appeasementu, czyli „uspokajania” czy te „ugłaskania” Hitlera, była całkowicie chybiona, a niemiecki przywódca był notorycznym kłamc . W Monachium Hitler zaklinał si , e jego terytorialne d enia w Europie ko cz si wraz z aneksj Sudetów, cz ci Czechosłowacji zamieszkanej przez niemieckoj zyczn mniejszo , oraz e zagwarantuje niepodległo pozostałej cz ci pa stwa. Teraz Wielka Brytania i Francja zagwarantowały niepodległo Polski, kolejnej ofiary na li cie Hitlera. Był to beznadziejny, pusty gest, poniewa aden z tych krajów nie był w stanie pomóc Polsce. Los kraju został przypiecz towany 23 sierpnia 1939 roku, kiedy Zwi zek Radziecki podpisał z Niemcami pakt o nieagresji – bynajmniej nie oparty na wierze w pokojowe zamiary Hitlera, lecz podyktowany desperacj . Wielka Brytania i Francja, w obawie przed komunizmem, odmówiły wcze niej współpracy ze Zwi zkiem Radzieckim w celu powstrzymania Hitlera w pierwszych latach jego władzy, kiedy jeszcze dokonanie tego byłoby wzgl dnie łatwe. Zabezpieczywszy si tajnymi klauzulami paktu Ribbentrop-Mołotow, w których zapisano zasady podziału Europy Wschodniej na niemieckie i radzieckie strefy wpływów, 1 wrze nia 1939 roku Hitler rzucił swoje wojska przeciwko Polsce. Polska i tak nie miała szans, poniewa była w du ym stopniu otoczona terytoriami niemieckimi lub okupowanymi przez Niemcy. Polska armia znalazła si w okr eniu ju pierwszego dnia. Co wi cej, niemiecki generał Heinz Guderian stworzył specjaln pancern sił uderzeniow ; niemieckie czołgi przerywały polskie linie obrony z łatwo ci i niewyobra aln pr dko ci : po raz pierwszy zastosowano doktryn Blitzkriegu, czyli „wojny błyskawicznej”. Polska została pokonana w ci gu czterech tygodni, a jej terytorium podzielone mi dzy Niemcy na zachodzie i Zwi zek Radziecki Ŝ ę ę ę ę ś ć ą ą ś ą ś ą Ŝ ę Ŝ ą ą ń ą ą ę ę ź ą ą ę ą ą ą ą ą ę ą ą ą ś ę ę ą ą ę ś ć ś ń ś Ŝ Ŝ ą ę ę Ŝ ą Ŝ ń ś ę ś ć ę ś ą ą ę ś ą ć Ŝ ń ś Ŝ ć ś Ŝ ę ą ą ś ą ę ę ś Ŝ Ŝ ę Ŝ ę ą ą ś ą ę Ŝ ą Ŝ ą ę ą ą ą ę ę ś ą na wschodzie. Trzeciego wrze nia 1939 roku Wielka Brytania i Francja wypowiedziały Niemcom wojn . Brytyjczycy podj li pewne działania na morzu, blokuj c niemieckie porty i atakuj c niemieckie niszczyciele, nie spieszyli si jednak z wysłaniem wojsk na kontynent. Tymczasem Francja nie zrobiła dosłownie nic. Jesie i zim przełomu 1939 i 1940 roku nazwano w Anglii i Stanach Zjednoczonych „lipn wojn ”, we Francji drôle de guerre („dziwn wojn ”), a w Niemczech Sitzkrieg („siedz c wojn ”). Tymczasem Zwi zek Radziecki wykorzystał zawarty z Niemcami pakt, by za da od Finlandii znacznych cesji terytorialnych; obszary te miały stanowi stref buforow dla Leningradu. Finowie odmówili i radzieckie wojska 30 listopada 1939 roku dokonały inwazji. Podczas tak zwanej wojny zimowej Finlandia broniła si bohatersko, ale pot ga radziecka była zbyt wielka. Jedenastego lutego 1940 roku Rosjanie przełamali główn lini fi skiego oporu i 12 marca Finlandia skapitulowała, odst puj c Zwi zkowi Radzieckiemu dane ziemie. Alianci – Wielka Brytania i Francja – dostrzegli szans osłabienia niemieckiej gospodarki wojennej poprzez przerwanie dostaw rudy elaza z północnej Szwecji transportowanej zim przez norweski port Narwik; w tym celu podj li akcj zaminowywania wód terytorialnych Norwegii. Ruda elaza miała rzeczywi cie kluczowe znaczenie dla niemieckiego wysiłku wojennego, a nie mo na jej było transportowa zim przez Bałtyk z powodu zamarzania Zatoki Botnickiej. Hitler pragn ł te zdoby gł bokie norweskie fiordy, które miały stanowi bazy dla niemieckich okr tów, lotnictwa i okr tów podwodnych, punkt wypadowy do ataków na angielskie konwoje zaopatrzeniowe. Obie strony zacz ły w 1940 roku opracowywa plany okupacji Norwegii. Hitler uderzył pierwszy, błyskawicznie zajmuj c Norwegi i wkraczaj c 9 kwietnia 1940 roku do głównych portów. Alianci przeciwstawili si im i odnie li kilka sukcesów, zwłaszcza na morzu. Jednak działania niemieckie były bardziej systematyczne i skuteczne, wi c siły alianckie wkrótce wycofały si , tym bardziej e rozpocz ły si działania wojenne o decyduj cym znaczeniu na terenie Belgii, Holandii i Luksemburga, a nast pnie Francji, gdzie Hitler 10 maja 1940 roku rozpocz ł kampani . ś ę ę ą ą ę ń ą ę ą ą ą ą ą Ŝ ć ę Ŝ ą ą ć ą ę ą ą ę ą ę ń ę ą ą ę Ŝ ę ą ę Ŝ ś Ŝ ć ą ą ę ć Ŝ ć ę ę ę ć ą ę ę ą ś ę Ŝ ę ę ę ą ę ą ę Z przebiegu kampanii wrze niowej w Polsce alianci mogli zorientowa si , e Niemcy posługuj si dwoma elementami ze swego arsenału w nowy sposób. Nie zwrócili jednak na to dostatecznej uwagi, tote atak niemiecki na siły alianckie na Zachodzie był ogromnym zaskoczeniem. Czynnikami tymi było lotnictwo oraz czołgi. Niemieccy generałowie odkryli co , co przywódcom innych armii w ogóle nie przyszło do głowy – a mianowicie, e samoloty i czołgi same w sobie nie s broni , lecz pojazdami5. Pojazdami, które mog przenosi bro i ludzi, by opancerzone i stworzy całkowicie nowy system wojskowy. Armie mog składa si z wojsk przenoszonych samolotami lub zrzucanych z ich pokładów albo z samobie nych sił zło onych z czołgów, zmotoryzowanej artylerii oraz zmotoryzowanej piechoty. Siły lotnicze mog dysponowa samolotami taktycznymi, w rodzaju bombowców nurkuj cych pełni cych t sam funkcj z powietrza co artyleria polowa w czasie bitwy, lub te samolotów strategicznych o dalekim zasi gu, które mog przenosi ci kie ładunki bomb i zrzuca je na terytorium przeciwnika. Heinz Guderian stworzył pancerne rami Rzeszy, zainspirowany rozwa aniami dwóch angielskich ekspertów J.F.C. Fullera i Basila H. Liddella Harta, postuluj cych skupienie broni pancernej w znacznych rozmiarów jednostki; koncepcje te w ich ojczy nie zostały praktycznie zignorowane. Niemieckie dowództwo było pod tym wzgl dem nie mniej zacofane ni angielskie i gwałtownie sprzeciwiało si pomysłom Guderiana. Hitler natomiast entuzjastycznie odnosił si do czołgów, co pozwoliło na stworzenie doktryny wojennej opartej na zebraniu wszystkich pojazdów opancerzonych w dywizje pancerne. Tymczasem armie Francji i Wielkiej Brytanii nadal tworzyły z nich małe oddziały przył czone do dywizji piechoty. Dodatkowo Guderianowi udało si przeforsowa koncepcj , zgodnie z któr dywizje pancerne miały by tworzone nie tylko z czołgów, ale tak e zmotoryzowanej piechoty, artylerii i wojsk in ynieryjnych, zdolnych porusza si z szybko ci nie mniejsz ni czołgi i prowadzi działania ofensywne wsz dzie ś ć ę Ŝ ą ę Ŝ ś Ŝ ć ć ą ń ć ą ą ć ą ę Ŝ Ŝ ą ć ą ą ę ą Ŝ ą ć ę Ŝ ę ę ć ę Ŝ ą ź ę Ŝ ę ę ą ę ć ć ę ą Ŝ ć ę ś ą Ŝ ą Ŝ ć ę tam, gdzie zdołaj dotrze czołgi pod aj ce na czele. Erwin Rommel, który pó niej wsławił si podczas kampanii północnoafryka skiej, sformułował najlepsz definicj wojny błyskawicznej: „Jest to sztuka skoncentrowania siły w jednym punkcie, dokonania wyłomu, rozwini cia ataku na boki w celu zabezpieczenia obu skrzydeł, a nast pnie błyskawicznego przebicia si na tyły przeciwnika, nim ten zd y zareagowa ”6. Było to podej cie rewolucyjne z punktu widzenia wiatowych doktryn wojennych. Wi kszo dowódców uwa ała, e czołgami nale y posługiwa si w taki sam sposób jak podczas I wojny wiatowej – miały stanowi wsparcie dla piechoty podczas pieszego szturmu na pozycje nieprzyjaciela. Dlatego te najlepsze czołgi aliantów, jak na przykład brytyjska Matilda, były ci kozbrojnymi potworami zdolnymi wytrzyma prawie ka dy ogie przeciwnika, ale poruszaj cymi si niewiele pr dzej od piechurów7. Natomiast niemieckie czołgi dysponowały l ejszym opancerzeniem, mogły za to osi gn c pr dko prawie 40 kilometrów na godzin – ich zadaniem było szybkie przekraczanie nieprzyjacielskich linii oporu, a nast pnie wykorzystanie wyłomu i wtargni cie gł boko na tyły wroga. Jest rzecz zdumiewaj c , e alianccy dowódcy (a tak e wi kszo dowódców niemieckich) nie byli w stanie poj rozbrajaj co prostej argumentacji Guderiana. Dowodził on, e je li jedna strona posiada na przykład 2100 czołgów i rozstawia je w równych odległo ciach na linii frontu długo ci 500 kilometrów jako wsparcie dla swych dywizji piechoty, wówczas na ka dym kilometrze znajdowa si b d cztery czołgi i nie b d miały one decyduj cego znaczenia, nie licz c potyczek o lokalnym charakterze. Je li za druga strona b dzie miała tyle samo czołgów, ale skoncentruje je w jednym Schwerpunkt, czyli głównym o rodku ataku, znajdzie si tam tyle czołgów, ile b dzie mo na ich umie ci na drogach i polach danego sektora. Takie skupienie broni pancernej musi prowadzi do dokonania wyłomu. Broni cy si b d mieli zbyt mało czołgów i broni przeciwpancernej, by zniszczy wszystkie atakuj ce pojazdy; pozostałe przekrocz lini obrony, szybko kieruj c si na tyły, a pod aj ce za nimi inne oddziały zmechanizowane pomog w pełni wykorzysta odniesione zwyci stwo. Doprowadzi to do nieuniknionego zachwiania równowagi głównej linii oporu i rozbicia całego frontu. Tymczasem angielskie i francuskie wojska uparcie rozpraszały wi kszo swych czołgów, przydzielaj c je do dywizji piechoty. W obu dowództwach łudzono si , i bitwy b d rozgrywane wzdłu ci głej linii frontu, tote czołgi i działa b dzie mo na przemieszcza w dowolny punkt, by zablokowa ewentualny wyłom dokonany przez kilka nieprzyjacielskich czołgów. Wojskowi nie rozumieli, jak pot ny jest efekt masowego uderzenia czołgów dokonuj cych decyduj cego wyłomu w jednym punkcie. Radykalne rozwi zanie niemieckie w dziedzinie lotnictwa wygl dało do niepozornie. Chodzi o samolot Junkers 87B Stuka, bombowiec nurkuj cy z niechowanym podwoziem, mog cy przenosi 440 kilogramów bomb i osi gaj cy pr dko maksymaln wynosz c zaledwie 380 kilometrów na godzin 8. W 1940 roku był to ju samolot przestarzały, ale stuka (skrót od Sturzkampfflugzeug, „bojowy samolot nurkuj cy”) stworzony został do przeprowadzania precyzyjnych ataków na pozycje nieprzyjaciela – czołgi i wojska. Poniewa niemiecka Luftwaffe szybko uzyskała dominacj w powietrzu dzi ki u yciu doskonałego my liwca typu Messerschmitt 109, sztukasy miały niebo nad polem bitwy do swojej dyspozycji. Samoloty te działały jak artyleria prowadz ca ogie z powietrza i były bardzo skuteczne. Oddziaływały te psychologicznie, zastraszaj c alianckich ołnierzy swoj celno ci , a tak e dlatego, e na goleniach podwozia montowano syreny aerodynamiczne, które wydawały podczas lotu nurkuj cego przenikliwy d wi k. Lotnictwio aliantów nie dostrzegało potrzeby wyposa enia si w taki samolot, skupiaj c si głównie na bombardowaniu dywanowym, co miało mniejsze znaczenie na polu bitwy9. Gdy niemieckie czołgi dokonywały wyłomu w linii nieprzyjaciela, mogły posługiwa si własn artyleri i sztukasami, rozbijaj c pozycje wroga oraz wspieraj c natarcie zmotoryzowanej piechoty. Była to nowatorska taktyka, a alianci nie dysponowali niczym, co mo na by jej przeciwstawi . ą ć ą Ŝ ą ź ą ę ń ę ę ę ę ą ś Ŝ ć ś Ŝ Ŝ Ŝ ć ę ę ś ć ś ć Ŝ ę ć Ŝ ń Ŝ ą ę ę Ŝ ą ą ę ś ć ę ę ę ą ą ą ć ą ę Ŝ Ŝ ę ś ć ą Ŝ ś ś ś Ŝ ę ą ą ć ę ę ą ą ś ś ę ś ę ę Ŝ ś ć ć ą ć ą ę ą ą ę ą ć Ŝ ę Ŝ ę Ŝ ś Ŝ ę ć ą Ŝ ć Ŝ ć ą ą ą ą ś ć ą ą ą ą ę ę ę ę ą ą ę ą ą ę ś ć ą ą ą ć ą ę Ŝ ą Ŝ ę ę Ŝ ś ą Ŝ ą ń Ŝ ą ś ą Ŝ Ŝ ą ź ą ę Ŝ ę ę ć ą ą ą Ŝ ć ę ą
