raport o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2015 roku
advertisement
Inspekcja Ochrony Środowiska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Biblioteka Monitoringu Środowiska Lublin 2016 INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU BIBLIOTEKA MONITORINGU ŚRODOWISKA Lublin 2016 Wydano ze środków: Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie Opracowano przez zespół pracowników: Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie Pod kierunkiem Leszka Żelaznego Lubelskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska Redakcja Alicja Roguska Autorzy: Zuzanna Balcerek, Paweł Bielak-Bielecki, Jolanta Dobrzyńska, Grażyna Gleń, Stanisław Godyński, Teresa Grzywaczewska, Arkadiusz Iwaniuk, Teresa Kowalczuk, Maria Kozak, Renata Lesicka, Joanna Miazga, Krystyna Michna, Bernadeta Nowosielska, Irena Orzeł, Dorota Parcheta, Alicja Roguska, Margaryta Sobocińska, Joanna Śluz, Jadwiga Tkaczyk, Urszula Tychmanowicz, Grzegorz Uliński W opracowaniu wykorzystano materiały: • Wydziału Inspekcji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie • Głównego Urzędu Statystycznego • Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Lublinie • Lubelskiego Urzędu Wojewódzkiego • Urzędu Marszałkowskiego w Lublinie • Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Lublinie • Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie • Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, PIB we Wrocławiu • Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Lublinie • Zarządu Dróg Wojewódzkich w Lublinie • PKP S.A. Zakładu Linii Kolejowych w Lublinie • Urzędu Komunikacji Elektronicznej Zdjęcia na okładce: P. Bielak-Bielecki, A. Iwaniuk, G. Uliński Zdjęcia na przekładkach: P. Bielak-Bielecki, T. Grzywaczewska, R. Lesicka, R. Majek, P. Marczakowski, A. Tomaszewska, Archiwum WIOŚ Raport jest dostępny na stronie internetowej WIOŚ Lublin pod adresem www.wios.lublin.pl ISBN – 978-83-927530-7-0 Przygotowanie do druku: Arkadiusz Zawadzki Druk i oprawa: System-Graf Drukarnia Agencja Reklamowo-Wydawnicza Wiedza o środowisku jest we współczesnym świecie jednym z filarów zarządzania przestrzenią oraz podstawą troski o jakość życia. W województwie lubelskim podobnie jak w całej Polsce stan otaczającego nas środowiska mierzony jest w możliwie szerokim zakresie obejmującym jakość wód i powietrza, hałasu, pól elektromagnetycznych oraz sposób zagospodarowania odpadów. Informacje dotyczące naszego regionu wraz z zasobami pozostałych województw oraz danymi krajowymi są podstawą kształtowania polityki ekologicznej państwa. Materiały zgromadzone w wyniku działalności naszego inspektoratu były podstawą opracowania niniejszej publikacji i mamy nadzieję, że będzie pomocna w ochronie i kształtowaniu środowiska naszych gmin i miast. Lubelski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska Leszek Żelazny z zespołem WIOŚ SPIS TREŚCI Informacje o województwie 7 Powietrze 13 Wody 33 Wody powierzchniowe płynące 40 Wody powierzchniowe stojące 54 Wody podziemne 59 Hałas 71 Odpady 79 Promieniowanie elektromagnetyczne 87 Monitoring przyrody 93 Działalność kontrolna 103 Działalność laboratoryjna 109 Współpraca międzynarodowa 115 Spis map 121 Wykaz skrótów 123 Bibliografia 125 INFORMACJE O WOJEWÓDZTWIE RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Informacje o województwie Województwo lubelskie położone jest we wschodniej części Polski pomiędzy Wisłą a Bugiem. Obejmuje obszar 25 122 km2 i jest trzecim pod względem wielkości województwem w kraju. Graniczy z województwami: podlaskim, mazowieckim, świętokrzyskim i podkarpackim, a od wschodu, na długości 170 km z Białorusią i 296 km z Ukrainą. Granica państwa stanowi jednocześnie granicę Unii Europejskiej. Administracyjnie obejmuje 24 powiaty, w tym 4 grodzkie: lubelski, chełmski, zamojski i bialskopodlaski oraz 213 gmin. Stolicą województwa jest Lublin, który liczy 341 722 mieszkańców. Jest to 10 pod względem wielkości miasto w Polsce i największe po prawej stronie Wisły. Województwo lubelskie zamieszkuje 2 139,7 tys. osób, czyli 5,6% całkowitej liczby mieszkańców w kraju (dane GUS za 2015 r.), co plasuje je na 8 miejscu wśród województw, przy czym liczba ludności z roku na rok maleje zarówno wskutek migracji krajowych i zagranicznych na pobyt stały, jak też ujemnego przyrostu naturalnego. Przeważająca część ludności – 53,82% zamieszkuje miasta, jednak mniej, niż średnia w kraju 60,27%. Województwo zajmuje 12 miejsce pod względem gęstości zaludnienia wynoszącej 85 osób/km2 wobec średniej krajowej 123 osoby/km2. Przez województwo lubelskie przebiega granica fizjograficzna oddzielająca obszar Europy Wschodniej i Europy Zachodniej. Wg podziału J. Kondrackiego pogranicze Europy wschodniej stanowią makroregiony: Polesie Podlaskie, Polesie Wołyńskie, Wyżyna Zachodniowołyńska i Kotlina Pobuża, zaś do Europy Zachodniej należą Nizina Południowopodlaska, Nizina Środkowomazowiecka (Dolina Środkowej Wisły), Wzniesienia Południowomazowieckie (Małopolski Przełom Wisły), Wyżyna Lubelska, Roztocze i Kotlina Sandomierska. Wyodrębnienie tak wielu jednostek fizjograficznych świadczy o dużej różnorodności krajobrazowej, geologicznej, klimatycznej i biologicznej województwa. 8 Brama Krakowska Fot. T. Grzywaczewska Przez przeważającą część roku klimat Lubelszczyzny kształtuje napływające z zachodu wilgotne powietrze polarno-morskie przynoszące opady deszczu lub śniegu. Napływające ze wschodu powietrze polarno-kontynentalne lub z południa powietrze zwrotnikowe przynosi suche i mroźne powietrze zimą oraz gorące i upalne latem. Średnia temperatura w 2014 roku wg danych GUS wynosiła 8,9-9°C, a roczne sumy opadów 509-790 mm. Województwo lubelskie posiada szereg walorów przyrodniczych na skalę europejską, w uznaniu których ustanowiono sieć obszarów NATURA 2000, która obejmuje: 23 obszary specjalnej ochrony ptaków OSO i 100 obszarów o szczególnym znaczeniu dla Wspólnoty Europejskiej. Pod względem ich liczby województwo lubelskie zajmuje pierwsze miejsce w Polsce. Wzdłuż dolin Wisły, Bugu i Wieprza ciągną się korytarze ekologiczne związane z rozprzestrzenianiem określonych roślin i zwierząt. Związane są one głównie z siedliskami wodnymi, lecz rangę międzynarodową mają także pasma leśne Puszczy Solskiej i Lasów Janowskich. Sieć NATURA 2000 zajmuje łącznie powierzchnię 500 565,9 ha, czyli 19,92% powierzchni województwa. Różnymi formami ochrony przyrody objęty jest ogółem obszar 570 283,00 ha, czyli 22,7% województwa (wykres 1), w którym są: 2 parki narodowe (Poleski i Roztoczański) – 18 243,1 ha 86 rezerwatów przyrody – 11 862,9 ha 17 parków krajobrazowych – 233 218,4 ha 17 obszarów chronionego krajobrazu – 299 152,6 ha 7 stanowisk dokumentacyjnych – 11,3 ha 7 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych – 768,8 ha 267 użytków ekologicznych – 7 025,8 ha 1 509 pomników przyrody. • • • • • • • • Mapa 1. Podział administracyjny województwa lubelskiego 9 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU 40,9% 52,5% 2,1% 3,2% 1,2% 0,1% parki narodowe parki krajobrazowe zespoły przyrodniczo-krajobrazowe rezerwaty przyrody obszary chronionego krajobrazu użytki ekologiczne Wykres 1. Udział powierzchniowy różnych form ochrony przyrody w województwie (źródło: GUS) Na środki trwałe służące ochronie przyrody wydatkowano w 2014 r. kwotę 700 345,9 tys. zł, głównie na ochronę wód i gospodarkę wodno-ściekową (wykres 2). Były to głównie środki finansowe przedsiębiorstw (44,1%), następnie jednostek budżetowych (32,6%) oraz gmin (23,3%). 56,3% 7,4% 14,4% 3,3% 18,4% 0,1% gospodarka wodno-ściekowa i ochrona wód ochrona powietrza i klimatu gospodarka odpadami ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazu zmniejszenie hałasu i wibracji pozostałe Wykres 2. Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska w 2014 r. (źródło: GUS) Główną rzeką województwa jest położony centralnie Wieprz, natomiast największe rzeki: Wisła i Bug wyznaczają jego zachodnią i wschodnią granicę. Zasoby wód powierzchniowych nie są duże z uwagi na słabo rozwiniętą sieć rzeczną oraz zmienne wielkości odpływu. Niewielkie możliwości retencjonowania wody sprawiają, że w okresach mokrych dochodzi do podtopień lub powodzi, a przy braku opadów – do suszy. Deficyt wody najbardziej odczuwalny jest w rejonie kanału Wieprz – Krzna, najdłuższego kanału melioracyjnego w Polsce o długości 140 km. Potrzeby wodne regionu zaspokajają dobrej jakości wody podziemne. Na terenie województwa lubelskiego znaj- 10 duje się w całości lub w części 8 Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP), głównie w pokładach kredowych, trzecio- i czwartorzędowych. Zasoby eksploatacyjne na dzień 31 grudnia 214 r. wynosiły 1 238,1 hm3/rok, co klasyfikuje Lubelszczyznę do regionów średnio zasobnych. Czynnikiem niekorzystnym jest mała odporność tych wód na zanieczyszczenia wskutek braku osadów izolujących warstwy wodonośne oraz spękań podłoża pozwalających na przenikanie zanieczyszczeń w głąb ziemi. W rejonie Nałęczowa, Celejowa i Krasnobrodu występują niskozmineralizowane wody lecznicze, ich zasoby eksploatacyjne są szacowane na 26 m3/godz. Województwo lubelskie jest zasobne w surowce mineralne, w tym w strategiczne surowce energetyczne. Zasoby bilansowe węgla kamiennego w Lubelskim Zagłębiu Węglowym szacowane są na 9 565 454 tys. ton, co stanowi 18,41% zasobów węgla w Polsce. W LZW znajduje się 11 złóż na powierzchni około 9 100 km2, z których eksploatowane jest tylko jedno w Bogdance. Wydobycie z tego złoża w 2014 roku kształtowało się na poziomie 7 675 tys. ton, czyli 11,6% ogólnego wydobycia węgla w kraju. Zasoby pozostałych surowców energetycznych są niewielkie i posiadają tylko lokalne znaczenie. Należą do nich: dwa złoża ropy naftowej w Glinniku (pow. lubartowski) i Stężycy (pow. rycki). W rejonie Ciecierzyna i Mełgwi (pow. lubelski i świdnicki) oraz Stężycy (pow. rycki), a także Biszczy, Księżpolu i Tarnogrodu (pow. biłgorajski) znajdują się złoża gazu ziemnego. Od kilku lat prowadzone są prace poszukiwawcze łupków gazonośnych. W województwie lubelskim znajdują się jedne z największych w Polsce pokładów torfu, jednak znaczna część złóż nie może być eksploatowana z uwagi na ich powiązanie z obszarami NATURA 2000. Największe złoża położone są w rejonie Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego i w Oleśnikach. Istotne znaczenie ponadregionalne mają bogate złoża wapieni i margli oraz surowców ilastych: lessów, gliny i iłów. W rejonie Rejowca znajdują się udokumentowane złoża ziemi krzemionkowej (około 43,5% zasobów krajowych), a w rejonie Annopola złoża fosforytów (21,3%). Ciekawostką jest występowanie w rejonie Parczewa największego udokumentowanego złoża bursztynu w Polsce. Zasoby złoża „Górka Lubartowska oceniono na 1 088 ton, co stanowi 97% całkowitych zasobów złóż bursztynu w Polsce. Prawdziwym bogactwem Lubelszczyzny są wysokiej jakości gleby. Najbardziej urodzajne, wykształcone z utworów lessowych czarnoziemy, gleby brunatne, rędziny i gleby płowe, znajdują się w pasie Wyżyny Lubelskiej, Wołyńskiej i Roztocza. W północnej nizinnej części województwa przeważają słabe gleby bielicowe, zaś na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim gleby torfowe i bagienne. Urodzajne gleby sprzyjają ich rolniczemu wykorzystaniu – użytki rolne zajmują 1 757 368 ha, czyli 70% powierzchni województwa (wykres 3), w tym grunty orne obejmują obszar 1 315 290 ha (wykres 4). 40,8% 59,2% 6,8% 23,2% publiczne Wykres 5. Struktura własności lasów w województwie lubelskim. Stan na 1.01.2015 r. (źródło: GUS) 70,0% użytki rolne lasy pozostałe Wykres 3. Struktura użytkowania gruntów w województwie lubelskim. Stan na 1.01.2015 r. (źródło: GUS) 4,3% 4,8% 14,2% 1,9% 74,8% grunty orne sady łąki pastwiska prywatne pozostałe Wykres 4. Struktura użytków rolnych w województwie lubelskim. Stan na 1.01.2015 r. (źródło: GUS) Gleby słabej jakości są wycofywane z produkcji rolniczej, a część jest zalesiana. Lasy zajmują powierzchnię 583 040 ha, tj. 23,2% obszaru województwa. Wskaźnik ten sytuuje województwo na 14 miejscu w kraju. Największe kompleksy leśne znajdują się w pasie południowym: są to Lasy Janowskie, Puszcza Solska i Lasy Roztocza. Pozostałe kompleksy stanowią Lasy Łukowskie, Parczewskie, Kozłowieckie, Włodawsko-Sobiborskie i Strzeleckie. Obszarem o najmniejszym wskaźniku lesistości jest Wyżyna Lubelska i Wołyńska. Skład gatunkowy lasów zależy od zróżnicowania warunków glebowych i klimatycznych, które determinują rodzaj typu siedliskowego. Dominują siedliska nizinne (93%) nad wyżynnymi (7%). W siedliskach nizinnych przeważają lasy iglaste, czyli takie, w których udział gatunków iglastych wynosi co najmniej 80%. Gatunkiem dominującym jest sosna i dąb. W siedliskach wyżynnych, zwłaszcza na Roztoczu, przeważają jodła i buk, zaś na Polesiu – w siedliskach mokrych i żyznych – olsy i grab. Średni wiek lasów Lubelszczyzny wynosi 65 lat. Na Lubelszczyźnie 59,2% powierzchni lasów stanowi własność publiczną, tj. Skarbu Państwa i gmin (w kraju 81,0%), pozostała część znajduje się w rękach prywatnych (wykres 5). Województwo jest jednym z głównych ośrodków produkcji rolnej w kraju. Lubelskie zajmuje II miejsce w kraju pod względem zbioru zbóż i III miejsce w produkcji buraka cukrowego. Uprawia się także ziemniaki, rośliny pastewne, warzywa, chmiel, tytoń i konopie oraz owoce – na Lubelszczyźnie znajduje się 66,7% powierzchni krajowej upraw malin, 37,6% upraw porzeczki, 22,4% upraw agrestu i 14,9% upraw truskawki. Rozwija się także produkcja i przetwórstwo zdrowej, certyfikowanej żywności. Wg danych IJHARS 31.12.2014 zarejestrowanych było 2 037 producentów ekologicznych, a łączna powierzchnia ekologicznych użytków rolnych wynosiła 38 467 ha. Region należy do słabo uprzemysłowionych. W przemyśle, wg GUS, w 2014 r. zatrudnionych było 13,0% ogółu pracujących, trzykrotnie mniej niż w rolnictwie i leśnictwie (38,1%). Dominuje przemysł przetwórczy owocowo- warzywny oraz spożywczy przetwarzający produkty rolne. Do rolniczego charakteru regionu dostosowuje się przemysł maszynowy produkujący traktory, maszyny rolnicze oraz urządzenia dla przemysłu spożywczego. Na bazie wapieni i margli rozwinął się przemysł cementowy w Chełmie i Rejowcu Fabrycznym. Wydobywane iły i piaski stanowią zaplecze surowcowe dla wytwórni betonów i prefabrykatów betonowych oraz zakładów produkujących materiały budowlane. Największymi zakładami przemysłowymi w województwie są: Kopalnia Węgla Kamiennego Bogdanka S.A. oraz Zakłady Azotowe „Puławy” S.A. – lider krajowy w produkcji nawozów sztucznych oraz światowy potentat w produkcji kaprolaktamu i melaminy. Rozpoznawalną marką Lubelszczyzny jest Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego PZL Świdnik S.A. – największy producent śmigłowców w kraju i znaczący eksporter za granicę. W 2013 roku dochody nominalne w sektorze gospodarstw domowych wynosiły 22 543 zł na jednego mieszkańca, co dawało 13 lokatę w kraju. Dochody te stanowiły 86,2% średniej krajowej ( 26 166 zł) i zaledwie 70,1% dochodów lidera, tj. województwa mazowieckiego (31 771 zł). 11 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU 80 000 zł 50 000 zł 70 000 zł 45 000 zł 60 000 zł 40 000 zł 50 000 zł średnia wartość PKB na 1 mieszkańca dla Polski 35 000 zł 40 000 zł 30 000 zł 30 000 zł 25 000 zł 20 000 zł 20 000 zł 10 000 zł 15 000 zł 0 zł 10 000 zł 5 000 zł - zł rok wartość PKB/ 1 mieszkańca województwa lubelskiego wartość PKB / 1 mieszkańca Polski Wykres 6. Wartość PKB na 1 mieszkańca w województwach w 2013 r. (źródło: GUS) Wykres 7. Wartość PKB na 1 mieszkańca w latach 2000-2013 (źródło: GUS) Ludność w wieku produkcyjnym w grudniu 2015 r. wynosiła 1 328 tys. osób. Zarejestrowanych było 107 895 bezrobotnych (6,9% bezrobotnych w kraju), a stopa bezrobocia rejestrowanego w odniesieniu do osób aktywnych zawodowo była wyższa niż średnia krajowa 9,8% i wynosiła 11,7%. Wypracowany w 2013 r. dochód narodowy brutto (PKB) 65 738 mln zł dawał 9 lokatę wśród województw (wykres 6), jednak w przeliczeniu na 1 mieszkańca wynosił 30 427 zł i należał do najniższych w kraju (wykres 7). Przemiany gospodarcze i społeczne w ostatnim dziesięcioleciu XX wieku, głównie upadek przemysłu i brak środków na inwestycje sprawił, że województwo lubelskie, pomimo dużego potencjału rozwojowego, stanęło na uboczu dokonujących się w Polsce przemian. Z uwagi na dobrze zachowane środowisko przyrodnicze, atrakcyjność krajobrazową i przyrodniczą, uznane walory bioklimatyczne i lecznictwo uzdrowiskowe, a także bogate dziedzictwo kulturowe region może czerpać znaczne dochody z turystyki w oparciu o rozwijającą się bazę hotelową. Dużą szansą jest położenie na międzynarodowych korytarzach komunikacyjnych wschód – zachód. Zaplecze rolnicze stanowi wciąż niewykorzystany potencjał dla przetwórstwa rolno-spożywczego. Lubelszczyzna posiada znaczny potencjał energetyczny, na który składają się złoża węgla kamiennego, a także złoża gazu, wód geotermalnych oraz energia solarna na nasłonecznionych pagórach Roztocza. Wciąż niewykorzystany jest potencjał naukowo-badawczy przedsiębiorstw innowacyjnych, parków naukowo-technologicznych i uczelni wyższych – Lublin jest największym ośrodkiem akademickim po prawej stronie Wisły. Dla zachęcenia inwestorów planuje się rozszerzenie już funkcjonujących podstref Specjalnych Stref Ekonomicznych: Mieleckiej SSE, Starachowickiej SSE i Tarnobrzeskiej SSE. Obecnie największym wyzwaniem jest odrobienie długoletnich zaległości rozwojowych i zmniejszenie dystansu infrastrukturalnego w stosunku do innych lepiej rozwiniętych regionów kraju. Dzięki takim działaniom możliwe będzie podniesienie konkurencyjności województwa i poprawa warunków życia jego mieszkańców. Zamek Lubelski 12 Fot. T. Grzywaczewska POWIETRZE RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Powietrze Presje PSM „Kolejarz” Lublin Fot. Archiwum Rady Osiedla „Bronowice III-Maki” Powietrze pozbawione naturalnych granic umożliwia rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń na duże odległości. Wyemitowane zanieczyszczenia w zależności od ich charakteru, wysokości emitora, warunków meteorologicznych i topograficznych mogą przekraczać granice państw i kontynentów. Źródła zanieczyszczeń powietrza podzielić można na naturalne (pożary lasów, wybuchy wulkanów, erozja skał i gleb, burze piaskowe, tereny zielone, z których pochodzą pyłki roślinne) oraz na źródła antropogeniczne związane z działalnością człowieka. W 2014 r. z 95 zakładów szczególnie uciążliwych działających na terenie województwa lubelskiego, według danych GUS, wyemitowano do powietrza 4 973,192 tys. Mg zanieczyszczeń, z czego 1,922 tys. Mg stanowiły pyły, a 4 971,2 tys. Mg gazy (z uwzględnieniem CO2). Emisja pyłów zmniejszyła się o 6,8%, natomiast emisja gazów zwiększyła się o 4,9% w porównaniu z rokiem 2013. Wielkość emisji pyłów stanowiła 4,1%, a gazów 2,4% emisji krajowej, co usytuowało województwo lubelskie na 11 miejscu w kraju pod względem wielkości zanieczyszczeń pyłowych i 12 miejscu pod względem zanieczyszczeń gazowych (z uwzględnieniem CO2) (wykresy 1, 2). Na terenie województwa w 2014 r. funkcjonowało 95 zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza. Stanowiły one około 5,3% zakładów w Polsce, 78,9% z nich posiadało urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych, a tylko 8,4% do redukcji zanieczyszczeń gazowych (źródło GUS). Największy udział w emisji zanieczyszczeń gazowych do powietrza ma dwutlenek węgla. W 2015 r. nastąpił niewielki wzrost (około 0,7%) wyemitowanego dwutlenku węgla w porównaniu z 2014 rokiem. W odniesieniu do 2014 r. ilość wyemitowanych zanieczyszczeń gazowych w roku 2015 (wykres 4) zmniejszyła się: – dwutlenku siarki o 38,6%, – tlenków azotu o 14,9% – tlenku węgla o 3,3% Emisja zanieczyszczeń pyłowych, pochodząca z procesów spalania paliw, stanowiła 46,0% całkowitej emisji pyłów w 2015 r. Wielkość wyemitowanych zanieczyszczeń pyłowych zwiększyła się o około 2,7% w stosunku do roku 2014, przy czym emisja z procesów spalania uległa zmniejszeniu o ok. 22% (wykres 5). Województwo lubelskie 2,4% Województwo lubelskie 4,1% Pozostałe województwa 95,9% Wykres 1. Udział emisji zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w Polsce w 2014 r. (źródło: GUS) 14 Pozostałe województwa 97,6% Wykres 2. Udział emisji zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w Polsce w 2014 r. (źródło: GUS) dwutlenek węgla 6 000 5 000 [tys. Mg/rok] 4 000 3 000 2 000 1 000 0 2011 2012 2013 rok 2014 2015 Wykres 3. Emisja dwutlenku węgla z zakładów szczególnie uciążliwych w latach 2011-2015 w województwie lubelskim (źródło: GUS) dwutlenek siarki dwutlenek siarki ze spalania paliw tlenki azotu tlenki azotu ze spalania paliw tlenek węgla 14 Lokalizację i wielkość emisji zanieczyszczeń ze źródeł punktowych o łącznej emisji powyżej 100 Mg/rok przedstawia mapa 2. Zakłady, które wprowadziły do powietrza największą ilość zanieczyszczeń (bez CO2) to: 1. Zakłady Azotowe „Puławy” S.A. w Puławach – 5 651,5 Mg (25,2%), 2. „Cemex” Polska Sp. z o.o. Zakład Cementownia Chełm – 4 036,4 Mg (18,0%), 3. „Megatem EC-Lublin” Sp. z o. o. w Lublinie – 1 333,2 Mg (6,0%), 4. Grupa Ożarów S.A. Zakład Cementownia Rejowiec w Rejowcu Fabrycznym – 1 289,9 Mg (5,8%), 5. Pozostałe zakłady – 10 077,5 Mg (45,0%). 12 [tys. Mg/rok] 10 8 Zakłady Azotowe "PUŁAWY" S.A. w Puławach 6 4 2 0 2011 2012 2013 rok 2014 2015 "Cemex" Polska Sp. z o.o. Zakład Cementownia Chełm 45,0% 25,2% "Megatem EC- Lublin" Sp. z o.o. w Lublinie Wykres 4. Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach 2011-2015 w województwie lubelskim (źródło: GUS) pyły ogółem Grupa Ożarów S.A. Cementownia Rejowiec w Rejowcu Fabrycznym 18,0% 5,8% ze s palania paliw 6,0% 3 Pozostałe zakłady [tys. Mg/rok] 2 Wykres 6. Udziały w emisji zanieczyszczeń do powietrza pochodzących z największych zakładów województwa lubelskiego w 2015 r. (źródło: WIOŚ, „EkoPłatnik”) 2 1 1 0 2011 2012 2013 2014 2015 rok Wykres 5. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach 2011-2015 w województwie lubelskim (źródło: GUS) Na podstawie danych z bazy „EkoPłatnik” Urzędu Marszałkowskiego w Lublinie obliczono, że wielkość zanieczyszczeń wyemitowanych przez 143 podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska w 2015 roku wynosiła 22 388,4 Mg (bez CO2), z tego 2 095,2 Mg stanowiły pyły, 20 293,2 Mg gazy (bez CO2). W województwie lubelskim występuje duże zróżnicowanie w rozmieszczeniu emitorów punktowych. Pod względem ilości wyemitowanych zanieczyszczeń do powietrza w 2015 r. na czołowych miejscach znalazły się: powiat puławski – 5 665,8 Mg (25,3%) i chełmski – 5 399,8 Mg (24,1%). Najmniejsza emisja pochodziła z powiatu janowskiego – 5,52 Mg (0,07%). Duży wpływ na jakość powietrza obok emisji ze źródeł punktowych mają zanieczyszczenia wprowadzane ze źródeł: – powierzchniowych (źródła komunalno-bytowe), – liniowych (źródła związane z transportem, drogi krajowe, wojewódzkie i lokalne), – rolnictwa (w tym pola uprawne i hodowla, maszyny rolnicze), – naturalnych (lasy, emisja biogenna). W ramach realizacji pracy pt.: „Zgromadzenie danych emisyjnych wraz z oceną ich poprawności i kompletności” zrealizowanej w ramach projektu pt. „Wzmocnienie systemu oceny jakości powietrza w Polsce w oparciu o doświadczenia norweskie”, wykonywanym przez ATMOTERM S.A. na zlecenie GIOŚ, przygotowana została baza emisyjna zawierająca informacje o źródłach i wielkości emisji. Zakres bazy emisyjnej obejmuje źródła emisji z terenu województwa lubelskiego (Aglomeracja Lubelska i strefa lubelska), których działalność i występowanie powoduje 15 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Mapa 2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł punktowych w 2015 r. o łącznej ilości powyżej 100 Mg – bez CO2 (źródło: WIOŚ, „EkoPłatnik”). 16 emisję następujących substancji: pył PM10, pył PM2,5, (BaP), NO2, SO2, oraz dodatkowo: NH3, NMLZO – prekursorów zanieczyszczeń. Tabela 1 przedstawia oszacowaną wielkość emisji poszczególnych zanieczyszczeń z terenu województwa lubelskiego. Emisja powierzchniowa, pochodząca z niskich emitorów odprowadzających produkty spalania z domowych palenisk i lokalnych kotłowni węglowych w sezonie grzewczym, ma duży wpływ na jakość powietrza. Zanieczyszczenia gromadzą się wokół miejsc powstawania, najczęściej na obszarach o zwartej zabudowie mieszkaniowej, co utrudnia proces ich przemieszczania i rozpraszania. Prowadzi to do kumulowania ładunków szkodliwych substancji na niewielkiej przestrzeni o dużej gęstości zaludnienia. Poza miastami występują lepsze warunki mieszania i rozcieńczania spalin, jednakże obszary te mają mniejszy dostęp do sieci ciepłowniczych i gazowych. Dużym problemem na obszarach wiejskich i w częściach miast nieposiadających sieci cieplnej jest spalanie odpadów komunalnych w nieprzystosowanych do tego celu paleniskach domowych. Na skutek spalania odpadów w niskiej temperaturze, bez systemów oczyszczania, do atmosfery dostają się pyły zawierające metale ciężkie i toksyczne związki organiczne. O wielkości emisji liniowej w głównej mierze decydują zanieczyszczenia pochodzące z tras komunikacyjnych. Substancje emitowane z silników pojazdów oraz emisja poza spalinowa i wtórna: ścieranie opon, okładzin hamulcowych, nawierzchni jezdni, unos z jezdni, oddziałują na jakość powietrza, powodując wzrost stężeń zanieczyszczeń w najbliższym otoczeniu dróg. Emisja ze źródeł punktowych powstaje podczas wytwarzania energii i procesów technologicznych. Emitory punktowe o znaczącej emisji zanieczyszczeń, mają istotny wpływ na wielkość i zasięg stężeń zanieczyszczeń w powietrzu. Na terenie województwa lubelskiego największe emitory punktowe zlokalizowane są na terenie powiatu puławskiego, chełmskiego oraz w Lublinie. Emisja z rolnictwa kojarząca się z naturą nie jest obojętna dla atmosfery. Nowoczesne, zmechanizowane rolnictwo emituje zanieczyszczenia powstające podczas użytkowania pojazdów i maszyn rolniczych, a także ogrzewania budynków. Do atmosfery dostają się rozpylane pestycydy i cząstki nawozów sztucznych oraz produkty rozkładu materii organicznej i hodowli zwierząt, będącej istotnym źródłem emisji amoniaku do atmosfery. Znaczące miejsce w emisji z rolnictwa zajmuje pył powstający głównie wskutek prac polowych, tj. orania i zbierania plonów. Dodatkowym źródłem są: nawożenie, pyłki uprawianych roślin, wypalanie pól, transport plonów i hodowla zwierząt. Na terenie województwa lubelskiego znajdują się duże obszary działalności rolniczej. Emisja z rolnictwa ma istotny wpływ na wielkość emisji całkowitej. Emisja NMLZO, NH3 – prekursorów zanieczyszczeń, pochodzi między innymi, ze źródeł naturalnych, którymi są lasy. Obszary leśne stanowią około 24% powierzchni województwa lubelskiego. „Baza emisji ATMOTERM S.A.” zawiera dane o emisji pyłu PM10 i PM2,5 pochodzącej ze źródeł niezorganizowanych z terenów kopalni odkrywkowych i hałd. Na podstawie danych zgromadzonych w ww. bazie oszacowana została wielkość emisji zanieczyszczeń z terenu powiatów województwa lubelskiego oraz udział rodzajów emisji dla poszczególnych zanieczyszczeń. Mapy 3 – 7 przedstawiają wielkość oraz udział emisji dla zanieczyszczeń: PM10, PM2,5, NO2, SO2, BaP. Mapy 8 – 9 przedstawiają wielkość oraz udział emisji NMLZO, NH3 – prekursorów zanieczyszczeń. Tabela 1. Szacowana emisja zanieczyszczeń do powietrza z obszaru woj. lubelskiego w 2015 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Wyszczególnienie Łączna emisja (Mg) Emisja powierzchniowa (Mg) Emisja liniowa (Mg) Emisja punktowa (Mg) Emisja z rolnictwa (Mg) Emisja naturalna Emisja z lasów niezorganizowana (Mg) (Mg) PM10 24 942,8 16 317,2 2 474,7 1 416,5 3 810,0 - 924,4 BaP 8,7217 7,1068 0,0067 1,6082 - - - NO2 15 833,5 430,0 2 715,3 12 253,0 435,2 - - SO2 27 979,7 13 375,3 64,7 14 531,3 8,4 - - NMLZO 45 884,5 18 374,1 907,4 1 279,7 7 722,2 17 601,1 - NH3 25 219,8 275,2 - 907,0 21 818,4 2 219,2 - 17 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Mapa 3. Wielkość oraz udział emisji PM10 w województwie lubelskim (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 4. Wielkość oraz udział emisji PM2,5 w województwie lubelskim (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 5. Wielkość oraz udział emisji SO2 w województwie lubelskim (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 6. Wielkość oraz udział emisji NO2 w województwie lubelskim (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) 18 Mapa 7. Wielkość oraz udział emisji BaP w województwie lubelskim (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 8. Wielkość oraz udział emisji NMLZO w województwie lubelskim (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża w województwie lubelskim w 2015 roku Autorzy: Ewa Liana, Ewa Terlecka, Michał Pobudejski, Wiesława Rawa – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Państwowy Instytut Badawczy we Wrocławiu Mapa 9. Wielkość oraz udział emisji NH3 w województwie lubelskim (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) W roku 2015 krajowa sieć pomiarowo-kontrolna stacji badania chemizmu opadów atmosferycznych składała się z 23 stacji synoptycznych IMGW-PIB, reprezentatywnych dla oceny obszarowego rozkładu zanieczyszczeń, oraz ze 162 posterunków opadowych charakteryzujących pole średnich sum opadów dla obszaru Polski. Na powyższych stacjach zbierany był w sposób ciągły opad atmosferyczny mokry oraz wykonywane były oznaczenia ilościowe zebranych próbek. Równolegle z poborem próbek opadu prowadzone były pomiary i obserwacje wysokości i rodzaju opadu, kierunku i prędkości wiatru oraz temperatury powietrza. Ponadto na każdej stacji zbierane były próbki dobowe opadów i na bieżąco (po upływie doby opadowej) bezpośrednio na stacji wykonywany był pomiar wartości pH opadu. Na posterunkach 19 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU opadowych dokonywane były tylko pomiary wysokości opadów. Analizy składu fizykochemicznego opadów wykonywane są przez akredytowane laboratoria wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska. W ramach krajowego monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych i oceny depozycji zanieczyszczeń do podłoża na obszarze województwa lubelskiego w 2015 r. analizowano wody opadowe przed kontaktem z podłożem na stacji we Włodawie. Na podstawie wyników pomiarów ilości wody opadowej w 2015 r. zarejestrowanych w 162 stacjach na terenie Polski, w tym 14 na obszarze województwa lubelskiego, oraz wyników analiz składu opadów z 23 stacji monitoringowych, oszacowano, przy użyciu komputerowego systemu informacji przestrzennej (GIS), wielkości ładunków jednostkowych i całkowitych dla Polski i województwa lubelskiego (rysunek 1). W 2015 roku na stacji monitoringowej w województwie lubelskim wykonano 91 pomiarów wartości pH dobowych próbek opadów w celu oceny stopnia zakwaszenia wód opadowych. Mieściły się one w zakresie od 4,28 do 7,02, a średnia roczna ważona pH wynosiła 5,41. W przypadku 46% próbek stwierdzono opady o wartości pH poniżej 5,6, oznaczającej naturalny stopień zakwaszenia wód opadowych. W porównaniu z rokiem poprzednim stwierdzono spadek ilości próbek o wartości pH poniżej 5,6 w próbkach dobowych o 12%. W uśrednionych miesięcznych próbkach opadów wartości pH poniżej 5,6 występowały w 17% pomiarów i było to o 33% mniej niż w 2014 roku. Obciążenie powierzchniowe województwa lubelskiego zanieczyszczeniami pochodzącymi z wód opadowych w 2015 r. przedstawia tabela 2. Wielkości wprowadzonych substancji malały zgodnie z szeregiem: SO4 > Nog > Ca > Cl > Nam > NNO2+NO3 > Na > K > Mg > Zn > Pog > Cu > H+ > Pb > Ni > Cd > Cr Roczny sumaryczny ładunek jednostkowy badanych substancji zdeponowany na obszar województwa lubelskiego wyniósł 33,8 kg/ha i był mniejszy niż średni dla całego obszaru Polski o 10,7%. W porównaniu z rokiem poprzednim roczne obciążenie było niższe o 17,2%, przy średniorocznej sumie wysokości opadów niższej o 165,2 mm (o 23,8%). Największym ładunkiem badanych substancji w województwie lubelskim został obciążony powiat rycki (42,6 kg/ha) z najwyższymi, w porównaniu do pozosta- 20 łych powiatów, ładunkami siarczanów, chlorków, azotu azotynowego i azotanowego, azotu ogólnego, sodu, potasu, wapnia i miedzi oraz powiat łukowski (41,2 kg/ha) z najwyższymi ładunkami magnezu, cynku i niklu. Oba te powiaty zostały ponadto obciążone największym ładunkiem chromu ogólnego. Tabela 2. Obciążenie powierzchniowe obszaru województwa lubelskiego zanieczyszczeniami wniesionymi wraz z opadem atmosferycznym w 2015 r. (źródło: IMGW) Lp. Wskaźnik Ładunek jednostkowy [kg/ha*rok] Ładunek całkowity [ton/rok] 1 Siarczany [SO4] 11,15 28011 2 Chlorki [Cl] 4,53 11380 3 Azot ogólny [NNO2+NO3] 2,48 6230 4 Azot amonowy [NNH4] 3,90 9798 5 Azot ogólny [Nog.] 8,69 21831 6 Fosfor ogólny [Pog.] 0,179 449,7 7 Sód [Na] 2,25 5652 8 Potas [K] 1,33 3341 9 Wapń [Ca] 4,67 11732 10 Magnez [Mg] 0,71 1784 11 Cynk [Zn] 0,207 520,0 12 Miedź [Cu] 0,0221 55,50 13 Ołów [Pb] 0,0046 11,56 14 Kadm [Cd] 0,00056 1,407 15 Nikiel [Ni] 0,0027 6,78 16 Chrom [Cr] 0,0005 1,256 17 Jon wodorowy [H+] 0,0214 53,8 Najmniejsze obciążenie powierzchniowe wystąpiło w powiecie włodawskim (27,8 kg/ha) z najniższym, w stosun­ku do pozostałych powiatów, obciążeniem ładunkami siarczanów, chlorków, azotu azotanowego i azotynowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, potasu, cynku, miedzi, ołowiu, kadmu i chromu ogólnego oraz wolnych jonów wodorowych. Wyniki badań chemizmu opadów atmosferycznych dla obszaru Polski z 2015 r. przedstawiono na stronie internetowej GIOŚ (http://www.gios.gov.pl). SIARCZANY [kg/ha SO4] AZOT – AZOTYNOWY I AZOTANOWY [kg/ha N] AZOT OGÓLNY [kg/ha N]CYNK [g/ha Zn] OŁÓW [g/ha Pb]KADM [g/ha Cd] NIKIEL [g/ha Ni]CHROM [g/ha Cr] Rysunek 1. Roczne ładunki jednostkowe zanieczyszczeń wniesione przez opady atmosferyczne w 2015 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozkład ładunków wniesionych na obszar województwa lubelskiego i jego poszczególnych powiatów (źródło: IMGW) 21 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Stan Wojewódzki inspektor ochrony środowiska każdego roku dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w strefach – art. 89 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2013, poz. 1232 z późn. zm.). Na terenie województwa lubelskiego, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. 2012, poz. 914), zdefiniowane są dwie strefy: – aglomeracja lubelska obejmująca Lublin – miasto o liczbie mieszkańców powyżej 250 tysięcy, – strefa lubelska obejmująca pozostały obszar województwa nie wchodzący w skład aglomeracji. Celem sporządzenia oceny jest uzyskanie informacji o poziomach stężeń substancji zanieczyszczających powietrze. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz.U. 2012, poz. 1032) ocena obejmuje następujące zanieczyszczenia: benzen, dwutlenek azotu, dwutlenek siarki, ołów, tlenek węgla, ozon, pył zawieszony PM10 i PM2,5, arsen, kadm, nikiel i benzo/a/piren dla kryteriów ochrony zdrowia, dwutlenek siarki, tlenki azotu i ozon dla kryteriów ochrony roślin. Podstawę klasyfikacji stanowiły kryteria określone rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2012, poz. 1031). Zgromadzone w ramach oceny dane są niezbędne do podjęcia decyzji o potrzebie utrzymania jakości powietrza na dotychczasowym poziomie lub prowadzenia działań naprawczych, dostarczają również informacji do wskazania prawdopodobnych przyczyn występowania ponadnormatywnych stężeń zanieczyszczeń w określonych rejonach. Oceny poziomów substancji w powietrzu na obszarze województwa lubelskiego dokonano na podstawie wyników pomiarów uzyskanych w ramach funkcjonującej w 2015 r. wojewódzkiej sieci pomiarowej, określonej „Programem państwowego monitoringu środowiska województwa lubelskiego na lata 2013-2015”. Sieć pomiarową tworzyły stacje Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej oraz Roztoczańskiego Parku Narodowego. W ocenie wykorzystane zostały ponadto: „Wyniki modelowania stężeń ozonu troposferycznego na potrzeby rocznej oceny jakości powie- • • • 22 trza dla roku 2015” – praca wykonana przez EKOMETRIĘ Sp. z o.o. na zlecenie GIOŚ, „Wyniki modelowania stężeń PM10, PM2,5, SO2, NO2, B(a)P na potrzeby rocznej oceny jakości powietrza dla roku 2015” – praca wykonana przez ATMOTERM S.A. na zlecenie GIOŚ, wyniki pomiarów 1h udostępnione przez Zakłady Azotowe „Puławy” w Puławach, dane meteorologiczne pozyskane z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Serie pomiarowe zgromadzone w elektronicznej bazie danych WIOŚ zostały zweryfikowane pod względem technicznym i merytorycznym, a następnie zatwierdzone w bazie JPOAT2.0. Wyniki pomiarów będące podstawą oceny obejmowały: serie pomiarowe ze stacji automatycznych i wyniki pomiarów manualnych prowadzonych codziennie. Serie niekompletne dwutlenku siarki i tlenków azotu ze stacji w Białym Słupie zatwierdzone zostały jako pomiary wskaźnikowe i wykorzystane jako podstawa do szacowania. Łącznie do oceny wykorzystano wyniki pomiarów z 47 stanowisk, pozostałe pełniły rolę wspomagającą. O klasie strefy decydowały obszary o najwyższych stężeniach zanieczyszczenia na terenie strefy. Jako podstawa oceny dla kryterium ochrony roślin stanowiły wyniki pomiarów ze stanowisk pozamiejskich spełniających warunki ich lokalizacji. Analiza poziomu stężeń zanieczyszczeń umożliwiła określenie klasy strefy dla danego zanieczyszczenia, oddzielnie ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ze względu na ochronę roślin (z wyjątkiem aglomeracji lubelskiej, która jest wyłączona z klasyfikacji pod kątem ochrony roślin). Zanieczyszczenia, dla których standardy określone są dla dwu czasów uśredniania, zostały sklasyfikowane dla każdego z nich oddzielnie, przy czym ostateczną klasę przyjęto mniej korzystną. • • • Ocena według kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia Dwutlenek siarki Analizy poziomu stężeń będących podstawą oceny jakości powietrza i klasyfikacji stref województwa lubelskiego dla dwutlenku siarki dokonano na podstawie wyników pomiarów uzyskanych łącznie z 5 stanowisk, w tym z 4 automatycznych (tabela 3). Do analizy wykorzystano również wyniki pomiarów 1-godz. wykonywanych przez Zakłady Azotowe ”Puławy” S.A. w Puławach w punktach zlokalizowanych na granicy zakładu. Tabela 3. Stężenia średnie roczne, maksymalne średnie dobowe i jednogodzinne w 2015 r. (źródło: WIOŚ, IMGW, RPN) Lp. Lokalizacja stacji czas uśredniania Monitorowane zanieczyszczenia SO2 SO2 SO2 NO2 NO2 benzen rok 24 godz. 1 godz. rok 1 godz. rok 1. Lublin ul. Obywatelska 3,6 18,3 48,0 23,3 160,8 1,8 2. Biała Podlaska ul. Orzechowa 5,2 23,8 63,0 - - 2,4 3. Biały Słup 2,8 11,1 39,7 8,7 58,0 - 4. Jarczew 2,4 10,4 - 7,1 - - 5. Zamość ul. Hrubieszowska 3,7 18,9 56,2 13,1 103,9 1,2 [µg/m3] 1-godz. 24-godz. Sa 80 60 40 20 Zamość ul. Hrubieszowska Jarczew Biały Słup Biała Podlaska ul. Orzechowa Lublin ul.Obywatelska 0 Wykres 7. Stężenia średnie roczne, maksymalne 24-godzinne i 1-godzinne dwutlenku siarki na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 2015 r. (źródło: WIOŚ, RPN, IMGW) Sa [µg/m3] 1-godz. 200 160 120 80 Zamość ul. Hrubieszowska 0 Jarczew 40 Biały Słup Dwutlenek azotu Podstawę oceny i klasyfikacji stref stanowiły wyniki pomiarów uzyskane łącznie z 4 stanowisk, w tym z 3 automatycznych (tabela 3). Do analizy poziomu stężeń wykorzystano również wyniki pomiarów 1-godzinnych wykonanych przez Zakłady Azotowe ”Puławy” S.A. w Puławach. Stężenia średnie roczne nie przekraczały poziomu dopuszczalnego wynoszącego 40 μg/m3 i wynosiły od 7,1 µg/m3 do 23,3 µg/m3 (wykres 8). Najwyższe, odnotowane w aglomeracji lubelskiej, stanowiło 58,3% stężenia dopuszczalnego. Na żadnym stanowisku nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnego stężenia 1-godzinnego wynoszącego 200 μg/m3. Najwyższe stężenia 1-godzinne wystąpiły na obszarach najbardziej zurbanizowanych, tj. – w Lublinie przy ul. Obywatelskiej – 160,8 μg/m3 (80,4% dopuszczalnego), w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej – 103,9 μg/m3 (51,9% dopuszczalnego). Stężenia dwutlenku azotu mierzone wokół ZA „Puławy” S.A. w Puławach w większości wynosiły poniżej 50% poziomu dopuszczalnego, najwyższa wartość wynosiła 160,3 μg/m3. W cyklu rocznym stężenia dwutlenku azotu nie wykazywały dużej zależności od temperatury. Wyniki modelowania oraz wyniki analiz przestrzennych NO2 wykonane na poziomie krajowym również nie – Lublin ul.Obywatelska Stężenia średnie roczne Sa wynosiły od 2,4 do 5,2 μg/m3, najwyższe wystąpiło w Białej Podlaskiej (wykres 7). Wartości stężeń 1-godz. i 24-godz. nie przekraczały poziomów dopuszczalnych. Maksymalne stężenie 1-godz. wynosiło 63 μg/m3 (18% poziomu dopuszczalnego wynoszącego 350 μg/m3), 24 godzinne – 23,8 μg/m3 (19% poziomu dopuszczalnego wynoszącego 125 μg/m3). Zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem siarki wokół ZA „Puławy” było również niewielkie. Stężenia 1-godz. były na poziomie poniżej 30 μg/m3, tylko jedna wartość wynosiła 294 μg/m3. Najwyższe wartości, jak każdego roku, występowały w okresie jesienno-zimowym, co związane jest ze zwiększoną emisją zanieczyszczeń pochodzących z procesów spalania na cele grzewcze. Wyniki obliczeń stężeń dwutlenku siarki wykonane na poziomie krajowym w ramach modelowania rozkładu stężeń potwierdziły występowanie niskich wartości, nie przekraczających poziomów dopuszczalnych obu parametrów. Stężenie średnie roczne praktycznie na obszarze całego województwa wynosiło poniżej 8 μg/m3. Wykres 8. Stężenia średnie roczne i 1-godzinne dwutlenku azotu na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 2015 r. (źródło: WIOŚ, RPN, IMGW) 23 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU wykazały przekroczeń poziomów dopuszczalnych. Najwyższe wartości średnie roczne zawierające się w przedziale 25-30 μg/m3 zidentyfikowano w Lublinie, na pozostałym obszarze województwa wynosiły poniżej 20 μg/m3. Benzen Jakość powietrza pod względem zanieczyszczenia benzenem oceniona została na podstawie wyników pomiarów z 3 stanowisk, w tym z 2 automatycznych (tabela 3). Nie stwierdzono przekroczeń poziomu dopuszczalnego wynoszącego 5 μg/m3. Stężenia średnie roczne zawierały się w przedziale od 1,2 μg/m3 (24% poziomu dopuszczalnego) w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej do 2,4 μg/m3 (48% poziomu dopuszczalnego) w Białej Podlaskiej przy ul. Orzechowej. W rocznym przebiegu stężeń 1-godz. widoczna jest wyraźna zmienność sezonowa (wykres 9). [µg/m3] 16,00 12,00 8,00 4,00 0,00 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII [miesiąc] Ozon Jakość powietrza w zakresie zanieczyszczenia ozonem określono na podstawie wyników pomiarów z 5 stanowisk. Kryteria oceny dotyczą stężeń 8-godzinnych. Poziom docelowy oraz poziom celu długoterminowego ozonu w powietrzu definiowany jest jako maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących obliczanych ze średnich 1-godzinnych w ciągu doby. Poziom docelowy jest dotrzymany, jeśli liczba dni przekraczających wartość 120 μg/m3, uśredniona w ciągu kolejnych trzech lat, wynosi nie więcej niż 25. Warunkiem dotrzymania poziomu celu długoterminowego jest brak przekroczeń 120 μg/m3. Liczba dni z przekroczeniami wartości 120 μg/m3 na poszczególnych stacjach, uśredniona w latach 2013-2015 na podstawie kompletnych serii pomiarowych, wynosiła: – w Lublinie przy ul. Obywatelskiej – 2 , – w Jarczewie – 11, – w Białym Słupie (teren RPN) – 17, – w Białej Podlaskiej – 21, – w Wilczopolu – 9. Na wszystkich stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych w woj. lubelskim dotrzymana była dopuszczalna częstość przekroczeń. Wykres 9. Przebieg stężeń 1-godzinnych benzenu w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Tlenek węgla Oceny poziomu stężeń i klasyfikacji stref dokonano na podstawie stężeń 8-godzinnych kroczących, liczonych ze stężeń 1-godzinnych. Podstawę stanowiły wyniki pomiarów automatycznych prowadzonych na jednej stacji zlokalizowanej na obszarze o spodziewanych wysokich stężeniach, tj. w Lublinie przy ul. Obywatelskiej. W 2015 r. maksymalne 8-godzinne stężenie na tej stacji wynosiło 3,54 mg/m3, tj. 35,4% poziomu dopuszczalnego wynoszącego 10 mg/m3. W latach 2010-2015 wartości te zmieniały się w przedziale od 5,95 do 3,54 mg/m3 (wykres 10). [mg/m3] Da=10 mg/m3 10 8 Mapa 10. Liczba dni z przekroczeniami poziomu docelowego w województwie lubelskim, uśredniona dla lat 2013-2015 na podstawie łączenia wyników modelowania z pomiarami (źródło: GIOŚ) 6 4 2 0 2010 r. 2011 r. 2012 r. Max. 8h 2013 r. 2014 r. 2015 r. Sa Wykres 10. Maksymalne średnie 8-godzinne i średnie roczne stężenia tlenku węgla w Lublinie przy ul. Obywatelskiej w latach 20102015 (źródło: WIOŚ) 24 Potwierdza to również rozkład stężeń ozonu troposferycznego wykonany na poziomie krajowym z zastosowaniem łączenia wyników modelowania z pomiarami. Liczba dni ze stężeniami ozonu powyżej 120 μg/m3 wyznaczona dla lat 2013-2015 wynosiła na większej części województwa od 11 do 15, a w pozostałej części od 16 do 25 dni (mapa 10). W woj. lubelskim nie wystąpiło zatem przekroczenie poziomu docelowego. Maksymalna średnia ośmiogodzinna w 2015 roku była wyższa od 120 μg/m3, co oznacza, że na każdej stacji wystąpiło przekroczenie poziomu celu długoterminowego. Liczba dni z przekroczeniami wartości 120 μg/m3 wynosiła od 15 do 36. Wyniki modelowania potwierdzają występowanie dni ze stężeniami wyższymi od 120 μg/m3 na znacznej części województwa. W obu strefach nastąpiło więc przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu. Pył zawieszony PM10 Ocenę poziomu stężeń oraz klasyfikację stref wykonano na podstawie wyników pomiarów uzyskanych z 7 stanowisk Lublin, ul. Śliwińskiego 5 [oC] 25 20 15 13 10 10 7 5 2 3 1 3 0 I II III IV V VI średnia miesięczna temperatura VII VIII IX X XI XII liczba przekroczeń w miesiącu manualnych i 1 automatycznego dla dwóch parametrów: stężeń 24-godzinnych i średniej rocznej (tabela 4). Na wszystkich stanowiskach dotrzymane były dopuszczalne stężenia średnie roczne, tj. 40 μg/m3. Stwierdzono natomiast na każdym z nich przekroczenie dopuszczalnej częstości przekroczeń poziomu dopuszczalnego określonego dla 24 godzin, tj. 50 μg/m3. Oznacza to, że na każdym stanowisku było więcej niż 35 dni ze stężeniami powyżej 50 μg/m3. Nie odnotowano przekroczeń poziomu informowania (200 μg/m3) bądź poziomu alarmowego (300 μg/m3). Najwyższe stężenie 24-godzinne wynosiło 187 μg/m3 i wystąpiło w Białej Podlaskiej przy ul. Orzechowej. Liczbę dni ze stężeniami powyżej poziomu dopuszczalnego na tle średnich miesięcznych zmian temperatur na wybranych stacjach zilustrowano na wykresie 11. Wysokie wartości stężeń, jak każdego roku, występowały w okresie grzewczym. Przykładowe roczne przebiegi stężeń 24-godzinnych pyłu PM10 i temperatur w 2015 r. obrazuje wykres 12. Wyniki modelowania wykonanego na poziomie krajowym dla terenu województwa lubelskiego potwierdziły występowanie przekroczeń stężeń 24-godzinnych, ponadto wykazały występowanie obszaru przekroczeń wartości [µg/m3] 140 [oC] 40 Lublin ul. Śliwińskiego 5 stężenia 24-godz. PM10 120 temp. średniodobowa 30 100 Biała Podlaska ul. Orzechowa [oC] 35 80 20 60 10 40 0 20 30 0 20 17 15 7 3 3 9 6 1 0 I II III III IV [µg/m3] 200 14 10 5 II I 25 IV V VI średnia miesięczna temperatura VII VIII IX X XI XII liczba przekroczeń w miesiącu Wykres 11. Liczba przekroczeń pyłu PM10 na tle warunków termicznych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) V VI VII VIII IX XI X XII [oC] 40 Biała Podlaska ul. Orzechowa stężenia 24-godz. PM10 -10 temp. średniodobowa 160 30 120 20 80 10 40 0 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Wykres 12. Przebieg 24-godzinnych stężeń pyłu PM10 i temperatur w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Tabela 4. Zestawienie parametrów kryterialnych pyłu PM10 i PM2,5 oraz benzo/a/pirenu za 2015 r. (źródło: WIOŚ) Lokalizacja stacji Lublin ul. Obywatelska Lublin ul. Śliwińskiego Puławy ul. Skowieszyńska Biała Podlaska ul. Orzechowa Radzyń Podl. ul. Sitkowskiego Zamość ul. Hrubieszowska Kraśnik ul. Koszarowa Chełm ul. Jagiellońska -10 Stężenie średnie roczne Liczba przekroczeń stężeń 24h pyłu PM10 pyłu PM10 [μg/m3] pyłu PM2,5 [μg/m3] BaP [ng/m3] 66 39 51 60 51 50 44 57 36,4 29,2 31,2 33,8 31,2 31,9 32,2 34,6 28,1 21,3 26,3 23,9 27,2 2,78 5,36 3,33 3,72 4,24 25 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU średnich rocznych w Lublinie. Obszar ten występował w rejonie reprezentatywności stacji Lublin ul. Obywatelska, gdzie stężenie średnioroczne wynosiło 36 μg/m3. Z tego względu, według kryterium rocznego czasu uśredniania, aglomeracja lubelska została zaliczona do klasy A, według kryterium 24-godzinnego do klasy C. Tabela 5. Wskaźnik średniego narażenia na pył PM2,5 (źródło: GIOŚ, WIOŚ) Wskaźnik średniego narażenia na pył PM2,5 [μg/m3] Wyszczególnienie 20101) 20112) 20123) 20134) 20145) 20156) Polska 28,0 26,9 26,1 25 24 23 aglomeracja lubelska 25,1 24,2 23,6 22 22 22 – liczony jako średnia roczna, – liczony jako średnia z lat 2010-2011, 3) – liczony jako średnia z lat 2010-2012, 4) – liczony jako średnia z lat 2011-2013, 5) – liczony jako średnia z lat 2012-2014, 6) – liczony jako średnia z lat 2013-2015. 1) Pył zawieszony PM2,5 Zanieczyszczenie powietrza pyłem PM2,5 ocenia się na podstawie jednego kryterium, tj. stężenia uśrednionego dla roku. Podstawę oceny i klasyfikacji stanowiły wyniki pomiarów uzyskane z 4 stanowisk manualnych i 1 automatycznego. Zestawienie wyznaczonych średnich przedstawia tabela 4. Stanowiska pomiarowe pyłu PM2,5 usytuowane są w Lublinie, Białej Podlaskiej, Chełmie i Zamościu. Stężenia średnie dla roku w województwie lubelskim zawierały się w przedziale od 21,3 do 28,2 μg/m3, tj. do 112,8% poziomu dopuszczalnego wynoszącego 25 μg/m3. Najwyższe wartości, przekraczające poziom dopuszczalny, odnotowano w Lublinie przy ul. Obywatelskiej, Chełmie przy ul. Jagiellońskiej i Białej Podlaskiej przy ul. Orzechowej. Udział pyłu PM2,5 w pyle PM10 w 2015 r. wynosił od 70% w Lublinie przy ul. Śliwińskiego do 81% w Lublinie przy ul. Obywatelskiej (wykres 13). 100% 80% Lublin ul. Obywatelska 60% Lublin ul. Śliwińskiego 40% Biała Podlaska ul. Orzechowa 20% Chełm ul. Jagiellońska 0% Zamość ul. Hrubieszowska Wykres 13. Udział pyłu PM2,5 w PM10 na stacjach monitoringowych województwa lubelskiego w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Roczne serie pomiarowe ze stanowiska pyłu PM2,5 w Lublinie przy ul. Śliwińskiego wykorzystywane są również do wyznaczenia oraz monitorowania wskaźnika średniego narażenia jako elementu oceny zanieczyszczenia powietrza. Obowiązek ten dotyczy obszarów tła miejskiego w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców. Wskaźnik średniego narażenia dla aglomeracji lubelskiej za 2015 r. wynosił 22 μg/m3, dla kraju 23 μg/m3. Wartości obu wskaźników przekroczyły krajowy cel redukcji narażenia na pył PM2,5 (18 μg/m3) oraz pułap stężenia ekspozycji (20 μg/m3). Oznacza to potrzebę podjęcia dodatkowych działań w zakresie ochrony powietrza. Wskaźnik dotyczący aglomeracji lubelskiej w ostatnich trzech latach utrzymywał się na tym samym poziomie, jednak na przestrzeni lat 2010-2015 oba monitorowane wskaźniki zmniejszały się, (tabela 5, wykres 14). 26 2) [µg/m 3 ] Polska aglomeracja lubelska 40 20 0 2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r. 2014 r. 2015 r. Wykres 14. Wskaźnik średniego narażenia na pył PM2,5 w latach 2010-2014 (źródło: GIOŚ,WIOŚ) Metale Kryteria oceny jakości powietrza pod względem zanieczyszczenia powietrza metalami dotyczą stężeń średnich rocznych. Całkowitą zawartość ołowiu, arsenu, kadmu i niklu w pyle zawieszonym PM10 oznaczano w Lublinie i Zamościu. Poziomy ich stężeń w pyle zawieszonym PM10 charakteryzowały się bardzo niskimi wartościami (tabela 6). Stężenia średnie roczne ołowiu były na poziomie 0,0080,009 µg/m3, co stanowi do 1,8% poziomu dopuszczalnego. Na niskim poziomie notowane były również stężenia arsenu, kadmu i niklu. Stężenie średnie roczne arsenu wynosiło 0,72 i 0,59 ng/m3, co stanowi maksymalnie 12% poziomu docelowego, kadmu 0,31 i 0,30 ng/m3, tj. do 6,2% poziomu docelowego, niklu 4,53 i 3,83 ng/m3, tj. do 22,6% poziomu docelowego. Tabela 6. Stężenia średnie roczne metali w pyle zawieszonym PM10 na stacjach monitoringowych województwa lubelskiego w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Stężenie średnie roczne Poziom dopuszczalny/ docelowy Lp. Substancja 1. ołów [µg/m3] 0,008 0,009 0,5 2. arsen [ng/m3] 0,72 0,59 6 3. kadm [ng/m3] 0,31 0,30 5 4. nikiel [ng/m3] 4,53 3,83 20 Lublin Zamość ul. Śliwińskiego ul. Hrubieszowska Benzo/a/piren Zanieczyszczenie powietrza benzo/a/pirenem ocenia się na podstawie stężenia uśrednionego dla roku. Oceny i klasyfikacji stref dokonano na podstawie wyników pomiarów prowadzonych na 5 stanowiskach zlokalizowanych w Lublinie, Kraśniku, Białej Podlaskiej, Chełmie i Zamościu. Wartości średnie roczne wynosiły od 2,78 ng/m3 do 5,36 ng/m3 i na wszystkich stanowiskach przekraczały poziom docelowy wynoszący 1 ng/m3 (wykres 15). Benzo/a/piren jest substancją charakteryzującą się dużym zróżnicowaniem stężeń w roku, z wysokimi wartościami w sezonie grzewczym i niskimi poza nim. [ng/m3] 30 25 20 15 10 5 Biała Podlaska ul. Orzechowa Chełm ul. Jagiellońska Lublin ul. Śliwińskiego Zamość ul. Hrubieszowska 2015-12-01 2015-11-01 2015-10-01 2015-09-01 2015-08-01 2015-07-01 2015-06-01 2015-05-01 2015-04-01 2015-03-01 2015-02-01 2015-01-01 0 Kraśnik ul. Koszarowa Wykres 15. Przebieg 24-godzinnych stężeń benzo/a/pirenu na stacjach monitoringowych województwa lubelskiego w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Wyniki klasyfikacji stref według kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia Analiza poziomu stężeń wykonana w ramach oceny jakości powietrza za 2015 r. umożliwiły przypisanie każdej strefie dla każdego zanieczyszczenia określonej klasy. Do klasy C, o poziomach stężeń powyżej poziomu dopuszczalnego bądź docelowego, zaliczono aglomerację lubelską i strefę lubelską ze względu na przekroczenia 24-godzinnych stężeń pyłu PM10, pyłu PM2,5 i benzo/a/pirenu oznaczanego w pyle PM10. Przypisanie klasy C nie oznacza złej jakości powietrza na obszarze całej strefy. Może oznaczać lokalne występowanie przekroczeń określonej substancji, nazywane obszarem przekroczeń. Szczegółowe informacje dotyczące lokalizacji i wielkości obszarów przekroczeń, wymagających podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza, zawarte są w „Ocenie jakości powietrza w województwie lubelskim za 2015 r.” umieszczonej na stronie internetowej http://www.wios.lublin.pl/wp-content/uploads/2016/04/ Wyniki-oceny-jako%C5%9Bcipowietrza-wojew%C3%B3dztwa-lubelskiego-za-2015.pdf. Wysokie wartości stężeń pyłu PM10, pyłu PM2,5 i benzo/a/pirenu występowały prawie wyłącznie w sezonie grzewczym. Umożliwia to wskazanie „niskiej emisji” jako głównej przyczyny ponadnormatywnego zanieczyszczenia powietrza. Na utrzymywanie się wysokich stężeń duży wpływ miały niekorzystne warunki meteorologiczne w sezonie grzewczym (niska temperatura, mała prędkość wiatru, wyjątkowo mała ilość opadów). Występuje zatem obowiązek monitorowania stężeń na obszarach przekroczeń oraz konieczność konsekwentnego realizowania zadań nakreślonych w Programach Ochrony Powietrza dla aglomeracji lubelskiej i strefy lubelskiej. Stężenia dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, benzenu, tlenku węgla, ołowiu, arsenu, kadmu, niklu dotrzymywały obowiązujących standardów i obie strefy dla tych zanieczyszczeń zostały zaliczone do klasy A. Pod względem zanieczyszczenia powietrza ozonem aglomerację lubelską i strefę lubelską, zaliczono do klasy A, ze względu na brak przekroczeń poziomu docelowego. Stwierdzono natomiast przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu i dla tego kryterium określono klasę D2. Ocena według kryteriów określonych w celu ochrony roślin Dwutlenek siarki Kryteria oceny jakości powietrza w zakresie SO2 dotyczą roku kalendarzowego i pory zimowej. Podstawą klasyfi- Tabela 7. Klasy stref uzyskane w ocenie rocznej za 2015 r. według kryteriów ochrony zdrowia (źródło: WIOŚ) Nazwa strefy Kod strefy aglomeracja lubelska strefa lubelska Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO O3 As Cd Ni BaP PM2,5 PL0601 A A C A A A A A A A C C PL0602 A A C A A A A A A A C C klasa A – klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach poniżej poziomu dopuszczalnego bądź docelowego, klasa C – klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach powyżej poziomu dopuszczalnego bądź docelowego. 27 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU kacji były wyniki pomiarów manualnych prowadzonych w Jarczewie i automatycznych wykonywanych w Białym Słupie na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego. Przeprowadzone pomiary nie wykazały przekroczeń wartości kryterialnych. Wyniki pomiarów prowadzonych w Jarczewie wykazały, że stężenie średnie roczne wynosiło 2,38 µg/m3, tj. 11,9% poziomu dopuszczalnego określonego w wysokości 20 µg/m3, stężenie średnie dla pory zimowej – 2,66 µg/m3 , tj. 13,3% poziomu dopuszczalnego dla tego okresu. Stężenie średnie roczne wyznaczone na podstawie wyników pomiarów automatycznych wykonywanych w Białym Słupie wynosiło 2,77 µg/m3, tj. 13,8% poziomu dopuszczalnego, stężenie średnie dla pory zimowej – 3,63 µg/m3, tj. 18,1% poziomu dopuszczalnego dla tego okresu. Kolejny rok potwierdził występowanie na terenie woj. lubelskiego bardzo niskich stężeń dwutlenku siarki. Tlenki azotu Oceny i klasyfikacji stref dla NOx dokonano w oparciu o stężenie uśrednione dla roku. Podstawą klasyfikacji były wyniki pomiarów automatycznych prowadzonych w Białym Słupie. Przeprowadzone pomiary nie wykazały przekroczeń poziomu dopuszczalnego. Stężenie średnie roczne wynosiło 10,6 µg/m3, tj. 35,3% poziomu dopuszczalnego wynoszącego 30 µg/m3. Dodatkową informacją wspomagającą ocenę w tym zakresie były stężenia uzyskane na stanowisku tła miejskiego w Zamościu, nie spełniającym kryteriów ochrony roślin w zakresie lokalizacji. Stężenie średnie roczne NOx na tym stanowisku wynosiło 19,5 µg/m3, tj. 65% poziomu dopuszczalnego. Ozon Wskaźnikiem oceny jakości powietrza dla ozonu ze względu na ochronę roślin jest parametr AOT40, obliczany ze stężeń 1-godzinnych w okresie wegetacyjnym od 1 V do 31 VII. Wartość tę, wynoszącą 18 000 μg/m3h, traktuje się jako dotrzymaną, jeżeli nie przekracza jej średnia obliczona z pięciu kolejnych lat. W przypadku braku danych pomiarowych z pięciu lat dotrzymanie tej wartości sprawdza się na podstawie danych pomiarowych z co najmniej trzech lat. Oceny i klasyfikacji stref dokonano na podstawie wyników pomiarów z 3 stanowisk zlokalizowanych w Białym Słupie, Jarczewie i Wilczopolu. Uśredniona wartość parametru AOT40 wynosiła: – w Białym Słupie – 15 349 μg/m3·h dla lat 2012, 2013, 2015, 28 – w Jarczewie – 10 513 μg/m3·h dla lat 2011-2015, – w Wilczopolu – 10 051 μg/m3·h dla lat 2011-2015. Porównywalne rezultaty otrzymano z rozkładu stężeń ozonu wykonanego na poziomie krajowym z zastosowaniem łączenia wyników modelowania z pomiarami, zgodnie z którym parametr AOT40 uśredniony dla lat 2013-2015, na przeważającym obszarze województwa zawierał się od 10 001 do 18 000 μg/m3·h. Nie przekroczył więc poziomu docelowego (mapa 11). Mapa 11. Parametr AOT40 w województwie lubelskim uśredniony dla lat 2013-2015 wyznaczony metodą łączenia wyników modelowania z pomiarami (źródło: GIOŚ) Parametr AOT40 wyznaczony z pomiarów dla 2015 r. wynosił od 9 070 μg/m3·h do 17 678 μg/m3·h przy poziomie celu długoterminowego dla ozonu wynoszącym 6 000 μg/m3·h. Wyniki obliczeń modelowych wykazały, że w całym województwie lubelskim w 2015 roku wartość wskaźnika AOT40 przekroczyła 6 000 µg/m3·h. Wyniki klasyfikacji stref według kryteriów określonych w celu ochrony roślin W wyniku przeprowadzonej klasyfikacji za 2015 r. ze względu na kryteria ochrony roślin dla wszystkich zanieczyszczeń strefę lubelską zaliczono do klasy A (tabela 8), natomiast z powodu stwierdzonych przekroczeń poziomu celu długoterminowego ozonu – kolejny już rok do klasy D2. Tabela 8. Klasy stref uzyskane w ocenie rocznej za 2015 r. według kryteriów ochrony roślin (źródło: WIOŚ) Lp. Nazwa strefy strefa lubelska klasa A - Kod strefy PL0602 Klasa strefy dla zanieczyszczeń SO2 NOx O3 A A A klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach poniżej poziomu dopuszczalnego bądź docelowego Reakcje W województwie lubelskim, poza wdrażanymi już dwoma programami ochrony powietrza w zakresie pyłu PM10, w 2015 r. uchwałą Sejmiku Województwa Lubelskiego Nr XI/168/2015 z dnia 30 października 2015r. przyjęto do realizacji „Plan działań krótkoterminowych dla strefy lubelskiej ze względu na ryzyko wystąpienia przekroczenia poziomu docelowego benzo(a)pirenu” i przystąpiono do opracowania projektów: „Programu ochrony powietrza dla strefy lubelskiej ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)-pirenu” oraz „Programu ochrony powietrza dla Aglomeracji Lubelskiej ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu”. Mimo wielu inwestycji zrealizowanych w województwie lubelskim wciąż utrzymują się przekroczenia standardów jakości powietrza w zakresie pyłu PM10 i PM2,5 oraz benzo(a)pirenu. W celu zintensyfikowania działań na rzecz poprawy jakości powietrza podejmowanych na poziomie wojewódzkim i lokalnym, na podstawie art. 91c ustawy Poś w Ministerstwie Środowiska opracowany został „Krajowy Program Ochrony Powietrza do roku 2020 (z perspektywą do 2030)” (KPOP). KPOP obowiązujący od 1 października 2015 r. jest dokumentem wskazującym propozycje zmian jakie należy wprowadzić, aby jakość powietrza w Polsce uległa poprawie i możliwe było dotrzymanie w krótkim czasie dopuszczalnych poziomów pyłu zawieszonego i innych szkodliwych substancji w powietrzu. W KPOP przedstawione zostały: szczegółowe propozycje zmian prawnych, w tym dotyczące wymagań technicznych dla nowych kotłów opalanych paliwami stałymi oraz wymagania dotyczące jakości paliw; harmonogram działań potrzebnych do osiągnięcia poprawy jakości powietrza w Polsce, w którym wskazano odpowiedzialne za ich realizację podmioty (na poziomie rządowym i samorządowym). Działania podzielono na: krótkoterminowe – do zrealizowania do 2018 r. • • (niektóre z nich wskazano jako priorytetowe do natychmiastowej realizacji), średnioterminowe (do 2020 r.) i długoterminowe (do 2030 r.); system monitorowania realizacji działań ujętych w KPOP (ustalone zostały wskaźniki, które powinny zostać osiągnięte w latach 2018 i 2020); lista możliwych źródeł finansowania działań ujętych w KPOP: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz fundusze wojewódzkie, a także środki unijne przeznaczone na ochronę środowiska. Realizacja inwestycji proekologicznych wymaga zapewnienia środków finansowych. Wielkość nakładów na środki trwałe służące ochronie powietrza i klimatu w województwie, po znaczącym wzroście w latach 2011-2012, powróciła do poziomu z lat wcześniejszych. W 2014 r. wyniosła 51 858,5 tys. zł i była wyższa o 32,6% w stosunku do roku poprzedniego (wykres 16). W relacji do PKB nakłady na środki trwałe służące ochronie powietrza i klimatu utrzymywały się przeważnie na poziomie poniżej 0,08% (tylko w latach 2011-2012 wynosiły odpowiednio 0,26% i 0,28%). • • [mln zł] 180 161,5 182,1 150 120 90 60 51,9 62,3 39,1 30 0 2010 2011 2012 2013 2014 Wykres 16. Nakłady na środki trwałe służące ochronie powietrza i klimatu w woj. lubelskim w latach 2010-2014 (źródło: US w Lublinie) Największą część nakładów na ochronę powietrza i klimatu stanowiły wydatki na nowe kierunki i technologie spalania paliw, modernizację systemów grzewczych oraz na urządzenia do redukcji zanieczyszczeń. Poniżej przykłady inwestycji mających na celu poprawę jakości powietrza, zrealizowanych w 2015 r. przez podmioty gospodarcze (wg danych Wydziału i Działów Inspekcji WIOŚ). 1. MEGATEM EC-Lublin Sp. z o.o. w Lublinie W okresie od grudnia 2014 r. do grudnia 2015 r. wykonano instalacje odsiarczania i odpylania oraz redukcji tlenków azotu. W ramach przedmiotowej inwestycji za trzema kotłami parowymi typu EKM-50 została zabudowana, pracująca w technologii suchej sodowej, instalacja odsiarczania spalin, którą dostarczyła firma Instal Filter z Kościanu. Powyższa technologia pozwala na redukcję SO2 poniżej 200 mg/Nm3. 29 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Instalacja odpylania i odsiarczania spalin kotła nr 1. Fot. Galeria zdjęć MEGATEM EC-Lublin Układ dawkowania reagenta do instalacji EcoTube służącej do redukcji NOx Fot. Galeria zdjęć MEGATEM EC-Lublin W celu redukcji tlenków azotu każdy kocioł parowy został zmodernizowany z wykorzystaniem technologii EcoTube System szwedzkiej firmy Ecomb S.A. Technologia ta łączy metodę pierwotną (stratyfikacja powietrza) oraz wtórną (SNCR) redukcji tlenków azotu i polega na wtryskiwaniu mediów technologicznych: sprężonego powietrza i reagenta w postaci mocznika lub wody amoniakalnej do wnętrza komory paleniskowej kotła za pomocą dysz dozujących znajdujących się w chłodzonej rurze, która wprowadzana jest do wnętrza komory przez ścianę boczną kotła. Zastosowana technologia pozwala na zredukowanie stężenia NOx poniżej 180 mg/Nm3, przy zachowaniu wydajności i sprawności kotłów. Dodatkowo za tzw. kotłami szczytowymi dobudowano filtry workowe, które uzupełniły istniejące urządzenia odpylające, tj. elektrofiltry. Łączna wartość inwestycji wyniosła 36 mln zł. Realizacja inwestycji pozwala na dotrzymywanie standardów emisyjnych wynikających z Dyrektywy IED i ma kluczowe znaczenie dla czystości powietrza miasta Lublina i gmin przyległych. dotrzymanie obowiązujących od 01.01.2016 r. standardów emisyjnych pyłu. 2. SFW ENERGIA Sp. z o.o. w Gliwicach – Zakład Ciepłowniczy w Poniatowej Wykonano modernizację kotła WR-10 Nr 5, polegającą na wymianie rusztu i skrzyni powietrznej multistrefowej, kosza zasypowego z warstwownicą i wentylatora powietrza wtórnego. Za kotłem zainstalowano również urządzenia odpylające w postaci filtra pulsacyjnego FDS 240/564/6000 czterokomorowego pracującego na workach filtracyjnych w ilości 240 szt. i powierzchni filtracyjnej 564 m2 regenerowanych pneumatycznie. Oprócz nowego filtra układ odpylania został wyposażony w wentylator wyciągowy oraz układ automatyki i sterowania. Nowe urządzenia mają zapewnić utrzymanie emisji pyłu na poziomie poniżej 90 mg/Nm3 w przeliczeniu na 6% tlen, a tym samym 30 3. Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Radzyniu Podlaskim Zrealizowano przedsięwzięcie polegające na modernizacji instalacji dwustopniowego odpylania spalin z kotła typu WR5/M (K2). W 2015 r. zainstalowano filtry workowe w celu dotrzymania standardów emisji pyłów, natomiast w 2016 r. zakład zrealizuje kompleksową modernizację kotła WR-5 nr 3. Planowany termin zakończenia to listopad 2016 r. Inwestycje mają przynieść efekt w postaci zwiększenia sprawności pracy kotłów, co przełoży się na mniejsze zużycie miału węglowego. Poza tym nowy system odpylania zminimalizuje emisję gazów i pyłów do atmosfery. 4. Biłgorajskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Biłgoraju Zakończono modernizację systemów odpylania spalin w ciepłowni miejskiej, polegającą na zainstalowaniu filtrów tkaninowych o wysokiej skuteczności odpylania za wszystkimi kotłami wraz z urządzeniami pomocniczymi. Przeprowadzona inwestycja zapewnia dotrzymanie obowiązującego poziomu stężenia pyłu w gazach odlotowych dla całego zakresu obciążeń kotła. Potwierdziły to wyniki pomiarów przeprowadzonych przez Spółkę w ramach badań automonitoringowych (przykład: przed modernizacją, przy 73% obciążeniu kotła stężenie pyłu w gazach odlotowych utrzymywało się na poziomie 144,2 mg/m3, po modernizacji, przy 68% obciążeniu kotła stężenie pyłu w gazach odlotowych wynosiło 26,6 mg/m3). 5. Spółdzielnia Mleczarska BIELUCH w Chełmie Od 2015 r. do kwietnia 2016 r. przeprowadzono modernizację systemu odpylania w kotłowni zakładowej. W wyniku modernizacji 2 kotły OR–5 wyposażono w urządzenia odpylające I i II stopnia. I stopień odpylania to wbudowany w kanał spalinowy odpylacz typu OKZ-4: odśrodkowy koncentrator zanieczyszczeń. Dokumentacyjna sprawność odpylania, wg DTR odpylacza wynosi: η = 55% dla wielkości ziaren od 5 do 8 µm i η = 65% dla wielkości ziaren – 10 µm, dyspozycyjność odpylania: Θ = 100%. II stopień odpylania to filtr tkaninowy FDS – 90/190/4500, składający się z 90 szt. worków filtracyjnych regenerowanych sprężonym powietrzem. Gwarantowana przez wykonawcę skuteczność odpylania filtra – poniżej 30 mg/Nm3, przeliczona dla O2 = 6%. Wytrącanie pyłów w workach filtracyjnych wzbudzane jest poprzez ustaloną stałą czasową regeneracji worków posadowionych w 9 rzędach po 10 szt. w rzędzie w komorze filtra z zaworami powietrznymi lub wariantowo poprzez nastawioną graniczną wartość straty ciśnienia gazów odlotowych na przejściu przez worki filtracyjne. Wytrącone pyły gromadzą się w leju zbiorczym, skąd odbierane są cyklicznie do przenośnego zbiornika stalowego i okresowo opróżniane. Lej spustowy posiada szczelne zamknięcie od dołu w postaci podawacza celkowego. Tkaniną filtracyjną worków jest, wg DTR filtra, włóknina PPS (polifenylosulfon) wodo- i olejoodporna na bazie PTFE (politetrafluoroetylenu). Tkanina ta jest wrażliwa na temperaturę spalin przekraczającą 200oC oraz na utlenianie. W celu obniżenia temperatury spalin przed filtrami workowymi do wymaganej temperatury, poniżej 180 oC, zamontowano dodatkowo za kotłami OR 5 nr 1 i 2 ekonomizery – wymienniki ciepła typu spaliny – powietrze o mocy 200 kW, wykonane w technologii rur cieplnych. Odzysk ciepła odpadowego ze spalin wylotowych następuje w specjalnie skonstruowanym wymienniku, złożonym z wielu rurek cieplnych wypełnionych specjalnie dobranym czynnikiem transportującym ciepło i przekazywany jest powietrzu kierowanemu pod ruszt do procesu spalania. Podgrzane powietrze w ekonomizerze kierowane jest jako powietrze pierwotne i wtórne do procesu spalania w komorze paleniskowej. 6. „SIPMOT” S.A. w Zamościu Włączono do eksploatacji nowoczesną malarnię proszkową wyposażoną w wysokosprawne urządzenia ochrony powietrza – filtr z separacją proszku na cyklonie dla wentylacji kabiny malowania proszkowego o skuteczności materiału filtracyjnego 99,98%. Eksploatacja nowej malarni z zastosowaniem farb proszkowych w procesie technologicznym (powlekanie metalu) istotnie zmniejszyła zużycie materiałów malarskich emi- tujących lotne związki organiczne do powietrza. Przy zastosowanym systemie urządzeń filtrujących emisja pyłów z zużycia farb proszkowych praktycznie nie występuje. W wyniku stosowania nowych rozwiązań technicznych i technologicznych wpływ sektora przemysłu na stan jakości powietrza uległ znacznemu zmniejszeniu, lecz pomimo wysokiej redukcji emisji w tym obszarze, standardy jakości powietrza nadal nie są dotrzymywane. Szczególny problem stanowi sektor bytowo – komunalny, w którym jako główne paliwo spalane są paliwa węglowe, często wysokoemisyjne (miał węglowy, węgiel złej jakości). Szczególny problem stanowi także naganna praktyka spalania odpadów w paleniskach domowych. Działania naprawcze na terenie województwa, określone w realizowanych programach ochrony powietrza, polegają głównie na wymianie starych wysokoemisyjnych urządzeń grzewczych opalanych węglem kamiennym na niskoemisyjne piece ekologiczne, w tym olejowe, gazowe oraz wysokosprawne piece na biomasę. Ponadto wykonywana jest termomodernizacja i termorenowacja budynków, budowa, modernizacja i rozbudowa sieci ciepłowniczych i gazowych oraz instalacja odnawialnych źródeł energii. Wykonana w 2015 r. termomodernizacja i termorenowacja dotyczyła w przeważającej większości budynków użyteczności publicznej. Były to głównie budynki będące własnością samorządów: szkoły, przedszkola, urzędy gmin, ośrodki zdrowia, a także budynki państwowych jednostek budżetowych, takich jak komisariaty policji i inne. Wykonano m.in. termomodernizację budynku Szkoły Podstawowej i budynku remizo-świetlicy w Starym Bidaczowie, budynku Szkoły Podstawowej w Woli Dereźniańskiej, Szkoły Podstawowej w Bezwoli, Publicznej Szkoły Podstawowej w Osmolicach Pierwszych, budynków komunalnych Gminy Kamień, Domu Dziecka „Dworek” w Przybysławicach, Domu Nauczyciela w miejscowości Piotrków Pierwszy, Lecznicy Weterynaryjnej w miejscowości Jabłonna Majątek i wiele innych. W obecnej sytuacji szczególnego znaczenia nabierają odnawialne źródła energii. Ich udział w produkcji energii elektrycznej wzrasta i w 2014 r. wynosił 4,4% (wykres 17). Według danych Urzędu Marszałkowskiego w Lublinie na terenie województwa do końca 2015r. funkcjonowało m.in. 13 farm fotowoltaicznych, 6 biogazowni, ponad 34,5 tys. instalacji kolektorów słonecznych i nieliczne farmy wiatrowe. Największa w regionie powstała w 2015 r. pod Lubartowem – każdy z 16 wiatraków to kolos mający 119 metrów wysokości i 56-metrowe łopaty śmigieł. 31 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU [%] 5 4,4 4,5 3,8 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1,5 1 0,5 0 0,4 2005 r. 0,8 0,9 2010r. 2011r. 2012r. 2013r. 2014r. Wykres 17. Udział energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej ogółem w woj. lubelskim w latach 2005-2014 (źródło: WUS w Lublinie) Nie bez znaczenia jest poszukiwanie alternatywnych środków komunikacji. Uruchomiona w Lublinie bezobsługowa sieć stacji rowerowych w 2015 r. została rozbudowana i obecnie w 90 stacjach (w tym 5 w Świdniku) do dyspozycji jest 891 rowerów. Bliska dostępność stacji zachęca do rezygnacji z samochodu i korzystania z roweru, świadczy o tym ciągle rosnąca liczba użytkowników i wypożyczeń. 32 Farma wiatrowa pod Lubartowem Fot. Archiwum WIOŚ WODY RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Wody Presje Woda jest jednym z najważniejszych bogactw środowiska naturalnego, dlatego dążenia do uzyskania dobrego stanu wód są kluczowymi działaniami środowiskowymi. Cel ten może zostać osiągnięty tylko poprzez zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi, a także eliminację lub ograniczenie negatywnych skutków antropopresji. Do istotnych problemów gospodarki wodnej zagrażających jakości wód powierzchniowych i podziemnych należą: pobory i zużycie wód – w ramach gospodarki komunalnej, rolnictwa oraz przemysłu, emisja ścieków z punktowych źródeł zanieczyszczeń, w tym z oczyszczalni ścieków komunalnych oraz przemysłowych, jak również ze składowisk odpadów, obszarowe źródła zanieczyszczeń pochodzenia komunalnego (źródła rozproszone) oraz rolniczego. • • • Pobory i zużycie wód Podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę gospodarki komunalnej, rolnictwa i przemysłu na terenie województwa lubelskiego są zasoby wód podziemnych. W roku 2014, według danych GUS, na terenie województwa lubelskiego pobrano ogółem 350,6 hm3 wody, co stanowiło 3,3% poboru wody w kraju. Pobór wód ze wskazaniem na poszczególne sektory, kształtował się następująco: cele produkcyjne – 112,7 hm3 (32,1% poboru ogółem), z czego 95,0 hm3 stanowiły wody powierzchniowe, nawodnienia w rolnictwie i leśnictwie oraz napełnianie i uzupełnianie stawów rybnych – 150,2 hm3 (42,8% poboru), eksploatacja sieci wodociągowej – 87,7 hm3 (25,1% poboru). • • • 34 Oczyszczalnia ścieków Hajdów w Lublinie Fot. Archiwum WIOŚ Pobór wód utrzymuje się na zbliżonym poziomie z tendencją spadkową i na terenie województwa lubelskiego w roku 2014 był niższy o 6,6% w stosunku do roku 2013. Spadek ten odnotowano w każdym z analizowanych sektorów. W roku 2014 zużycie wody stanowiło 94,3% poboru wody w województwie i utrzymywało się na zbliżonym poziomie w stosunku do lat wcześniejszych. Według danych GUS w roku 2014 zużycie wody na terenie województwa lubelskiego wyniosło 330,4 hm3 wody, z czego w przemyśle wykorzystano 111,7 hm3 (33,8%), na cele rolnictwa i leśnictwa 150,2 hm3 (45,5%) oraz eksploatację sieci wodociągowej 68,6 hm3 (20,8%). Całkowite największe zużycie wody odnotowano w powiatach: puławskim, co odpowiada 32,0% zużycia w województwie, kraśnickim (6,7%) i zamojskim (6,4%). Największy pobór wód zarejestrowany w powiecie puławskim wynika z lokalizacji Zakładów Azotowych Puławy, wykorzystujących w swoim cyklu produkcyjnym duże ilości wody. Najmniejsze całkowite zużycie wystąpiło w miastach Zamość (0,8%) i Biała Podlaska (0,7%) oraz powiecie łęczyńskim (0,7%). Na wykresie 1 zaprezentowano zużycie wody w odniesieniu do 1 mieszkańca. Emisja ścieków Jednym z podstawowych czynników wpływających na jakość wód powierzchniowych są zanieczyszczenia zawarte w ściekach komunalnych i przemysłowych. W roku 2014, według danych GUS, z terenu województwa lubelskiego odprowadzono do wód lub do ziemi 72,3 hm3 ścieków przemysłowych i komunalnych wymagających oczyszczenia, co stanowiło 3,4% ścieków odprowadzonych na terenie całego kraju. Było to więcej o 1,4%, niż w roku 2013, podczas gdy w kraju ilość ta zmniejszyła się o 2,0%. Z łącznej ilości odprowadzanych ścieków 99,4% zo- [m3/rok] 1 000,0 900,0 800,0 700,0 600,0 500,0 400,0 266,2 300,0 200,0 153,9 100,0 m.Zamość m. Biała Podlaska lubelski m.Chełm łęczyński bialski biłgorajski m.Lublin hrubieszowski świdnicki radzyński chełmski włodawski łukowski krasnostawski zamojski woj. lubelskie rycki tomaszowski kraśnicki opolski lubartowski Polska janowski puławski parczewski 0,0 Wykres 1. Zużycie wody na 1 mieszkańca w roku 2014 w poszczególnych powiatach woj. lubelskiego (źródło: GUS) [hm3/rok] 18 16 14 12 10 8 6 4 2 chełmski parczewski janowski włodawski zamojski opolski radzyński lubelski rycki lubartowski krasnostawski hrubieszowski kraśnicki bialski biłgorajski tomaszowski m. Biała Podlaska świdnicki łukowski m Chełm m. Zamość łęczyński puławski m. Lublin 0 Wykres 2. Ilość odprowadzonych ścieków z terenu powiatów województwa lubelskiego w 2014 r. (źródło: GUS) stało oczyszczonych (w Polsce 94,7%). Odsetek ścieków, które nie zostały oczyszczone wzrósł o 0,2% w stosunku do roku 2013. Największą ilość ścieków wymagających oczyszczenia odprowadzono z terenu miasta Lublin (55,2%) oraz powiatów: puławskiego (22,0%) i łęczyńskiego (9,9%). Najmniejsza ilość ścieków odprowadzona została z terenu powiatu janowskiego (1,1%), parczewskiego (0,8%) oraz chełmskiego (0,8%) (wykres 2). W roku 2014 na terenie województwa funkcjonowało 65 oczyszczalni ścieków przemysłowych i 286 komunalnych (źródło: GUS). Liczba ta nie uległa zmianie w stosunku do roku 2013 r. W tabeli 1 przedstawiono wykaz oczyszczalni działających na terenie województwa lubelskiego wraz z odprowadzonymi ładunkami o liczbie RLM powyżej 2 000. Na przestrzeni lat 2004-2014 zauważyć można systematyczny spadek wielkości ładunków odprowadzanych zanieczyszczeń (wykres 3), na co złożyły się: lepszy stopień oczyszczania i spadek ilości ścieków nieoczyszczonych. W roku 2014 ponad połowa ścieków (54,8%) poddawana była oczyszczaniu biologicznemu, głównie z podwyższonym usuwaniem biogenów, a ścieków oczyszczanych tylko w sposób mechaniczny było 20,8% (wykres 4). 35 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Ładunek [kg/rok ] 7 000 000 6 000 000 5 000 000 4 000 000 3 000 000 2 000 000 1 000 000 0 2004 BZT5 2005 CHZT 2006 2007 2008 2009 zawiesina ogólna azot ogólny 2010 2011 2012 2013 2014 fosfor ogólny Wykres 3. Ładunki wprowadzanych zanieczyszczeń do wód lub do ziemi w latach 2004-2014 w woj. lubelskim (źródło: GUS) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2004 mechaniczne 2005 2006 chemiczne 2007 2008 biologiczne 2009 2010 2011 2012 z podw.usuw. biogenów 2013 2014 ścieki nieoczyszczone Wykres 4. Udział ścieków oczyszczanych mechanicznie, chemicznie, biologicznie, z podwyższonym usuwaniem biogenów w ściekach odprowadzanych w latach 2004-2014 z terenu województwa lubelskiego (źródło: GUS) Według danych GUS, długość eksploatowanej sieci wodociągowej na terenie województwa lubelskiego w roku 2014 wynosiła 20 863,7 km, co stanowi 7,1% długości sieci w Polsce. W roku 2014 oddano do eksploatacji 280 km sieci wodociągowej rozdzielczej. Długość sieci kanalizacyjnej wynosiła 5 918 km i zwiększyła się 36 o 379,9 km, tj. o 6,9% w porównaniu do roku 2013. Odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków wyniósł 56,4% i był znacząco niższy, niż średnia w Polsce – 71,5%. W miastach z oczyszczalni ścieków korzystało 95,2% ludności (93,9% w Polsce), a na obszarach wiejskich 23,0% (37,4% w Polsce). Potencjalnymi punktowymi źródłami zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych są składowiska odpadów, w szczególności te, na których składowane są odpady niebezpieczne. W roku 2014, według danych GUS, w województwie lubelskim funkcjonowały 54 czynne składowiska odpadów, w tym 50 odpadów komunalnych i 4 odpadów przemysłowych. Obecnie składowiska wyposażone są w instalacje zabezpieczające przed potencjalnym zanieczyszczeniem środowiska, a ich wpływ jest monitorowany na bieżąco przez eksploatujących lub nadzorujących składowiska. Obszarowe źródła zanieczyszczeń Lubelszczyzna należy do regionów charakteryzujących się znaczącą rolą sektora rolniczego. Wysoki odsetek użytków rolnych obejmujących 70,1% powierzchni województwa ma znaczący wpływ na wielkość zagrożenia zanieczyszczeniami obszarowymi pochodzącymi z terenów rolniczych, szczególnie z nawożenia i stosowania środków ochrony roślin. Zużycie nawozów mineralnych w przeliczeniu na czysty składnik w roku gospodarczym 2014/2015 wynosiło 183,8 tys. ton. W strukturze zużycia nawozów mineralnych: 52,6% stanowiły nawozy azotowe (w kraju 56,0%), 19,0% nawozy fosforowe (16,9%) i 28,4% potasowe (27,1%). W przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych w dobrej kulturze zużycie nawozów mineralnych wynosiło 127,3 kg (w kraju 123,2 kg), co lokowało województwo na 5 miejscu w kraju. Zużycie nawozów wapniowych w przeliczeniu na czysty składnik wynosiło 34,9 tys. ton. W przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych w dobrej kulturze zużyto 24,4 kg tego rodzaju nawozu (w kraju 39,4 kg), co dawało 14 lokatę w kraju. Poważnym zagrożeniem dla czystości wód jest bezpośrednie odprowadzanie zanieczyszczeń do wód lub do ziemi z wielu źródeł rozproszonych na obszarach wiejskich, będące efektem ich słabego skanalizowania. Skutkuje to złym stanem sanitarnym odbiorników oraz zwiększonym stężeniem substancji biogennych w wodach. Tabela 1. Oczyszczalnie ścieków funkcjonujące w województwie lubelskim (żródło: WIOŚ) Aktualna ilość ścieków m3/d Odbiornik BZT5 ChZT 1. Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Międzyrzecu Podl. Miejska 3000 1599 Krzna 3502 48213 6479 3246 116 2. PGKiM Sp. z o.o. w Terespolu Miejska 600 449 Bug 3192 17473 4992 - - 3. Gmina Kodeń Gminna 600 135 Grabar 276 2831 662 - - 4. Gmina Konstantynów Gminna 400 183 Czyżówka 208 2137 651 - - 5. Gmina Leśna Podlaska Gminna 400 130 Klukówka 229 1725 285 - - 6. Gmina Piszczac – oczyszczalnia w Piszczacu Gminna 360 245 Lutnia 1455 8642 1545 - - 7. „EKO-BUG” Sp. z o.o. w Kobylanach – Oczyszczalnia w Kroszczynie Gminna 465 341 Czapelka (r.m.) 2084 13532 1711 - - 8. Gmina Wisznice – oczyszczalnia w Wisznicach Gminna 380 314 Zielawa 1089 10086 1444 - - 9. Gmina Janów Podlaski Gminna 400 230 Czyżówka 651 4516 1080 - - Przemysłowa 1200 521 Krzna Płd. 4214 14353 4784 5215 474 Lp. Rodzaj oczyszczalni Nazwa oczyszczalni zawiesina ogólna azot ogólny fosfor ogólny Przepustowość m3/d Ładunki zanieczyszczeń w ściekach oczyszczonych [kgO2/rok] powiat bialski 10. „SEDAR” S.A. w Międzyrzecu Podlaskim 11. „KAROL” Spółka z o. o., Sp. k. Strzakły koło Międzyrzeca Podl. Przemysłowa 150 79 Krzna Płn. 409 1235 275 815 25 12. Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe MIKA, Kazimierz Mikołajczak Przemysłowa 800 146 Czyżówka 561 2991 723 483 48 13. Word Meat Industry Sp. z o.o. Zakład Mięsny w Zalesiu Przemysłowa 185 4 rz. Krzna (r.m.) 6 15 8 30 0.3 8965 Krzna 18390 137131 34767 51932 1099 powiat bialski grodzki 14. Bialskie PWiK „WOD-KAN” Sp. z o.o. w Białej Podl. Miejska 12000 powiat biłgorajski 15. PGK Sp. z o.o. w Biłgoraju Oczyszczalnia przy ul. Krzeszowskiej 21 Miejska 8000 4224 Czarna Łada 15417 101750 20812 20629 1619 16. Tarnogrodzki Zakład Komunalny Sp. z o.o. Oczyszczalnia w Tarnogrodzie Gminna 760 294 Złota Nitka 1880 6420 1936 - - 17. ZGK w Obszy Oczyszczalnia w Zamchu Gminna 460 151 Złota Nitka 516 3314 795 - - 18. ZGK w Potoku Górnym Oczyszczalnia w Zagródkach Gminna 450 184 Złota 194 2747 255 - - 19. ZGK w Potoku Górnym Oczyszczalnia w Lipinach Dolnych Gminna 300 118 Borowina 185 1462 194 - - 37 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU powiat chełmski 20. Gmina Rejowiec – Oczyszczalnia Rejowiec Gminna 320 129 Rejka 504 2678 383 - - 21. Gmina Sawin Gminna 280 114 Lepietucha 943 4571 1275 - - 180 1924 279 - - 22. Gmina Wierzbica Gminna 300 153 Świnka 23. ZWiK Rejowiec Fabryczny Gminna 800 217 Rejka 146 1861 253 - 24. Gmina Kamień Gminna 236 118 Udal 259 2009 280 - 7797 Uherka 9878 118713 22981 14199 2225 powiat chełmski grodzki 25. Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Chełmie Miejska 13000 powiat hrubieszowski 26. PGKiM Sp. z o.o. w Hrubieszowie Oczyszczalnia przy ul. Gródeckiej 116 Miejska 3300 1993 Huczwa 3499 29279 8758 7456 473 27. Gminny Zakład Komunalny w Mirczu Oczyszczalnia w Mirczu Zakład Oczyszczania w Werbkowicach 28. Komunalny Oczyszczalnia w Werbkowicach 29. SÜDZUCKER Polska S.A. „Cukrownia Strzyżów” Spółka Cukrowa S.A. w Toruniu 30. Krajowa Oddział „Cukrownia Werbkowice” w Werbkowicach 31. REAL S.A. Siedlce Zakład Produkcji Koncentratów w Nieledwi Gminna 250 121 Bukowa (r.m.) 218 2642 242 - - Gminna 475 193 Huczwa (r.m.) 4573 17480 6521 - - Bug 726 4941 1021 1920 - Huczwa 4128 20928 6048 4115 - Białka 843 4403 1034 - - Przemysłowa 1000 439 2999 Przemysłowa 5000 (64 dni) Przemysłowa 3160 230 powiat janowski 32. Zakład Gospodarki Komunalnej w Janowie Lubelskim Miejska 8105 2026 Białka 1169 10540 3228 1605 6812 Przemysłowa 360 93 Sanna 180 1507 363 232 20 1754 Wieprz 2960 21506 2716 3843 64 415 113 Wieprz 628 308 17254 1602 1770 439 1891 210 36. CERSANIT IV Sp. z o.o. Krasnystaw 3000 p. – Przemysłowa 6000 b. – 500 Przemysłowa 4008 662 Wieprz 1015 6745 1185 1378 124 37. Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Krasnymstawie Przemysłowa 2060 1332 Żółkiewka 6725 27312 5266 5859 760 12500 54496 Wyżnica 8648 54037 16328 18806 722 178 Wyżnica 308 1750 720 33. Zakład Przetwórstwa Mięsa „MATTHIAS” Sp. z o.o. w Kolonii Zamek powiat krasnostawski 34. PGK Sp. z o.o. w Krasnymstawie 35. Krajowa Spółka Cukrowa S.A. w Toruniu Oddział „CUKROWNIA KRASNYSTAW” w Krasnymstawie Miejska powiat kraśnicki 38. Kraśnickie PWiK w Kraśniku Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Opolu Lubelskim 39. Zakład Produkcyjny w Kraśniku Miejska Przemysłowa 600 739 106 powiat lubartowski 40. PGK w Lubartowie – Oczyszczalnia Ścieków w Lubartowie MPWiK Sp. z o.o. w Lublinie – Oczyszczalnia ścieków przy składowisku 41. w Rokitnie Miejska 6100 2880 Wieprz 5730 39775 8797 13645 1022 Gminna 800 209 ziemia 275 2751 359 - - Przemysłowa 1200 524 3440 18027 4300 3880 302 34 323 60 - - 284 1563 427 - - 43. Gmina Spiczyn – oczyszczalnia w Spiczynie Gminna 200 44 Dopływ spod Michowa Bystrzyca 44. Gmina Jeziorzany – oczyszczalnia w Jeziorzanach Gminna 200 58 Struga 42. Spółdzielnia Mleczarska „Michowianka” w Michowie powiat lubelski MPWiK Sp. z o.o. w Lublinie – Oczyszczalnia Ścieków „Hajdów” – 45. ul. Łagiewnicka 5 46. ZGKiM w Bełżycach Miejska 135000 58163 Bystrzyca 118886 685719 216543 154977 10615 Miejska 3000 823 Krężniczanka 1074 8300 2115 - - 47. Bychawskie Przedsiębiorstwo Komunalne Sp. z o.o. w Bychawie Miejska 1440 686 1590 11642 4046 - - 48. ZGK w Niemcach Gminna 500 461 1372 8945 2584 - - 49. OSMOFROST Sp. z o.o. w Osmolicach Przemysłowa 1000 224 Kosarzewianka Dopływ spod Niemiec Bystrzyca 629 3849 1790 1659 114 50. AGRAM S.A. ul. Mełgiewska 104 20-234 Lublin Przemysłowa 850 133 Czechówka 120 754 165 598 77 4700 1823 Świnka 1675 18744 2751 - - Przemysłowa 7200 osadnik wód dołowych 1216 w.d.: 15 776 Wieprz 3720 17484 3068 Świnka 12035 - 119948 powiat łęczycki 51. PGKiM Sp. z o.o. w Łęcznej 52. Spółka Wodno-Ściekowa w Milejowie 53. Lubelski Węgiel „BOGDANKA” S.A. w Bogdance 38 Miejska 2260 1532 - - powiat łukowski 54. PUiIK Sp. z o.o. w Łukowie Miejska 12782 7952 55. MZGK w Stoczku Łukowskim Miejska 850 442 56. Gmina Adamów Gminna 300 236 57. Gmina Trzebieszów – oczyszczalnia w Trzebieszowie Gminna 123 91 Krzna Płn. 74 58. Gmina Trzebieszów – oczyszczalnia ścieków w Płudach Gminna 360 227 Krzna Płn. (r.m.) 251 Przemysłowa 160 73 rów melioracyjny 148 59. Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe „AGRO-TOP” Sp. z o.o. Krzna Płd. Świder (r.m.) Grabówka 16404 102322 19108 21785 1186 727 6053 1081 - - 597 4938 899 - - 640 93 - - 2651 882 - - 900 212 482 21 powiat opolski 60. ZGKiM w Opolu Lubelskim Miejska 3900 2102 Jankówka 1611 16878 2892 5098 407 61. PGK Sp. z o.o. w Poniatowej Miejska 3200 1189 Poniatówka 1966 16335 2943 6294 347 62. SOKPOL KONCENTRATY Sp. z o.o. w Zagłobie Przemysłowa 600 27 Wrzelówka 52 378 238 - - 63. AGRICO S.A. w Łęczycy – Zakład Produkcyjny w Kluczkowicach Przemysłowa 1400 293 Wrzelowianka 631 2886 1005 118 15 2000 1091 Piwonia 2349 22993 3434 - - powiat parczewski 64. Zakład Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Parczewie Miejska powiat puławski MPWiK Sp. z o.o. „Wodociągi Puławskie” – Oczyszczalnia ścieków 65. w Puławach ul. Komunalna 35, 24-100 Pulawy 66. MZWiK w Nałęczowie Miejska 17500 9360 Wisła 18004 136654 22206 - - Miejska 2000 1607 Bystra 1495 - - 67. MZK w Kazimierzu Dolnym Miejska 13488 2375 900 513 Wisła 1544 11940 2102 216001 Wisła 317868 2213235 2696868 Przemysłowa 106002 249533 14403 Przemysłowa 1700 426 Ciek bez nazwy 772 6006 3247 1446 68. Zakłady Azotowe „PUŁAWY” S.A. w Puławach 69. MATERNE-POLSKA Sp. z o.o. w Łopatkach 70. Gmina Kurów – oczyszczalnia w Kurowie Gminna 42 600 148 Struga Kurowska 200 1719 249 - - Miejska 3900 2915 Białka 2349 27926 5142 8295 125 Gminna 375 222 Piwonia 660 3011 861 - - Przemysłowa 2600 1267 Białka 3792 14530 5311 2278 448 Irenka 2614 27043 6941 5856 1171 powiat radzyński 71. Miasto Radzyń Podlaski 72. Zaklad Komunalny PRYZMAT w Wohyniu 73. Spółdzielcza Mleczarnia „SPOMLEK” w Radzyniu Podlaskim powiat rycki 74. PGKiM Sp. z o.o. w Rykach Miejska 6990 2470 75. MZGK Sp. z o.o. w Dęblinie Miejska 6000 1605 Wisła 4588 27395 8415 - - 76. Gmina Kłoczew – oczyszczalnia w Kłoczewie Gminna 140 77 Okrzejka 90 1224 366 1146 317 1099 Mełgiewka 6213 46942 11520 - - 272 Giełczew 1051 5352 - - powiat świdnicki m.-b.2160 Przemysłowa chem.2280 Przemysłowa 350 77. Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego „PZL-ŚWIDNIK” S.A. w Świdniku 78. Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Piaskach 1080 powiat tomaszowski 79. PGKiM Sp.z o.o. w Tomaszowie Lubelskim Oczyszczalnia przy ul. Petera 1 Miejska 6300 4461 Sołokija 8793 58949 21658 15642 1451 80. PUK Sp. z o.o. Oczyszczalnia w Tyszowcach Gminna 200 85 Huczwa 683 3416 839 - - 81. Gminny ZUK w Suścu Oczyszczalnia w Suścu Gminna 300 162 Jeleń 202 2126 537 - - 82. Gmina Łaszczów Oczyszczalnia w Dobużku Gminna 300 127 Kmiczynka (r.m.) 438 3090 465 - - 83. Gmina Bełżec Oczyszczalnia w Bełżcu Gminna 180 120 Żyłka 422 3297 316 - - 84. Gmina Rachanie Oczyszczalnia w Michalowie Kolonii Gminna 493 88 Rachanka 131 877 160 - - 85. Zakład Mleczarski Sp. z o.o. w Łaszczowie Przemysłowa 1179 295 Kanał Hopkie 426 3219 1031 645 93 86. Uren Coldstores Sp. z o.o. z siedzibą w Dobużku Przemysłowa 1350 112 Kmiczynka (r.m.) 251 1702 2776 204 24 87. BETASOAP Sp. z o.o.w Warszawie Zakład Produkcyjny Tyszowce Przemysłowa 225 Kanał Lipowiecki 1566 5606 1209 306 12 3 1 2 770 centralna oczyszczalnia ścieków przemysłowych biologiczna oczyszczalnia ścieków przemysłowych biologiczna oczyszczalnia ścieków fekalnych 39 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU powiat włodawski 88. MPGK Sp. z o.o. we Włodawie Miejska 4800 1709 Bug 2730 24270 4051 9409 293 89. Gminny Zakład Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Urszulinie Gminna 287 137 Ciek Bubnowo 163 1467 201 Przemysłowa 1200 90. SCO-PAK S.A. Warszawa Fabryka Papieru w Orchówku 91. Przedsiębiorstwo Usługowo-Produkcyjne Sp. z o. o. Wola Uhruska 136 Bug 463 2662 435 15 11 203 196 Bug 830 5192 1138 Gminna 800 356 Wieprz 1280 8314 439 - - Gminna 500 559 Wieprz 1642 9117 1897 - - Gminna 250 130 Gorajec 111 1068 164 - - Przemysłowa 2300 1437 Wieprz 11715 56924 11978 6604 1039 25000 11591 Łabuńka 13115 166267 24115 38161 2115 Gminna powiat zamojski ZGK Sp. z o.o. w Szczebrzeszynie, Oczyszczalnia, ul. Nadrzeczna 220 92. w Szczebrzeszynie 93. ZGK w Zwierzyńcu Oczyszczalnia, ul. Dębowa 16 w Zwierzyńcu 94. Gmina Radecznica Oczyszczalnia w Radecznicy 95. Zakłady Tłuszczowe w Bodaczowie Sp. z o.o. w Gdańsku powiat zamojski grodzki 96. PGK Sp. z o.o. w Zamościu Oczyszczalnia przy Al.1- Maja 16 Miejska r.m. – poprzez rów melioracyjny, m.-b. – mechaniczno-biologiczne, p. – przemysłowe, b. – bytowe, w.d. – wody dołowe Stan Wody powierzchniowe płynące Organizacja sieci monitoringu wód powierz­ chniowych płynących w latach 2010-2015 Celem prowadzenia monitoringu jest dostarczenie wiedzy o stanie wód, która jest niezbędna do gospodarowania wodami w dorzeczach oraz ich ochroną przed zanieczyszczeniami antropogenicznymi i eutrofizacją. Monitoring wód powierzchniowych jest planowany i realizowany zgodnie z kalendarzem cykli wodnych ujętych w Planach Gospodarowania Wodami (PGW). Rok 2015 był rokiem zamykającym II cykl wodny obejmujący lata 2010-2015. W latach 2010-2015 badania jednolitych części wód powierzchniowych prowadzone były w ramach monitoringu diagnostycznego, operacyjnego, badawczego i obszarów chronionych. Poszczególne rodzaje monitoringu różnią się celem, dla którego są prowadzone, częstotliwością badań oraz zakresem badanych wskaźników. Realizuje się je w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 258, poz. 1550) oraz rozporządzenie Ministerstwa Środowiska z dnia 21 listopada 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. poz. 1558). Monitoring diagnostyczny (MD) ma za zadanie dostarczenie ogólnej wiedzy na temat stanu wód powierzchniowych w zlewniach na obszarze dorzecza oraz umożliwienie oceny długoterminowych zmian w warun- 40 Rzeka Świerszcz w RPN Fot. Archiwum WIOŚ kach naturalnych, jak również oceny szeroko pojmowanych oddziaływań związanych z działalnością człowieka. Badania prowadzono 1 raz w cyklu rocznym w czasie 6 letniego cyklu obowiązywania PGW. Monitoring operacyjny (MO) realizowany był w celu ustalenia stanu jednolitych części wód, które zostały zidentyfikowane na podstawie danych z monitoringu diagnostycznego jako zagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych oraz w celu oceny zmian ich stanu wskutek wdrożenia programów działań naprawczych określonych w programie wodno-środowiskowym kraju. Badania prowadzono dwukrotnie w cyklach rocznych w czasie obowiązującego cyklu wodnego PGW. Monitoring badawczy (MB) prowadzony był w celu zebrania dodatkowych informacji o stanie wód rzeki Bug w związku z realizacją zobowiązań międzynarodowych oraz w celu ustalenia przyczyn niespełnienia celów środowiskowych przez jednolitą część wód o nazwie Irenka. Monitoring obszarów chronionych obejmował: obszary ochrony gatunków i siedlisk (Natura 2000), obszary narażone na zanieczyszczenia ze źródeł komunalnych (MOEU) i ze źródeł rolniczych (MORO) oraz obszary chronione będące jednolitymi częściami wód przeznaczonymi do celów kapieliskowych (MORE). Organizację sieci monitoringu jcwp rzecznych w latach 2010-2015 przedstawia tabela 2. Tabela 2. Organizacja sieci monitoringu jcwp rzecznych w latach 2010-2015 (źródło: WIOŚ) Rodzaj prowadzonego monitoringu Monitoring diagnostyczny Monitoring operacyjny Monitoring badawczy Monitoring obszarów chronionych: Natura 2000 MOEU MORO M0RE Razem Liczba jcwp Liczba ppk. 2010-2015 2015 2010-2015 2015 81 25 67 20 145 42 145 40 12 11 12 11 76 29 62 21 143 40 132 39 6 2 6 2 4 2 4 2 155 50 142 60 W odniesieniu do abiotycznej typologii rzek w omawianym okresie monitorowano cieki odpowiadające 11 typom, charakteryzującym zarówno rzeki i potoki wyżynne jak i nizinne. Na obszarze województwa lubelskiego dominują cieki o typie 17 – potoki nizinne piaszczyste oraz o typie 23 – potoki lub strumienie na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych. Spośród monitorowanych 155 jcwp: 82 stanowiły jcwp naturalne, 71 silnie zmienione i 2 sztuczne. Ocena stanu jcwp rzecznych badanych w roku 2015 Klasyfikacja elementów biologicznych Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW) nadaje priorytetowe znaczenie elementom biologicznym przy oznaczaniu stanu ekologicznego wód powierzchniowych. Od roku 2012 wprowadzono wszystkie wymagane RDW wskaźniki elementów biologicznych, tj. fitoplankton (wskaźnik IFPL), fitobentos (IO), makrofity (MIR), makrobezkręgowce bentosowe (MMI) i ichtiofaunę (EFI+, IBI). Każdy z elementów biologicznych posiada inną wrażliwość na określoną presję, dzięki czemu możliwa jest kompleksowa ocena ich negatywnych oddziaływań na środowisko rzeczne, a także wyznaczenie działań naprawczych, zmierzających do uzyskania co najmniej dobrego stanu wód. Wyniki biomonitoringu w monitoringu operacyjnym obowiązują przez trzy lata, natomiast w monitoringu diagnostycznym przez lat sześć. Badania ryb w 2015 roku, jako jedyne spośród pięciu elementów biologicznych, zostały wykonane przez Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Przy dokonywaniu oceny wód w 2015 roku uwzględniono aktualne badania oraz wyniki odziedziczone z lat 2012-2014. Wykonana w ten sposób ocena umożliwia porównanie wszystkich wymaganych Ramową Dyrektywą Wodną wskaźników biologicznych, a także pozwala na analizę zmian ekologicznych zachodzących w ekosystemach rzecznych. W przeciwieństwie do poprawy parametrów chemicznych, poprawa jakości biocenoz jest procesem długotrwałym. Monitoring diagnostyczny W 2015 roku monitoringiem diagnostycznym objęto 25 jcwp. Klasę II uzyskały 3 jcwp (12%), III klasę – 17 jcwp (68%), IV klasę – 2 jcwp (8%), klasę V – 3 jcwp (12%). Żadna z jednolitych części wód nie uzyskała klasy I (wykres 5). Spośród 13 naturalnych jednolitych części wód powierzchniowych klasę III uzyskało 11 jcwp (85%), a klasę V – 2 jcwp (15%). Natomiast w przypadku rzek silnie zmienionych przebadano 11 jcwp. Klasę II uzyskały 2 jcwp (18%), klasę III – 6 jcwp (55%), klasę IV – 2 jcwp (18%), a klasę V – 1 jcwp (9%). W analizowanym okresie, monitoringiem diagnostycznym objęto tylko jedną sztuczną jcwp. Był to: Kanał Wieprz-Krzna od Wieprza do dopł. z lasu przy Żulinkach (PLRW2000026642813). Uzyskała ona dobry potencjał ekologiczny. Uzyskane wyniki monitoringu diagnostycznego wskazują, że 88% badanych jcwp nie spełniło wymaganego RDW co najmniej dobrego stanu/potencjału ekologicznego. Monitorowane naturalne jednolite części wód posiadają gorszy stan ekologiczny niż jcwp rzeczne silnie zmienione czy sztuczne. Spośród nich żadna nie uzyskała oceny powyżej dobrej. Najwięcej jednolitych części wód uzyskało klasę III. Obserwuje się również duży udział rzek będących w złym stanie/potencjale ekologicznym. Sytuacja ta jest spowodowana złą oceną ichtiologiczną (wskaźniki EFI+/IBI). Złe wyniki badań świadczą o niezadowalającej strukturze gatunkowej ryb oraz negatywnym wpływie regulacji rzek – zmianie warunków przepływu, zaniku tarlisk, uniemożliwieniu lub utrudnieniu migracji. Monitoring operacyjny W 2015 roku w ramach monitoringu operacyjnego badano 42 jcwp, wśród których w 17 realizowano również • • 41 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU 24 15% 8% 12% 12% 22 18% 9% 18% 85% 68% 100% 55% 20 18 17 [Ilość jcwp] 16 14 12 11 10 8 6 6 4 3 3 2 2 2 2 2 1 0 Łącznie Jcwp naturalne Klasa II Klasa III Jcwp silnie zmienione Klasa IV 1 Jcwp sztuczne Klasa V Wykres 5. Rozkład wyników klasyfikacji elementów biologicznych w monitoringu diagnostycznym w 2015 r. (źródło: WIOŚ) monitoring diagnostyczny. Spośród 25 jcwp, w których realizowano tylko monitoring operacyjny, klasę II uzyskało 8 jcwp (32%), III klasę – 10 jcwp (40%), IV klasę – 6 jcwp (24%), klasę V – 1 jcwp (4%). Żadna z jednolitych części wód nie uzyskała klasy I. Konsekwencją dziedziczenia wyników z lat poprzednich było obniżenie klas dla pięciu jednolitych części wód (wykres 6). 16 4% 24% 14 27% 32% 18% Spośród 11 naturalnych jednolitych części wód powierzchniowych klasę II uzyskały 2 jcwp (18%), klasę III – 6 jcwp (55%), a klasę IV – 3 jcwp (27%). W przypadku silnie zmienionych, monitoringiem objęto 13 jcwp. W tej kategorii wód klasę II uzyskało 6 jcwp (46%), klasę III – 3 jcwp (23%), klasę IV – 3 jcwp (23%), a klasę V – 1 jcwp (8%). Jedyna monitorowana sztuczna jcwp została oceniona na III klasę (wykres 6). 23% 46% 46% 100% 23% 55% 40% 8% 12 10 [Ilość jcwp] 10 8 6 8 6 6 4 3 3 3 2 2 0 6 11 1 Łącznie Jcwp naturalne Klasa II Klasa III Jcwp silnie zmienione Klasa IV 1 Jcwp sztuczne Klasa V Wykres 6. Rozkład wyników klasyfikacji elementów biologicznych w monitoringu operacyjnym w 2015 r. (źródło: WIOŚ) 42 10 9 [Ilość jcwp] 8 2 1 7 6 5 4 1 0 6 2 1 3 1 1 SCW 0 typ abiotyczny NAT SZCW 6 1 1 NAT NAT NAT SZCW 9 15 16 Klasa II 1 1 1 1 1 1 1 SZCW NAT SZCW NAT NAT 17 Klasa III 2 3 3 1 1 1 2 2 8 5 6 3 2 1 1 19 Klasa IV 1 21 2 SZCW 23 2 1 NAT SZCW 24 Klasa V Wykres 7. Wyniki klasyfikacji elementów biologicznych w podziale na typy abiotyczne rzek (źródło: WIOŚ) Podobnie jak w monitoringu diagnostycznym, wyniki monitoringu operacyjnego wskazują na lepszy potencjał badanych silnie zmienionych części wód. Świadczy to o dużej zdolności do odtworzenia ekologicznie optymalnych ekosystemów w zmienionych warunkach rzecznych. Analizując rozkład wyników elementów biologicznych w poszczególnych typach abiotycznych rzek, dostrzegamy duże zróżnicowanie ocen (wykres 7). Charakter rzeki – jej morfologia, położenie, wielkość zlewni – nie jest elementem mającym znaczny wpływ na końcowy wynik oceny elementów biologicznych. Jak widać na poniższym wykresie na każdy badany typ abiotyczny działają presje i wywierają one istotny wpływ na środowisko rzeczne. Spośród wszystkich przebadanych w 2015 roku jcwp jedynie potoki oraz małe i średnie rzeki na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych (typ 23 i 24) zostały nieznacznie lepiej ocenione niż pozostałe typy abiotyczne (wykres 7). Rzeki organiczne charakteryzują się niewielką prędkością przepływu oraz silnym rozwojem roślin naczyniowych. Pełni ona rolę naturalnego filtra pochłaniającego zanieczyszczenia dostające się do rzeki zarówno ze źródeł punktowych, jak i obszarowych. Należy zaznaczyć, że pomimo silnego przekształcenia hydromorfologicznego tych cieków, zachowały one dużą naturalność biocenoz i wysokie zróżnicowanie gatunkowe. Do typów abiotycznych o widocznie zwiększonym stopniu degradacji należą potoki nizinne piaszczyste (typ 17), rzeki nizinne piaszczysto-gliniaste (typ 19) oraz wielkie rzeki nizinne (typ 21). Przyczyny dużego udziału wyników poniżej stanu/potencjału dobrego są zróżnicowane. Wpływ na końcowy wynik oceny biologicznej mają zarówno wskaźniki świadczące o wzroście eutrofizacji środowiska wodnego (IFPL, IO, MIR), degradacji środowiska (MMI), czy negatywnym wpływie zmian hydromorfologicznych (EFi+, IBI). W przypadku wielkich rzek nizinnych dochodzi dodatkowo do efektu sumowania się ładunku zanieczyszczeń pochodzących z dopływów. Mapa 12. Klasyfikacja elementów biologicznych jcwp monitorowanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) 43 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU 29% 71% 20% 47% 4% Klasa I Klasa II - jcwp łącznie Klasa II - jcwp silnie zmienione Klasa II - jcwp sztuczne Klasa II - jcwp naturalne Wykres 8. Wyniki klasyfikacji elementów hydromorfologicznych jcwp w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Środkowy bieg rzeki Bystrej Fot. Paweł Bielak-Bielecki Ocenie podlegały następujące elementy: reżim hydrologiczny – ilość i dynamika przepływu wody, połączenie z częściami wód podziemnych, ciągłość rzeki – liczba i rodzaj barier, możliwość przemieszczania się organizmów wodnych w naturalnych jcwp lub obecność przejść dla organizmów wodnych zlokalizowanych na barierach w sztucznych jcwp, warunki morfologiczne – głębokość, zmienność szerokości, struktura i podłoże koryta, struktura strefy nadbrzeżnej, szybkość prądu. Obserwacje terenowe uzupełniono o dane zawarte w geoportalu KZGW oraz „Katalogu przepływu i odpływu wód w wieloleciu 1971-2010 dla wybranych jednostek hydrologicznych do oceny zanieczyszczeń obszarowych i przeglądu warunków hydromorfologicznych” udostępnionego przez IMGW. Wyniki opracowano na podstawie „Metodyki prowadzenia przeglądów i obserwacji oraz klasyfikacji elementów hydromorfologicznych wspierających elementy biologiczne zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną, Załącznik V” (IMGW PIB, Warszawa 2012) i umieszczano w formularzu, który stanowił bazę do dokonania oceny hydrologicznej jcwp. W roku 2015 ocenie hydromorfologicznej poddano wszystkie monitorowane jcwp. Spośród 25 naturalnych jednolitych części wód powierzchniowych 14 zaklasyfikowano do stanu bardzo dobrego (29%), natomiast 10 jcwp do dobrego (20%). Świadczy to o istotnym wpływie antropopresji na część naturalnych jcwp. Wszystkie jcwp wyznaczone jako silnie zmienione (23 jcwp) i sztuczne (2 jcwp) uzyskały potencjał dobry (49%) (wykres 10). • • • 44 Mapa 13. Klasyfikacja elementów hydromorfologicznych jcwp monitorowanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) • Monitoring diagnostyczny Badania jcwp w monitoringu diagnostycznym prowadzono w zakresie 53 elementów fizykochemicznych, w tym 29 wskaźników charakteryzujących: stan fizyczny, warunki tlenowe i zanieczyszczenia organiczne, zasole- nie, zakwaszenie i substancje biogenne oraz w zakresie 24 substancji z grupy specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych. O klasie elementów fizykochemicznych, podobnie jak biologicznych, decyduje wskaźnik najgorszy. Wyniki klasyfikacji elementów fizykochemicznych w monitoringu diagnostycznym przedstawiono na wykresie 9. 22 4% 32% 20 8% • Monitoring operacyjny Badania jcwp w ramach monitoringu operacyjnego w 2015 roku prowadzono w zakresie 16 wskaźników fizykochemicznych charakteryzujących: stan fizyczny, warunki tlenowe i zanieczyszczenia organiczne, zasolenie, zakwaszenie i substancje biogenne. Wyniki klasyfikacji elementów fizykochemicznych w monitoringu operacyjnym przedstawia wykres 10. 8% 64% 36% 64% 84% 100% 18 16 16 [Ilość jcwp] 14 12 11 10 8 8 7 6 4 4 2 1 0 1 Łacznie 1 1 jcwp naturalne Klasa I jcwp silnie zmienione Klasa II jcwp sztuczne PSD Wykres 9. Klasyfikacja elementów fizykochemicznych jcwp badanych w ramach monitoringu diagnostycznego w 2015 r. (źródło: WIOŚ) 34 32 30 12% 15% 9% 85% 91% 88% 100% 28 26 24 [Ilość jcwp] 22 22 20 18 16 14 12 11 10 10 8 6 3 4 2 1 2 1 0 Łacznie jcwp naturalne Klasa I jcwp silnie zmienione Klasa II jcwp sztuczne PSD Wykres 10. Klasyfikacja elementów fizykochemicznych jcwp badanych w ramach monitoringu operacyjnego w 2015 r. (źródło: WIOŚ) 45 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Fosfor ogólny (mgP/l) Fosforany (mgPO4/l) Azot ogólny (mgN/l) Azot azotanowy (mgN-NO3/l) 3% Azot Kjeldahla (mgN/l) Azot amonowy (mgN-NH4/l) Zasadowość ogólna (mgCaCO3/l) 19% Odczyn pH Twardość ogólna (mgCaCO3/l) Magnez (mgMg/l) Wapń (mgCa/l) Chlorki (mgCl/l) Siarczany (mgSO4/l) Substancje rozpuszczone (mg/l) 78% Przewodność w 20oC (uS/cm) ChZT-Cr (mgO2/l) OWO (mgC/l) ChZT-Mn (mgO2/l) BZT5 (mgO2/l) Tlen rozpuszczony (mgO2/l) Zawiesina ogólna (mg/l) Temperatura (oC) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% I klasa II klasa PSD Wykres 11. Procentowy udział poszczególnych wskaźników w klasyfikacji elementów fizykochemicznych jcwp badanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) W ocenie łącznej 50 jcwp, największy odsetek, bo aż 82%, stanowią jcwp posiadające II klasę elementów fizykochemicznych. Tylko 2% – 1 jcwp osiągnęła I klasę, natomiast 16% – 8 jcwp, wykazało klasę elementów fizykochemicznych poniżej stanu/potencjału dobrego. Wskaźnikiem, który najczęściej determinował zły stan w tej grupie elementów były fosforany. Analizując klasyfikację pojedynczych wskaźników, ich udział w klasie najniższej wynosił zaledwie 3% (wykres 11). Najczęściej odnotowano klasę poniżej stanu dobrego dla takich wskaźników, jak: zasadowość ogólna, ChZT-Cr, ChZT-Mn, OWO i fosforany. Przyczyną podwyższonych stężeń fosforanów mogą być spływy obszarowe, które zawierają dość duże ilości związków fosforu, co może wynikać m.in. z nieodpowiednio dobranej dawki nawozów (zarówno sztucznych jak i naturalnych) i odprowadzania ścieków bytowych bezpośrednio do gruntu lub wody z powodu braku sieci kanalizacyjnej. Dodatkowo w zlewniach niektórych rzek (głównie rzeki Bug) występują liczne fermy zwierząt, z których ładunek zanieczyszczeń powoduje wzrost stężeń m.in. fosforanów. Natomiast podwyższona zawartość związków organicznych charakterystyczna jest dla rzek o typie abiotycznym 23 i 24 wyznaczonych jako potoki organiczne na obszarach będących pod wpływem procesów torfotwórczych, co potwierdza klasyfikacja przedstawiona na wykresie 12. Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego jcwp W roku 2015 ocenie poddano 50 jcwp rzecznych, z których 25 stanowiły cieki naturalne, 23 cieki silnie zmienione i 2 sztuczne. Najwięcej, bo 27 jcwp – 54% osiągnęło umiar- 9 8 [Ilość jcwp] 7 6 5 4 1 0 1 8 5 3 2 1 4 1 3 SCW 0 typ abiotyczny 1 1 NAT SZCW 6 2 3 3 3 3 SZCW NAT SZCW NAT SZCW 9 16 5 1 1 NAT 4 NAT 17 Klasa I 19 Klasa II 21 NAT SZCW 23 SZCW 24 PSD Wykres 12. Klasyfikacja elementów fizykochemicznych w poszczególnych typach jcwp badanych w roku 2015 (źródło: WIOŚ) 46 kowany stan bądź potencjał ekologiczny, najmniej zaś, bo 4 jcwp, osiągnęły zły stan/potencjał ekologiczny. Dobry stan/potencjał ekologiczny został przypisany jedynie 22 jcwp, częściej ten stan charakteryzował silnie zmienione jcwp niż naturalne. Żadnej jcwp nie przypisano bardzo dobrego stanu/maksymalnego potencjału ekologicznego. Wskaźnikami, które najczęściej decydowały o stanie poniżej dobrego były wskaźniki biologiczne: fitobentos, makrobezkręgowce bentosowe i ichtiofauna. Wyniki klasyfikacji stanu i potencjału ekologicznego przedstawiono na wykresie 13 i mapie14. 8% 8% 13% stan ekologiczny dobry umiarkowany słaby zły 71% 8% Mapa 14. Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego jcwp monitorowanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) 35% 19% potencjał ekologiczny dobry umiarkowany słaby zły 38% Wykres 13. Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego jcwp badanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Ocena spełnienia wymagań dla obszarów chronionych W 2015 roku monitoring obszarów chronionych prowadzony był w 47 ppk dla 50 jcwp. Monitorowane były następujące obszary chronione: a. Obszary ochrony siedlisk lub gatunków dla których stan wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie – Natura 2000 Monitoring prowadzono na jcwp zlokalizowanych na obszarach wyznaczonych jako obszary Natura 2000. Dla tych obszarów nie ustanowiono żadnych kryteriów dodatkowych, uznaje się, że spełniają one wymagania, jeżeli osiągnęły stan bądź potencjał ekologiczny co najmniej dobry. W 2015 roku spośród 30 jcwp monitorujących obszary Natura 2000 tylko 5 osiągnęło dobry stan ekologiczny. Ocenę tych obszarów zaprezentowano na mapie 15. b. Obszary chronione, będące jednolitymi częściami wód przeznaczonymi do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych Obszary te zostały zawarte w rejestrze obszarów chronionych sporządzonych przez KZGW. Dla obszaru województwa lubelskiego, spośród wyznaczonych 4 takich obszarów, w 2015 roku monitorowano dwa: jcwp Świerszcz oraz jcwp Łabuńka do Czarnego Potoku. W przypadku, kiedy punkt pomiarowy zlokalizowany był powyżej kąpieliska, podobnie jak dla obszarów Natura 2000, nie określono dodatkowych wymagań. Warunkiem spełnienia wymagań jest bowiem osiągnięcie co najmniej dobrego stanu, bądź potencjału ekologicznego. Monitorowane jcwp charakteryzował umiarkowany stan ekologiczny. Każdorazowo o stanie zadecydowała III klasa elementów biologicznych. 47 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Legenda spełnia wymagania nie spełnia wymagań jcwp rzeczne obszary ochrony siedlisk Natura 2000 obszary ochrony gatunków Natura 200 granica województwa Mapa 15. Ocena obszarów Natura 2000 monitorowanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) 48 powało incydentalnie, dla związków fosforu stanowiły one 6,4% wyników. Nie zaobserwowano zanieczyszczenia wód związkami azotu, wszystkie wartości średnioroczne dla azotanów i azotu ogólnego mieściły się w I i II klasie. Ponadto w niemal połowie, bo w 17 jcwp, odnotowano przekroczenie tylko 1 ocenianego wskaźnika. Ocena eutrofizacji została przedstawiona na wykresie 14 i mapie 16. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Fosforany Fosfor ogólny Azot ogólny Azot Kjeldahla Azot azotanowy OWO Azot amonowy BZT5 Makro ty I klasa II klasa eutro zacja Fitobentos Obszary chronione wrażliwe na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych Programem badań w 2015 r. objęto 40 jcwp. Monitorowano te jednolite części wód, które we wcześniejszych cyklach zostały ocenione jako zagrożone eutrofizacją oraz są poddane działaniu określonej presji komunalnej. Uznaje się, że wyznaczony obszar spełnia wymagania, jeżeli nie stwierdzono przekroczeń kryteriów II klasy dla następujących wskaźników: fitobentos (dla niektórych typów fitoplankton, dopuszcza się również badanie dodatkowo makrofitów), BZT5, OWO, azot amonowy, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot ogólny, fosforany i fosfor ogólny. Z oceny eutrofizacji wynika, że spośród 40 jcwp poddanych ocenie, 15 nie jest zagrożona eutrofizacją (37,5%). W pozostałych jcwp parametrami decydującymi o eutrofizacji były niezadowalające wartości elementów biologicznych. Odnotowano przekroczenia wartości granicznych II klasy dla 50% wyników fitoplanktonu, 51,3% fitobentosu i 35,3% makrofitów. Przekroczenia wartości granicznych dla wskaźników fizykochemicznych wystę- Fitoplankton c. Wykres 14. Udział wskaźników decydujących o wystąpieniu eutrofizacji ze źródeł komunalnych (źródło: WIOŚ) Mapa 16. Ocena eutrofizacji jcwp monitorowanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) d. Obszary chronione narażone na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych OSN Do występowania zjawiska eutrofizacji wód istotnie przyczyniają się zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego, głównie nawozy mineralne spływające z pól, oraz ścieki pochodzące z ferm zwierzęcych. Programem monitoringu obszarów chronionych narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych objęto jednolite części wód wskazane w rozporządzeniu Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie Nr 6/2012 w sprawie określenia wód powierzchniowych i podziemnych wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć na terenie województwa lubelskiego. Spośród 5 jcwp wskazanych w przywołanym rozporządzeniu, w 2015 r. monitorowano 2 jcwp. Ocena OSN wykonana na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23.12.2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. 2002 r. Nr 241, poz. 2093.) wykazała, że w żadnym z monitorowanych OSN nie występuje eutrofizacja pochodząca ze źródeł rolniczych. W tabeli 3 Tabela 3. Wyniki badań w obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenia ze źródeł rolniczych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Kod OSN Stężenia średnioroczne azotany mg/l azot ogólny mg/l Nazwa punktu pomiarowo-kontrolnego Wartość graniczna 25 10 5 fosfor ogólny mg/l 0,25 PLNVZ2000WA9S Kanał Żmudzki – Puszcza 25 4,93 2,74 0,1 PLNVZ04G Białka – Ostrówki 2,18 0,6 1,6 0,12 49 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Mapa 17. Ocena obszarów chronionych monitorowanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 18. Klasyfikacja stanu chemicznego jcwp monitorowanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) przedstawiono wartości średnioroczne stężeń wskaźników poddanych ocenie. Na wykresie 15 i mapie 17 przedstawiono ocenę obszarów chronionych monitorowanych w 2015 roku. W ocenie ogólnej tylko 24% z nich spełniało wymagania ustanowione dla tych obszarów. Taki wynik zdeterminowała głównie ocena stanu/potencjału ekologicznego, która się kształtowała w większości na poziomie stanu umiarkowanego i poniżej. 60 50 12 Ocena stanu wód Ogólnej oceny stanu wód w roku 2015 dokonano dla 42 spośród 50 jcwp. Zdecydowana większość (80%) to wody złej jakości, tylko dla 3 jcwp stwierdzono dobry stan wód. 50 [Ilość jcwp] Stan chemiczny został oceniony na podstawie analizy 32 spośród 33 substancji priorytetowych określonych Ramową Dyrektywą Wodną. Dobry stan chemiczny został określony dla 30 jcwp (62%) spośród 50 monitorowanych jcwp. Dla 20 jcwp (38%) stan chemiczny nie został określony. Prowadzone badania tej grupy elementów nie wykazały obecności substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. 40 14 30 20 5 38 0 27 25 10 Łącznie Mdna niespełnienie wymagań 2 MORE 2 MORO MOEU spełnienie wymagań Wykres 15. Ocena spełnienia wymagań obszarów chronionych badanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Elementy zykochemiczne Elementy biologiczne 18% 24% 27% 16% II klasa III klasa IV klasa V klasa 31% 2% I klasa II klasa PSD//PPD STAN WÓD 14% 6% 82% DOBRY ZŁY NIE OKREŚLONO Stan/potencjał ekologiczny Stan chemiczny 80% 8% 22% 16% DOBRY UMIARKOWANY 38% DOBRY SŁABY ZŁY 62% NIE OKREŚLONO 54% Wykres 16. Ocena stanu jcwp badanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 19. Ocena stanu wód w 2015 r. (źródło: WIOŚ) 51 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU PLRW200092429 Łabuńka – Krzak 9 N PLRW20001922869 Łada – Bidaczów 19 Łada – Gromada PLRW2000172286169 7. 10. 11. 12. 13. STAN WÓD MD, MDna, MORE Ocena spełnienia wymagań dla obszarów chronionych T STAN CHEMICZNY 23 4. STAN / POTENCJAŁ EKOLOGICZNY 6. Łabuńka – Pniówek 3. Klasa elementów biologicznych Klasa elementów hydromorfologicznych Klasa elementów fizykochemicznych Klasa elementów fizyko. chem. (gr. 3.6) Typ abiotyczny Silnie zmieniona lub sztuczna jcwp (T/N) 2. Łabuńka do Czarnego Potoku Łabuńka od Czarnego 2. Potoku do ujścia Łada od Osy do ujścia 3. z Czarną Ładą od Braszczki 4. Łada do Osy 1. Nazwa reprezentatywnego punktu pomiarowokontrolnego 5. PLRW20002324249 Lp Nazwa ocenianej jcwp Kod ocenianej jcwp 1. Program monitoringu Tabela 4. Ocena stanu jednolitych części wód monitorowanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) 8. 9. III II II II UMIARKOWANY DOBRY NIE ZŁY MO, MOEU III I II II UMIARKOWANY DOBRY NIE ZŁY N MO, MOEU II I II TAK 17 N MD, MDna, MOEU III I II II UMIARKOWANY DOBRY NIE ZŁY MD, MDna MD, MDna, MOEU III I II II UMIARKOWANY DOBRY NIE ZŁY III I II II UMIARKOWANY DOBRY NIE ZŁY DOBRY 14. 15. 5. Czarna Łada do Braszczki PLRW2000172286289 6. Pór do Wierzbówki Pór od Wierzbówki 7. do ujścia PLRW200062417449 Pór – Zakrzew 6 N PLRW200092417499 Pór – Nawóz 9 N 8. Łętownia PLRW20006241929 6 N MD, MDna III I II II UMIARKOWANY DOBRY NIE ZŁY 6 N MD, MDna, MORE III I I II UMIARKOWANY DOBRY NIE ZŁY MO, MOEU III I II UMIARKOWANY NIE ZŁY II II II II DOBRY DOBRY NIE ZŁY III I PSD II UMIARKOWANY DOBRY NIE ZŁY TAK NIE ZŁY TAK Łętownia – Gruszka Mała Świerszcz – Malowany Most 9. Świerszcz PLRW200062414 Wolica od dopł. spod 10. Huszczki Dużej do ujścia PLRW20006243294 Wolica – Skierbieszów 6 N 11. Zbiornik Niielisz PLRW2000024179 Zbiornik Niielisz 0 T 12. Ubrodowianka PLRW2000232663149 Ubrodowianka – Matcze 23 N 16 T MO, MOEU II II II 24 T MD, MDna, MOEU III II II II 23 T MO, MOEU II II II 24 T III II PPD II UMIARKOWANY DOBRY NIE ZŁY 23 T III II II UMIARKOWANY NIE ZŁY 0 T II II II I DOBRY DOBRY III II II I II II II I Wełnianka od źródeł 13. do Dopływu spod Kułakowic Wełnianka od Dopływu 14. spod Kułakowic do ujścia Udal od źródeł do 15. Krzywólki PLRW2000162663166 Wełnianka – Zaniże PLRW20002426631699 Wełnianka – Dubienka PLRW2000232663229 Udal – Puszcza 16. Udal od Krzywólki do ujścia PLRW2000242663299 Udal – Turka MO, MOna, MOEU MD, MDna, MOEU MD, MDna, MOEU MO, MOEU, MORO MD, MO, MDna, MOEU MD, MO, MDna, MOEU MD, MO, MDna, MOEU DOBRY UMIARKOWANY DOBRY DOBRY Kanał Wieprz-Krzna od 18. Wieprza do dopł. z lasu przy Żulinkach Kanał Żmudzki - Puszcza Kanał Wieprz-Krzna PLRW2000026642813 – droga Mościska – Kropiwki 19. Bobrówka PLRW200017248149 Bobrówka – Rudka 17 T 20. Konotopa PLRW200017248289 Konotopa – Makoszka 17 T Piwonia – Zienki 23 T MD, MO, MDna, MOEU III II PPD I UMIARKOWANY DOBRY NIE ZŁY Kanał Wieprz-Krzna – Żelizna 0 T MO, MOEU III II II UMIARKOWANY NIE ZŁY Piskornica – Tulniki 17 T MO, MOEU IV II II SŁABY TAK 17. Kanał Żmudzki PLRW20000266324 Piwonia od źródeł do dopł. ze stawu Hetman bez dopł. 21. PLRW200023248235 ze stawu Hetman z jez. Uściwierz, Bikcze, Łukie Kanał Wieprz-Krzna od dopł. z lasu przy Żulinkach 22. PLRW2000026642815 do wypływu Danówki ze zb. Żelizna 23. Piskornica PLRW200017248329 52 UMIARKOWANY DOBRY DOBRY DOBRY TAK DOBRY NIE ZŁY TAK DOBRY Piwonia od dopł. ze Stawu PLRW200019248299 Hetman do ujścia Białka od Dopł. spod 26. PLRW200019248529 Białka – Paszki Turowa Niwek do ujścia Białka od źródeł do dopł. 27. PLRW20002324852569 Białka – Ostrówki spod Turowa Niwek 25. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. T MO, MOEU V II PPD ZŁY NIE ZŁY 19 T MO, MOEU II II II DOBRY TAK 19 T MO, MOEU III II II UMIARKOWANY NIE ZŁY II II II DOBRY TAK II II II I DOBRY DOBRY III II II I II II II DOBRY II II II SŁABY II II II II 23 T MO, MOEU, MORO MD, MO, MDna, MOEU MD, MO, MDna, MOEU Tyśmienica od Brzostówki PLRW20002424819 do Piwonii Tyśmienica – Buradów 24 T 29. Tyśmienica od Piwonii do PLRW20002424859 Bystrzycy Tyśmienica – Świeże 24 T PLRW200024248699 Bystrzyca – Borki 24 T PLRW2000242489 Tyśmienica – Górka 24 T 32. Biała PLRW200017229469 Białka – Łążek Ordynacki 17 N 33. Branew PLRW200017229449 34. Czartosowa PLRW2000172294569 17 N 35. Sopot PLRW200017229458 Branew – Porytowe Wzgórze Bukowa – Momoty Górne 17 N MO, MOEU II II II DOBRY Giełczew – Biskupice 9 N MO, MOEU III II PSD Giełczew – Stryjno 6 N MO, MOEU III II II Bystrzyca od Samicy do ujścia Tyśmienica od Bystrzycy 31. do ujścia 36. Bukowa do Rakowej PLRW200017229429 Giełczewka od Radomirki PLRW200092449 do ujścia Giełczewka od źródeł do 38. PLRW2000624469 Radomirki 39. Mogilnica PLRW20001724529 37. MO, MOEU MO, MDna, IV MOEU MD, MDna, III MOEU MD, MDna III UMIARKOWANY DOBRY STAN WÓD 5. 17 28. 30. Ocena spełnienia wymagań dla obszarów chronionych Klasa elementów biologicznych Klasa elementów hydromorfologicznych Klasa elementów fizykochemicznych Klasa elementów fizyko. chem. (gr. 3.6) Program monitoringu STAN CHEMICZNY 4. Stara Piwonia – Branica Piwonia – most Jabłoń – Parczew STAN / POTENCJAŁ EKOLOGICZNY 3. PLRW20001724849 Silnie zmieniona lub sztuczna jcwp (T/N) 2. Typ abiotyczny 1. 24. Stara Piwonia Nazwa reprezentatywnego punktu pomiarowokontrolnego Lp Nazwa ocenianej jcwp Kod ocenianej jcwp 14. 15. TAK DOBRY NIE ZŁY TAK DOBRY NIE ZŁY II UMIARKOWANY DOBRY NIE ZŁY NIE ZŁY II UMIARKOWANY DOBRY NIE ZŁY NIE ZŁY NIE ZŁY UMIARKOWANY NIE ZŁY UMIARKOWANY NIE ZŁY NIE ZŁY NIE ZŁY 40. Białka PLRW200017245169 Mogielnica – Ciechanki 17 T MD, MOEU IV II PPD II SŁABY DOBRY 41. Plewka Sanna od źródeł do 42. Stanianki Sanna od Stanianki do 43. ujścia 44. Stoki Świnka bez dopł. spod 45. Kobyłki Wieprz od oddzielenia się 46. Kan. Wieprz-Krzna do dopł. spod Starościc Wieprz od dopł. spod 47. Starościc do Stoków 48. Wisła od Sanu do Sanny Wisła od Kamiennej do 49. Wieprza Wisła od Sanny do 50. Kamiennej PLRW20001723769 Plewka – Janowice 17 N MD, MOEU V II II II ZŁY DOBRY NIE ZŁY PLRW2000623229 Sanna – Modliborzyce 6 T MO, MOEU III II II UMIARKOWANY NIE ZŁY PLRW2000192329 Sanna – Opoka 19 T MD, MDna V II II II ZŁY DOBRY NIE ZŁY PLRW2000624549 Stoki – Zakrzów 6 N MO, MOEU III II II UMIARKOWANY NIE ZŁY PLRW20001724569 Świnka – Łęczna 17 T MO, MOEU IV II PPD SŁABY NIE ZŁY PLRW20001924513 Wieprz – Jaszczów 19 N MO, MOEU III II II UMIARKOWANY NIE ZŁY PLRW2000192453 Wieprz – Łańcuchów 19 N MD, MDna V I II II ZŁY DOBRY NIE ZŁY PLRW2000212319 Wisła – Annopol 21 N MO, MOEU IV I II II SŁABY DOBRY NIE ZŁY PLRW2000212399 Wisła – Gołąb 21 N MO, MOEU IV I II II SŁABY DOBRY NIE ZŁY PLRW2000212339 Wisła – Piotrawin 21 N MO, MOna IV I II II SŁABY DOBRY NIE ZŁY 53 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Wody powierzchniowe stojące Stan czystości jezior badanych w 2015 r. Monitoring jezior województwa lubelskiego prowadzony był w 2015 roku w sześciu jednolitych częściach wód jezior. Pięć z nich objęto monitoringiem diagnostycznym, a jedno – Kunów – monitoringiem operacyjnym. Jezioro Białe Włodawskie włączono w sieć 22 jezior reperowych badanych corocznie w celu śledzenia tempa zmian jakości wód zachodzących w sposób naturalny oraz w różnych warunkach antropopresji w skali całego kraju. Trzy z jezior objętych badaniami – Bikcze, Łukie i Uściwierz położone są w obrębie obszarów chronionych przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie. Krótką charakterystykę badanych jezior przedstawia tabela 5. Tabela 5. Charakterystyka jezior badanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Nazwa jeziora Typ abiotyczny Powierzchnia jeziora [ha]* Głębokość max. [m]* Wsp. Schindlera Białe Włodawskie 7a 104,9 36 0,7 Jezioro intensywnie użytkowane rekreacyjnie, liczna zabudowa rekreacyjna w zlewni bezpośredniej jeziora. Bikcze 7b 85 3,3 2,2 Przewaga torfowisk i mokradeł w zlewni bezpośredniej. Jezioro wykorzystywane do celów rybacko-wędkarskich. Łukie 7b 150 6,5 4,5 Restrykcje w użytkowaniu jeziora wynikające z położenia w PPN oraz niewielka antropopresja zapobiegają eutorfizacji. Tomasznie 7b 82 3,1 0,7 Jezioro pełni funkcję zbiornika retencyjnego, włączone w system KWK, wykorzystywanie głównie rekreacyjnie przez wędkarzy. Uściwierz 7b 284 6,6 0,8 Istotny udział gruntów rolnych i zabudowy rozproszonej w zlewni, wzrastające użytkowanie rekreacyjne jeziora. Kunów 7b 99,6 4,6 12 Duży udział gruntów ornych w zlewni nasila procesy eutrofizacji, jezioro użytkowane wędkarsko. Użytkowanie zlewni/ presje * dane morfometryczne wg. Jeziora łęczyńsko-włodawskie Monografia przyrodnicza UMCS wyd. BMŚ 1998 za wyjątkiem: J. Białe Włodawskie – wg UMCS M.Turczyński, J.Tomasznie – wg Wilgat/Wydział Wodno-melioracyjny WRN Lublin oraz Kunów – wg materiałów MGGP/IOŚ 2010, PGW shp. 2012 Badania i ocenę jezior przeprowadzono zgodnie z przepisami obowiązującymi dla wód powierzchniowych płynących. Monitoring diagnostyczny obejmował szeroki zakres badań zarówno biologicznych, fizykochemicznych, jak i specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych oraz substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. W jeziorze objętym tylko monitoringiem operacyjnym badano fitoplankton i wspierające wskaźniki fizykochemiczne. W tabeli 6 przedstawiono wyniki oceny jezior badanych w 2015 r. Weryfikacji ocen stanu jednolitych części wód jeziornych w dorzeczach wykonał na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska – Instytut Ochrony Środowiska (IOŚ) w Warszawie. W związku z prowadzoną interkalibracją metod badania ichtiofauny i ustalania nowych zakresów wskaźnika rybnego dla klas stanu ekologicznego, jesienią 2016 r. będzie przepro- Jezioro Bikcze Jezioro Łukie 54 Fot. M. Domalewski Fot. M. Domalewski Tabela 6. Ocena stanu ekologicznego jezior badanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ, IOŚ) Białe Włodawskie Bikcze Łukie Tomaszne Uściwierz Kunów Rodzaj monitoringu reperowy diagnostyczny, Natura 2000 diagnostyczny, Natura 2000 diagnostyczny diagnostyczny, Natura 2000 operacyjny Współczynnik Schindlera <2 >2 >2 >2 <2 >2 1,76 0,41 0,45 3,56 0,98 3,8 0,758 0,438*** 0,803 0,761 0,817 0,845 0,71 1 nie badano nie badano 0,59 nie badano 0,423 0,783 0,482 0,396 0,778 0,176 Makrobezkręgowce bentosowe** 0,445 0,45 0,351 0,396 0,27 nie badano Przewodność [µS/cm] 207 196 294 358 270 239 31,4 nie dotyczy nie dotyczy nie dotyczy nie dotyczy nie dotyczy nie dotyczy 8,7 6,8 7,1 6 7,6 2,9 2,75 1,7 1,25 2,5 0,51 0,97 1,01 1,70 1,36 1,39 3,26 Fosfor całk. [mgP/l] 0,004 0,005 0,008 0,007 0,008 0,007 Substancje z grupy 3.6 dobry dobry dobry dobry dobry dobry dobry dobry dobry słaby umiarkowany słaby PMPL, makrofity fitobentos makrofity PMPL ichtiofauna PMPL dobry dobry dobry dobry dobry dobry DOBRY DOBRY DOBRY ZŁY ZŁY ZŁY Fitobentos Ichtiofauna* Makrofity Nasycenie hypolimnionu O2[%] Tlen nad dnem [mgO2/l] Przezroczystość [m] Azot całk. [mg N/l] Ocena stanu/potencjału ekologicznego Element decydujący o ocenie stanu ekologicznego Ocena stanu chemicznego Elementy fizykochemiczne Elementy biologiczne PMPL multimetriks fitoplanktonowy Ocena stanu wód * – w przypadku jezior Bikcze i Uściwierz ocenę ichtiofauny ekspercko obniżono o jedną klasę ze względu na obecność obcych gatunków ryb ** wskaźnik czasowo nieuwzględniony w klasyfikacji wód (warunki referencyjne w trakcie ustalania) *** wynik odrzucony jako mało wiarygodny Kolorem fioletowym zaznaczono wartości/oceny dziedziczone z lat 2011-2014 Elementy biologiczne Elementy fizykochemiczne I II stan bardzo dobry I/II stan dobry stan dobry psd poniżej stanu dobrego III stan umiarkowany IV stan słaby V stan zły Ocena stanu wód DOBRY ZŁY Stan /potencjał ekologiczny naturalna jcwp silnie zmieniona jcwp wadzona weryfikacja ocen obejmująca wszystkie jeziora badane w latach 2010-2015. W wyniku przeprowadzonej oceny jeziorom badanym w 2015 r. przypisano następujący stan/potencjał ekologiczny: dobry: Białe Włodawskie, Bikcze i Łukie, umiarkowany: Uściwierz, słaby: Tomasznie i Kunów. • • • O ocenie decydowały głównie wskaźniki biologiczne: multimetriks fitoplanktonowy PMPL, ichtiofauna i makrofity. O potencjale ekologicznym jeziora Uściwierz zadecydowały badania ichtiofauny przeprowadzone przez Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie na zlecenie GIOŚ – otrzymaną ocenę dobrą wykonawca obniżył ekspercko ze względu na bardzo duży udział liczbowy i wagowy gatunku obcego – sumika karłowatego. W przypadku jeziora Bikcze z oceny wykluczono wskaźnik okrzemkowy, zgodnie z sugestią ekspertów z IOŚ odrzucono wynik badania fitobentosu jako mało wiarygodny – pozostałe elementy biologiczne odpowiadały przynajmniej stanowi dobremu. Wskaźniki fizykochemiczne w większości jezior spełniały wymagania stanu dobrego, tylko w jeziorach: Tomasz- 55 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Monitoring geochemiczny osadów wodnych Jezioro Uściwierz Fot. M. Domalewski nie – przezroczystość i Kunów – zawartość azotu ogólnego i przezroczystość, przekraczały wartości dopuszczalne potwierdzając słaby stan ekologiczny. Stan chemiczny badanych jezior był dobry, jednak ze względu na stan/potencjał ekologiczny nie spełniający wymagań Ramowej Dyrektywy Wodnej, stan wód trzech jezior oceniono jako zły. Monitoring jezior na obszarach Natura 2000 badanych w 2015 r. Monitoringiem obszarów chronionych przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie, objęto jeziora: Bikcze, Łukie i Uściwierz. Zgodnie z rozporządzeniem przyjmuje się, iż jednolita część wód dotrzymuje wymagań dla obszarów Natura 2000 jeśli przypisano jej bardzo dobry lub dobry stan ekologiczny. Dwa z badanych jezior: Bikcze i Łukie spełniają te wymagania, jezioro Uściwierz nie spełnia, gdyż przypisano mu umiarkowany potencjał ekologiczny. Zanieczyszczone osady deponowane na dnie rzek i jezior stanowią duży problem środowiskowy z uwagi na szkodliwe oddziaływanie na organizmy bytujące w wodach, a tym samym pośrednio na człowieka. Taki stan determinują głównie ścieki przemysłowe i komunalne, które wnoszą do wód powierzchniowych znaczne ilości metali ciężkich i toksycznych substancji organicznych. Zanieczyszczone wody powierzchniowe podlegają procesowi samooczyszczania, w którym istotną rolę odgrywają sedymentacja zawiesin i adsorpcja zanieczyszczeń przez składniki osadów. Stężenia metali ciężkich w osadach są bardzo dobrym wskaźnikiem stanu zanieczyszczenia środowiska wodnego ze względu na znacznie wyższe ich koncentracje w osadach dennych niż w wodach. W zanieczyszczonych osadach rzecznych obserwuje się najczęściej podwyższone koncentracje takich metali jak: kadm, chrom, miedź, nikiel, ołów czy cynk – pierwiastków które mają szerokie zastosowanie w przemyśle i gospodarce, jak również trwałych zanieczyszczeń organicznych (TZO) – m.in. wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), pestycydów chloroorganicznych, polichlorowanych bifenyli (PCB). Badania osadów wodnych rzek i jezior wykonywane są w ramach podsystemu PMŚ – monitoring jakości śródlądowych wód powierzchniowych – przez Państwowy Instytut Geologiczny i obejmują określenie zawartości metali ciężkich i wybranych szkodliwych związków organicznych w osadach powstających współcześnie w rzekach i jeziorach na obszarze kraju. Badania są wykonywane od 1990 roku. Tabela 7. Kryterium geochemiczne do oceny osadów wodnych (źródło: PIG) Pierwiastek Tło geochemiczne Klasa I – osady słabo zanieczyszczone Klasa II – osady miernie zanieczyszczone Klasa III- osady zanieczyszczone Jednostka mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg Srebro <0,5 1 2 5 Arsen <5 10 30 50 56 Bar <50 100 500 1000 Kadm <0,5 1 5 20 Kobalt 3 10 20 50 Chrom 6 20 100 500 Miedź 6 20 100 200 Rtęć <0,05 0,1 0,5 1 Nikiel 5 30 50 100 Ołów 15 50 200 500 Cynk 73 200 500 1000 Bezpośredni nadzór nad realizacją programu badań sprawuje Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Kryteria oceny osadów Ocena jakości osadów dennych na potrzeby monitoringu wykonywana jest w oparciu o kryterium geochemiczne (Bojakowska i Sokołowska G., 1998 – „Geochemiczne klasy czystości osadów wodnych” Przegląd Geologiczny 46 [1]:49-54). Wyniki badań odnoszone są do wartości charakteryzujących tło geochemiczne, a więc do warunków naturalnych bez piętna antropopresji. Wartości przekraczające ten poziom oceniane są według trzystopniowej skali (I, II, III klasa – wg PIG – tabela 7). Osad oceniony zostaje za zanieczyszczony nawet w przypadku, gdy przekroczenie zawartości dopuszczalnej stwierdzono tylko dla jednego pierwiastka. Jedynym aktem prawnym w Polsce, traktującym o jakości osadów jest rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 roku w sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55, poz. 498). Kryteria zawarte w tym rozporządzeniu odnoszą się do arsenu, chromu, cynku, kadmu, miedzi, niklu, ołowiu i rtęci oraz WWA (tabela 8). Do oceny ekotoksykologicznej zastosowano wartości PEL (ang. Probable Effects Levels) – określające zawartości pierwiastków, powyżej których często obserwowany jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. Wartości PEL zostały wyznaczone dla pierwiastków śladowych, niektórych pestycydów chloroorganicznych, polichlorowanych bifenyli i WWA (tabela 8). Charakterystyka zanieczyszczenia osadów wodnych województwa lubelskiego w 2015 r. Sieć monitoringu osadów rzecznych i jeziornych województwa lubelskiego w 2015 r. obejmowała 22 punkty obserwacyjne: 17 rzecznych – zlokalizowanych głównie przy ujściach większych rzek, oraz 5 jeziornych. a.Rzeki Osady rzeczne województwa lubelskiego w większości przypadków uznaje się za niezanieczyszczone wg wszystkich trzech kryteriów. Jedynie w osadach Bugu od lat obserwuje się podwyższone zawartości strontu – wartość najwyższą odnotowano w Sławatyczach. Jest to związane z naturalnie wyższą zawartością tego pierwiastka na obszarach węglanowo – marglistych utworów kredowych na Roztoczu, co powoduje podwyższone stężenie tego pierwiastka w całym Bugu. Tabela 8. Ocena osadów wodnych na podstawie dwóch pozostałych kryteriów (źródło: PIG) Składnik Rozporządzenie MŚ Wartości PEL 30 17 Pierwiastek (mg/kg) Arsen (As) Chrom (Cr) 200 90 Cynk (Zn) 1000 315 Kadm (Cd) 7,5 3,5 Miedź (Cu) 150 197 Nikiel (Ni) 75 42 Ołów (Pb) 200 91 Rtęć (Hg) 1 0,487 Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (mg/kg) Antracen 0,245 Fluoren 0,144 Fenantren 0,544 Fluoranten 1,494 Benzo(a)antracen 1,5 0,385 Benzo(b)fluoranten 1,5 Benzo(k)fluoranten 1,5 Benzo(ghi)perylen 1 Benzo(a)piren 1 0,782 Chryzen 0,862 Dibenzo(a,h)antracen 1 0,135 Indeno(1,2,3-c,d)piren 1 Piren 0,875 Ponadto w Krzyczewie odnotowano podwyższone stężenie niklu, które zdeterminowało stan osadów jako szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe oraz silnie zanieczyszczone według kryterium geochemicznego. b.Jeziora W 2015 roku badaniom poddano osady denne 5 jezior leżących na terenie województwa lubelskiego – Białe Włodawskie, Bikcze, Łukie, Tomasznie i Uściwierz. Oceny jakości osadów dennych w 2015 roku wykonano w oparciu o dwa kryteria: geochemiczne, według którego osady silnie zanieczyszczone (III klasa) odnotowano w jeziorze Białym Włodawskim – w osadach jeziora przekroczone zostały zawartości arsenu. W pozostałych jeziorach osady oceniono jako miernie zanieczyszczone (II klasa). ocena ekotoksykologiczna (biogeochemiczna), która wykazała, że w próbach osadów pobranych z jeziora Białego Włodawskiego odnotowano często szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe, natomiast w próbach pobranych • • 57 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU z pozostałych jezior stwierdzono sporadycznie szkodliwe oddziaływanie osadów na organizmy żywe. Lokalizację punktów obserwacyjnych osadów wodnych w województwie w 2015 roku oraz wyniki ocen według opisanych trzech kryteriów przedstawia tabela 9. Tabela 9. Lokalizacja punktów pomiarowych osadów wodnych w województwie lubelskim w 2015 roku oraz wyniki oceny według 3 kryteriów (źródło: PIG) Klasa Klasa (z rozporz. Dz.U. rok (geochemiczne 2002, Nr 55, poz. 498 Bojakowska I. (2001) – Pierwiastki, TZO) Dł. geograficzna Szer. geograficzna Data poboru 1. Wisła – Piotrawin 21,7968 51,1131 2015-07-03 osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 2. Wisła – Annapol 21,8356 50,8831 2015-07-03 osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 3. Wieprz – Dęblin 21,8542 51,5435 2015-07-04 osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 4. Wisła – Gołąb 21,8725 51,4767 2015-07-04 osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 5. Wieprz – Wola Skromowska 22,4581 51,6119 2015-07-04 osady niezanieczyszczone osady miernie zanieczyszczone osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 6. Wieprz – Jaszczów 22,9444 51,2123 2015-07-04 osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 7. Wieprz – Borowica 23,1103 51,0681 2015-07-04 osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 8. Wieprz – Michalów 23,0222 50,7331 2015-07-04 osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 9. Bug – Kryłów 24,0615 50,6827 2015-07-06 osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 10. Bug – Dorohusk 23,8234 51,1618 2015-07-06 osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 11. Bug – Zosin 24,1450 50,8653 2015-07-06 osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 12. Bug – Strzyżów 24,0400 50,8395 2015-07-06 osady niezanieczyszczone osady miernie zanieczyszczone osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 13. Bug – Krzyczew 23,5000 52,1469 2015-07-07 osady niezanieczyszczone osady silnie zanieczyszczone osady często szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 14. Krzna – Neple 23,5206 52,1250 2015-07-07 osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 15. Bug – Sławatycze 23,5594 51,7619 2015-07-07 osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 16. Bug – Włodawa 23,5664 51,5514 2015-07-07 osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 17. Włodawka – Włodawa 23,5605 51,5453 2015-07-07 osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 18. Jezioro Białe Włodawskie 23,5335 51,4972 2015-06-23 osady zanieczyszczone osady silnie zanieczyszczone osady często szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 19. Jezioro Łukie 23,0827 51,4118 2015-06-23 osady niezanieczyszczone osady miernie zanieczyszczone osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 20. Jezioro Tomasznie 23,0031 51,4711 2015-06-23 osady niezanieczyszczone osady niezanieczyszczone osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 21. Jezioro Uściwierz 23,0790 51,3755 2015-06-23 osady niezanieczyszczone osady miernie zanieczyszczone osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe 22. Jezioro Bikcze 23,0511 51,3806 2015-06-23 osady niezanieczyszczone osady miernie zanieczyszczone osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe Lp. 58 Nazwa punktu Klasa (biogeochemiczne Probable Effects Concentrations (PEC) – Pierwiastki, TZO): Wody podziemne Na obszarze województwa lubelskiego znajduje się w całości lub częściowo osiem Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP). Podstawowym ośrodkiem wodonośnym są utwory kredowe, które z powodu braku naturalnych warstw izolujących oraz spękań podłoża są podatne na zanieczyszczenia. Zaopatrzenie w wodę na potrzeby gospodarcze regionu lubelskiego opiera się na ujęciach wód powierzchniowych oraz podziemnych, natomiast zaopatrzenie ludności w wodę przeznaczoną do spożycia realizuje w 100% w oparciu o wody podziemne, które ze względu na swoją wysoką jakość są jej najlepszym źródłem. Według danych GUS za 2014 r. pod względem ilości wody pobieranej na cele eksploatacji sieci wodociągowej województwo lubelskie zajęło 8 miejsce w kraju, zużywając 87,7 hm3 wód podziemnych. Zagrożenia wód podziemnych Zanieczyszczenia wód podziemnych prowadzą do zmiany stanu lub składu wody, co w konsekwencji może powodować pogorszenie jej jakości. Zagrożenia ze względu na pochodzenie można podzielić na: geogeniczne (naturalne) – związane z przekształceniami hydrogeochemicznymi zachodzącymi w warstwie wodonośnej, antropogeniczne – pochodzące spoza warstwy wodonośnej, przy czym źródła zanieczyszczeń mogą mieć charakter przestrzenny: od punktowych do wielkopowierzchniowych. Najpoważniejszymi zagrożeniami jakości wód podziemnych są zanieczyszczenia obszarowe, których źródłem jest m.in.: stosowanie nadmiernych dawek nawozów mineralnych oraz chemicznych środków ochrony roślin w rolnictwie i leśnictwie, niewłaściwy sposób gromadzenia oraz/lub stosowania nawozów naturalnych oraz infiltracja do gruntu ścieków bytowych z nieszczelnych zbiorników ściekowych, zwłaszcza na obszarach słabo wyposażonych w sieć kanalizacyjną. Źródłem zanieczyszczenia wód gruntowych może być także depozycja zanieczyszczeń powietrza z opadem atmosferycznym. Zagrożenie dla stanu wód podziemnych stanowić mogą ścieki odprowadzane do gruntu przez przemysł w ilościach lub w sposób niezgodny z uzyskanym pozwoleniem wodnoprawnym. Szczególnym zagrożeniem dla wód jest przemysł wydobywczy – górnictwo wpływa na zmiany bilansu wodnego, obniżenie zwierciadła wód podziemnych i tworzenie • • Źródło Św. Antoniego w Radecznicy Fot. A. Szamik lejów depresyjnych, a tym samym zanik źródeł, wysuszenie studni i ujęć komunalnych. Powoduje też zmniejszenie zasobów wód podziemnych i powierzchniowych i pogorszenie ich jakości z powodu ługowania z hałd i składowisk substancji mineralnych (chlorki, siarczany, związki glinu i żelaza, metale ciężkie). Stan wód podziemnych Monitoring jakości wód podziemnych dostarcza informacji o zasobach i stanie chemicznym wód. Na terenie województwa lubelskiego prowadzony był w 2015 r. w sieciach: krajowej, regionalnej i sieciach lokalnych. Cele, zakres oraz częstotliwość badań zostały określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 258 poz. 1550, z późn. zm.). Klasyfikacja jakości wód podziemnych została dokonana w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 roku w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143, poz. 896), które obowiązywało do końca 2015 r. Rozporządzenie określa sposób oceny następująco: ocenę stanu chemicznego wód podziemnych w punkcie pomiarowym przeprowadza się, ustalając klasę jakości wód podziemnych przez porównanie wartości badanych elementów fizykoche- • 59 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU micznych z wartościami granicznymi elementów fizykochemicznych określonymi w załączniku do rozporządzenia, przy określaniu klasy jakości wód podziemnych w punkcie pomiarowym dopuszcza się przekroczenie wartości granicznych elementów fizykochemicznych, gdy jest ono spowodowane przez naturalne procesy, z zastrzeżeniem, że to przekroczenie nie dotyczy elementów fizykochemicznych oznaczonych w załączniku do rozporządzenia symbolem „H” i mieści się w granicach przyjętych dla kolejnej niższej klasy jakości wody. Jednolita część wód podziemnych (JCWPd) jako jednostka bilansowa, zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną, obejmuje wody podziemne występujące w warstwach wodonośnych, umożliwiające zaopatrzenie ludności w wodę pitną lub będące istotne dla kształtowania stanu wód powierzchniowych i ekosystemów lądowych. Państwowy Instytut Geologiczny w konsultacji z RZGW, GIOŚ i Biurem Gospodarki Wodnej w 2004 r. wydzielił i wyznaczył na terenie kraju 161 jednolitych części wód podziemnych (JCWPd). Podział ten obowiązywał do końca 2015 roku. • Jakość wód podziemnych w sieci krajowej Monitoring jakości wód podziemnych w sieci krajowej w 2015 r. prowadzony był w przez Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy na zlecenie Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Na terenie województwa lubelskiego badania wykonano w 13 punktach pomiarowych. Wody ujmowano z utworów czwartorzędowych, paleogeńsko – neogeńskich i kredowych na JCWPd nr 85, 86 i 108 znajdujących się na terenie powiatów: bialskiego, włodawskiego, chełmskiego, radzyńskiego oraz na terenie miasta Chełm i Biała Podlaska. Badania jakości wód prowadzono jesienią w ramach monitoringu operacyjnego w celu ustalenia stanu chemicznego JCWPd uznanych za zagrożone niespełnieniem przez nie celów środowiskowych oraz określenia zanieczyszczeń pochodzenia antropogenicznego. Zakres badań obejmował wskaźniki fizykochemiczne: przewodność elektrolityczną w 20oC, odczyn pH, temperaturę i tlen rozpuszczony oraz OWO, jon amonowy, antymon, arsen, azotany, azotyny, bar, bor, beryl, chlorki, chrom, cyjanki wolne, cyna, cynk, fluorki, fosforany, glin, kadm, kobalt, magnez, mangan, miedź, molibden, nikiel, ołów, potas, rtęć, selen, siarczany, sód, srebro, tal, tytan, uran, wanad, wapń, wodorowęglany i żelazo. 60 Ocena stanu chemicznego wód podziemnych w monitorowanych punktach pomiarowych została wykonana przez PIG-BIP zgodnie z ww. rozporządzeniem Ministra Środowiska. W miejscowościach Żmudź (1 202) i Terespol (829), w związku z wysokimi stężeniami potasu, wody podziemne zaklasyfikowano do V klasy jakości. W miejscowości Międzyleś (1 168) wysokie zawartości fosforanów, azotynów i potasu zadecydowały o V klasie jakości wód. Natomiast w miejscowości Stulno (1 366) wysokie stężenia jonu amonowego odpowiadały V klasie jakości wód, jednak ze względu na geogeniczny charakter przekroczeń ostatecznie nadano w tym punkcie pomiarowym IV klasę jakości. W badanych wodach podziemnych określono stan chemiczny jako słaby. W punktach pomiarowych w miejscowościach: Biała Podlaska (827), Neple (1 244), Kodeń (1 245), Włodawa (1 365), Żabce (1 829), Chutcze (1 928) i Komarówka Podlaska (1 210) stwierdzono II klasę jakości wód. Natomiast w miejscowościach Chełm (448) i Żmudź (172) wody podziemne osiągnęły III klasę jakości. W tych punktach monitoringowych występowały wody o dobrym stanie chemicznym. W 9 punktach pomiarowych w miejscowościach: Terespol (829), Żmudź (1 202), Komarówka Podlaska (1 210), Neple (1 244), Kodeń (1 245), Włodawa (1 365), Stulno (1 366), Żabce (1 829) i Chutcze (1 928) rozszerzono badania o następujące grupy wskaźników organicznych: wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (17 wskaźników): acenaftylen, acenaftalen, fluoren, fenantren, antracen, fluoranten, piren, benzo[a] antracen, chryzen, benzo[b]fluoranten, benzo[k] fluoranten, benzo[e]piren, benzo[a]piren, dibenzo[ah]antracen, indeno[1,2,3<cd]piren, benzo[ghi] perylen, perylen; pestycydy chloroorganiczne (20 wskaźników): a<HCH, b<HCH, g<HCH, d<HCH, heptachlor, • • 23% 54% 8% 15% KLasa III - wody zadowalającej jakości Klasa II - wody dobrej jakości Klasa IV - wody niezadowalającej jakości Klasa V - wody złej jakości Wykres 17. Ocena jakości wód podziemnych badanych na terenie woj. lubelskiego w sieci krajowej w 2015 r. (źródło: GIOŚ) • aldryna, epoksyd heptachloru, g<chlordan, endosulfan I, a<chlorodan, dieldryna, p,p<DDE, endryna, endosulfan II, p,p’<DDD, aldehyd endryny, siarczan endosulfanu, p,p’<DDT, keton endryny, metoksychlor; pestycydy fosforoorganiczne (10 wskaźników): dichlorfos, mewinfos, tiometon, diazymon, paration metylowy, fenitrotion, malation, fention pariation etylowy, chlorfenwinfos oraz trichloroetan, tertrachloroetan, benzen, toluen etylobenzen, 1,4dimetylobenzen, 1,3dimetylobenzen, 1,2dimetylobenzen. Stężenia badanych wskaźników organicznych nie wpłynęły na klasyfikację dokonaną na podstawie wskaźników fizykochemicznych, gdyż znajdowały się poniżej granicy oznaczalności i osiągnęły I klasę jakości. Podsumowując, wśród 13 badanych punktów pomiarowych wykorzystanych do oceny stanu chemicznego dominowały wody II klasy jakości stanowiące 54% badanych wód. Wody III klasy jakości stanowiły 15%, IV klasy jakości 8% a V klasy jakości – 23%. Nie stwierdzono występowania wód bardzo dobrej jakości, tj. I klasy (wykres 17, tabela 10, mapa 20). Tabela 10. Klasy jakości wód podziemnych na podstawie monitoringu operacyjnego w 2015 r. wg badań PIG PIB w Warszawie (źródło: GIOŚ) Nr Monbada Miejscowość Nr JCWPd III klasa IV klasa V klasa Klasa organika Klasa jakości Przyczyna zmiany klasy jakości II Tylko O2 wskazuje na III klasę jakości parametr terenowy 827 m. Biała Podlaska 85 O2 829 Terespol (gm. miejska) 85 temp., O2,Ca, HCO3 NO3, PO4 K 1168 Międzyleś (gm. Tuczna) 85 O2, NO3 TOC K,NO2, PO4 1244 Neple (gm. Terespol) 85 O2,Fe I II Fe (geogeniczne pochodzenie), O2 (parametr terenowy) III klasa jakości 1245 Kodeń 85 O2,Fe I II Fe (geogeniczne pochodzenie), O2 (parametr terenowy) III klasa jakości 1365 Włodawa 85 O2 I II O2 wskazuje na III klasę jakości (parametr terenowy) 1366 Stulno (gm. Wola Uhruska) 85 O2,HCO3, Fe I IV Geogeniczne pochodzenie wskaźnika NH4 w V klasie 1829 Żabce (gm.Międzyrzec Podlaski) 85 O2,Fe I II Fe (geogeniczne pochodzenie), O2 (parametr terenowy) III klasa jakości 1928 Chutcze (gm. Sawin) 85 Temp., O2, Fe I II Fe (geogeniczne pochodzenie), O2 (parametr terenowy) III klasa jakości 1210 Komarówka Podlaska 86 O2,Fe I II Geogeniczne pochodzenie wskaźnika, tylko Fe i O2 w III klasie jakości 172 Żmudź 108 NO3,Ca III 448 m. Chełm 108 O2,Ni,Ca III 1202 Żmudź 108 O2,O2,NO3, HCO3, Ca NH4 K I V V I V 61 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Mapa 20. Klasy jakości wód podziemnych w punktach pomiarowych monitoringu operacyjnego sieci krajowej badanych w 2015 r. (źródło: PIG) Źródło Św. Mikołaja Fot. J. Tkaczyk Jakość wód źródeł W 2015 r. WIOŚ w Lublinie prowadził w ramach monitoringu regionalnego badania 20 źródeł występujących na obszarze Wyżyny Lubelskiej i Roztocza. Celem badań było określenie zmian chemizmu i oceny stanu chemicznego wód podziemnych. Zakres badań obejmował następujące wskaźniki: odczyn, temperaturę, przewodność elektrycz- 62 ną 20˚C, tlen rozpuszczony, ogólny węgiel organiczny, amoniak, antymon, arsen, azotany, azotyny, bor, bar, beryl, chlorki, chrom, cyjanki, cynk, fluorki, fosforany, glin, kadm, kobalt, magnez, molibden, mangan, miedź, nikiel, ołów, potas, rtęć, selen, siarczany, sód, srebro, tytan, wapń, wodorowęglany, fenole, i żelazo. Analiza stężeń badanych wskaźników fizykochemicznych wykazała, że wody te spełniały normatywy wysokich klas jakości. Wyniki analiz wskazują na naturalny skład wód. W składzie chemicznym wód źródlanych stwierdzono podwyższone wartości wapnia i wodorowęglanów. Stężenia tych wskaźników określone dla stanu dobrego nie przekraczały wartości granicznej dla III klasy jakości. Występowanie wodorowęglanów i wapnia w badanych wodach związane jest z procesami geochemicznymi i nie świadczą o zanieczyszczeniu. Ich stężenia nie decydowały o klasie jakości. Ocena przeprowadzona na podstawie badań zgodnie z rozporządzeniem wykazała, że wszystkie badane wody zaliczono do wysokich klas jakości – 7 badanych źródeł osiągnęło I klasę jakości, natomiast 13 źródeł znalazło się w II klasie jakości wód (wykres 18, tabela 11). W badanych źródłach stwierdzono dobry stan chemiczny. Tabela 11. Lokalizacja i ocena jakości wód źródeł badanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Lp. Dorzecze/ zlewnia rzeki Lokalizacja źródła miejscowość/ gmina Ocena fizykochemiczna wody Użytkowanie terenu Klasa Wskaźniki odpowiadające II i III klasie jakości Azotany [mg/l] 1. Chodelka/ Wisła Borów/Chodel Zakrzewienia I Wapń – II klasa, Wodorowęglany – II klasa 9,3 2. Grodarz/Wisła Kazimierz Dolny Teren zabudowany II Azotany – II klasa, Wapń – II klasa, Wodorowęglany – II klasa 14 3. Potok Witoszyński/ Bystra/Wisła Rzeczyca/ Kazimierz Dolny Zabudowa wiejska II Azotany – II klasa, Wapń – II klasa, Wodorowęglany – II klasa 20 4. Chodelka/ Wisła Rogów/Wilków Teren zadrzewiony I Wapń – II klasa, Wodorowęglany – II klasa 2,4 5. Potok Wrzelowiecki/ Wisła Wrzelowiec/ Opole Lubelskie Teren zabudowany II Azotany – II klasa, Wapń – II klasa, Wodorowęglany – II klasa 12 6. Wyżnica/ Wisła Nieszawa/ Józefów Nieużytki I Wapń – II klasa, Wodorowęglany – II klasa 9,3 7. Wyżnica/ Wisła Boiska/Józefów Zadrzewienia śródpolne I Wapń – II klasa, Wodorowęglany – II klasa 7,5 8. Sopot/Tanew Ciotusza Stara/ Susiec lasy II Azotany – II klasa, Wapń – II klasa, Wodorowęglany – II klasa 10,72 9. Sopot/Tanew Majdan Sopocki/ Susiec lasy II Azotany – II klasa, Wapń – II klasa, Wodorowęglany – II klasa 10,9 10. Sopot/Tanew Zawadki/Susiec Zabudowania, lasy I Wapń – II klasa, Wodorowęglany – II klasa 9,12 11. Sopot/Tanew Łosiniec/Susiec Obszary zabudowane I Wapń – II klasa, Wodorowęglany – II klasa 8,29 12. Sopot/Tanew Swidy/Susiec lasy II Azotany – II klasa, Wapń – II klasa, Wodorowęglany- II klasa 10,48 13. Sołokija/Bug Sołokije/ Tomaszów Zabudowania, lasy, grunty orne II Azotany – II klasa, Wapń – II klasa, Wodorowęglany – II klasa 14,97 14. Sołokija/Bug Siedliska źródło św. Mikołaja/ Lubycza Królewska Zabudowania, lasy I Wapń – II klasa, Wodorowęglany – II klasa 3,45 15. Sołokija/Bug Lubycza Królewska Obszary zabudowane II Azotany – II klasa, Wapń – II klasa, Wodorowęglany – II klasa 13,12 16. Wieprz Husiny/ Krasnobród Zabudowania, lasy II Azotany – II klasa, Wapń – II klasa, Wodorowęglany – II klasa 14,85 17. Łabuńka/ Wieprz Barchaczów/ Łabunie Użytki zielone II Azotany – II klasa, Wapń – III klasa, Wodorowęglany – II klasa 23,58 18. Wolica/Wieprz Rozdoły/ Skierbieszów Użytki zielone II Azotany – II klasa, Wapń – III klasa, Wodorowęglany – II klasa 12,34 19. Wolica/Wieprz Huszczka Duża/ Skierbieszów Użytki zielone II Azotany – II klasa, Wapń – III klasa, Wodorowęglany – II klasa 18,59 20. Wolica/Wieprz Łaziska/ Skierbieszów Grunty orne I Wapń – III klasa, Wodorowęglany – II klasa 3,09 63 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU 35% 65% KLasa II - wody dobrej jakości Klasa I - wody bardzo dobrej jakości Wykres 18. Jakość wód źródeł badanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Monitoring składowisk Składowiska i wysypiska odpadów należą do grupy obiektów gospodarki komunalnej zlokalizowanych w bliskim sąsiedztwie miast i osiedli ludzkich. Odgrywają pozytywną rolę chroniąc środowisko, jednak same mogą być również źródłem jego zanieczyszczenia. Mogą oddziaływać na wody powierzchniowe i podziemne, powietrze, gleby a także przyrodę ożywioną, dlatego wpływ składowisk na otaczające je środowisko powinien być systematycznie monitorowany. Podstawy prawne zobowiązujące zarządzającego składowiskiem do realizacji monitoringu składowisk oraz dotyczące zakresu i częstotliwości prowadzonych badań stanowią: ustawa z dnia 14 grudnia 2012 roku o odpadach (Dz. U. 2013 r., poz. 21 z póź. zm.), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 roku w sprawie składowisk odpadów (Dz. U. z 2013 roku, poz. 523), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 lis­ topada 2008 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz ilości pobieranej wody (Dz. U. Nr 206, poz. 1291), zapisy zawarte w decyzjach o pozwoleniu zintegrowanym wydanych przez Marszałka Województwa, zapisy zawarte w decyzji Marszałka Województwa zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska odpadów. Badania monitoringowe udokumentowane raportami zawierającymi wyniki prowadzonych badań i obserwacji służą do analizy wpływu obiektu na otaczające go środowisko naturalne. Zgodnie z art. 124 ust. 5 ustawy o odpadach, zarządzający składowiskiem odpadów jest zobowiązany corocznie • • • • • 64 przesyłać wyniki badań monitoringowych wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska w terminie do końca pierwszego kwartału, po zakończeniu roku kalendarzowego, którego te wyniki dotyczyły. Badania monitoringowe prowadzone były w 2015 r. przez zarządzających wokół 122 składowisk komunalnych, w tym 34 w fazie eksploatacji i 85 w fazie poeksploatacyjnej, oraz 3 składowisk gromadzących odpady przemysłowe (wykres 19). Udział obiektów realizujących monitoring stanowił niemal 92% tych, wokół których możliwe było prowadzenie tego typu badań (11 zarządzających nie przedłożyło wyników badań monitoringu składowisk). Porównując do roku poprzedniego wzrosła liczba jednostek prowadzących monitoring poeksploatacyjny z 62 do 85 obiektów. Podstawą przeprowadzonej oceny były wyniki oznaczeń wskaźników fizykochemicznych w próbkach wód podziemnych pobranych z 423 punktów sieci monitoringu stanu chemicznego. 27,8 69,7% % 2,5% 0% 20% Składowiska: 40% 60% 80% 100% w trakcie eksploatacji faza poeksploatacyjna przemysłowe Wykres 19. Monitoring składowisk prowadzony w 2015 r. na terenie woj. lubelskiego (źródło: WIOŚ) Jak wynika z informacji zawartych w raportach nadsyłanych przez zarządzających monitoring składowisk prowadzony był w bardzo różny sposób. Nadal występowały przypadki wypełniania obowiązku prowadzenia monitoringu w sposób minimalistyczny w odniesieniu do zakresu prowadzonych badań. Zakres badanych wskaźników nie zawsze był adekwatny do rodzaju gromadzonych na składowisku odpadów. Podkreślić natomiast należy zdecydowaną poprawę prowadzonego monitoringu w zakresie częstotliwości badań, określonych w obowiązujących przepisach. Analizę stanu wód podziemnych w rejonie składowisk przeprowadzono na podstawie wyników badań monitoringowych otrzymanych od zarządzających zakładami utylizacji odpadów. Wśród badanych parametrów znalazły się m. in.: pH, przewodnictwo elektroniczne właściwe (PEW), ogólny węgiel organiczny (OWO), chlorki, siarczany, żelazo (Fe), wapń (Ca), sód (Na), mangan (Mn), potas (K), suma wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) oraz zawartość metali ciężkich: cynk (Zn), miedź (Cu), nikiel (Ni), ołów (Pb), kadm (Cd), chrom (Cr), rtęć (Hg). Klasyfikacja poszczególnych elementów fizykochemicznych wykazała, że badane wody charakteryzowały się zróżnicowaną jakością: od wód o bardzo wysokiej jakości (klasa I) do wód złej jakości (klasa V). W rejonie 108 składowisk (ponad 88%) stan chemiczny badanych wód określono jako dobry (I – III klasa). W przypadku pozostałych 14 składowisk (blisko 12%) stan chemiczny wód określony został jako słaby, w zakresie IV i V klasy. Badania prowadzone wokół składowisk przyjmujących odpady komunalne, wykazały, że najczęściej występującymi wskaźnikami w IV i V klasie były: odczyn pH, ogólny węgiel organiczny (OWO) i przewodność elektrolityczna. Odnotowano również obecność pojedynczych przypadków wysokich stężeń cynku, chromu, rtęci, kadmu, ołowiu, NO2, NO3, niklu. Podwyższoną koncentrację badanych wskaźników zarejestrowano w rejonie: składowiska odpadów komunalnych w Kol. Wisznice (pow. bialski), składowiska odpadów komunalnych Tomaszów (pow. tomaszowski) oraz Sobieszyn (gm. Ułęż, pow. rycki). W otoczeniu składowisk gromadzących odpady przemysłowe zarejestrowano wystepowanie badanych wskaźników na poziomie klasy IV i V. W rejonie składowiska Zakładów Azotowych „PUŁAWY” S.A. były to: amoniak, azotyny, siarczany, żelazo oraz pH, natomiast w rejonie składowiska odpadów pogórniczych Lubelski Węgiel „BOGDANKA” S.A. azotany, siarczany, przewodność elektrolityczna, Mn, Na, Ni, Ca, Fe, K, Cl, pH. Stan chemiczny wód określony został jako słaby. Wody badane w rejonie składowiska zarządzanego przez Przedsiębiorstwo Usług Wodno – Budowlanych „WOD-BUD” w Kraśniku uzyskały status wód o dobrym stanie chemicznym. Obszary Szczególnie Narażone (OSN) Na terenie województwa lubelskiego w roku 2015 kontynuowano realizację zadań na obszarach szczególnie narażonych (OSN), wyznaczonych w roku 2012 poprzez rozporządzenie Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie (RZGW) Nr 6/2012 w sprawie określenia wód powierzchniowych i podziemnych wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć na terenie województwa lubelskiego. Działaniami objęto 5 obszarów o łącznej powierzchni wynoszącej 13 905,43 ha: Przegaliny Duże, Kuraszew, Czerniejówka, Kanał Żmudzki i Uherka. Podstawą wyznaczenia wymienionych obszarów były przekroczenia średniej wartości azotanów w: wodach podziemnych na terenie OSN Przegaliny Duże (gmina Komarówka Podlaska) oraz OSN Kuraszew (gmina Wohyń), wodach powierzchniowych rzek Czerniejówka, Kanał Żmudzki oraz Uherka (na odcinku od źródła do Garki). Zadania realizowane na terenie wyznaczonych OSN określone zostały w programie działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych, który został określony rozporządzeniem Nr 1/2013 Dyrektora RZGW w Warszawie w styczniu 2013 roku. Program ten realizowany będzie przez 4 lata. Rozporządzenie określiło obowiązki oraz sposób edukowania w zakresie dobrej praktyki rolnej osób prowadzących działalność rolniczą na OSN, zasady kontroli rolniczych źródeł zanieczyszczenia oraz sposób monitorowania realizacji programu i jego efektów. WIOŚ w Lublinie wskazany został jako jednostka realizująca kontrole rolniczych źródeł zanieczyszczenia oraz monitoring efektów realizacji programu na podstawie stanu środowiska. Uzyskane wyniki są elementem składowym oceny efektywności prowadzonych działań. W roku 2015, zgodnie z przyjętym planem kontroli, skontrolowano 14 gospodarstw, w wyniku których wydano 7 zarządzeń pokontrolnych oraz zastosowano 1 pouczenie. Czynności kontrolne ukierunkowane były na sprawdzenie realizacji zadań obowiązkowych wynikających z programu. Przeprowadzone kontrole ujawniły nieprawidłowości związane z: przestrzeganiem założeń ww. programu działań (m.in. dot. prowadzenia dokumentacji związanych ze składowaniem obornika w pryzmach polowych), zagospodarowaniem nieczystości ciekłych i nawozów naturalnych, prowadzeniem dokumentacji zabiegów agrotechnicznych, zgłoszeniem organom ochrony środowiska instalacji do chowu i hodowli zwierząt, wykonywaniem wymaganych pomiarów w zakresie poboru wody, przechowywaniem pasz soczystych (kiszonek). Skuteczność realizowanych działań monitorowano w roku 2015 w ramach badań jakości wód powierzchniowych (po 1 punkcie pomiarowym na rzekach: Białka i Kanał • • • • • • • • 65 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Żmudzki) oraz płytkich wód gruntowych w studniach kopanych (w 4 punktach pomiarowych na terenie OSN Przegaliny Duże oraz w 1 punkcie na terenie OSN Kuraszew). Ocenę jakości wód powierzchniowych dokonano na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. 2002 r. Nr 241, poz. 2093). Wartość średnioroczna azotanów mieściła się w zakresie od 0,60 do 4,93 mgNO3/l, przy dopuszczalnej granicy wynoszącej 10 mgNO3/l, co oznacza, że wody powierzchniowe przepływające przez wyznaczony OSN nie są wrażliwe na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych. Ocenę stanu chemicznego monitorowanych wskaźników w wodach gruntowych sporządzono na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia z dnia 21 grudnia 2015 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu jednolitych części wód podziemnych (Dz. U. 2016 poz. 85). Na podstawie badań wskaźników fizykochemicznych stwierdzono, że stan płytkich wód podziemnych mieścił się w przedziale od II do V klasy. Decydującym o klasie parametrem była zawartość azotanów. Na terenie OSN Przegaliny Duże azotany mieściły się w zakresie od 13,7 do 195,2 mg/l, przy średniej z lat 2004-2015 wynoszącej 110,8 mg/l. Najwyższe wyniki azotanów uzyskano w studni zlokalizowanej w miejscowości Przegaliny Duże 137 (V klasa), a najniższe w miejscowości Derewiczna (II klasa). Wyniki azotanów uzyskane na terenie OSN Kuraszew kształtowały na poziomie klasy IV (od 57,5 do 73,5 mg/l) przy średniej na przestrzeni lat 2008-2015 wynoszącej 83,13 mg/l, co wskazuje tendencję spadkową. Granice wyznaczonych obszarów szczególnie narażonych oraz punkty monitorowane w roku 2015 zostały przedstawione na mapie 21. W roku 2016 nastąpi podsumowanie 4-letniego cyklu programu realizowanego na obszarach szczególnie wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych. Należy pamiętać, iż działania realizowane przez WIOŚ w Lublinie, to tylko jeden z elementów składowych całego programu. Podsumowanie ich wszystkich pozwoli na skoordynowanie działań i wyciągnięcie wniosków zmierzających do osiągnięcia lepszych efektów środowiskowych. Przykładem może być realizacja programu działań OSN Przegaliny dzięki któremu obserwuje się powolny spadek stężeń azotanów w płytkich wodach gruntowych. 66 Reakcje Jednym z ważniejszych zadań z zakresu ochrony środowiska, mających wpływ na poprawę, jakości wód jest wypełnienie zobowiązań wynikających z dyrektywy 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych. Zgodnie z zapisami dyrektywy wymagania dotyczą: wydajności oczyszczalni ścieków, standardów oczyszczania ścieków oraz wyposażenia aglomeracji w systemy zbierania ścieków komunalnych. Obniżenie presji ścieków komunalnych poprzez podniesienie standardów oczyszczania ścieków i tym samym ograniczenie ładunku zanieczyszczeń z sektora komunalnego znacznie wpłynie na poprawę stanu wód. Przedsięwzięcia w tym zakresie zostały określone w „Krajowym programie oczyszczania ścieków komunalnych”. W 2015 r. zrealizowano zaplanowane inwestycje w sektorze gospodarki ściekowej mające na celu poprawę stanu wód. Do najważniejszych inwestycji na terenie województwa lubelskiego należały: Modernizacja oczyszczalni ścieków komunalnych w Werbkowicach, która polegała na zamianie układu reaktorów biologicznych na system wyposażony w złoża zatopione z aktywną błoną biologiczną oraz wykonaniu nowego odpływu ścieków oczyszczonych do rzeki Huczwy. Modernizacji uległ również układ obróbki osadu ściekowego oraz piaskownik. Po modernizacji przepustowość oczyszczalni wynosi 475 m3/d RLM=2930. Modernizacja miejskiej oczyszczalni ścieków w Międzyrzecu Podlaskim. W ramach prac modernizacyjnych wykonano przebudowę oczyszczalni ścieków polegającą na zainstalowaniu nowej kraty, sito-piaskowników i automatycznej stacji zlewnej ścieków dowożonych. Przeprowadzono także zmianę procesu oczyszczania biologicznego poprzez zastosowanie sekwencyjnych reaktorów osadu czynnego typu SBR z opcją wspomagania chemicznego oczyszczania ścieków. Przebudowano system stabilizacji osadów ściekowych tj. zrezygnowano z prowadzenia procesu stabilizacji osadów na drodze beztlenowej w otwartej komorze fermentacji na rzecz stabilizacji osadu na drodze tlenowej w wydzielonej komorze. Po modernizacji przepustowość oczyszczalni wynosi 2 850 m3/d (zwiększono przepustowość o 550 m3/d) Oczyszczalnia jest zlokalizowana w aglomeracji o wielkości RLM=20 000. Rozbudowa i modernizacja komunalnej oczyszczalni ścieków ,,FREGATA” w Rykach o maksymalnej przepustowości projektowej 6 388 m3/d i RLM 3 8600. Inwestycja została zrealizowana w latach 2013-2015. W ramach inwestycji wybudowano nowy ciąg technologiczny do biologicznego Mapa 21. Granice wyznaczonych obszarów szczególnie narażonych oraz punkty monitorowane w 2015 r. na terenie województwa lubelskiego (źródło: WIOŚ) 67 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU oczyszczania ścieków oraz odwodnienia osadów ściekowych. Przeprowadzona modernizacja umożliwiła redukcję zanieczyszczeń biogennych i biodegradowalnych trafiających do jcwp Irenka Modernizacja oczyszczalni ścieków ,,Bieławin’’ w Chełmie wraz z rozbudową systemu kanalizacyjnego. Wykonana inwestycja zwiększyła przepustowość oczyszczalni, która wynosi 19 300 m3/d oraz zapewniła podwyższone usuwanie biogenów i zaawansowaną przeróbkę osadów ściekowych. Zmiana technologii nastąpiła w obrębie części biologicznej – zamiast technologii osadu czynnego w układzie sekwencyjnym, została wprowadzona technologia z reaktorem przepływowym i wydzielonymi osadnikami wtórnymi. W ramach prowadzonej inwestycji zmodernizowano także gospodarkę osadami ściekowymi wytwarzanymi w oczyszczalni ścieków. Ponadto wykonano remont obiektów zaplecza oczyszczalni i rozbudowano drogi. Modernizacja oczyszczalni ścieków w Tomaszowie Lubelskim o przepustowości 6 300 m3/d przy obciążeniu RLM=63 420. Prace remontowe polegały na wymianie i montażu krat z zespołem rozdrabniania, płukania i odwadniania skratek oraz budową przyłącza flotatu. Zmodernizowana mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków komunalnych umożliwi oczyszczanie ścieków z zachowaniem parametrów zgodnych z obowiązującymi przepisami. W 2015 r. przeprowadzono także rozbudowę i modernizację wielu innych komunalnych oczyszczalni m.in. w miejscowościach: Horodło – w oczyszczalni biologiczno – mechanicznej prace remontowe polegały na zamianie dotychczasowego reaktora biologicznego na złoże zraszane o konstrukcji zamkniętej, wykonane w systemie BIOCLERE, z zasypowym wypełnieniem złoża i ciśnieniowym systemem zraszania oraz system wentylacji mechanicznej. Przepustowość oczyszczalni wynosi 15 m3/d, RLM=150. Hanna – zmodernizowano mechaniczno-biologiczną oczyszczalnię ścieków opartą na technologii wysokosprawnych procesów biochemicznych z udziałem osadu czynnego z zintegrowanym programem z pełną wizualizacją, wykorzystującym wskazania i stany wszystkich urządzeń oczyszczalni, w tym pomiarowych. W ramach przeprowadzonej modernizacji poddano stare urządzenia: piaskownik i stację zlewczą ścieków oraz wybudowano nowe urządzenia: sito spiralne z transportem skratek, reaktor biologiczny, komorę pomiarową, instalację odwadniania osadu – prasę taśmową. Woroniec (gmina wiejska Biała Podlaska) zmodernizowano komunalną oczyszczalnię ścieków. Wykonano 68 przebudowę części instalacji technologicznej istniejącej oczyszczalni oraz wybudowano jeden ciąg technologiczny mechaniczno – biologicznej oczyszczalni typu HNV-N-30. W ramach przedsięwzięcia zmodernizowano budynek przepompowni ścieków i wybudowano nowe urządzenia, tj. piaskownik napowietrzny, separator piasku, zbiornik wyrównawczy, reaktor biologiczny, osadnik wtórny, zagęszczacz osadu. Ponadto wykonano punkt zlewny ze zbiornikiem retencyjnym. Przepustowość oczyszczalni wynosi 30 m3/d, RLM=180. Żyrzyn – zmodernizowano mechaniczno-biologiczną oczyszczalnię ścieków komunalnych. Zakres prac obejmował zakup i wymianę dmuchaw typu Riedschle DTA napowietrzających ścieki, zakup i wymianę pomp, w tym jednej z nożem tnącym do rozdrabniania skratek, budowę nowego pomieszczenia w celu hermetyzacji i docieplenia punktu zrzutu skratek, zakup nowego kontenera na skratki w wersji zamkniętej oraz sprężarki do napowietrzania ścieków. Modernizacja oczyszczalni o maksymalnej przepustowości 300 m3/d prowadzona była w latach 2012-2015. Ratoszyn – zakończono budowę mechaniczno – biologicznej oczyszczalni ścieków przemysłowych w firmie ,,ZAK ‘’Sp. z o. o prowadzącej działalność w zakresie przetwórstwa i konserwowania owoców i warzyw. W skład wybudowanej oczyszczalni weszły następujące obiekty i urządzenia: pompownia główna ze zbiornikiem retencyjno-uśredniającym, sito spiralne z podajnikiem ślimakowym, reaktor biologiczny SBR BIOGEST, zbiornik retencyjny ścieków oczyszczonych, zbiornik osadu nadmiernego, urządzenie odwadniające DRAIMAD sześcioworkowy. Wraz z budową i rozbudową oczyszczalni w ramach KPOŚK prowadzona była budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnej. W 2015 r. wybudowano 75,81 km sieci kanalizacyjnej na terenie 13 miejscowości oraz przeprowadzono modernizację 1,59 km sieci kanalizacyjnej na terenie Chełma. Najwięcej sieci kanalizacji sanitarnej wybudowano w miejscowościach: Biłgoraj, Milanów, Serokomla, Lublin, Urzędów, Tomaszów Lubelski oraz Piszczac. Zrealizowane inwestycje mają na celu uporządkowanie gospodarki ściekowej w województwie, co ma się przełożyć na ograniczenie emisji niedostatecznie oczyszczonych ścieków komunalnych i stopniową poprawę stanu wód w regionie. Działania w zlewni rzeki Bug Badania rzeki Bug prowadzone przez WIOŚ w Lublinie wykazały na prawie całej jego długości w obrębie województwa lubelskiego zły stan wód, począwszy od Kryłowa – pierwszego punktu pomiarowego w granicach Polski. Oznacza to, iż rzeka wpływa już znacznie zanieczyszczona z terenu Ukrainy. Działania na rzecz poprawy jakości wód w rzece Bug nie mogą się zatem ograniczyć tylko do polskiej części zlewni, lecz muszą być prowadzone równolegle po stronie ukraińskiej. W ukraińskiej zlewni Bugu znajduje się 16 komunalnych oczyszczalni ścieków, które są w bardzo złym stanie technicznym, co skutkuje niską skutecznością oczyszczania. W rezultacie do wód przedostają się z urządzeń kanalizacyjnych ścieki nieoczyszczone, albo bardzo słabo oczyszczone. Największym podmiotem zanieczyszczającym rzekę Bug jest Lwowskie Miejskie Komunalne Przedsiębiorstwo „Lwiwwodokanał”, zarządzające oczyszczalnią ścieków. Sto- pień dekapitalizacji urządzeń na oczyszczalni wynosi 99%, a działania doraźne, nawet jeśli wystąpiły, nie przyniosły spodziewanego efektu. Konieczna jest całkowita modernizacja oczyszczalni ścieków, jednak z przedsięwzięciem finansowym, szacowanym na 125-150 mln euro, władze Ukrainy nie są obecnie w stanie się zmierzyć. W maju 2015 roku, Lubelski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Lublinie wystąpił do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej z wnioskiem o rozważenie wsparcia finansowego stronie ukraińskiej na modernizację oczyszczalni we Lwowie oraz w miejscowościach Kamionka Bużańska i Luboml. W odpowiedzi NFOŚiGW uzależnił ewentualną pomoc od informacji udzielonej przez beneficjenta na temat kosztów inwestycji oraz osiągnięcia planowanego efektu ekologicznego zadawalającego stronę polską. 69 HAŁAS słaba rozdzielczość RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Hałas Presje Dyrektywa 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 czerwca 2002 r. odnosząca się do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku określa hałas jako niepożądane lub szkodliwe dźwięki powodowane przez działalność człowieka na wolnym powietrzu, w tym hałas emitowany przez środki transportu, ruch drogowy, ruch kolejowy, ruch samolotowy, oraz hałas pochodzący z obszarów działalności przemysłowej. Ustawa Prawo ochrony środowiska w art. 3 (Dz. U. z 2013 r., poz. 1232, z późn. zm.) ogranicza hałas tylko do dźwięków słyszalnych, tj. o częstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz, z wyłączeniem infra i ultradźwięków. Hałas jako zanieczyszczenie szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i powodujące dyskomfort funkcjonowania człowieka w środowisku podlega unormowaniom i jest ewidencjonowany przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie w ramach monitoringu hałasu oraz działalności kontrolnej. WIOŚ, zgodnie z art. 120 a ustawy Poś oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 25 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących rejestru zawierającego informacje o stanie akustycznym środowiska (Dz. U. Nr 82, poz. 500) prowadzi bazę EHALAS, która pełni funkcję ww. rejestru. Na poniższym schemacie przedstawiono dane gromadzone w bazie EHALAS. W województwie lubelskim zanieczyszczenie środowiska hałasem pochodzi głównie z komunikacji drogowej, w niewielkim stopniu kolejowej i lotniczej oraz od źródeł przemysłowych. • Komunikacja drogowa Według danych GUS w granicach województwa przebiega około 20 690 km dróg, w tym: 1 060 km krajowych, 2 210 km wojewódzkich, 9 239 km powiatowych oraz 8 181 km gminnych. Po drogach krajowych przejeżdża średnio na dobę około 8 813 pojazdów, w tym 76% stanowią pojazdy osobowe, około 22% ciężarowe, natomiast po drogach wojewódzkich – 3 235 pojazdów, w tym 85% to samochody osobowe i 12% – ciężarowe. • Komunikacja kolejowa Sieć kolejowa na terenie województwa zarządzana jest przez PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Łączna długość linii kolejowych wynosi 1 027 km. Najwięcej przewozów w regionie odbywa się na linii nr 7 łączącej Warszawę z przejściem granicznym w Dorohusku. Na tej linii skupia się większość ruchu pasażerskiego w postaci pociągów osobowych na odcinku Dęblin – Lublin – Chełm – Dorohusk oraz pospiesznych, z których większość kończy bieg w Lublinie. Pozostałe przewozy pasażerskie organizowane są na liniach: nr 2 – odcinek: Łuków – Biała Podlaska – Terespol, nr 26 – odcinek: Łuków – Dęblin, Pomiary WIOŚ prowadzone zgodnie z Programem Monitoringu Środowiska (art. 117 Poś) EHALAS Baza krajowa GIOŚ EHALAS Baza wojewódzka WIOŚ Programy ochrony przed hałasem przekazywane do WIOŚ (art. 120. 2 i 3 ustawy Poś) 72 Pomiary przekazywane do WIOŚ przez zarządzających drogami, liniami kolejowymi lub lotniskiem (art. 175 i art.178 Poś) Pomiary przekazywane do WIOŚ przez prowadzących instalację oraz użytkowników urządzenia (art. 147 i art. 150 Poś) Mapy akustyczne przekazywane do WIOŚ (art. 120.1 oraz art. 179. 4 ustawy Poś) nr 30 – odcinek: Parczew – Lublin, nr 68 – odcinek: Lublin – Kraśnik – Szastarka – granica województwa, nr 69 – odcinek: Rejowiec – Hrebenne, nr 72 – odcinek: Zawada – Zamość, nr 101 – odcinek: Hrebenne – granica województwa, nr 581 – odcinek: Świdnik Miasto – Świdnik Port Lotniczy. Stan • Komunikacja lotnicza W województwie lubelskim funkcjonują lotniska: – lotnisko użytku publicznego: „Lublin Airport”, zarządzane przez Port Lotniczy Lublin, – cztery lotniska użytku wyłącznego: w Radawcu koło Lublina oraz Zamościu, zarządzane przez Aeroklub Polski, w Świdniku zarządzane przez Wytwórnię Sprzętu Komunikacyjnego „PZL” Świdnik S.A. oraz w Depułtyczach Królewskich zarządzane przez PWSZ w Chełmie, – osiem lądowisk śmigłowców sanitarnych: dwa w Lublinie – SP WSS oraz SP ZOZ MSW, Radzyniu Podlaskim – SP ZOZ MSW, Włodawie – SP ZOZ, Chełmie – SP WSS, Białej Podlaskiej – SP WSS, Parczewie – SP ZOZ, Zamościu – SP WSS, – pięć lądowisk samolotowych: w Świdniku – Aeroklub Świdnik, Dębowej Kłodzie, Majdanie Nowym k/Biłgoraja, Białej Podlaskiej, Rykach, – lotnisko wojskowe w Dęblinie – JW 4 929 Dęblin, 41 Baza Lotnictwa Szkolnego w Dęblinie, wpisane do Rejestru Lotnisk i Lądowisk Wojskowych w Polsce. Najważniejszym dla regionu jest otwarte w grudniu 2012 r. lotnisko „Lublin Airport”, certyfikowane zgodnie z wymogami określonymi w przepisach art. 59 a ust. 6 ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze (Dz. U. z 2013 r., poz. 1393, z późn. zm.). Jest to najmłodsze lotnisko międzynarodowe w Europie, zlokalizowane w centralnej części województwa i położone bezpośrednio przy drodze ekspresowej nr 17, około 12 km od Lublina. W 2015 r. liczba operacji lotniczych wynosiła 3 732. • Hałas przemysłowy Źródłami hałasu pochodzącego z obszarów działalności przemysłowej w województwie lubelskim są: – zakłady produkcyjne różnych branż, m.in.: przemysłu spożywczego, chemicznego i obróbki metali, fermy hodowlane, wytwórnie betonu, – elektrociepłownie i inne zakłady energetyczne, – podmioty świadczące usługi, takie jak: hotele, punkty gastronomiczne i handlowe oraz z zakresu uprawiania sportu i bezpiecznej jazdy – tory kartingowe. Fot. Archiwum WIOŚ Sporządzenie oceny stanu akustycznego środowiska w województwie lubelskim należy do Lubelskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska. Ocena dotyczy terenów nie objętych obowiązkiem opracowywania map akustycznych (art. 117 ust. 5 ustawy Prawo ochrony środowiska). W województwie lubelskim obowiązkowi opracowywania map akustycznych podlegają: – miasto Lublin, za co odpowiedzialny jest starosta, który sporządza co 5 lat mapy akustyczne dla aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy na potrzeby oceny stanu akustycznego środowiska (art. 118.1. Poś), – drogi, po których przejeżdża ponad 3 000 000 pojazdów rocznie, za które odpowiedzialni są zarządzający drogami zaliczonymi do obiektów, których eksploatacja może powodować negatywne oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach. Zarządzający sporządza co 5 lat mapę akustyczną terenu, na którym eksploatacja obiektu może powodować przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (art. 179. 1 ustawy Poś). Zarządzający koleją i lotniskami nie sporządzają w województwie lubelskim map akustycznych, gdyż dotychczas nie są zaliczane do obiektów, których eksploatacja może powodować negatywne oddziaływanie akustyczne. Poziomy dopuszczalne hałasu (tabela 1) zawarte są w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 2014, poz. 112). Zostały one określone dla dwóch grup wskaźników mających zastosowanie: 73 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU 1) w prowadzeniu długookresowej polityki w zakresie ochrony środowiska przed hałasem, w szczególności do sporządzania map akustycznych oraz programów ochrony środowiska przed hałasem: – LDWN – długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach [dB], wyznaczony w ciągu wszystkich dób w roku, z uwzględnieniem pory dnia od godz. 6.00 – 18.00, pory wieczoru od godz. 18.00 – 22.00 oraz pory nocy od godz. 22.00 – 6.00; – LN – długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach [dB], wyznaczony w ciągu wszystkich pór nocy w roku od godz. 22.00-6.00, 2) do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska w odniesieniu do jednej doby: – LAeqD – równoważny poziom dźwięku A dla pory dnia, rozumianej jako przedział czasu od godz. 6.00 – 22.00, – LAeqN – równoważny poziom dźwięku A dla pory nocy, rozumianej jako przedział czasu od godz. 22.00 – 6.00. Tabela 1. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne (Dz. U. 2014, poz. 112) Pozostałe obiekty i działalność będąca źródłem hałasu Drogi lub linie kolejowe L.p. Rodzaj terenu LDWN LN LAeqD LAeqN LDWN LN LAeqD LAeqN [dB] 1. a) strefa ochronna „A” uzdrowiska b) tereny szpitali poza miastem 50 45 50 45 45 40 45 40 2. a) tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b) tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży c) tereny domów opieki społecznej d) tereny szpitali w miastach 64 59 61 56 50 40 50 40 3. a) tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b) tereny zabudowy zagrodowej c) tereny rekreacyjno-wypoczynkowe d) tereny mieszkaniowo-usługowe 68 59 65 56 55 45 55 45 4. Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców 70 65 68 60 55 45 55 45 W ramach monitoringu hałasu w 2015 r. WIOŚ w Lublinie wykonał badania hałasu komunikacyjnego w 10 punktach pomiarowych. Na obszarze miasta Nałęczowa oraz miasta Świdnika wykonano pomiary w celu określenia wskaźników długookresowych. W obu punktach nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych poziomów dźwięku (tabela 2). Pomiary krótkookresowe prowadzono w Nałęczowie, Świdniku, Komarnie oraz Konstantynowie. Najwyższe przekroczenia stwierdzono w Świdniku przy Al. Lotników Polskich, wynoszące: 6 dB w dzień i 4,7 dB w nocy oraz w punkcie pomiarowym przy drodze wojewódzkiej Nr 811 w miejscowości Komarno, sięgające 5 dB nocą. W Nałęczowie niewielkie przekroczenia występowały przeważnie w dzień, najwyższe z nich odnotowano w punkcie przy ul. Armatnia Góra, które wynosiło 3,6 dB. Nocą przekroczenia sięgające 1 dB zmierzono w punktach przy ul. 1-go Maja oraz ul. Kolejowej. W miejscowości Konstantynów w punkcie pomiarowym przy wspólnym odcinku dróg wojewódzkich nr 811 i 698 przekroczenia wynoszące około 3 dB występowały nocą. Wyniki pomiarów krótkookresowych hałasu drogowego w 2015 r. umieszczono w tabeli 3. Tabela 2. Wyniki pomiarów długookresowych prowadzonych przez WIOŚ w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Wskaźnik Wartość wskaźnika [dB] Wartość dopuszczalna [dB] Wartość przekroczenia [dB] Lokalizacja punktu LDWN 64,1 68 0 Świdnik, ul. Niepodległości 11 LDWN 65,8 68 0 Nałęczów, ul. Bochotnica 22 LN 55,0 59 0 Świdnik, ul. Niepodległości 11 LN 56,4 59 0 Nałęczów, ul. Bochotnica 22 74 Tabela 3. Wyniki pomiarów krótkookresowych prowadzonych przez WIOŚ w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Data pomiaru Czas odniesienia LAeq [dB] Wartość dopuszczalna [dB] Przekroczenie [dB] 2015-06-18 Dzień 16h 65,4 65 0,4 2015-06-24 Noc 8h 60,7 56 4,7 2015-10-19 Dzień 16h 65,2 65 0,2 2015-10-20 Noc 8h 61,2 56 5,2 2015-06-18 Dzień 16h 64,2 65 0,0 2015-06-24 Noc 8h 59,0 56 3,0 2015-10-19 Dzień 16h 65,4 65 0,4 2015-10-19 Noc 8h 59,3 56 3,3 2015-06-25 Dzień 16h 62,7 65 0,0 2015-06-25 Noc 8h 57,3 56 1,3 2015-11-12 Dzień 16h 62,3 65 0,0 2015-11-12 Noc 8h 55,4 56 0,0 2015-06-26 Dzień 16h 63,9 61 2,9 2015-06-26 Noc 8h 53,5 56 0,0 2015-11-12 Dzień 16h 64,6 61 3,6 2015-11-12 Noc 8h 55,7 56 0,0 2015-06-26 Dzień 16h 64,3 61 3,3 2015-06-26 Noc 8h 56,9 56 0,9 2015-11-12 Dzień 16h 62,4 61 1,4 2015-11-12 Noc 8h 54,2 56 0,0 2015-06-18 Dzień 16h 65,6 61 4,6 2015-06-18 Noc 8h 60,7 56 4,7 2015-12-08 Dzień 16h 67,0 61 6,0 2015-12-08 Noc 8h 55,7 56 0,0 2015-06-18 Dzień 16h 63,0 65 0,0 2015-06-18 Noc 8h 56,1 56 0,1 2015-12-08 Dzień 16h 65,8 65 0,8 2015-12-08 Noc 8h 57,8 56 1,8 2015-06-18 Dzień 16h 65,4 65 0,4 2015-06-18 Noc 8h 58,0 56 2,0 2015-12-08 Dzień 16h 65,7 65 0,7 2015-12-08 Noc 8h 57,1 56 1,1 W ramach kontroli interwencyjnych w 2015 r. WIOŚ wykonał dobowe pomiary hałasu drogowego w 13 punktach pomiarowych. Pomiary wykazały przekroczenia dopuszczalnych norm w punkcie pomiarowym w Lublinie przy ul. Krańcowej, wynoszące w dzień: 3,8 dB, w nocy: 6,9 dB oraz sięgające 2 dB w porze dziennej w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej. W pozostałych przypadkach nie stwierdzono naruszenia standardu jakości środowiska. Należy jednak podkreślić, że zmierzone najwyższe chwilowe wartości hałasu emitowanego do środowiska dochodziły nawet do 90 dB. W 2015 r. zarządzający drogami na terenie województwa lubelskiego prowadzili pomiary okresowe dla dróg Lokalizacja punktu Komarno, DW 811 Konstantynów, Plac Wolności/ ul. Siedlecka (wspólny odcinek dróg wojewódzkich nr 811 i 698) Nałęczów, ul. 1-go Maja 6 Nałęczów, ul. Armatnia Góra – Termy Pałacowe Nałęczów, ul. Kolejowa 9 Świdnik, Al. Lotników Polskich 35 Świdnik, ul. Racławicka 13 Świdnik, ul. Racławicka 39 publicznych o średniorocznym natężeniu ruchu powyżej 3 mln pojazdów lub o procentowym udziale pojazdów ciężkich w potoku ruchu powyżej 20%, dla średniego dobowego ruchu przekraczającego 5 tys. pojazdów (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2011 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów substancji lub energii w środowisku przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem lub portem (Dz. U. Nr 140, poz. 824, z późn.zm.). Wyniki tych pomiarów Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Lublinie (GDDKiA O/Lublin) oraz Zarząd Dróg Wojewódzkich w Lublinie (ZDW w Lublinie) przekazały w 2016 r. do WIOŚ w Lublinie (tabela 4). 75 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Pomiary hałasu drogowego wykonane w 2015 r. w województwie lubelskim zgromadzono w bazie EHALAS. Pomiary te wykazały, że przekroczenia w porze nocnej wystąpiły w 14 punktach pomiarowych, w przedziale od 0,2 dB przy drodze wojewódzkiej nr 830, na trasie Lublin-Nałęczów, do 6,9 dB w Lublinie przy ul. Krańcowej (wykres 1). W porze dziennej przekroczenia odnotowano w 15 punktach pomiarowych, w przedziale od 0,4 w Konstantynowie przy Placu Wolności, do 6,0 dB w Świdniku przy Al. Lotników Polskich (wykres 2). Ekrany akustyczne przy DK 12/17 Fot. GDDKiA O/Lublin Tabela 4. Wyniki pomiarów okresowych prowadzonych przez zarządzających drogami w 2015 r. (źródło: GDDKiA O/Lublin, ZDW w Lublinie) Data pomiaru 2015-10-27 2015-10-27 2015-10-27 2015-10-27 2015-10-27 2015-10-27 2015-10-28 2015-10-28 2015-10-28 2015-10-28 2015-10-28 2015-10-28 2015-11-03 2015-11-03 2015-11-03 2015-11-03 2015-11-04 2015-11-04 2015-11-04 2015-11-04 2015-11-04 2015-11-04 2015-11-04 2015-11-04 2015-09-21 2015-09-21 2015-10-27 2015-10-27 2015-11-05 2015-11-05 2015-11-05 2015-11-05 2015-11-18 2015-11-18 2015-11-18 2015-11-18 2015-12-01 2015-12-01 2015-12-01 2015-12-01 2015-12-01 2015-12-01 2015-12-01 2015-12-01 Czas odniesienia Dzień 16h Noc 8h Dzień 16h Noc 8h Dzień 16h Noc 8h Dzień 16h Noc 8h Dzień 16h Noc 8h Dzień 16h Noc 8h Dzień 16h Noc 8h Dzień 16h Noc 8h Dzień 16h Noc 8h Dzień 16h Noc 8h Dzień 16h Noc 8h Dzień 16h Noc 8h Dzień 16h Noc 8h Dzień 16h Noc 8h Dzień 16h Noc 8h Dzień 16h Noc 8h Dzień 16h Noc 8h Dzień 16h Noc 8h Dzień 16h Noc 8h Dzień 16h Noc 8h Dzień 16h Noc 8h Dzień 16h Noc 8h Laeq [dB] 72,7 69,6 70,8 68,5 65,7 58,1 68,0 63,0 71,8 69,5 67,3 62,2 70,7 65,8 66,4 62,3 67,6 62,3 69,2 62,8 69,9 63,1 71,0 64,5 65,8 61,0 65,5 59,5 61,3 53,9 63,0 57,9 64,6 56,2 61,6 51,8 57,9 48,1 61,4 54,1 63,7 55,5 61,2 55,7 Wartość dopuszczalna [dB] -* 61 56 65 56 65 56 61 56 61 56 65 56 65 56 61 56 61 56 65 56 65 56 61 56 61 56 * ( - ) pomiar wykonany na terenie niechronionym akustycznie 76 Przekroczenie [dB] 4,7 2,1 1,4 6,3 4,2 6,8 4,8 5,0 4,5 3,5 0,0 0,0 0,0 1,9 3,6 0,2 0,6 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2,7 0,0 0,0 0,0 Nazwa obiektu DK nr 12, Zwoleń – Puławy (km 4+900) DK nr 17, Moszczanka – Gończyce (km 71+350) DK nr 48, Dęblin ul. Towarowa – ul. Saperów (km 154+600) DK nr 12, Końskowola – Kurów (km 568+100) DK nr 19, Skrzeszkowice Małe – Niedrzwica Duża (km 326+350) DK nr 824, Puławy ul. Słowackiego – Al.1000-Lecia PP (km 10+720) DK nr 2, Rogoźniczka – Biała Podlaska (km 617+700) DK nr 63, Łuków ul. Partyzantów ul. Świderska (km 301+900) DK nr 17, Krasnystaw – Tuligłowy (km 145+050) DK nr 74, Janów Lubelski – Frampol (km 210+700) DK nr 82, Lublin – Turka (km 5+800) DK nr 82, Turka – Łęczna (km 18+300) DW 835, Lublin – Grabownica Starzeńska, (km 92+500) DW 833, Chodel – Kraśnik (km 21+340) DW 833, Chodel – Kraśnik (km 26+500) DW 835, Lublin – Grabownica Starzeńska (km 89+700) DW 830, Lublin – Nałęczów (km 21+260) DW 830, Lublin – Nałęczów (km 8+500) DW 801, Warszawa – Puławy (km 121+840) DW 801, Warszawa – Puławy (km119+630) DW 824, Żyrzyn – Annopol (km 13+150) DW 835, Lublin – Grabownica Starzeńska (km 12+000) [dB] pora nocna [LAeqN] DW 830, Lublin – Nałęczów Nałęczów, ul. Kolejowa Nałęczów, ul. 1-go Maja Świdnik, ul. Racławicka DK nr 48, Dęblin Konstantynów Konstantynów DW 833, Chodel-Kraśnik Świdnik, Al. Lotników DW 835, Lublin Grabownica Komarno, DW 811 DK nr 63, Łuków DK nr 74, Janów Lubelski Lublin, ul. Krańcowa 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Wykres 1. Wielkości przekroczeń hałasu drogowego w porze nocnej w województwie lubelskim w 2015 r. (źródło: WIOŚ, GDDKiA O/Lublin, ZDW w Lublinie) [dB] pora dzienna [LAeqD] Konstantynów Komarno, DW 811 Świdnik, ul. Racławicka DK nr 63, Łuków Zamość, ul. Hrubieszowska DW 824, Żyrzyn – Annopol Nałęczów, ul. Kolejowa Nałęczów,ul. Armatnia Góra DW 830, Lublin – Nałęczów Lublin, ul. Krańcowa DK nr 74, Janów Lubelski DW 833, Chodel-Kraśnik DK nr 48, Dęblin DW 835, Lublin-Grabownica Świdnik, Al. Lotników 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Wykres 2. Wielkości przekroczeń hałasu drogowego w porze dziennej w województwie lubelskim w 2015 r. (źródło: WIOŚ, GDDKiA O/Lublin, ZDW w Lublinie) W zakresie hałasu przemysłowego kontrole prowadzono w ramach planowych działań z wyjazdem w teren lub bez wyjazdu w teren – w oparciu o analizę badań automonitoringowych zakładów zobowiązanych do prowadzenia pomiarów hałasu, a także na wniosek o interwencję. W 2015 roku kontrolą wraz z pomiarami hałasu objęto 26 podmiotów prowadzących działalność będącą źródłem hałasu innego niż komunikacyjny. Były to zakłady produkcyjne różnych branż, podmioty świadczące usługi, punkty handlowe oraz podmioty prowadzące działalność rolniczą, np. fermy. Kontrolowane podmioty były zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej, głównie zabudowy kwalifikowanej jako jednorodzinna lub zagrodowa, a także w rejonie nowych osiedli mieszkaniowych. Ich działalność powodowała uciążliwości akustyczne, w związku z czym do WIOŚ wpływały wnioski o podjęcie interwencji. Źródłami hałasu w tych obiektach były urządzenia wentyla- cyjne, chłodnicze, wykorzystywane w procesach produkcyjnych i w trakcie świadczenia usług oraz środki transportu. Na podstawie danych przedkładanych przez zakłady zobowiązane do prowadzenia automonitoringu przeprowadzono 27 kontroli, spośród których w jednym przypadku stwierdzono naruszenie warunków dopuszczalnego poziomu hałasu ustalonego w pozwoleniu zintegrowanym, co skutkowało wydaniem decyzji o karze. W wyniku kontroli obiektów i działalności będącej źródłem hałasu innego niż komunikacyjny stwierdzono przekroczenia wartości dopuszczalnych poziomów hałasu w porze dziennej w 4 obiektach, natomiast nocą w 7. W związku z powyższym Lubelski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska podejmował stosowne działania administracyjne, m.in. występował do właściwych organów ochrony środowiska o określenie dopuszczalnego poziomu hałasu emitowanego do środowiska, wydawał decyzje karne i zarządzenia pokontrolne. 77 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Reakcje Obecnie w województwie lubelskim obowiązują dwa dokumenty planistyczne utworzone na podstawie strategicznych map akustycznych: „Program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Lublin” oraz „Program ochrony środowiska przed hałasem dla województwa lubelskiego dla terenów poza aglomeracjami położonych wzdłuż odcinków dróg”. Realizacja zadań w nich zawartych sięga roku 2024 i powinna w znaczący sposób poprawić klimat akustyczny na obszarach, gdzie stwierdzono przekroczenia norm dopuszczalnych hałasu. Obwodnica Piask Fot. GDDKiA Lublin Ponadto w 2015 r. zarządzający drogami kontynuowali inwestycje rozpoczęte w latach poprzednich. Na mapie 22 przedstawiono stan budowy dróg i obwodnic w województwie lubelskim w 2015 r. W zakresie kontroli obiektów i działalności będącej źródłem hałasu innego niż komunikacyjny w 2015 r. jednostki organizacyjne, w których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu były zobowiązane do zastosowania skutecznych środków technicznych i organizacyjnych ograniczających emisję hałasu i przeciwdziałających jego przenikaniu do środowiska. Realizowane przedsięwzięcia polegały głównie na zabudowaniu urządzeń, instalowaniu ochron akustycznych osłaniających źródła hałasu, zastosowaniu urządzeń o lepszych parametrach akustycznych, przeniesieniu źródeł emisji hałasu w inne miejsca oraz wymianie i naprawie wadliwie pracujących urządzeń. Ponadto wprowadzono zmiany o charakterze organizacyjnym, np. skrócenie czasu wykonywania czynności powodujących nadmierne uciążliwości akustyczne lub na wyłączeniu źródeł emisji hałasu w porze nocnej. Mapa 22. Stan budowy dróg w województwie lubelskim w 2015 r. (źródło: GDDKiA Lublin) 78 ODPADY RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Odpady Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r. poz. 21), nakłada na Marszałka Województwa obowiązek sporządzania Planu Gospodarki Odpadami i jego aktualizowanie nie rzadziej niż co 6 lat. W roku 2015 obowiązywał „Plan gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego 2017” zatwierdzony przez Sejmik Województwa Lubelskiego w dniu 30 lipca 2012 r. 21 maja 2015 r. przystąpiono do opracowania projektu aktualizacji „Planu gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego 2021”. Dokument ten określa cele i działania oraz planowane do realizacji inwestycje w gospodarce odpadami do których należą m. in.: – zmniejszenie ilości powstających odpadów, – planowanie systemów zagospodarowania odpadów w regionach, – objecie wszystkich mieszkańców systemem selektywnego zbierania odpadów komunalnych (zwiększenie udziału odpadów zbieranych selektywnie), – zwiększanie świadomości społeczeństwa na temat właściwego gospodarowania odpadami komunalnymi, – zwiększenie udziału odzysku, szczególnie recyklingu papieru i tektury, szkła, metali i tworzyw sztucznych, jak również odzysku energii z odpadów, – zwiększenie ilości zbieranych selektywnie odpadów niebezpiecznych, – zmniejszenie ilości odpadów biodegradowalnych unieszkodliwianych przez składowanie, – zaprzestanie składowania odpadów ulegających biodegradacji zebranych selektywnie, – ograniczenie miejsc nielegalnego składowania odpadów komunalnych. 80 Składowisko w Rokitnie Fot. Archiwum WIOŚ Odpady komunalne Gospodarka odpadami komunalnymi w województwie lubelskim opiera się na funkcjonowaniu regionów gospodarki odpadami (RGO). W każdym RGO wyznaczone są instalacje regionalne oraz instalacje zastępcze. Wyróżniamy cztery rodzaje Regionalnych Instalacji do Przetwarzania Odpadów Komunalnych (RIPOK): – instalacje zapewniające termiczne przekształcanie odpadów, – instalacje zapewniające mechaniczno-biologiczne przetwarzanie zmieszanych odpadów komunalnych, – instalacje zapewniające przetwarzanie selektywnie zebranych odpadów zielonych i innych bioodpadów, – instalacje zapewniające składowanie odpadów z mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych oraz pozostałości z sortowania tych odpadów. W 2015 r. w 9 regionach województwa lubelskiego wyznaczono ogółem 16 Regionalnych Instalacji do Przetwarzania Odpadów Komunalnych typu A B C (mapa 23). Z informacji zgromadzonych przez Główny Urząd Statystyczny wynika, że w 2014 r. w województwie lubelskim zebrano w ciągu roku 381,72 tys. Mg odpadów komunalnych, t.j. o 9% więcej niż w roku poprzednim, w tym selektywnie 76 436 Mg, co stanowi 20% ogółu (wykres 1 i 2). Na podstawie informacji zgromadzonych w komputerowej bazie danych Karta Składowiska, prowadzonej przez WIOŚ w Lublinie, na terenie województwa lubelskiego w 2015 r. zlokalizowanych było 27 składowisk odpadów komunalnych o łącznej powierzchni 109,3 ha. Spośród tych składowisk eksploatowano 25, natomiast na 2 nie składowano odpadów: we Włodawie i Krasnobrodzie (tabela 1, mapa 23). W ciągu 2015 r. wyłączono z eksploatacji kolej- [%] 100 98 96 94 92 90 88 86 84 82 80 78 76 74 72 70 2004 2005 2006 2007 2008 2009 zebrane bez wyselekcjonowania 2010 2011 2012 2013 zebrane selektywnie 2014 rok Wykres 1. Odpady zebrane selektywnie w ogólnej masie odpadów komunalnych w latach 2004-2014 w woj. lubelskim (źródło: GUS) 17,7% 10,0% 0,1% 22,5% 5,8% 2,4% 12,9% 24,0% 2,6% 2,0% papier i tektura szkło tworzywa sztuczne metale zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny biodegradowalne tekstylia wielkogabarytowe niebezpieczne pozostałe Wykres 2. Procentowy udział odpadów komunalnych zebranych selektywnie w woj. lubelskim w 2014 r. (źródło: GUS) nych 10 składowisk: w gm. Kodeń (m. Kodeń 1), gm. Terespol (m. Lebiedziew), gm. Siennica Różana (m. Zagroda), gm. Dębowa Kłoda (m. Lubiczyn), gm. Annopol, gm. Józefów, gm. Krzywda, gm. Łuków, gm. Stoczek Łukowski i gm. Stanin (m. Niedźwiadka). W 2015 r. na składowiskach przyjmujących odpady złożono 146, 41 tys. Mg odpadów komunalnych, t.j. 19% mniej niż w roku 2014 (wykres 3, tabela 1). Najwięcej odpadów komunalnych przyjęto w dwóch regionach: Centralnym i Puławy (ok. 45% ogółu odpadów składowanych w województwie). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2012 r. w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych (Dz. U. z 2012 r. poz. 645) określa poziomy postępowania z odpadami w kolejnych latach do 31 grudnia 2020 r. W 2015 r. poziomy te przedstawiały się następująco: – poziom recyklingu i przygotowania do ponownego użycia frakcji odpadów komunalnych papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła wynosił 16%, – poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użytku i odzysku innymi metodami innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych wynosił 40%. Zamość Puławy Północno-Zachodni Południowy Zachodni Południowo- Chełm Centralny Centralno-Wschodni 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 Biała Podlaska [Mg] Wykres 3. Odpady komunalne złożone na składowiskach w województwie lubelskim w 2015 r. wg regionów (źródło: WIOŚ) 81 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Mapa 23. Lokalizacja składowisk odpadów, regionalnych instalacji przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) i innych instalacji funkcjonujących na terenie woj. lubelskiego w 2015 r. (źródło: WIOŚ) 82 Tabela 1. Wykaz składowisk odpadów komunalnych czynnych w woj. lubelskim w 2015 r. wg regionów (źródło: WIOŚ) Lp. Gmina Nazwa przedsiębiorstwa eksploatującego Miejscowość Powierzchnia Pojemność składowiska składowiska [ha] [m3] Ilość odpadów złożona w 2015 r. [Mg] 1. Region Biała Podlaska 1. Biała Podlaska Bialskie Wodociągi i Kanalizacja ,,WOD-KAN,, Sp. z o.o. 2. Konstantynów 3. Janów Podlaski 4. Piszczac „EKO NOWA” Sp. z o.o. w Piszczacu 5. Krasnystaw MSOK Kras – Eko w Wincentowie 6. Łęczna PGKiM w Łęcznej 7. Trawniki 8. Włodawa UG w Trawnikach ZZO we Włodawie 9. Lubartów 10. Lubartów MPWiK w Lublinie ZGK w Lubartowie PW „KOMUNALNIK” w Białej Podlaskiej Biała Podlaska 2,85 160 000 9 881,78 Komarno Janów Podlaski Kolonia Piszczac 2. Region Centralno-Wschodni Wincentów 1,5 2,6 2,94 56 000 79 500 12 800 1640,41 807,13 27,5 3,26 413 000 Kolonia Stara Wieś 3,2 83 460 Dorohucza Włodawa 0,85 1,85 41 500 103 200 3 295,7 niecka II – 3 883,46 niecka III – 6 673,88 924,9 0 Rokitno Nowodwór 5,59 3,44 1 462 455 183 000 29 132,80 3 296,45 2,6 1,1 270 617 20 613 4 753,00 553,49 26,6 3,25 4,7 545 197 550 000 241 157 1 646,94 12 510,57 2 018,30 9,0 2,13 4,54 1,4 1 052 000 258 500 63 046 34 248 9 184,6 4 042,5 467,5 0 1,87 0,9 50 400 16 100 104,2 24,0 Adamki (Biała) 1,3 46 000 8 830,92 3. Region Centralny 4. Region Chełm 11. Chełm 12. Dorohusk PGO Sp. z o.o. w Chełmie GZO w Dorohusku 13. Janów Lubelski 14. Kraśnik 15. Poniatowa ZGKiM w Janowie Lubelskim ZKG w Kraśniku PGKiM w Poniatowej 16. 17. 18. 19. PGK Sp. z o.o. w Biłgoraju PGK i M w Hrubieszowie MIR-EKO Sp. z o.o. w Mirczu ZGK w Krasnobrodzie Biłgoraj Hrubieszów Mircze Krasnobród Srebrzyszcze Świerże 5. Region Południowo-Zachodni Borownica Piaski Zarzecze II Poniatowa Wieś 6. Region Południowy Korczów Hrubieszów Łasków Grabnik 7. Region Północno-Zachodni Adamów Wola Mysłowska 20. Adamów 21. Wola Mysłowska ZGK w Adamowie UG w Woli Mysłowskiej 22. Radzyń Podlaski ZZOK w Adamkach k. Radzynia Podlaskiego Sp. z o.o. Biała 8. Region Puławy 23. Puławy MPWiK „WODOCIĄGI PUŁAWSKIE” w Puławach Puławy 3,17 200 000 24. Kurów 25. Ryki 26. Stężyca UG w Kurowie PGK i M w Rykach UG w Stężycy Szumów Ryki Brzeźce 2,84 0,8 3,08 91 800 80 000 54 400 kwat. I – 17 277,40 kwat. II – 8 927,50 5 913,38 713,70 412,26 Dębowiec 11,94 109,3 1 150 000 7 318 993 9 461,2 146 405,5 9. Region Zamość 27. Skierbieszów PGK Sp. z o.o. w Zamościu Ogółem 0 – nie składowano odpadów w 2015 r. 83 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Wymagany poziom ograniczenia masy odpadów biodegradowalnych w 2015 r. osiągnęły 204 gminy w województwie. Procentowy udział gmin, które osiągnęły wymagane poziomy w 2015 r. przedstawia wykres 4. poziom ograniczenia masy odpadów ulegających biodegradacji przekazywanych na składowiska poziom recyklingu odpadów budowlano-remontowych Fot. Archiwum WIOŚ Z analizy sprawozdań z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi przekazywanych przez wójtów, burmistrzów, prezydentów miast wynika, że na 213 gmin województwa lubelskiego w 2015 r.: – 211 gmin osiągnęło wymagany poziom recyklingu (dla papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła), – 210 gmin osiągnęło wymagany poziom dla odpadów budowlanych i remontowych. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 25 maja 2012 r. w sprawie poziomów ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji i przekazywanych do składowania oraz sposobu obliczania poziomu ograniczania masy tych odpadów, (Dz. U. z 2012 r. poz. 676) w 2015 r. na składowiskach można było unieszkodliwić nie więcej niż 50% masy odpadów ulegających biodegradacji w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 roku. 0,94 0,95 0,96 0,97 Osiągnięty 0,98 0,99 4500 Wykres 4. Stopień realizacji poziomów recyklingu wymaganych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Odpady przemysłowe W województwie lubelskim w 2015 r. zgodnie z danymi GUS wytworzono ogółem 6 837,8 tys. Mg odpadów przemysłowych (wykres 5). W 2015 r. w powiecie łęczyńskim powstało 73% wszystkich odpadów wytworzonych w województwie. Nieznacznie spadła w stosunku do roku poprzedniego ilość odpadów składowanych na składowiskach i wynosiła 34,2% ogółu, odzyskowi poddano 1,2%, przekazano 4000 3500 3000 2500 7,9 17 59 3,4 13,4 13,3 świdnicki tomaszowski włodawski zamojski Zamość 11,1 radzyński rycki 127,6 puławski 44,7 4,4 24,8 opolski 40,8 lubartowski łukowski 48,2 kraśnicki 762,3 74,6 23,7 chełmski krasnostawski 17,1 Chełm 4,1 40,4 biłgorajski 242,3 13,9 Biała Podlaska 500 23 1000 220,8 2000 1500 parczewski łęczyński Lublin lubelski janowski hrubieszowski bialski 0 Wykres 5. Odpady przemysłowe wytworzone w województwie lubelskim w 2015 r. wg powiatów (źródło: GUS) 84 1 Nie osiągnięty 5000 [tys.Mg] 5000 poziom recyklingu (papieru, metali, tworzyw sztucznych, szkła) innym odbiorcom 63,9%, unieszkodliwiono w inny sposób 0,6% oraz czasowo magazynowano 0,1% odpadów (wykres 6). przekazane innym odbiorcom czasowo magazynowane unieszkodliwione w inny sposób unieszkodliwione przez składowanie poddane odzyskowi 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Wykres 6. Gospodarowanie odpadami przemysłowymi w województwie lubelskim w 2015 r. (źródło: GUS) System gospodarowania odpadami azbestowymi Polska była pierwszym i jedynym krajem w Unii Europejskiej, która podjęła wyzwanie wycofania z użytkowania wyrobów zawierających azbest. Podstawowym celem „Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032” przyjętego przez Polskę w 2009 r. jest wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych i środowiskowych spowodowanych azbestem, poprzez jego sukcesywne usuwanie i unieszkodliwienie odpadów zawierających azbest. Jednym z narzędzi monitorowania realizacji zadań wynikających z przyjętego Programu jest BAZA AZBESTOWA prowadzona przez Ministerstwo Rozwoju, będąca narzędziem do gromadzenia i przetwarzania informacji uzyskanych z inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest. Uzupełnianie danych dotyczących inwentaryzacji tych wyrobów, ich unieszkodliwiania na terenie danej gminy i województwa należy do zadań jednostek samorządowych. Aktywność urzędów marszałkowskich i gmin ewidencjonujących odpady azbestowe w skali Polski (liczba gmin: 2 479) przedstawiała się następująco: osoby fizyczne – 94%, osoby prawne – 87%. • • Spośród województw prowadzących bazę azbestową najsłabiej wypadły: łódzkie – osoby fizyczne 92%, osoby prawne – 77%; małopolskie – odpowiednio: 93% i 63%; podkarpackie – odpowiednio: 92% i 71%. Z terenu województwa lubelskiego spośród 213 gmin z obowiązku ewidencjonowania odpadów azbestowych w 2015 r. wywiązały się: osoby fizyczne – 197 gmin (92%), osoby prawne – 198 gmin (93%). Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła w 2015 r. kontrolę mającą na celu ocenę stanu realizacji „Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 – 2032”. Przebieg realizacji Programu w latach 2009 – 2015 oraz stopień zaangażowania odpowiedzialnych organów oceniony został przez NIK negatywnie, a termin usunięcia wyrobów zawierających azbest jako zagrożony niedotrzymaniem. Opracowany w 2013 r. Elektroniczny System Informacji Przestrzennej (ESIP)– główne narzędzie monitoringu realizacji Programu – nie został jeszcze wdrożony. Na dzień 31 października 2015 r. – 26% gmin (w skali całego kraju) nie zrealizowało obowiązku wprowadzenia danych niezbędnych do funkcjonowania Bazy Azbestowej. W związku z tym, wykazywana ilość azbestu jest niemiarodajna. Mechanizmy finansowe zachęcające właścicieli nieruchomości do usuwania wyrobów zawierających azbest uznano za niewystarczające. Szczególnej krytyce poddane zostało wydatkowanie środków publicznych na badania i raporty bez wcześniejszej analizy zapotrzebowania na tego rodzaju opracowania i określenia docelowej grupy odbiorców. Świadczy to o przypadkowości podejmowania tego typu działań. Kontrola NIK wykazała niewielki stopień zaawansowania Programu w trakcie 6 roku jego trwania. Na zadania związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest wydatkowano już 43% planu środków budżetu państwa przeznaczonych na realizację Programu. NIK pozytywnie ocenia sposób wykorzystywania przez gminy środków finansowych będących w dyspozycji wojewódzkich funduszy ochrony środowiska oraz środków z Polsko-Szwajcarskiego Funduszu Współpracy, na demontaż oraz transport i utylizację azbestu z nieruchomości osób fizycznych oraz osób prawnych. W celu prawidłowej realizacji zadań wynikających z Programu NIK zaleca podjęcie przez Ministra Rozwoju następujących działań: opracowanie kompleksowej propozycji zmian przepisów prawa dotyczących usuwania azbestu, zarówno jeśli chodzi o jednolitą interpretację pojęć stosowanych w prawodawstwie, jak i określenie obowiązków spoczywających na podmiotach wykorzystujących wyroby zawierające azbest; skoncentrowanie wsparcia logistycznego i finansowego na usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów użyteczności publicznej oraz • • • • 85 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU • • tym, którym przypisano pierwszy stopień pil­ ności, a także z obszarów o najwyższym stwierdzonym stężeniu azbestu w środowisku; wypracowanie instrumentów wsparcia finansowego na rzecz osób fizycznych nie będących przedsiębiorcami na wymianę pokryć dachowych i elewacyjnych; poszukiwanie innych (bezpiecznych) sposobów unieszkodliwiania azbestu oraz ich wdrożenie. NIK zaleca rozważenie przez Radę Ministrów, przekazania zarządzania Programem Ministrowi Środowiska, ze względu na powiązanie zadań Programu i ich finansowania z zadaniami zawartymi w Prawie ochrony środowiska. Podkreśla jednocześnie, że osiągnięcie założonych w Programie celów bez podjęcia zdecydowanych działań wskazanych przez NIK będzie niemożliwe do 2032 roku. Według informacji pochodzących z Lubelskiego Urzędu Marszałkowskiego ilość odpadów azbestowych zinwentaryzowanych na terenie województwa lubelskiego określona została na 810 344,72 Mg. W 2015 r. na terenie województwa lubelskiego odpady zawierające azbest składowane były jedynie na 2 składowiskach, na których złożono: • PGO Sp. z o.o. w Chełmie – składowisko w Sreb­ rzyszczu – 4 659,64 ton, WOD-BUD Sp.zo.o. w Kraśniku – składowisko Piaski Zarzecze II – 41 204,17 ton. Na składowisko odpadów niebezpiecznych PGK Sp. z o.o. w Poniatowej Wsi w 2015 r. odpady zawierające azbest nie były przyjmowane ze względu na fakt, że 16 grudnia 2014 r. wygasło pozwolenie na eksploatację ww. składowiska. W 2015 r. do składowania przekazano ogółem 45 863,81 ton odpadów zawierających azbest (wykres 7), tj. o 4 121,6 ton, czyli niespełna 10% odpadów więcej, niż w roku poprzednim. • 86 [tys. ton] 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 2009 r. 2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r. 2014 r. 2015 r. Wykres 7. Ilość odpadów zawierających azbest unieszkodliwionych na składowiskach woj. lubelskiego w latach 2009-2015 (źródło: WIOŚ) Największą ilość tego typu odpadów (niemal 90% w roku 2015) przyjęło składowisko odpadów niebezpiecznych w Kraśniku. Nagromadzenie na składowiskach przyjmujących odpady zawierające azbest od 2005 roku wyniosło 206,681 tys. ton, tj. ok. 25,5% ilości zinwentaryzowanej, natomiast od początku realizowania programu, tj. od 2009 r. do końca 2015 r. zgromadzono 174,523 tys. ton, co stanowi 21,5% ilości zinwentaryzowanej. Wydział Inspekcji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie przeprowadził w 2015 r. 3 kontrole interwencyjne w firmach prowadzących działalność związaną z usuwaniem i zagospodarowaniem odpadów zawierających azbest, a 6 wniosków o interwencję przekazał do innych urzędów zgodnie z ich kompetencjami. Realizacja Programu jest procesem długofalowym, w związku z czym wskazane jest jego uaktualnianie i dostosowanie do zmieniających się warunków prawnych, możliwości finansowych oraz stopnia pilności jego usunięcia. Niskie dochody gospodarstw domowych mieszkańców województwa (głównie rolników) utrudniają osiąganie założonych w lokalnych programach wskaźników. Od 2013 r. obserwowany jest jednak wzrost ilości odpadów zawierających azbest kierowanych do składowania. Tempo działań prowadzonych w tym zakresie warte jest utrzymania na co najmniej zbliżonym poziomie, aby termin usunięcia odpadów azbestowych z terenu województwa został dotrzymany. PROMIENIOWANIE ELEK TROMAGNET YCZNE RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Promieniowanie elektromagnetyczne Presje Pola elektromagnetyczne są elementem natury i zawsze istniały w środowisku ziemskim. Najprościej można je opisać jako wzajemne oddziaływanie pola elektrycznego i magnetycznego, które spowodowane jest ruchem ładunku elektrycznego w przestrzeni. Człowiek miał zawsze do czynienia z otaczającym go polem elektromagnetycznym, którego źródłem były i są Ziemia, Słońce, Wszechświat, a także naturalne wyładowania elektryczne w trakcie burzy. Pierwszym istotnym działaniem człowieka, mającym wpływ na pojawienie się sztucznych źródeł promieniowania, było wynalezienie sposobu generowania elektryczności. Przesyłanie energii elektrycznej, wynalezienie urządzeń wykorzystujących energię elektryczną, spowodowało gwałtowny przyrost sztucznych źródeł pola elektromagnetycznego. Najpowszechniejszymi źródłami pól elektromagnetycznych występującymi w środowisku są elektroenergetyczne linie wysokiego napięcia oraz instalacje radiokomunikacyjne, takie jak: stacje bazowe radiokomunikacji ruchomej (w tym telefonii komórkowej) i stacje nadające programy radiowe i telewizyjne. Lokalizacja tych urządzeń jest ściśle powiązana z gęstością zaludnienia, stąd w miastach występuje większa liczba stacji niż na obszarach wiejskich. Liczba stacji bazowych telefonii komórkowej jest ściśle powiązana z liczbą abonentów takich systemów. Zgodnie z danymi zamieszczonymi w „Małym roczniku statystycznym 88 Fot. Archiwum WIOŚ Polski 2015” liczba abonentów telefonii komórkowej w Polsce w okresie 2005 – 2014 wzrosła o ok. 50% (wykres 1). Skutkiem tego jest wzrost z roku na rok liczby stacji bazowych (wykres 2). [tys.] 60000 40000 20000 0 2005 2010 rok 2013 2014 Wykres. 1 Liczba abonentów telefonii ruchomej (komórkowej) w latach 2005 – 2014 w Polsce (źródło: GUS) 2000 1500 1000 500 0 2011 2012 2013 2014 2015 rok Wykres. 2 Liczba stacji bazowych na terenie województwa lubelskiego w latach 2011 – 2015 (źródło: wyszukiwarka btsearch) Rozmieszczenie stacji bazowych na terenie województwa lubelskiego przedstawiono na mapie 24. Mapa 24. Rozmieszczenie stacji bazowych radiokomunikacji ruchomej na terenie województwa lubelskiego (źródło: UKE) Rozwój telefonii komórkowej może spowodować w najbliższych latach nieznaczny wzrost średnich poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, zwłaszcza na terenach o dużej gęstości zaludnienia. Stan Prowadzenie monitoringu pól elektromagnetycznych w środowisku jest zadaniem Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 z późn. zm.) ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez: – utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach, – zmniejszenie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. W 2015 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie prowadził pomiary poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. z 2007 r. Nr 221, poz. 1645). Na podstawie powyższego rozporządzenia corocznie wykonuje się pomiary PEM w 15 punktów na każdym z trzech kategorii terenów: 89 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU 1. w centralnych dzielnicach lub osiedlach miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys., 2. w pozostałych miastach, 3. na terenach wiejskich. Badania przeprowadza się w sumie w 45 punktach pomiarowych w roku. Łącznie na terenie województwa wyznacza się 135 punktów badanych w cyklach trzyletnich. Badania polegają na pomiarze natężenia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w miejscach dostępnych dla ludności w przedziale częstotliwości co najmniej od 3 MHz do 3 000 MHz. Lokalizację punktów pomiarowych przedstawiono na mapie 25. Fot. Archiwum WIOŚ Mapa 25. Lokalizacja punktów pomiarowych promieniowania elektromagnetycznego w 2015 r. na terenie województwa lubelskiego (źródło: WIOŚ) 90 Tabela 1. Wyniki badań poziomów PEM w środowisku na terenie woj. lubelskiego wykonane w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Średnia arytmetyczna zmierzonych wartości skutecznych natężeń pól elektrycznych promieniowania elektromagnetycznego dla zakresu częstotliwości co najmniej od 3 MHz do 3 000 MHz uzyskanych dla punktu pomiarowego [V/m] Centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys. Lp. Lokalizacja punktu pomiarowego PEM 1. Lublin ul. Okrzei 0,28 2. Lublin ul. Wajdeloty 0,11 3. Lublin ul. Kosmonautów 0,21 4. Biała Podlaska ul. Nocznickiego 0,31 5. Biała Podlaska ul. Artyleryjska 0,06 6. Biała Podlaska ul. Łomaska 0,08 7. Chełm ul. Szpitalna 0,14 8. Chełm ul. Piłsudskiego 0,11 9. Chełm ul. Wolności 0,33 10. Zamość ul. Akademicka 0,27 11. Zamość ul. Hrubieszowska 0,22 12. Zamość ul. Starowiejska 0,17 13. Puławy ul. Wróblewskiego 0,11 14. Puławy ul. Skowieszyńska 0,19 15. Puławy ul. Słowackiego 0,20 Pozostałe miasta 16. Bełżyce ul. Zamkowa / Spółdzielcza 0,19 17. Ostrów Lubelski ul. Sienkiewicza 0,11 18. Poniatowa ul. Żeromskiego 0,23 19. Piaski ul. Lubelska 0,13 20. Ryki ul. Żytnia 0,22 21. Nałęczów ul. Graniczna 0,09 22. Opole Lubelskie ul. 25-lecia / Puławska 0,10 23. Kock ul. Warszawska 0,13 24. Stoczek Łukowski ul. Piłsudskiego 0,20 25. Terespol ul. Wojska Polskiego 0,10 26. Rejowiec Fabryczny ul. Reja/Hirszfelda 0,14 27. Krasnobród ul. Lelewela 0,15 28. Tarnogród ul. Szkolna/Targowa 0,14 29. Tyszowce ul. 3 Maja/Szkolna 0,13 30. Zwierzyniec ul. Chodorowskiego 0,16 Tereny wiejskie 31. Kurów 0,27 32. Chodel 0,24 33. Mełgiew 0,36 34. Konopnica 0,17 35. Michów 0,12 36. Krzczonów 0,10 37. Janów Podlaski 0,09 38. Sosnowica 0,11 39. Wisznice 0,12 40. Sawin 0,12 41. Fajsławice 0,22 42. Urszulin 0,11 43. Werbkowice 0,31 44. Goraj – Rynek 0,10 45. Lubycza Królewska 0,12 91 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU [V/m] 0,40 0,00 Lublin Lublin Lublin Biała Podl. Biała Podl. Biała Podl. Chełm Chełm Chełm Zamość Zamość Zamość Puławy Puławy Puławy Bełżyce Ostrów Lub. Poniatowa Piaski Ryki Nałęczów Opole Lub. Kock Stoczek Łuk. Terespol Rejowiec Fab. Krasnobróda Tarnogród Tyszowce Zwierzyniec Kurów Chodel Mełgiew Konopnica Michów Krzczonów Janów Podl. Sosnowica Wisznice Sawin Fajsławice Urszulin Werbkowice Goraj - Rynek Lubycza Królew. 0,20 Wykres 3. Średnie wartości zmierzonej składowej elektrycznej uzyskanej w punktach pomiarowych na terenie województwa lubelskiego w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Zadaniem pomiarów jest określenie istniejących wartości natężenia promieniowania elektromagnetycznego w środowisku i ewentualne określenie obszarów, na których dochodzi do przekroczenia dopuszczalnych wartości natężeń. Analiza wyników badań przeprowadzonych na obszarze województwa nie wykazała przekroczeń dopuszczalnej wartości składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego wynoszącej 7 V/m, określonej w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r. Nr 192, poz. 1883). Średnie arytmetyczne zmierzonych wartości skutecznych natężeń pól elektrycznych promieniowania elektromagnetycznego, dla zakresu częstotliwości od 3 MHz do 3 000 MHz, utrzymywały się na niskim poziomie i wynosiły od 0,06 V/m (0,9% wartości poziomu dopuszczalnego) do 0,36 V/m (5,1% wartości poziomu dopuszczalnego), co przedstawiono w tabeli 1 i na wykresie 3. Najwyższe wartości natężenia pól elektromagnetycznych stwierdzono na obszarach miast powyżej 50 tys. mieszkańców, średnia arytmetyczna dla tych obszarów wynosiła 0,19 V/m, natomiast dla pozostałych miast 0,15 V/m, a dla terenów wiejskich 0,17 V/m. [V/m] 0,18 0,12 0,06 0 2011 2012 2013 2014 2015 Wykres 4. Średnie arytmetyczne wszystkich wyników monitoringowych pomiarów pól elektromagnetycznych na terenie województwa lubelskiego w latach 2011-2015 (źródło: WIOŚ) 92 Średnia arytmetyczna wszystkich wyników monitoringowych pomiarów pól elektromagnetycznych w 2015 r. wynosiła 0,17 V/m, co stanowi 2,4% wartości dopuszczalnego poziomu pól elektromagnetycznych. Dokonując porównania wszystkich wyników pomiarów PEM w latach 2011 – 2015 na terenie województwa lubelskiego można zauważyć, że utrzymują się one na podobnym poziomie, co przedstawia wykres 4. Reakcje Ze względu na ciągły i intensywny rozwój systemów radiokomunikacyjnych i wzrost liczby urządzeń emitujących promieniowanie elektromagnetyczne, obecność PEM w naszym otoczeniu jest nie do uniknięcia. Wpływ na wartość poziomów pól elektromagnetycznych na danym obszarze ma zagęszczenie i moc instalacji emitujących pole elektromagnetyczne. Ważne jest zatem, aby stacje bazowe, urządzenia nadawcze i linie przesyłowe spełniały wymagania techniczne i lokalizacyjne, zgodnie z obowiązującymi przepisami zapewniającymi bezpieczeństwo użytkowania. Zarówno kontrole przeprowadzone przez WIOŚ wokół instalacji, jak też wyniki badań otrzymanych od prowadzących instalację oraz użytkowników urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne nie wykazały przekroczeń dopuszczalnego poziomu promieniowania elektromagnetycznego w środowisku. Podsumowując, z przeprowadzonej analizy pomiarów wynika, że na terenie województwa lubelskiego stężenia poziomów PEM są niskie i możliwe jest utrzymanie takiego stanu bez potrzeby podejmowania działań naprawczych. WIOŚ w Lublinie nie posiada w swoich rejestrach informacji o istnieniu obszarów z przekroczeniami dopuszczalnych poziomów PEM w środowisku. MONITORING PRZYRODY RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Ochrona przyrody Żeremie bobrowe na rzece Mogilance Fot. Paweł Bielak-Bielecki Pierwsze formy ochrony gatunkowej w Polsce miały znaczenie czysto praktyczne. Ich zadaniem było zachować ważne z perspektywy panujących władców gatunki roślin i zwierząt. Pierwsze przepisy dotyczące ochrony gatunkowej wprowadzono już w średniowieczu, tj. w XI i XII wieku. Odnosiły się one do bobra europejskiego Castor fiber i wymarłego obecnie tura Bos primigenius. W 1423 roku w statucie warckim król Władysław Jagiełło wprowadził ograniczania w pozyskiwaniu drewna cisa pospolitego Taxus baccata – ważnego surowca strategicznego przy wyrobie broni. W 1868 roku, przez galicyjski Sąd Krajowy we Lwowie, została uchwalona ustawa „względem zakazu łapania, wytępienia i sprzedawania zwierząt alpejskich właściwych Tatrom, świstaka i dzikich kóz”. Była to pierwsza w Europie parlamentarna ustawa o ochronie gatunkowej zwierząt. Zapewniała ona ochronę najbardziej wówczas zagrożonym zwierzętom Tatr. W okresie międzywojennym powołano pierwsze instytucje państwowe, które miały się zająć ochroną środowiska w sposób planowy w oparciu o wiedzę naukową. W wyniku działań Państwowej Rady Ochrony Przyrody uchwalono pierwszą w Polsce ustawę o ochronie przyrody (Dz. U. z 1934 r. Nr 31, poz. 274). Ponadto w okresie tym powołano zupełnie nową formę ochrony przyrody, jakim był park narodowy. Do roku 1939 utworzono ich sześć. Były to: Białowieski PN, Pieniński PN, Wielkopolski PN, Babiogórski PN, Tatrzański PN oraz Park Narodowy w Czarnohorze w Karpatach Wschodnich (obecnie Ukraina). 94 Pierwsza po II wojnie światowej ustawa o ochronie przyrody ustanowiona została w Polsce 7 kwietnia 1949 roku (Dz. U. z 1949 r. Nr 25, poz. 180). Jej pierwszym aktem wykonawczym było rozporządzenie Ministra Leśnictwa z dnia 4 listopada 1952 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony zwierząt (Dz. U. z 1952 r. Nr 45, poz. 307). Następnym aktem było rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 28 lutego 1957 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz. U. z 1957 r. Nr 15, poz. 78). Historia ochrony przyrody w województwie lubelskim ma długą i chlubną tradycję. Pod koniec XVI wieku powstał tu pierwszy w Polsce zwierzyniec chroniący ostatnich przedstawicieli dzikich koni – tarpanów (Equus gmelini). Osobniki te dały początek konikom polskim, będącym krzyżówką leśnych tarpanów z lokalnymi rasami koni. Na szczególne podkreślenie zasługuje również fakt wydania w okresie międzywojennym pierwszego w Polsce zarządzenia o całkowitej ochronie ptaków drapieżnych w lasach zwierzyniecko-kosobudzkich. Pierwsze rezerwaty przyrody na Lubelszczyźnie utworzono w 1937 roku. Były to rezerwaty Jata oraz Topór leżące obecnie na terenie gminy Łuków. Powstały one z inicjatywy Prof. Władysława Szafera. Ich zadaniem była ochrona lasu o charakterze naturalnym z udziałem jodły, będącej na północno-wschodniej granicy swego zasięgu. W okresie międzywojennym utworzono na terenie Lubelszczyzny również kilka pomników przyrody. Po II wojnie światowej przywrócono istniejące rezerwaty oraz powołano nowe formy ochrony przyrody. Hodowla zachowawcza konika polskiego we Floriace Fot. Paweł Bielak-Bielecki Pomimo, że pierwsze w Polsce parki narodowe powstały już w okresie międzywojennym (Pieniński i Białowieski PN w 1932), to w województwie lubelskim ta forma ochrony przyrody została ustanowiona dopiero w roku 1974. Utworzono wtedy Roztoczański Park Narodowy. Drugi z parków 4000 100 3500 90 3000 2500 2000 1500 80 65,1% 70 39% 46,7% 60 44,9% 29,7% 31,6% 22,7% 1000 50 39,0% 32% 32,7% 31,8% 21,6% 22,2% 18,6% 19,6% 500 27,2% [%] Powierzchnia [tys. ha] Łąki storczykowe na obszarze Natura 2000 Dolina Środkowego Wieprza (PLH060005) Fot. Paweł Bielak-Bielecki rzenia zostały wprowadzone do polskiego prawa ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015 r. poz. 1651). Obecnie system obszarów chronionych województwa lubelskiego zawiera wszystkie dziesięć form ochrony ujętych w art. 6 ust. 1 ww. ustawy. Są to: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz ochrona gatunkowa zwierząt, roślin i grzybów. Każda z tych form spełnia inną rolę oraz służy innym celom, przez co charakteryzuje je różny zakres działań i ograniczeń w użytkowaniu. Dopełniają się one wzajemnie, przez co możliwa jest skuteczna ochrona zasobów przyrody. Obszary chronione w województwie lubelskim zajmują powierzchnię 570 283 ha (łącznie z tą częścią obszarów Natura 2000, która mieści się w granicach obszarów prawnie chronionych), co stanowi 22,7% jego powierzchni (wykres 1). Jest to wynik niższy od średniej krajowej wynoszącej 32,5%, ale zbliżony do średniej w Unii Europejskiej – 25,7%. 40 30 20 10 0 0 Powierzchnia obszarów chronionych Powierzchnia województwa Procent obszarów chronionych w województwie Wykres 1. Powierzchnia obszarów chronionych Lubelszczyzny na tle pozostałych województw (źródło: GUS) narodowych Lubelszczyzny – Poleski PN powstał dużo później – w 1990 roku. W latach 1964-1974 Państwowa Rada Ochrony Przyrody stworzyła koncepcję nowych form ochrony przyrody – parku krajobrazowego oraz obszaru chronionego krajobrazu. W województwie lubelskim pierwszy park krajobrazowy powstał w 1979. Był to Kazimierski PK. Pierwsze obszary chronionego krajobrazu powołane zostały w 1983. Były to Pawłowski OCK, Poleski OCK, Chełmski OCK oraz Grabowiecko-Strzelecki OCK. Najnowszą formą ochrony przyrody są obszary sieci Natura 2000. Przepisy UE stanowiące podstawę dla jej two- W porównaniu do pozostałych województw, Lubelszczyzna znajduje się na 12 miejscu udziału obszarów chronionych do całkowitej powierzchni województwa (minimum 18,6% woj. dolnośląskie, maksimum 65,1% woj. świętokrzyskie). Na jednego mieszkańca województwa przypada 2 655 m2 obszarów chronionych, co jest wartością bliską średniej dla Polski, wynoszącą 2 642 m2/mieszkańca. System obszarów chronionych województwa lubelskiego nie jest rozłożony równomiernie. Największa ilość form ochrony przyrody została utworzona w obrębie Roztocza, Polesia Lubelskiego oraz wzdłuż głównych rzek – Wisły, 95 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Mapa 26. System obszarów chronionych województwa lubelskiego w 2015 roku (źródło: RDOŚ Lublin) Bugu, Wieprza, Tyśmienicy i Tanwi. Doliny tych rzek stanowią nie tylko miejsce występowania rzadkich gatunków, ale pełnią również funkcję korytarzy ekologicznych (mapa 26). W województwie lubelskim, w roku 2015 zwiększyła się liczba form ochrony przyrody. Utworzono jeden zespół przyrodniczo-krajobrazowy oraz 18 nowych pomników przyrody. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Las Pamięci” został utworzony uchwałą Nr V/41/15 Rady Gminy Puchaczów z dnia 26 lutego 2015 r. w sprawie ustanowienia zespołu przyrodniczo-krajobrazowego (Dz. Urz. z 2015 r. poz. 1149). Obejmuje on fragment boru mieszanego świeżego o powierzchni 0,78 ha zlokalizowanego na terenie leśnictwa Milejów (nadleśnictwo Świdnik). Dominującym gatunkiem drzew jest sosna z domieszką brzóz, olch i dębów. Znajduje się tu krzyż upamiętniający powołanie dnia 30 lipca 1978 r. Tymczasowego Komitetu Samoobrony Chłopskiej Ziemi Lubelskiej. 96 Mapa 27. Mapa lokalizacyjna zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Las Pamięci” (źródło: RDOŚ Lublin, ESRI) Tabela 1. Wykaz pomników przyrody utworzonych w 2015 roku (źródło: CRFOP) L.p. Rodzaj pomnika Obwód na wysokości 130 cm Położenie 1. Dąb szypułkowy Quercus robur 456 cm Gmina Żmudź, Pobołowice (Leśnictwo Haliczany) 2. Dąb szypułkowy Quercus robur 460 cm Lublin, ul. Szmaragdowej 3. Klon zwyczajny Acer platanoides 343 cm 4. Klon zwyczajny Acer platanoides 385 cm 5. Lipa drobnolistna Tilia cordata 459 cm 6. Lipa drobnolistna Tilia cordata) 525 cm 7. Lipa drobnolistna Tilia cordata 287 cm 8. Lipa drobnolistna Tilia cordata 338 cm Lublin, al. Warszawska (między ulicami Zbożową i Skowronkową) 9. Lipa drobnolistna Tilia cordata 426 cm 10. Lipa drobnolistna Tilia cordata 288 cm 11. Lipa drobnolistna Tilia cordata 292 cm 12. Lipa drobnolistna Tilia cordata 357 cm 13. Topola czarna Populus nigra 463 cm Lublin, ul. Hieronima Łopacińskiego 14. Topola czarna Populus nigra 452 cm Lublin, ul. Lwowskiej 15. Topola czarna Populus nigra 468 cm Lublin, ul. Spadochroniarzy 16. Topola holenderska Populus x canadensis ‚Marilandica’ 457 cm Lublin, ul. Bazylianówka 17. Wierzba biała Salix alba 671 cm Lublin, Stare Miasto, błonie zamkowe 18. Aleja kasztanowców białych Aesculus hippocastanum 48 drzew o obwodzie 113-224 cm Lublin, ul. Ignacego Solarza Mapa 28. Rozmieszczenie pomników przyrody na terenie miasta Lublin (źródło: RDOŚ Lublin) 97 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Zgodnie z Centralnym Rejestrem Form Ochrony Przyrody (CRFOP) w roku 2015 utworzono w województwie lubelskim 18 nowych pomników przyrody. Spośród nich 17 stanowią pojedyncze drzewa o wymiarach pomnikowych oraz jedna aleja drzew (tabela 1). Ochroną objęto jedną wierzbę białą Salix alba, osiem lip drobnolistnych Tilia cordata, dwa klony zwyczajne Acer platanoides, trzy topole czarne Populus nigra, dwa dęby szypułkowe Quercus robur, jedną topolę holenderską Populus x canadensis ‚Marilandica’ oraz 48 kasztanowców białych Aesculus hippocastanum wchodzących w skład alei drzew zlokalizowanej wzdłuż ulicy Ignacego Solarza w Lublinie. Podstawą prawną ich powołania była uchwała nr 289/X/2015 Rady Miasta Lublin z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ustanowienia pomników przyrody oraz nadania numerów pomnikom przyrody w Gminnym Rejestrze Pomników Przyrody uchwalonym uchwałą nr 598/XXIV/2012 Rady Miasta Lublin z dnia 18 października 2012 (Dz. Urz. z 2015 r. poz. 3752) oraz uchwała nr X/78/2015 Rady Gminy Żmudź z dnia 24 września 2015 r. w sprawie ustanowienia pomnika przyrody (Dz. Urz. z 2015 r. poz. 3182). Spośród nowo utworzonych pomników przyrody 17 z nich leży na terenie miasta Lublin, a tylko jeden „Dąb Leśny Wędrowiec” znajduje się na gruntach Pobołowic (Leśnictwo Haliczany, gmina Żmudź). W Lublinie łącznie z nowo utworzonymi znajdują się 44 pomniki przyrody, których rozmieszczenie przedstawiono na mapie 28. Najważniejsze gatunki chronione Obecnie zasady ochrony gatunkowej są regulowane przez ustawę z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015 r. poz. 1651). Ma ona na celu zapewnienie przetrwania i zachowania właściwego stanu ochrony dziko występujących na terenie kraju lub innych państw członkowskich Unii Europejskiej rzadkich, endemicznych, zagrożonych oraz podatnych na zagrożenie wyginięciem gatunków zwierząt, roślin i grzybów (art. 46, ust. 2 u.o.p). Ta forma ochrony nie odnosi się jedynie do poszczególnych osobników należących do taksonów chronionych, ale obejmuje również miejsca ich występowania (siedliska, ostoje) oraz zobowiązuje do zapewnienia różnorodności gatunkowej i genetycznej (art. 46. ust. 2 u.o.p). Aktualne listy gatunków chronionych publikowane są w formie rozporządzeń Ministra Środowiska. Precyzują one zakazy obowiązujące wobec poszczególnych gatunków, a także m. in. wyznaczają strefy ochronne dla niektórych z nich. 98 Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus) – przykład gatunku objętego ochroną ścisłą Fot. Paweł Bielak-Bielecki W Polsce objęto ochroną gatunkową: 322 gatunki grzybów, z czego 232 znajduje się pod ochroną ścisłą, a 90 pod ochroną częściową. Na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. U. z 2014 r. poz. 1408); 715 gatunków roślin, z czego 415 znajduje się pod ochroną ścisłą oraz 300 pod ochroną częściową. Na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. z 2014 r. poz. 1409); 791 gatunków zwierząt, z czego 589 znajduje się pod ochroną ścisłą i 202 pod ochroną częściową. Na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348). • • • Dodatkowo ochronie podlegają pozostałe gatunki wymienione w załączniku IV dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. Urz. WE L 206 z 22.07.1992, str. 7, z późn. zm.) nie ujęte w wyżej wymienionych rozporządzeniach. Biorąc pod uwagę analizy wymagań siedliskowych oraz aktualne zagrożenia wyróżniono 128 gatunków roślin i 138 gatunków zwierząt (w tym 18 bezkręgowców) wymagających ochrony czynnej. Natomiast ochroną strefową objęto 11 gatunków porostów, 12 gatunków roślin oraz 30 gatunków zwierząt. Województwo lubelskie pełni ważną funkcję w zachowaniu rzadkich i zagrożonych wymarciem gatunków. Jest ono jedynym w Polsce miejscem występowania takich taksonów jak: ciemiężyca czarna Veratrum nigrum, żmijowiec Goździk pyszny (Dianthus superbus) – przykład gatunku wymagającego ochrony czynnej Fot. Paweł Bielak-Bielecki czerwony Echium russicum, biegacz Bessera Carabus besseri, ksylomka strix Xylomoia strix, smużka stepowa Sicista subtilis, suseł perełkowany Spermophilus suslicus, czy tchórz stepowy Mustela eversmanni. Spośród najważniejszych gatunków chronionych warte bliższej uwagi są populacje takich gatunków jak: głuszec Tetrao urogalus, cietrzew Tetrao tetrix, bóbr europejski Castor fiber, ryś euroazjatycki Lynx lynx oraz wilk Canis lupus. Stan liczebności kuraków leśnych – głuszca i cietrzewia w województwie lubelskim odzwierciedla ogólnopolski, jak i europejski spadkowy trend populacyjny. Jest on spowodowany efektem negatywnego oddziaływania całego kompleksu czynników. Należą do nich fragmentacja biotopów, zmiany sposobu użytkowania gruntów, intensywna gospodarka leśna, wzrost ilości drapieżników (lis, jenot) płoszenie wywołane przez turystów, zbieraczy runa, czy osoby uprawiające sporty. Szczególnie istotną presją jest fragmentacja siedlisk, będąca powodem izolacji poszczególnych populacji, prowadząca w konsekwencji do ograniczenie zmienności genetycznej. Nie bez znaczenia są również przekształcenia biocenoz wywołane ociepleniem klimatu. Powodują one zastępowanie borealnych zbiorowisk borowych oraz torfowisk przez roślinność siedlisk żyznych, niekorzystną dla kuraków leśnych. Liczebność głuszców w województwie lubelskim ma charakter fluktuacyjny, z wyraźnym spadkowym trendem. W porównaniu do roku 2004 ich liczebność zmniejszyła się o 32,3%, przy trendzie ogólnopolskim wynoszącym 23,6%. 700 Szacuje się, że obecnie na Lubelszczyźnie występuje 105 osobników głuszca, co stanowi 22,1% całkowitej liczby ptaków. Jest to druga, po Karpackiej najliczniejsza populacja w Polsce. Na Lubelszczyźnie głuszec występuje w naturalnych, ponad 100-letnich borach bagiennych i wilgotnych, na terenie Puszczy Solskiej i Lasów Janowskich. W przypadku cietrzewia obserwujemy gwałtowny proces zanikania gatunku. W roku 2014 jego liczebność na Lubelszczyźnie wynosiła zaledwie 5 osobników. Stanowi to 1,4% ogólnopolskiej populacji. W porównaniu do roku 2004 wielkość lubelskiej populacji zmniejszyła się aż o 92,2%. W 2005 roku rozpoczęto w Poleskim Parku Narodowym program restytucji cietrzewi. Zakładał on odłowienie osobników z Polesia Białoruskiego i Ukraińskiego, zaaklimatyzowaniu ptaków do warunków panujących w parku, a następnie wypuszczeniu ich do środowiska naturalnego. Niestety, prowadzony przez pracowników parku monitoring cietrzewia wskazuje na dalsze zmniejszanie się populacji. Liczebność dużych drapieżników takich jak wilk i ryś, wykazuje na wzrostowy trend na przestrzeni ostatnich 10 lat w odniesieniu do całego terytorium kraju. 618 567 600 558 607 592 509 484 500 476 451 470 472 100 88 105 2012 2013 2014 400 300 200 155 115 160 146 170 140 140 130 2010 2011 100 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Lubelskie Polska Wykres 2. Stan liczebność głuszca (Tetrao urogalus) w Polsce i na Lubelszczyźnie w latach 2004-2014 (źródło: GUS) 2500 2000 1817 1995 1608 1592 1500 1191 1149 1000 770 568 567 500 0 64 64 55 67 2004 2005 2006 2007 60 50 2008 2009 Lubelskie 446 349 34 22 23 8 5 2010 2011 2012 2013 2014 Polska Wykres 3. Stan liczebność cietrzewia (Tetrao tetrix) w Polsce i na Lubelszczyźnie w latach 2004-2014 (źródło: GUS) 99 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU 1400 1276 1200 1050 913 1000 800 1122 719 800 715 759 702 696 153 130 2008 2009 770 600 400 200 0 150 140 140 140 2004 2005 2006 2007 Lubelskie 130 130 2010 2011 170 170 150 2012 2013 2014 Polska Wykres 4. Stan liczebność wilka (Canis lupus) w Polsce i na Lubelszczyźnie w latach 2004-2014 (źródło: GUS) 350 285 291 15 15 15 2009 2010 2011 300 250 213 231 217 230 309 308 309 34 30 35 2012 2013 2014 212 203 200 150 100 50 0 10 12 12 14 2004 2005 2006 2007 2008 Lubelskie Polska Wykres 5. Stan liczebności rysi euroazjatyckich (Lynx lynx) w Polsce i na Lubelszczyźnie w latach 2004-2014 (źródło: GUS) W okresie tym liczebność wilka w województwie lubelskim była i jest zasadniczo stała. Podlega ona tylko niewielkim fluktuacjom. Według danych GUS w roku 2014 liczebność wilka na Lubelszczyźnie wynosiła 150 sztuk, co stanowi 11,7% polskiej populacji. Obecnie wilki występują tu we wszystkich dużych kompleksach leśnych Roztocza (Lasy Janowskie, Puszcza Solska), a także w Lasach Sobiborskich, Włodawskich i Parczewskich. Inaczej wygląda trend ogólnopolski, mający charakter zwyżkowy. Jest on spowodowany zajmowaniem nowych terytoriów i odtwarzaniem się populacji na terenach zachodniej Polski, gdzie wilk do tej pory występował sporadycznie. Po wprowadzeniu ochrony gatunkowej w 1998 roku populacja tego drapieżnika zaczęła się stopniowo odradzać. Na chwilę obecną wilk zajmuje w Polsce zachodniej 30% potencjalnych siedlisk. Liczebność rysi euroazjatyckich w województwie lubelskim wyraźnie wzrosła od roku 2012. Podobny trend odnotowano w całej Polsce przy czym wyraźny wzrost wystąpił dwa lata wcześniej – w 2010 roku. Obecnie na Lubelszczyźnie występuje około 35 rysi, co stanowi 11,3% ogólnopolskiej populacji. Wpływ na ich liczebność, poza presjami antropogenicznymi, ma również ich samotniczy tryb życia oraz silny terytorializm. Koty 100 te zamieszkują rozległe obszary leśne. Wielkość terytorium pojedynczego samca w warunkach Polski może wynosić od 164 do 340 km2, natomiast w przypadku samic: 120-190 km2. Rysie nie należą więc do zwierząt licznych, nawet w środowisku dla nich optymalnym. W województwie lubelskim koty te zamieszkują lasy Roztocza, Puszczy Solskiej oraz Polesia Lubelskiego. Liczebności bobra europejskiego w Polsce jest najwyższa począwszy od II wojny światowej. W roku 1945 występował jedynie w rzekach: Pasłęce, Czarnej Hańczy i Marysze. Cieki te zamieszkiwały nieliczne rodziny bobrowe. Następnie w latach 50 i 60, bobry pojawiły się w Puszczy Białowieskiej oraz na Wyżynie Białostockiej. Był to rezultat podjętych prób reintrodukcji oraz naturalnych migracji z Litwy i Białorusi. Pierwsze próby przenoszenia bobrów podjęto już w 1949 roku z inicjatywy Prof. Czai i Dehnela. W tym czasie zasięg bobrów ograniczony był do zlewni Niemna i Pregoły, przez co szanse na naturalną migracje osobników w głąb kraju były niewielkie. Bobry, podobnie jak większość ssaków ziemno-wodnych przemieszcza się głównie wzdłuż cieków i zbiorników wodnych. W 1974 roku Zakład Doświadczalny PAN w Popielnie z inicjatywy profesora Wirgiliusza Żurowskiego przedstawił „Program aktywnej ochrony bobra europejskiego”. Przewidywał on założenie licznych kolonii bobrów wzdłuż osi Wisły tak, aby gatunek ten mógł zrekolonizować swoje dawne siedliska. W tym samym okresie Akademia Rolnicza w Poznaniu, podjęła udane próby wprowadzenia bobra europejskiego do dorzecza dopływów Odry – Warty i Noteci. Ogółem od roku 1975 do 2007 przesiedlono w dorzecze Odry i Wisły ponad 1 400 bobrów. Przeprowadzone reintrodukcje przy jednoczesnym zachowaniu ochrony gatunkowej były przyczyną powrotu tego ssaka na swoje dawne terytoria. Nie bez znaczenia była również poprawa jakości wód oraz brak naturalnych wrogów na większości nowych terytoriów . Obecnie bóbr zasiedla większą część Polski, a jego liczebność wykazuje stały wzrost począwszy od lat 70. Jego zagęszczenie nie jest jednak równomierne. Na większości nowych terytoriów liczebność osobników jest niska. Z drugiej strony brak dostępności odpowiednich siedlisk powoduje 120000 100000 88974 100216 78174 80000 60000 96658 41823 43499 49040 51334 58847 64254 68993 40000 20000 0 1850 2 470 2650 3200 2004 2005 2006 2007 5200 6000 2008 2009 Lubelskie 6700 7400 8070 8390 7980 2010 2011 2012 2013 2014 Polska Wykres 6. Stan liczebności bobra europejskiego (Castor fiber) w Polsce i na Lubelszczyźnie w latach 2004-2014 (źródło: GUS) zwiększenie ilości osobników w poszczególnych rodzinach i pozostawanie młodych ze swoimi rodzicami. Liczebność lubelskiej populacji bobra nie odbiega od wieloletniego wzrostowego trendu ogólnopolskiego. Jedynie w roku 2014 ich liczebność nieznacznie spadła (o 4,9%) w porównaniu do roku poprzedniego. Może to wskazywać na powolne stabilizowanie się populacji w niektórych rejonach województwa. Szacuje się, że w roku 2014 Lubelszczyznę zamieszkiwało 7 980 bobrów, co stanowi 8% ogólnopolskiej populacji wynoszącej 100 216 osobników. W porównaniu do roku 2004 liczebność bobrów w województwie wzrosła aż czterokrotnie. Ze względu na wyrządzane szkody, bóbr europejski jest gatunkiem dla którego najczęściej wydaje się zezwolenia na wykonanie czynności zakazanych wobec gatunków zwierząt objętych ochroną gatunkową. W roku 2014 na terenie województwa lubelskiego zgłoszono 451 szkód wyrządzonych przez bobry, a kwota wypłaconych z tego tytułu odszkodowań wynosiła 1 313 500 zł. W porównaniu do danych ogólnopolskich przypadki te stanowią jedynie 7,2% powstałych szkód. Patrząc na szkody wyrządzone przez bobry należy mieć na uwadze, że jest on naturalnym elementem ekosystemów, korzystnie wpływającym m. in. na retencjonowanie wody Fot. Paweł Bielak-Bielecki 101 DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Działalność kontrolna Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie działalnością obejmuje obszar województwa lubelskiego, tj. 20 powiatów ziemskich oraz 4 powiaty grodzkie. Łącznie nadzorem objętych jest 213 gmin. Zadania kontrolne realizowane są przez Wydział Inspekcji WIOŚ w Lublinie i Działy Inspekcji w Delegaturach: Białej Podlaskiej, Chełmie i Zamościu. Uwzględniając „Wytyczne do planowania działalności organów Inspekcji Ochrony Środowiska w 2015 r.” zatwierdzone przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska do realizacji w roku 2015 przyjęto następujące cele kontrolne: 1. Sprawdzenie realizacji przez gminy zadań dotyczących zamykania składowisk odpadów komunalnych, zgodnie z wytycznymi określonymi w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami 2014 r. 2. Sprawdzenie przestrzegania wymagań w zakresie postępowania z odpadami, w tym z odpadami niebezpiecznymi. 3. Kontrola przestrzegania przepisów prawa przez wytwórców odpadów wydobywczych oraz zarządzających obiektami unieszkodliwiania odpadów wydobywczych. 4. Kontrola gospodarki osadami ściekowymi, obejmująca wytwarzanie, wykorzystywanie, unieszkodliwianie osadów ściekowych. 5. Kontrola przestrzegania wymagań wynikających z ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. 6. Kontrola terenów zanieczyszczonych i zdegradowanych składowaniem niebezpiecznych odpadów przemysłowych. 7. Ocena przestrzegania wymagań wynikających z ustawy o bateriach i akumulatorach przez podmioty prowadzące działalność w zakresie wytwarzania, zbierania i przetwarzania zużytych baterii i zużytych akumulatorów. 8. Kontrola podmiotów wprowadzających ścieki do wód lub do ziemi pod kątem sprawdzenia przestrzegania prawa i decyzji administracyjnych. 104 Stacja demontażu pojazdów „BARTOSZCZE RECYKLING” sp. j. Fot. A. Tomaszewska 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Kontrola wywiązania się aglomeracji priorytetowych z realizacji zadań ujętych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków KPOŚK 2010, wg stanu na dzień 31 grudnia 2014 r. Sprawdzenie przestrzegania przepisów ochrony środowiska w zakresie emisji substancji do powietrza. Sprawdzenie wykonywania zadań określonych w programach ochrony powietrza i planach działań krótkoterminowych. Sprawdzenie przestrzegania przepisów ochrony środowiska w zakresie emisji hałasu do środowiska. Sprawdzenie przestrzegania przepisów przez podmioty używające czynników chłodniczych oraz dokonujące obrotu nimi pod kątem zastępowania SZWO czynnikami z grupy F-gazów. Sprawdzenie przestrzegania przepisów dotyczących substancji chemicznych i ich mieszanin. Poprawa jakości danych dostarczanych przez prowadzących instalację w ramach Krajowego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń. Sprawdzenie zawartości siarki w ciężkim oleju opałowym stosowanym w instalacjach energetycznego spalania paliw. Sprawdzenie zawartości siarki w oleju do silników statków żeglugi śródlądowej. Kontrola gospodarstw rolnych podlegających ocenie wypełniania wymogów wzajemnej zgodności (cross-compliance). Sprawdzenie wyeliminowania z użytkowania instalacji i urządzeń zawierających poniżej 50 ppm PCB. Kontrola w zakresie monitorowania stanu likwidacji magazynów i mogilników środków chemicznych ochrony roślin. 21. Kontrola w zakresie realizacji zadań programu likwidacji „bomb ekologicznych”. 22. Kontrola w zakresie przeciwdziałania poważnym awariom. 23. Kontrola w zakresie poszukiwania i rozpoznawania złóż gazu łupkowego. 24. Kontrola zakładów przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. 25. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym. 26. Kontrola stacji demontażu pojazdów. 27. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji. 28. Działania kontrolne w ramach funkcjonowania systemu transgranicznego przemieszczania odpadów. 29. Sprawdzenie prawidłowości funkcjonowania instalacji przetwarzających i wytwarzających odpady, do których są przywożone lub, z których są wywożone odpady w ramach transgranicznego przemieszczania odpadów. 30. Ocena zgodności wyrobów z zasadniczymi wymaganiami przestrzegania Dyrektywy 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych. 31. Ocena zgodności wyrobów z zasadniczymi wymaganiami przestrzegania Dyrektywy 2000/14/WE w sprawie emisji hałasu do otoczenia przez urządzenia używane na zewnątrz pomieszczeń. 32. Sprawdzenie przestrzegania wymogów ochrony środowiska przez prowadzących instalacje wymagające uzyskania pozwolenia zintegrowanego. 33. Sprawdzenie wypełniania wymogów ochrony środowiska w zakresie ochrony zasobów wód podziemnych. Ponadto realizowane były następujące ogólnopolskie cykle kontrolne: 1. Sprawdzenie realizacji zadań własnych gmin w zakresie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. 2. Sprawdzenie realizacji zadań Regionalnych Instalacji Przetwarzania Odpadów Komunalnych (RIPOK) w zakresie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. 3. Sprawdzenie realizacji zadań zastępczych instalacji na wypadek awarii dla Regionalnych Instalacji Przetwarzania Odpadów Komunalnych (RIPOK) w zakresie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. 4. Sprawdzenie realizacji zadań gminnych jednostek organizacyjnych w zakresie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. 5. Kontrola przestrzegania przepisów w zakresie gospodarowania odpadami przez zarządzających spalarniami i współspalarniami odpadów. 6. Kontrola przestrzegania przepisów w zakresie emisji zanieczyszczeń do powietrza przez zarządzających spalarniami i współspalarniami odpadów. W 2015 r. zaplanowano do przeprowadzenie łącznie 675 kontroli, w tym 68 kontroli kompleksowych oraz 607 kontroli problemowych. Oprócz działalności kontrolnej planowej, WIOŚ realizował działalność kontrolną pozaplanową. Kontrole pozaplanowe były podejmowane w następujących przypadkach: − wnoszenia skarg lub wniosków o podjęcie interwencji, − reakcji na informację o naruszeniu wymagań ochrony środowiska podaną przez środki masowego przekazu lub otrzymaną z innych źródeł, − zwrócenia się WIOŚ z innego województwa o przeprowadzenie kontroli wskazanego podmiotu, − wystąpień organów administracji rządowej i samorządowej do WIOŚ o podjęcie działań kontrolnych, − współdziałania w akcji zwalczania poważnej awarii z organami właściwymi do jej przeprowadzenia oraz sprawowania nadzoru nad usuwaniem skutków tej awarii, − oddawania do użytku nowo zbudowanego lub zmodernizowanego obiektu budowlanego, zespołu obiektów lub instalacji realizowanych jako przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko, − wydania zaświadczenia lub informacji o spełnianiu przez podmioty wymogów ochrony środowiska, − powiadomienia przez podmiot o niewykonaniu zarządzenia pokontrolnego, albo w przypadku braku powiadomienia, − prowadzenia działań wynikających ze współpracy ze Strażą Graniczną w wykonywaniu kontroli w strefie nadgranicznej. Ponadto realizowane były inne zadania, kwalifikowane jako kontrole na podstawie przedkładanej dokumentacji bez 105 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU wyjazdu w teren, między innymi związane z analizą przekazywanych przez podmioty: − wyników pomiarów automonitoringowych w zakresie emisji (ścieków, zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza, itp.), − wyników pomiarów pól elektromagnetycznych, − dokumentów w celu wydania opinii dotyczącej raportu o bezpieczeństwie, − sprawozdań PRTR, − danych o rodzaju, kategorii i ilości substancji niebezpiecznych znajdujących się na terenie Zakładu Dużego Ryzyka wystąpienia poważnej awarii. W 2015 r. WIOŚ w Lublinie przeprowadził ogółem 2 163 kontrole, w tym 1 005 kontroli zakładów z wyjazdem w teren, 8 kontroli interwencyjnych w terenie bez ustalonego podmiotu, 5 kontroli w zakresie międzynarodowego przemieszczania odpadów i 1 144 kontrole zakładów w oparciu o dokumenty. Podczas 449 kontroli przeprowadzonych w zakładach stwierdzono naruszenia wymagań ochrony środowiska. Cykle kontrolne • Realizacja przez zarządzających spalarniami odpadów i współspalarniami odpadów prze­ strzegania przepisów w zakresie gospodaro­ wania odpadami oraz przepisów w zakresie emisji gazów lub pyłów do powietrza. W ramach realizacji tego cyklu skontrolowano 1 instalację typu SOW-80 do termicznego unieszkodliwiania odpadów weterynaryjnych, eksploatowaną przez Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach oraz przeprowadzono 2 kontrole instalacji współspalania odpadów w procesie produkcji klinkieru cementowego w piecach obrotowych w Cemex Polska Sp. z o.o. Zakład Cementownia Chełm oraz w Grupie Ożarów S.A. Zakład Cementownia Rejowiec. Prowadzący instalacje posiadali wszystkie uregulowania formalno-prawne wymagane przepisami ochrony środowiska i realizowali w pełnym zakresie i z ustaloną częstotliwością obowiązki pomiarowe w zakresie emisji zanieczyszczeń do powietrza. Standardy emisyjne z instalacji spalania i współspalania odpadów były dotrzymywane. Nie stwierdzono żadnych nieprawidłowości w sposobie postępowania z odpadami poddawanymi przekształceniom termicznym. Badania popiołów i żużli po spalaniu odpadów weterynaryjnych nie wykazały przekroczeń wielkości dopuszczalnych ustalonych parametrów. Nie powstawały odpady 106 w instalacjach współspalania odpadów w procesie produkcji klinkieru. Kontrole wykazały niewielkie uchybienia formalne, w związku z tym wydano zarządzenia pokontrolne zobowiązujące prowadzących instalacje do usunięcia nieprawidłowości. • Przestrzeganie przez gminy przepisów usta­ wy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 1996 r. Nr 132, poz. 622 z późn. zm.) oraz kontro­ li regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych, instalacji przewi­ dzianych do zastępczej obsługi regionu oraz gminnych jednostek organizacyjnych. W ramach cyklu kontrolnego WIOŚ w Lublinie skontrolował 32 gminy z 213 wchodzących w skład województwa lubelskiego. Kontrole przeprowadzono w 2 gminach miejskich, 7 gminach wiejsko-miejskich oraz w 23 gminach wiejskich. Większość skontrolowanych gmin uchwaliła w ustawowym terminie regulaminy utrzymania czystości i porządku w gminie oraz podjęła wymagane uchwały i przeprowadziła przetarg na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Wszystkie gminy ustanowiły obowiązek selektywnego zbierania odpadów komunalnych obejmujący co najmniej frakcje odpadów: papieru, metalu, tworzyw sztucznych, szkła i opakowań wielomateriałowych oraz odpadów komunalnych ulegających biodegradacji. Ww. odpady odbierane były przez firmy wybrane w drodze przetargu, można je też było dostarczać do PSZOK. 11 skontrolowanych gmin nie osiągnęło poziomów recyklingu i przygotowania do ponownego użycia frakcji: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła za 2012 r., 3 gminy za 2013 r. oraz 1 gmina za 2014 r. W większości skontrolowanych gmin, zwłaszcza wiejskich, nie odbierano odpadów budowlanych i rozbiórkowych. Zdecydowana większość gmin osiągnęła wymagany poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania w 2012 r., 2013 r. i 2014 r. Z obowiązku sporządzania rocznych sprawozdań z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi przekazywanych do marszałka województwa i do WIOŚ wywiązały się wszystkie skontrolowane gminy, jednakże jedna gmina nieterminowo przekazała sprawozdanie w 2013 r. i 2014 r. oraz dwie gminy w 2015 r. Wśród kontrolowanych gmin, 4 zawarły porozumienia w sprawie realizacji wspólnej inwestycji pod nazwą: Budo- wa Zakładu Zagospodarowania Odpadów dla Regionu Biała Podlaska, który eksploatuje 3 instalacje regionalne. 2 gminy przystąpiły do Związku Komunalnego Gmin Powiatu Radzyńskiego w celu wspólnego planowania i wykonywania zadań, m.in. z zakresu gospodarki odpadami. Wybudowany został Zakład Zagospodarowania Odpadów w Adamkach, użytkowany obecnie jako instalacja do zastępczej obsługi Regionu Północno-Zachodniego do czasu uruchomienia RIPOK. Związek Komunalny Gmin Ziemi Lubartowskiej rozpoczął budowę Zakładu Zagospodarowania Odpadów jako RIPOK w ramach Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy. WNIOSKI O INTERWENCJE W 2015 r. do WIOŚ w Lublinie wpłynęło 355 wniosków o interwencje z zakresu: • ochrony przed odpadami –132 • ochrony czystości wód i gospodarki ściekowej –67 • ochrony powietrza – 51 • ochrony przed hałasem – 44 • stosunków wodnych i podtapiania gruntów – 10 • ochrony przyrody – 7 • ochrony przed promieniowaniem – 2 • spraw związanych ze stosowaniem prawa górniczego i geologicznego – 2 • spraw różnych – 40 We wnioskach poruszane były głównie problemy z dziedziny: • − − − − − Ochrony przed odpadami unieszkodliwiania odpadów poprzez spalanie ich w instalacjach nieprzeznaczonych do tego celu oraz na powierzchni ziemi, zarówno przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą jak i osoby fizyczne, nieprawidłowości w gospodarowaniu odpadami, głównie w zakresie ich magazynowania i utylizacji, niewłaściwego postępowania podczas prac remontowych z odpadami zawierającymi azbest oraz nieprawidłowego zagospodarowania tych odpadów, prowadzenia działalności w zakresie zbierania, przetwarzania i transportu odpadów bez wymaganych pozwoleń, nieprawidłowości w zakresie rolniczego gospodarowania osadami ściekowymi przez jednostki zajmujące się ich odzyskiem, − − − − • − − − − • − − − − niewypełniania przez gminy obowiązków wynikających z przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, podejrzenia nielegalnego transgranicznego przemieszczania odpadów, nieprawidłowej eksploatacji gminnych składowisk oraz funkcjonowanie „dzikich” składowisk odpadów komunalnych, nielegalnego demontażu pojazdów oraz nieprzestrzegania przepisów w zakresie ochrony środowiska przez stacje demontażu. Ochrony czystości wód i gospodarki ściekowej odprowadzania nieoczyszczonych ścieków z oczyszczalni komunalnych i przemysłowych do wód powierzchniowych lub przydrożnych rowów melioracyjnych, wylewania ścieków przez prywatnych przedsiębiorców lub firmy świadczące usługi w zakresie ich wywozu na działki rolne lub do lasu oraz do kanalizacji sanitarnej, odprowadzania z prywatnych posesji (z szamb) ścieków bytowych do wód powierzchniowych, ziemi lub nieczynnych studni, odprowadzania wód opadowych na tereny sąsiednich działek powodując ich zalewanie. Ochrony powietrza nadmiernej emisji zanieczyszczeń emitowanych do powietrza w wyniku procesów technologicznych, pracy otaczarki, spalania odpadów produkcyjnych, emisji pyłów i sadzy z zakładowych kotłowni lub pochodzącej z procesów technologicznych czy z przeładunku węgla, emisji amoniaku z instalacji chłodniczej na skutek rozszczelnienia rurociągu, uciążliwości odorowych powodowanych działalnością ferm trzody chlewnej, bydła, drobiu, warsztatów naprawy samochodów (lakierowanie). • − Ochrony przed hałasem uciążliwości powodowane emisją hałasu do środowiska między innymi przez urządzenia technologiczne, wentylacyjne, chłodnicze, • – Spraw różnych W tym punkcie umieszczono interwencje podnoszące kilka problemów jednocześnie bądź spra- 107 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU − − − − − − wy, które nie zostały zakwalifikowane do żadnej z wymienionych grup i dotyczyły: sprzeciwu mieszkańców odnośnie budowy kompostowni odpadów, zakładu recyklingu zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, rozbudowy chlewni oraz stacji paliw, niewłaściwego magazynowania i stosowania nawozów naturalnych w gospodarstwach rolnych, nielegalnego poboru wody z rzek do podlewania plantacji owocowych, nieprawidłowego funkcjonowania stacji paliw w zakresie obrotu paliwami, magazynowania oraz ich transportu, wprowadzania sprzętu elektrycznego i elektronicznego oraz baterii bez wpisu do Rejestru GIOŚ, niewłaściwej utylizacji padłych zwierząt. • − Stosunków wodnych i podtapiania gruntów zakłócenia naturalnego spływu wód poprzez podwyższenie terenu działki. • − Ochrony przyrody wycinki drzew bez wymaganych zezwoleń oraz zgody właściciela posesji na której one rosły, szkód poczynionych przez bobry. − • Spraw związanych ze stosowaniem prawa górniczego i geologicznego − nielegalnego wydobywania piasku z kopalni, − nieprawidłowej eksploatacji kopalni piasku. • − 108 Ochrony przed promieniowaniem szkodliwego wpływu dla mieszkańców promieniowania elektromagnetycznego emitowanego przez stacje telefonii komórkowej. Głównymi przyczynami składania wniosków o interwencje były przede wszystkim: − nieprzestrzeganie przepisów z zakresu ochrony środowiska, − nieprawidłowa eksploatacja instalacji i urządzeń, − błędy w planowaniu przestrzennym nieuwzględniające oddziaływania nowych, bądź już istniejących obiektów na tereny zabudowy mieszkaniowej, − długotrwałe konflikty sąsiedzkie lub rodzinne, niejednokrotnie skutkujące wnoszeniem niezasadnych wniosków, − nowe inwestycje, szczególnie w infrastrukturze komunikacyjnej. Działania pokontrolne WIOŚ W omawianym okresie wydano 403 zarządzenia pokontrolne, które dotyczyły m.in.: − nieprawidłowej eksploatacji urządzeń chroniących środowisko, − niewykonywania obowiązków zawartych w pozwoleniach na korzystanie ze środowiska, − braku uregulowanego stanu formalno-prawnego w zakresie korzystania ze środowiska, − nieprzekazywania lub nieterminowego przekazywania zestawień sprawozdawczych właściwym organom. Ponadto udzielono 193 pouczenia i nałożono 62 mandaty karne. Wystosowano 1 wniosek do sądu oraz 4 wnioski do organów ścigania i 80 wystąpień do innych organów. W wyniku przeprowadzonych kontroli wydano 141 decyzji wymierzających kary pieniężne za naruszanie warunków korzystania ze środowiska. DZIAŁALNOŚĆ LABORATORYJNA RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Działalność Laboratoryjna W strukturze Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie funkcjonuje jedno laboratorium WIOŚ. Struktura Laboratorium jest zgodna z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 maja 2011 r. w sprawie zasad i sposobu organizacji wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska oraz ich delegatur (Dz. U. 2011 r. Nr 129, poz. 747). W skład laboratorium wchodzą: − Pracownia analiz manualnych i instrumentalnych, − Pracownia analiz mikrobiologicznych i hydrobiologicznych, − Pracownia pomiarów terenowych, poboru prób i obsługi sieci pomiarowej monitoringu powietrza. Laboratorium WIOŚ w Lublinie, realizując określone w ustawie o Inspekcji Ochrony Środowiska zadania, wykonuje następujące badania i pomiary: • fizyko-chemiczne wód powierzchniowych i podziemnych, ścieków, gleby, odpadów, opakowań, zanieczyszczeń powietrza (imisja), emisji spalin i gazów odlotowych, • hydrobiologiczne wód powierzchniowych: fitoplanktonu, fitobentosu, makrofitów, makrozoobentosu oraz osadu czynnego, • poziomu hałasu w środowisku, • natężenia promieniowania elektromagnetycznego niejonizującego w środowisku. Realizowane przez laboratorium badania i pomiary służą do: • oceny i monitorowania stanu środowiska na terenie województwa lubelskiego, • oceny emisji zanieczyszczeń do powietrza, wód, ziemi z podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, • monitorowania zanieczyszczenia środowiska w wyniku poważnych awarii. Klientami Laboratorium są : • Wydział i Działy Inspekcji WIOŚ w Lublinie, zlecające badania związane z prowadzoną działalnością kontrolną, 110 ICP OAS firmy Varian • Fot. P. Chmiel Wydział Monitoringu Środowiska WIOŚ w Lublinie monitorujący stan środowiska oraz śledzący zmiany zachodzące w środowisku i ich trendy, • inni zleceniodawcy (urzędy, instytucje, zakłady przemysłowe, osoby prywatne) Zakres badań uzależniony jest od wymogów klienta i możliwości analitycznych Laboratorium. Wykorzystywane metody badawcze, polskie lub międzynarodowe normy oraz metodyki oparte na notach aplikacyjnych producentów aparatury i wymogach stosownych przepisów prawnych, są zwalidowane i sprawdzone, posiadają określone niepewności i zakresy stosowalności. Gwarancją jakości wykonywanych badań jest wysokokwalifikowany, przeszkolony specjalistycznie, z odpowiednim stażem zawodowym personel, odpowiednio wyposażone pomieszczenia laboratoryjne oraz wysokiej klasy aparatura pomiarowo-badawcza, podlegająca stałemu nadzorowi metrologicznemu i sprawdzaniu. Laboratorium wyposażone jest w nowoczesny sprzęt najnowszej generacji, pozwalający na wykonywanie szerokiej gamy badań wszystkich komponentów środowiska między innymi: − chromatografy gazowe, cieczowe z różnymi detektorami, − chromatografy jonowe, − chromatograf gazowy z detekcją masową, − spektrofotometry UV-VIS, − spektrometry absorpcji atomowej z kuwetami grafitowymi, − spektrometry absorpcji atomowej z atomizacją w płomieniu oraz przystawkami do generacji wodorków i techniki zimnych par, − spektrometry ICP, − mikroskopy odwrócone, − mikroskopy biologiczne, − − − − − − − − − − − − − − − − − − − − − − − mikroskopy stereoskopowe, analizatory węgla organicznego, aparaty do oznaczania BZT, aparaty do oznaczania ChZT, aparaty do oznaczania azotu Kjeldahla, analizatory spalin, pyłomierze przemysłowe, aparaty do oznaczania ekstraktu eterowego, analizatory rtęci, mobilne laboratoria do poboru wód i ścieków, automatyczny miernik pyłu zawieszonego do pomiaru PM2.5, poborniki LVS pyłu PM2.5 i PM10, mierniki pól elektromagnetycznych, przenośny detektor płomieniowo-jonizacyjny(FID) do pomiarów stężeń LZO, spektrometr w podczerwieni do badania próbek stałych i ciekłych – Mobile-IR, analizator chemiczny – spektroskopia ramanowska – Morpho Detection StreetLab Mobile, automatyczne systemy mobilnego monitoringu hałasu, mikrowaga MYA0,8/3 ze stołem wagowym SAM/M, mineralizatory mikrofalowe, automatyczne analizatory dwutlenku siarki, tlenków azotu, ozonu, BTX, pehametry, konduktometry, tlenomierze, wagi analityczne oraz specjalistyczny sprzęt pomocniczy, przewoźne i stacjonarne kalibratory wielogazowe i generatory powietrza zerowego, samochody do transportu i realizacji pomiarów emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych oraz obsługi stacji pomiarów jakości powietrza. W 2015 roku Laboratorium WIOŚ w Lublinie zostało doposażone w specjalistyczną aparaturę kontrolną i pomiarową w ramach: • Dotacji ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie w chromatograf gazowy z potrójnym detektorem masowym umożliwiający zastosowanie metody MRM (Multi Reaction Monitoring) w badaniach wód powierzchniowych, w tym również w badaniach substancji priorytetowych. • Programu Operacyjnego PL03 „Wzmocnienie monitoringu środowiska oraz działań kontrolnych” finansowanego ze środków Mechanizmu Finanso- wego Europejskiego Obszaru Gospodarczego na lata 2009-2014 w: − kontenery (firmy Envi-System) dla automatycznych stacji pomiarowych w sieciach monitoringu jakości powietrza WIOŚ – 5 szt., − urządzenia do cięcia filtrów z poborników pyłowych (firmy Thermo Laboratorium Ochrony Środowiska Wiesław Biela) – 2 szt., − analizator NOx AC 32M (firmy Environnement S.A.) do pomiarów zanieczyszczeń gazowych w sieci monitoringu jakości powietrza – 1 szt., − pobornik LVS pyłu PM10/PM2,5 z dwiema głowicami – PNS 16T Comde-Derenda (firmy Comde-Derenda) – 1 szt., − kalibrator przepływu do kalibratorów wielogazowych – BEMP/LAT (firmy LAT Sp z o.o.) – 1 szt. • Projektu nr POIS.03.02.00-00-001/09 pt. „Zakupy sprzętu do szybkiej oceny ryzyka w przypadku wystąpienia poważnej awarii, organizacja systemu monitoringu dynamicznego przeciwdziałania poważnym awariom, w tym organizacja systemu i sieci teleinformatycznych”, realizowanego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, III oś priorytetowa, działanie 3.2 w: − spektrofotometr UV-VIS do badania wody i ścieków DR600 UV-VIS z mineralizatorem LT 200 Termostat (firmy HACH LANGE) – 1 kpl. − mobilne laboratorium do szybkiej oceny ryzyka zawierające: samochód Transit SCab (firmy Ford), mobilny chromatograf gazowy ze spektrometrem masowym E2M (firmy Bruker Daltonik GmbH), mobilny spektrometr ruchliwości jonów RAID-M 100 (firmy Bruker Daltonik GmbH), analizator LZO Mini RAE 3000 (firmy RAE Systems), stację meteorologiczną WXT 520 (firmy VAISALA). • Projektu „Monitoring efektów realizacji Projektu PL0100 Wzrost efektywności działalności Inspekcji Ochrony Środowiska, na podstawie doświadczeń norweskich” finansowanego ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego na lata 2009-2014 w zestawy pomiarowe – multimetry – 4 kpl. Całe wyposażenie pomiarowe i badawcze objęte jest opracowanym przez laboratorium programem wzorcowania, sprawdzania i legalizacji. Wzorcowanie wyposażenia pomiarowego przez kompetentne organizacje jest pod- 111 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU stawą zapewnienia spójności pomiarowej. Laboratorium wzorcuje wyposażenie pomiarowe stosowane do badań, pomiarów i kalibracji w Głównym Urzędzie Miar – krajowej instytucji metrologicznej – NMI (National Metrology Instytut) i w laboratoriach wzorcujących akredytowanych przez sygnatariuszy porozumień EA MLA lub ILAC MRA. Spójność pomiarowa w badaniach chemicznych zapewniana jest poprzez stosowanie w ramach metody badawczej certyfikowanych materiałów odniesienia i materiałów odniesienia o potwierdzonych i udokumentowanych właściwościach. Podstawą spójności pomiarowej jest w tym przypadku wzorcowanie/kalibracja wyposażenia pomiarowego laboratorium w ramach metody badawczej, wykonywane przez laboratorium, przy zastosowaniu właściwych dla metody wzorców pomiarowych odniesienia (przypisanie wynikom pomiarów wykonywanych w ramach tej metody wartości wzorca pomiarowego odniesienia). W celu zapewnienia spójności pomiarowej laboratorium stosuje: − udokumentowane i zwalidowane procedury badawcze, − certyfikowane materiały odniesienia i materiały odniesienia o potwierdzonych i udokumentowanych właściwościach, − wyznaczanie niepewności pomiaru, − wzorcowania i kalibracje wyposażenia pomiarowego i badawczego, − zachowanie odstępów czasu między wzorcowaniami i sprawdzeniami, − odniesienie stosowanych jednostek do jednostek układu SI, − odpowiednie kompetencje personelu, − dokumentowanie danych, − prowadzenie i nadzór nad dokumentami i zapisami. Akredytacja laboratoriów jest ogólnie przyjętą w Unii Europejskiej metodą zapewnienia jakości badań. „Certyfikaty akredytacji” są potwierdzeniem, że laboratoria spełniają wymagania międzynarodowej normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 „Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących”. Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie od ponad 20 lat posiada wdrożony system zarządzania jakością, a od 1997 roku potwierdzony stosownym dokumentem certyfikat akredytacji laboratorium badawczego. W 2015 roku w dniach 11-12 maja Polskie Centrum Akredytacji przeprowadziło w Laboratorium WIOŚ w Lublinie coroczny audyt w celu ponownej oceny rozpoczynający 112 piąty cykl akredytacji. Laboratorium uzyskało po raz kolejny certyfikat akredytacji laboratorium badawczego Nr AB 118 ważny do dnia 14. 09. 2019 r. wydany przez Polskie Centrum Akredytacji w Warszawie potwierdzający spełnienie wymagań normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 oraz wymagań PCA. Aktualny zakres akredytacji Laboratorium Badawczego Nr AB 118 dostępny jest na stronie internetowej Polskiego Centrum Akredytacyjnego www.pca.gov.pl Laboratorium stale doskonali funkcjonujący system zarządzania jakością i dostosowuje go do nowych wymagań Polskiego Centrum Akredytacji. Zgodnie z dokumentem PCA – DA-05 „Polityka dotycząca uczestnictwa w badaniach biegłości” laboratorium opracowało w 2015 roku strategię uczestnictwa w badaniach biegłości (PT – proficiency testing) i międzylaboratoryjnych badaniach porównawczych (ILC – interlaboratory comparison) obejmujący cały kolejny cykl akredytacyjny. Udział w badaniach biegłości – z jednej strony jest narzędziem służącym do wykazania kompetencji, z drugiej zaś – pomocą w utrzymywaniu jakości badań. W 2015 roku Laboratorium uczestniczyło w następujących badaniach biegłości i międzylaboratoryjnych badaniach porównawczych: • Zakład Chemii Analitycznej/Instytut Chemii i Technologii Nieorganicznej Politechniki Krakowskiej/zakres – analiza wód na zawartość: – próbka A: ChZT-KMnO4, ChZT-K2Cr2O7, Cl-, SO42-, NNO3, NNH4, PPO4-3, substancje rozpuszczone, detergenty anionowe, F-, Cr(VI); – próbka B: ChZT-KMnO4, ChZT-K2Cr2O7, Cl-, SO42-, NNH4, PPO4-3, F-; – próbka K: Zn, Cd, Cu, Pb, Hg, Fe, Cr ogólny, Ni, Al, As, Mn, Na, K, Ca, Mg,, twardość ogólna, • MINISTERIO DE EMPLEO Y SEGURIDAD SOCIAL/Instituto Nacional de Seguridad e Higiene en el Trabajo. Hiszpania. Porównania międzylaboratoryjne ILC/PT „PICCO-VO” – 2 rundy (Round 53, Round 54) /zakres programu: badanie benzenu, toluenu, m-ksylenu i trichloroetylenu w czterech próbkach powietrza zaadsorbowanych na węglu. • Krajowe Laboratorium Referencyjne i Wzorcujące GIOŚ / Badania biegłości dla zanieczyszczeń gazowych: SO2, CO, NO-NO2-NOx, O3. • Instytut Ochrony Środowiska- Państwowy Instytut Badawczy/Instytut Ochrony Środowiska- Państwowy Instytut Badawczy/ w zakresie hałasu przemysłowego, hałasu komunikacyjnego, badania mocy akustycznej źródła. • CE2 Centrum Edukacji/Laboratorium Wzorców i Metrologii Pola Elektromagnetycznego (AB-361) Katedra Telekomunikacji i Teleinformatyki, Politechnika Wrocławska /zakres: pomiary pola elektromagnetycznego. • Krajowe Laboratorium Referencyjne i Wzorcujące GIOŚ /Badania porównawcze z zakresu stężeń pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 oraz stężeń metali ciężkich (As, Cd, Ni, Pb) i benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10. (Terenowe badania pyłu odbyły się w dniach 26 listopada – 9 grudnia 2014 r., oznaczenia metali i benzo(a)pirenu w pyle PM10 w styczniu 2015 r. • Zakład Chemii Środowiska SC Jarosław Bartulewicz, Ewa Bartulewicz/Zakład Chemii Środowiska SC Jarosław Bartulewicz, Ewa Bartulewicz/zakres: oznaczanie substancji priorytetowych wg Dyrektywy 2013/39/UE w wodzie. • Uniwersytet Łódzki-GIOŚ/„Międzylaboratoryjne porównania poboru i oznaczania biologicznych elementów oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych w latach 2015-2017” Makrobezkregowce. • WIOŚ Białystok/Porównanie międzylaboratroryjne w zakresie badania substancji emitowanych do powietrza. Gazy odlotowe: stężenie pyłu, SO2, CO, NOx udział objętościowy CO2, strumień objętości, pomiar prędkości gazów. Laboratorium jest członkiem rzeczywistym Klubu Polskich Laboratoriów Badawczych POLLAB – Nr członkowski 310. Pracownicy laboratorium reprezentują Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w pracach Komitetów Technicznych (KT) działających przy Polskim Komitecie Normalizacyjnym: • KT 121 ds. Jakości Wody – Badania Chemiczne – Substancje Nieorganiczne, • KT 120 ds. Jakości Wody – Badania Mikrobiologiczne i Biologiczne, • KT 216 ds. Odpadów. Laboratorium WIOŚ w Lublinie, jako jedno z czterech w kraju, zgodnie z decyzją nr 34/2015 Głównego Inspektora Ochrony Środowiska z dnia 30 lipca 2015 r. w sprawie rozwiązań organizacyjnych dotyczących wdrożenia wymagań dyrektywy 2013/39/UE z uwzględnieniem wykonywania przez wybrane laboratoria Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska poboru prób i oznaczania nowych substancji priorytetowych w wodach powierzchniowych, przygotowuje się do realizacji oznaczeń z terenu województw: lubelskiego, małopolskiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego od 2019 roku. We wrześniu 2015 roku w WIOŚ w Lublinie odbyła się wizyta studyjna strony norweskiej w ramach podsumowania projektu „Wzmocnienie potencjału technicznego Inspekcji Ochrony Środowiska poprzez zakup urządzeń pomiarowych, wyposażenia laboratoryjnego i narzędzi informatycznych” w ramach Programu Operacyjnego PL03 „Wzmocnienie monitoringu środowiska oraz działań kontrolnych” dofinansowanego ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego na lata 2009-2014. W podsumowaniu zaakcentowano przełożenie wydatkowanych środków na wzrost jakości pomiarów i kompletności serii pomiarowych. 113 WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Współpraca międzynarodowa Współpraca z Białorusią Przygraniczne położenie województwa lubelskiego oraz umiejscowienie polsko-białoruskiej granicy na rzece Bug spowodowało nawiązanie lokalnej współpracy pomiędzy służbami ochrony środowiska sąsiadujących krajów. Według informacji posiadanej przez tut. Inspektorat, początki współpracy ze stroną białoruską sięgają połowy lat 70-tych XX wieku. Powyższa współpraca nie wynika z nakazu ustawowego, ale jest wynikiem utrwalonego zwyczaju, wypracowanego w ciągu ostatnich 45 lat, traktowanego przez doktrynę jako jedno ze źródeł prawa międzynarodowego publicznego. Współpraca obu stron ma charakter lokalny i w szczególności dotyczy ochrony wód powierzchniowych. Polega ona przede wszystkim na wymianie informacji o stanie środowiska, pozyskiwaniu danych, zdobywaniu doświadczeń jak również na rozwijaniu i doskonaleniu systemu wzajemnego powiadamiania w przypadku wystąpienia awarii lub nadzwyczajnego zanieczyszczenia wód granicznych. Podstawę prawną współpracy stanowi porozumienie między Rządem Rzeczypospolitej a Rządem Republiki Białorusi o współpracy w dziedzinie ochrony środowiska podpisane w Białowieży w dniu 12. 09. 2009 r. Dodatkową podstawę kontynuowania i rozwoju współpracy stanowią rekomendacje zawarte w protokołach z posiedzeń ww. Podkomisji, których stałym członkiem prac jest Lubelski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska. Szczegółowe zasady współpracy z Brzeskim Obwodowym Komitetem Zasobów Naturalnych i Ochrony Środowiska (BOKZNiOŚ) określa „Protokół techniczny o współpracy w zakresie monitoringu i wymiany informacji o stanie wód powierzchniowych na odcinku transgranicznym pomiędzy BOKZNiOŚ oraz Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska w Lublinie”, który został podpisany w grudniu 2012 r. W roku 2015 uzgodniono i podpisano aneks do ww. proto- 116 Podpisanie protokołu Fot. Archiwum WIOŚ kołu w związku ze zmianami strony białoruskiej w zakresie programu monitoringu (ilość punktów pomiarowych) oraz danych teleadresowych. Obszary współpracy z Białorusią w 2015 roku • Udział Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie (WIOŚ w Lublinie) w pracach Polsko-Białoruskiej Podkomisji do spraw Współpracy Przygranicznej, działającej w ramach Polsko-Białoruskiej Międzyrządowej Komisji Koordynacyjnej do spraw Współpracy Transgranicznej. W roku 2015 odbyło się XIV posiedzenie Polsko-Białoruskiej Podkomisji do spraw Współpracy Przygranicznej, działającej w ramach Polsko-Białoruskiej Międzyrządowej Komisji Koordynacyjnej do spraw Współpracy Transgranicznej. W obradach, które odbyły się w Grodnie w dniu 13. 03. 2015 r., stanowisko służb ochrony środowiska, w tym WIOŚ w Lublinie, przedstawiła P. G. Żyła-Pietkiewicz – Podlaski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska. Udział WIOŚ w Lublinie polegał na uzgadnianiu, opiniowaniu, opracowywaniu informacji oraz wdrażaniu zaleceń podkomisji. W zakresie współpracy w dziedzinie ochrony środowiska omówiono: − realizację zapisów XIII posiedzenia ww. Podkomisji, − wyniki monitoringu wód powierzchniowych na transgranicznych odcinkach rzeki Bug oraz rze- kach Leśna Prawa i Narewka w roku 2014 oraz plany na rok 2015, − udział specjalistów BOKZiOŚ w realizacji projektu międzynarodowego „Rozszerzenie systemu transgranicznego oczyszczania wód ściekowych w dorzeczu rzeki Bug Zachodni”, − współpracę polsko-białoruską Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska w Białymstoku i Lublinie w roku 2014, − perspektywy białorusko-polskiej współpracy w dziedzinie ochrony środowiska na lata 20152016. Podkomisja przyjęła sprawozdanie z ustaleń podjętych podczas XIII posiedzenia Podkomisji oraz zobowiązała do: − kontynuowania współpracy służb ochrony środowiska obu krajów w ramach monitoringu i wymiany informacji o stanie wód powierzchniowych oraz wspólnych spotkań roboczych obu stron, − kontynuowania udziału BOKZNiOŚ w pracach grupy roboczej w zakresie realizacji projektu międzynarodowej pomocy technicznej „Rozszerzenie systemu transgranicznego oczyszczania wód ściekowych w dorzeczu rzeki Bug Zachodni”. • Współpraca Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie z Brzeskim Obwodowym Komitetem Zasobów Naturalnych i Ochrony Środowiska w Brześciu oraz Brzeskim Obwodowym Laboratorium Analitycznym Urzędu Państwowego „Republikańskie Centrum Analitycznej Kontroli w zakresie ochrony środowiska naturalnego” (Republika Białorusi). W roku 2015 kontynuowano współpracę z bliźniaczymi jednostkami funkcjonującymi na terenie Republiki Białorusi tj. z Brzeskim Obwodowym Komitetem Zasobów Naturalnych i Ochrony Środowiska (BOKZNiOŚ) oraz Brzeskim Obwodowym Laboratorium Analitycznym Urzędu Państwowego „Republikańskie Centrum Analitycznej Kontroli w zakresie ochrony środowiska naturalnego”. W ramach tej współpracy odbyły się 2 spotkania robocze. Jedno ze spotkań odbyło się po stronie białoruskiej (w dniu 02. 06. 2015 r. w Brześciu), a drugie po stronie polskiej (w dniu 06. 10. 2015 r. w Białej Podlaskiej). Były one m.in. wynikiem realizacji ustaleń ww. Podkomisji. Podczas spotkań dokonano dwóch wspólnych poborów wód rzeki Bug na odcinku granicznym oraz omówiono następujące tematy: − wyniki wspólnych poborów prób wód rzeki Bug uzyskane podczas wspólnych spotkań (z dnia 07. 10. 2014 r. oraz 02. 06. 2015 r.), − wyniki badań rzeki Bug i jej głównych dopływów przeprowadzonych od stycznia do sierpnia (strona polska) oraz do września 2015 roku (strona białoruska). Wyniki uzyskane od września do grudnia 2014 r. przekazane zostały w trybie roboczym, − wyniki kontroli Najwyższej Izby Kontroli oraz Najwyższego Organu Kontroli Republiki Białorusi „Ochrona wód rzeki Bug przed zanieczyszczeniami” prowadzonej w 2015 r., − strona polska przedstawiła „Program działań WIOŚ w Lublinie zmierzających do poprawy stanu jakości wód zlewni rzeki Bug” oraz zaproponowała zawarcie formalnego programu działań WIOŚ w Lublinie oraz BOKZNiOŚ zmierzających do poprawy stanu jakości wód w zlewni rzeki Bug, − formalne powołanie grupy roboczej w ramach spotkań WIOŚ w Lublinie oraz BOKZNiOŚ w zakresie wód powierzchniowych (w ramach prac ww. Polsko-Białoruskiej podkomisji), − projekt Aneksu nr 1 do protokołu technicznego o stanie wód powierzchniowych na odcinku transgranicznym pomiędzy Brzeskim Obwodowym Komitetem Zasobów Naturalnych i Ochrony Środowiska oraz Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska w Lublinie (podpisany w trybie roboczym w 2015 r.), − strona białoruska przedstawiła informację o przebiegu modernizacji miejskiej oczyszczalni ścieków w Brześciu w ujęciu osiągniętego efektu ekologicznego oraz o planowanych zmianach w realizacji monitoringu wód powierzchniowych na terytorium Republiki Białorusi w związku z wprowadzeniem nowych unormowań prawnych (Kodeks wodny z 21. 05. 2015 r.). Przedstawiciele podczas spotkań roboczych mieli możliwość zwiedzenia Brzeskiego Obwodowego Laboratorium Analitycznego Urzędu Państwowego „Republikańskie Centrum Analitycznej Kontroli w zakresie ochrony środowiska naturalnego” oraz Zakładu Gospodarowania Odpadami w Białej Podlaskiej. Kolejne spotkanie obu stron zaplanowane zostało w I połowie roku 2016 po stronie białoruskiej. • Działania interwencyjne w związku z nadzwyczajnymi zdarzeniami. W roku 2015 obie strony dokonywały bieżącej wymiany informacji związanej z nadzwyczajnymi zdarzeniami dotyczącymi stanu środowiska związanymi z pożarami torfowisk na terenie Republiki Białorusi. Strona białoruska poinformowała o przebiegu podjętych działań pisemnie. Wymiana informacji dotyczyła również pogorszenia stanu 117 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU wód w sierpniu 2015 r. Strony udzieliły pisemnej informacji o bieżącym stanie wód, wskazując jednocześnie na naturalne przyczyny zaistniałej sytuacji. • Opiniowanie projektów inwestycji mogących mieć wpływ na stan środowiska. W roku 2015 WIOŚ w Lublinie przekazywał opinię do NFOŚiGW na temat koncepcji zmiany sposobu spłaty preferencyjnych pożyczek na rozbudowę i/lub modernizację komunalnych oczyszczalni ścieków poza granicami Polski, udzielanych beneficjentom zagranicznym (Białoruś, Ukraina). Stały kontakt z przedstawicielami służb ochrony środowiska Republiki Białorusi powinien być w dalszym ciągu doskonalony i umacniany. Jest on źródłem ważnych informacji o działaniach podejmowanych na rzecz ochrony środowiska na wschodniej granicy Polski będącej jednocześnie granicą Unii Europejskiej. Współpraca z Ukrainą W 2015 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie kontynuował współpracę z Ukrainą, której podstawę dają: Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej i Rządem Ukrainy sporządzona w Kijowie w dniu 10 października 1996 r., która weszła w życie z dniem 5 stycznia 1999 r., oraz porozumienia o współpracy w dziedzinie ochrony środowiska zawarte pomiędzy Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska w Lublinie a Państwową Inspekcją Ekologiczną Obwodu Wołyńskiego oraz Obwodu Lwowskiego. Obszary współpracy z Ukrainą: • Wymiana informacji dotyczących stanu środowiska w obszarze przygranicznym z wykorzystaniem rezultatów badań jak również danych dotyczących lokalizacji punktów pomiarowo-kontrolnych wód granicznego odcinka rzeki Bug oraz terminów ich poboru. WIOŚ w Lublinie obowiązek ten realizował poprzez przekazywanie Inspekcjom Ekologicznym Obwodów Lwowskiego i Wołyńskiego, z częstotliwością raz na kwartał, wyników badań wód rzeki Bug w punktach monitoringu granicznego w miejscowościach: Kryłów, Zosin, Horodło i Dorohusk. Ocenę stanu ekologicznego i chemicznego wód przekazano po zakończeniu rocznej serii badań. Również w tym roku przesłany został stronie ukraińskiej zaktualizowany wykaz źródeł potencjalnych zanieczyszczeń zlokalizowanych na terenie polskiej części zlewni rzeki Bug oraz obowiązujące metodyki badawcze stosowane w Laboratorium WIOŚ w Lublinie. 118 W ramach „Programu działań Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie zmierzających do poprawy stanu jakości wód zlewni rzeki Bug” przyjętego do realizacji w 2007 r., w lipcu 2015 r. WIOŚ przekazał Inspekcjom Ekologicznym Obwodów Lwowskiego i Wołyńskiego wykaz inwestycji budowy oraz modernizacji oczyszczalni ścieków w przedziale czasowym 2007 – 2014 jako istotnego elementu poprawy jakości wód zlewni granicznej rzeki Bug. W omawianym roku, pomimo propozycji WIOŚ w Lublinie, nie doszło do wspólnego spotkania z przedstawicielami Inspekcji Ekologicznej Obwodu Wołyńskiego i dokonania wspólnego poboru prób wód rzeki Bug. • Stałe aktualizowanie wiedzy na temat służb odpowiedzialnych za reagowanie w przypadku zagrożenia środowiska oraz wypracowanie schematu wzajemnego powiadamiania w przypadku wystąpienia awarii o skutkach transgranicznych. Wzorem lat ubiegłych w 2015 r. zostały zaktualizowane dane teleadresowe instytucji zajmujących się ochroną środowiska oraz zapobieganiem zdarzeniom o charakterze nadzwyczajnym i usuwaniem ich skutków po obu stronach granicy. • Uczestnictwo w stałych grupach roboczych OW (ds ochrony wód granicznych) oraz NZ (nadzwyczajnych zanieczyszczeń) Polsko-Ukraińskiej Komisji do spraw Wód Granicznych. W harmonogram współpracy wpisują się spotkania w ramach Polsko-Ukraińskiej Komisji do Spraw Wód Granicznych, a w szczególności działających w jej składzie Grup Roboczych: ds. Ochrony Wód Granicznych (OW) oraz ds. Zwalczania Nadzwyczajnych Zanieczyszczeń (NZ). W skład tych grup wchodzą przedstawiciele WIOŚ w Lublinie. Spotkania Komisji odbywają się raz w roku, naprzemiennie po stronie polskiej i ukraińskiej. Dla potrzeb Grupy OW raz w kwartale Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie przekazywał wyniki badań wód rzeki Bug w wyżej wspomnianych punktach dla dziesięciu rekomendowanych wskaźników zanieczyszczeń do WIOŚ w Rzeszowie w celu opracowania wspólnej informacji. Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska w Lublinie i Rzeszowie reprezentowała Podkarpacka Wojewódzka Inspektor Ochrony Środowiska jako przewodnicząca polskiej części Grupy Roboczej ds. Ochrony Wód Granicznych. Dodatkowo, w materiałach przekazywanych na posiedzenie Komisji, WIOŚ w Lublinie zwracał uwagę na potrzebę podjęcia dialogu w sprawie ujednolicenia zasad prowadzenia Państwowego Monitoringu Środowiska w zakresie wód powierzchniowych w Polsce i na Ukrainie zgodnego z wymaganiami oraz standardami UE oraz podjęcia działań w sprawie unifikacji systemów monitoringu wód, metodyk badawczych oraz systemów ocen w obu krajach. Niestety, w 2015 r. nie doszło do planowanego po stronie ukraińskiej posiedzenia Polsko – Ukraińskiej Komisji do Spraw Wód Granicznych. • Rozpowszechnianie informacji o środowisku W celu upowszechniania informacji o środowisku Delegatura po ukazaniu się nowej edycji „Raportu o stanie śro- dowiska województwa lubelskiego za 2014 r.” niezwłocznie przesłała kilka egzemplarzy współpracującym Inspekcjom z terenu Ukrainy. Współpraca z Ukrainą, mimo podstaw prawnych jaką daje umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Ukrainy oraz innych porozumień podpisanych na szczeblu regionalnym, w dalszym ciągu w wielu aspektach pozostaje jednostronna pomimo wielu inicjatyw strony polskiej. 119 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU 120 Spis map Mapa 1. Podział administracyjny województwa lubelskiego Mapa 2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł punktowych w 2015 r. o łącznej ilości powyżej 100 Mg – bez CO2 Mapa 3. Wielkość oraz udział emisji PM10 w województwie lubelskim (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 4. Wielkość oraz udział emisji PM2,5 w województwie lubelskim (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 5. Wielkość oraz udział emisji SO2 w województwie lubelskim (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 6. Wielkość oraz udział emisji NO2 w województwie lubelskim (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 7. Wielkość oraz udział emisji B(a)P w województwie lubelskim (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 8. Wielkość oraz udział emisji NMLZO w województwie lubelskim (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) (źródło: WIOŚ, EkoPłatnik) Mapa 9. Wielkość oraz udział emisji NH3 w województwie lubelskim (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 10. Liczba dni z przekroczeniami poziomu docelowego w województwie lubelskim, uśredniona dla lat 2013-2015 na podsta- Mapa 11. Parametr AOT40 w województwie lubelskim uśredniony dla lat 2013-2015 wyznaczony metodą łączenia wyników mode- Mapa 12. Klasyfikacja elementów biologicznych jcwp monitorowanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 13. Klasyfikacja elementów hydromorfologicznych jcwp monitorowanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 14. Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego jcwp monitorowanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 15. Ocena obszarów chronionych monitorowanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) wie łączenia wyników modelowania z pomiarami (źródło: GIOŚ) lowania z pomiarami (źródło: GIOŚ) Mapa 16. Ocena eutrofizacji jcwp monitorowanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 17. Ocena obszarów Natura 2000 monitorowanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 18. Klasyfikacja stanu chemicznego jcwp monitorowanych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 19. Ocena stanu wód w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 20. Klasy jakości wód podziemnych w punktach pomiarowych monitoringu operacyjnego sieci krajowej badanych w 2015 r. (źródło: PIG) Mapa 21. Granice wyznaczonych obszarów szczególnie narażonych oraz punkty monitorowane w 2015 r. na terenie województwa lubelskiego (źródło: WIOŚ) Mapa 22. Stan budowy dróg w województwie lubelskim (źródło: GDDKiA Lublin) Mapa 23. Lokalizacja składowisk odpadów, regionalnych instalacji przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) i innych instalacji funkcjonujących na terenie woj. lubelskiego w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 24. Rozmieszczenie stacji bazowych radiokomunikacji ruchomej na terenie województwa lubelskiego (źródło: UKE) Mapa 25. Lokalizacja punktów pomiarowych promieniowania elektromagnetycznego w 2015 r. na terenie województwa lubelskie- Mapa 26. System obszarów chronionych województwa lubelskiego w 2015 roku (źródło: RDOŚ Lublin) go (źródło: WIOŚ) Mapa 27. Mapa lokalizacyjna zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Las Pamięci” (źródło: RDOŚ Lublin, ESRI) Mapa 28. Rozmieszczenie pomników przyrody na terenie miasta Lublin (źródło: RDOŚ Lublin) 121 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU 122 Wykaz skrótów stosowanych w tekście: SZCWsilnie zmieniona jednolita część wód B(a)Pbenzo(a)piren µg/m 3 mikrogram na metr sześcienny BZT5pięciodobowe biochemiczne zapotrzebowanie tlenu µg/m 3·h ChZTchemiczne zapotrzebowanie tlenu µg/lmikrogram na litr D awartość dopuszczalna µS/cmmikrosimens na cm DTRDokumentacja Techniczno-Ruchowa OSNObszar Szczególnie Narażony DKdroga krajowa OWOogólny węgiel organiczny DWdroga wojewódzka OZEodnawialne źródła energii dBdecybele PCAPolskie Centrum Akredytacji EFI+Europejski Indeks Ichtiologiczny PCBpolichlorowane bifenyle ESMIMakrofitowy Indeks Stanu Ekologicznego PEMpola elektromagnetyczne GUSGłówny Urząd Statystyczny PGWPlan Gospodarowania Wodami GDDKiA PIBPaństwowy Instytut Badawczy Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad mikrogram na metr sześcienny ze stężeń godzinnych hm3hektometr sześcienny PIGPaństwowy Instytut Geologiczny IBIWskaźnik Integralności Biotycznej PISPaństwowa Inspekcja Sanitarna IFPLindeks fitoplanktonowy PKBProdukt Krajowy Brutto IJHARS Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno- PM2,5pył o średnicy aerodynamicznej ziaren do 2,5 µm -Spożywczych PM10pył o średnicy aerodynamicznej ziaren do 10 µm IMGWInstytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej PMPLIndeks fitoplanktonowy dla polskich jezior IOŚInstytut Ochrony Środowiska POPProgram Ochrony Powietrza IOJMultimetryczny indeks okrzemkowy dla jezior P.o.ś.Prawo ochrony środowiska – ustawa z dnia 27 kwietnia IOMultimetryczny indeks okrzemkowy 2001 r. o ochronie środowiska (t.j. Dz. U. 2013 r., poz. IRŚInstytut Rybactwa Śródlądowego 1232 z późn. zm.) IUNGInstytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach ppk.punkt pomiarowo-kontrolny jcwpjednolita część wód powierzchniowych ppmmg/kg; mg/l JCWPd jednolita część wód podziemnych PPMŚProgram Państwowego Monitoringu Środowiska KPOŚK Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych PPDPoniżej potencjału dobrego KZGW Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej PRTREuropejski Rejestr Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń kWkilowat LZOLotne związki organiczne PSD Poniżej stanu dobrego MDmonitoring diagnostyczny PSZOK MOmonitoring operacyjny PZW Polski Związek Wędkarski MBmonitoring badawczy RDWRamowa Dyrektywa Wodna MDnamonitoring diagnostyczny na obszarach Natura 2000 RLMRównoważna Liczba Mieszkańców MOEUmonitoring obszarów narażonych na zanieczyszczenia RPNRoztoczański Park Narodowy ze źródeł komunalnych MOROmonitoring obszarów narażonych na zanieczyszczenia azotanami ze źródeł rolniczych MOREmonitoring obszarów będących jcwp przeznaczonymi do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych RZGWRegionalny Zarząd Gospodarki Wodnej Saśrednia roczna SP WSS Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital Specjalistyczny SP ZOZ Samodzielny Publiczny Zespół Opieki Zdrowotnej SZWOSubstancje zubożające warstwę ozonową Mgtona TZOtrwałe zanieczyszczenia organiczne mg/kg s.m. miligram na kilogram suchej masy UKEUrząd Komunikacji Elektronicznej mg/m3 miligram na metr sześcienny u.o.p Ustawa o ochronie przyrody – ustawa z dnia 16 kwietnia mg/Nm3 miligram na normalny metr sześcienny 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2015 r., poz. 1651) MHz megaherc URUżytki rolne MIRMakrofitowy Indeks Rzeczny WIOŚWojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska MMIWielometryczny Wskaźnik Stanu Ekologicznego Wód WPUEWskaźnik efektywności połowu MŚMinister Środowiska WUSWojewódzki Urząd Statystyczny NATnaturalna jednolita część wód WWAwielopierścieniowe węglowodory aromatyczne NMLZO V/mvolt na metr Niemetanowe lotne związki organiczne ng/m 3nanogram na metr sześcienny ZDWZarząd Dróg Wojewódzkich SCWsztuczna jednolita część wód 123 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU 124 Bibliografia 1. Buszko J. 2010. Ksylomka striks (sówka puszczykówka) Xylomoia strix. W: Makomaska-Juchiewicz M. (red.). Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Część I, GIOŚ, Warszawa, s. 85- 89. 2. Chmielewski P. 2012. Żmijowiec czerwony Echium russicum. W: Perzanowska J. (red.). Monitoring gatunków roślin. Przewodnik metodyczny. Część II. GIOŚ, Warszawa s.332-342 3. CRFOP 2016. Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody. http://crfop.gdos.gov.pl/CRFOP/index.jsf Na podstawie danych z kwietnia 2016 roku. 4. Czech A. 2007. Krajowy plan ochrony gatunku. Bóbr europejski (Castor fiber). Transition Facility 2004, Kraków 5. Czech A. 2010. Bóbr – budowniczy i inżynier. Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, Kraków 2010. 6. ESRI - ortofotomapa, źródło: Esri, DigitalGlobe, GeoEye, Earthstar Geographics, CNES/Airbus DS, USDA, USGS, AEX, Getmapping, Aerogrid, IGN, IGP, swisstopo, and the GIS User Community. 7. Giżejewski Z. 2014. Wpływ bobra europejskiego na środowisko naturalne i gospodarkę na obszarze Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Mazurskie. Urząd Marszałkowski w Olsztynie. 8. Głowaciński Z. 2001 Polska Czerwona Księga Zwierząt kręgowce. PWRiL, wyd. II. Warszawa. 9. Głowaciński Z., Nowacki J. (red), 2004 – Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce Invertebrata. Polska Akademia Nauk, Instytut Ochrony Przyrody w Krakowie, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu. 10. Goździewski J. 2014. Aktywna ochrona bobra europejskiego w Polsce. http://www.forumpodlaskie.pl/pdf/JanGozdziewskiAktywnaochronabobraeuropejskiegowPolsce. pdf. Dostępny: marzec 2014. 11. Grzywacz A., Grzywacz P. 2008. Problemy interpretacji postanowień Statutu Warckiego z 1423 roku w zakresie ochrony cisa. Sylwan, 152 (3): 3-12, 12. GUS 2005-2015. Ochrona Środowiska. Informacje i opracowania statystyczne. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa. Przypis odnosi się do poszczególnych roczników z lat 2005-2015. 13. IBS PAN. Ogólnopolska inwentaryzacja wilków i rysi w nadleśnictwach i parkach narodowych. http://www. zbs.bialowieza.pl/artykul/526.html Na podstawie danych z kwietnia 2016 roku. 14. Janiszewski P., Misiukiewicz W. 2012. Bóbr europejski Castor fiber. Wydawnictwo BTL Works, Warszwa. 15. Jędrzejewski W., Borowik T., Nowak S. 2010. Ryś euroazjatycki Lynx lynx. W: Makomaska-Juchiewicz M. (red.). Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Część I, s. 346-366, GIOŚ, Warszwa. 16. Jędrzejewski W., Borowik T., Nowak S. 2010. Wilk Canis lupus. W: Makomaska-Juchiewicz M. (red.). Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Część I, s. 297 - 318. GIOŚ, Warszawa. 17. Kucharczyk M., Kucharczyk H. 2012. Ciemiężyca czarna Veratrum nigrum. W: Perzanowska J. (red.). Monitoring gatunków roślin. Przewodnik metodyczny. Część III. GIOŚ, Warszawa, s. 93-102. 18. Mysłajek R. W., Nowak S. 2014. Podręcznik najlepszych praktyk ochrony wilka, rysia i niedźwiedzia brunatnego. Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych, Warszawa. 19. Nowak S., Mysłajek R. W. 2016. Wolf recovery and population dynamics in Western Poland, 2001-2012. Mammal Research 61: 83-98. 20. RDOŚ Lublin. Dane WMS udostępnione na stronie Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Lublinie: http://lublin.rdos.gov.pl/dane-i-metadane Na podstawie danych z kwietnia 2016 roku. 21. Skowroński A. 2005. Wydarzenia i ludzie początków prawnej ochrony przyrody w Polsce. Studia Ecologiae et Bioethicae, t.3, s. 355-368. 22. Szymczakowski W. 1965. Materiały do poznania chrząszczy (Coleoptera) siedlisk kserotermicznych Polski. Pol. Pismo Ent., Wrocław, 35, str. 225–257. 23. Zawadzka D. 2014. Podręcznik najlepszych praktyk ochrony głuszca i cietrzewia. Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych, Warszawa. 125 WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W LUBLINIE 20 – 092 Lublin, ul. Obywatelska 13 tel. 0 81 718 62 01 www.wios.lublin.pl Delegatura Biała Podlaska Delegatura Chełm Delegatura Zamość 21 – 500 Biała Podlaska, ul. Brzegowa 2 22 – 100 Chełm, ul. Jagiellońska 64 22 – 400 Zamość, ul. Hrubieszowska 69 tel. 0 83 342 11 70 tel. 0 82 562 75 68 tel. 0 84 639 27 99 ISBN 978-83-927530-7-0 N o t a t k i N o t a t k i ISBN 978-83-927530-7-0
