ZEWNĘTRZNA POLITYKA SŁUŻĄCA INTERESOM UNII
advertisement
ZEWNĘTRZNA POLITYKA SŁUŻĄCA INTERESOM UNII EUROPEJSKIEJ W DZIEDZINIE ENERGII Dokument od Komisji/SG/WP dla Rady Europejskiej STAWIANIE CZOŁA ZEWNĘTRZNYM ZAGROŻENIOM W DZIEDZINIE ENERGII UE i świat potrzebują niezawodnych, przystępnych cenowo i zrównoważonych dostaw energii. Jest to kluczowy element rozwoju gospodarczego i osiągnięcia celów lizbońskich. Istnieje oczywisty związek pomiędzy bezpieczeństwem energetycznym, zrównoważeniem i konkurencyjnością. Rosnące uzależnienie od przywozu z niestabilnych rejonów i uzależnienie od dostawców stanowi poważne ryzyko. Niektórzy znaczący producenci i konsumenci wykorzystują energię jako środek nacisku politycznego. Inne zagrożenia dotyczą wpływu na wewnętrzny rynek energetyczny UE zewnętrznych podmiotów, które nie stosują tych samych reguł rynkowych ani nie są w swoich krajach poddane tej samej presji konkurencji. Bezpieczne zaopatrzenie w energię wymaga połączenia polityk wewnętrznych i zewnętrznych. Potrzebne są dalsze działania na szczeblu UE – dlatego właśnie na podstawie zielonej księgi Komisji1 Rada Europejska wezwała do przyjęcia podczas swego posiedzenia wiosną 2007 r. planu polityki energetycznej dla Europy oraz planu działania; zostaną one przygotowane na podstawie strategicznego przeglądu, który ma przedstawić Komisja do końca 2006 r. Rada Europejska poprosiła również Komisję Europejską i sekretarza generalnego/wysokiego przedstawiciela o przekazanie swojego wkładu do strategii UE dotyczącej zewnętrznych stosunków w dziedzinie energii. Nie chodzi o zakwestionowanie uzasadnionego prawa poszczególnych państw członkowskich do utrzymywania swoich własnych stosunków zewnętrznych dla zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii i do wyboru swoich wewnętrznych źródeł energii. Niemniej jednak rozwój spójnej i zogniskowanej zewnętrznej polityki energetycznej UE, opartej na pełnym wachlarzu wewnętrznych i zewnętrznych polityk UE, wzmocniłby zbiorowe bezpieczeństwo zewnętrzne Unii. Pomógłby on również UE skuteczniej stawić czoła ewentualnym strategiom ze strony znaczących zewnętrznych dostawców energii, które mogłyby niekorzystnie wpływać na podstawy rynku. Niniejszy dokument analizuje w jaki sposób stosunki zewnętrzne UE, łącznie z WPZiB, mogą być skuteczniej wykorzystywane do osiągnięcia naszego wspólnego celu, jakim jest zapewnienie niezawodnych, przystępnych cenowo i zrównoważonych pod względem ochrony środowiska dostaw energii. 1 Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii, marzec 2006 r., por. dok. 7070/06 + ADD 1 (COM(2006) 105 wersja ostateczna) 1 PL Z konieczności ma on charakter wstępny i ma służyć otwarciu dyskusji. Zwraca on jednak również uwagę na konkretne działania, które można by uruchomić od zaraz. Zewnętrznych stosunków w dziedzinie energii nie można sztucznie oddzielić od szerszej kwestii jakiego rodzaju politykę energetyczną chce prowadzić UE i jej państwa członkowskie. Odpowiedź na to pytanie będzie częścią planu działania, który ma zostać przedstawiony wiosną przyszłego roku. Wszechstronnie rozwinięta polityka wewnętrzna jest warunkiem wstępnym do obrony zewnętrznych interesów UE w kwestii energii i do lepszej oceny w jaki sposób UE mogłaby wykorzystać swoje stosunki zewnętrzne w celu wspierania tych interesów. ZASADY PRZEWODNIE W celu wzmocnienia zewnętrznego bezpieczeństwa dostaw energii do UE ważne jest przyjęcie spójnego podejścia, które dążyłoby do osiągnięcia celów, takich jak: 1. Promocja przejrzystości i lepszego zarządzania w sektorze energetycznym poprzez partnerstwa w dziedzinie energii z państwami trzecimi; celem byłoby stworzenie wzajemnie korzystnych, otwartych, przejrzystych, wolnych od dyskryminacji i stabilnych warunków prawnych do inwestycji energetycznych oraz handlu. 2. Polepszenie potencjału produkcyjnego i eksportowego w państwach produkujących energię oraz rozwój i unowocześnienie infrastruktury służącej transportowi energii w państwach produkujących i w państwach tranzytowych. 3. Polepszenie klimatu dla inwestycji europejskich przedsiębiorstw w państwach trzecich i otwarcie produkcji i eksportu zasobów energetycznych dla przemysłu UE. 4. Polepszenie warunków handlu energią poprzez wolny od dyskryminacji tranzyt i dostęp stron trzecich do infrastruktury rurociągów eksportowych. 5. Wzmocnienie bezpieczeństwa fizycznego i ekologicznego, jak również bezpieczeństwa infrastruktury energetycznej. 6. Zachęcanie do bardziej efektywnego wykorzystania energii, korzystania z energii odnawialnej łącznie z biopaliwami, technologii niskiej emisji oraz racjonalne wykorzystanie energii w skali światowej. 7. Wdrożenie odpowiednich mechanizmów Protokołu z Kioto. 8. Zróżnicowanie importu energii w zależności od produktu i państwa. 9. Stworzenie międzynarodowego systemu dostaw wzbogaconego uranu do krajów, które wybrały opcję jądrową, zgodnie ze zobowiązaniami dotyczącymi nierozprzestrzeniania broni jądrowej oraz z uwzględnieniem ustaleń traktatu o Euroatomie. 10. Popieranie tworzenia rezerw strategicznych oraz zachęcanie do ich utrzymywania wspólnie z państwami partnerskimi. Na obecnym etapie należałoby rozważyć dwa zasadnicze aspekty bezpieczeństwa energetycznego: dobrze działające rynki oraz zróżnicowanie. DOBRZE DZIAŁAJĄCE RYNKI Dobrze działające rynki światowe to najlepszy sposób zapewnienia bezpiecznych dostaw energii po przystępnych cenach. Umożliwiają one prężną i elastyczną podaż energii, ułatwiają decyzje inwestycyjne, amortyzują wstrząsy i zapewniają bezpieczeństwo zarówno klientom, jak i producentom. Rynki nie działają jednak w próżni; wymagają infrastruktury fizycznej i prawnej, jak też informacji oraz przejrzystości, a także aktywnego udziału głównych uczestników. UE mogłaby to osiągnąć przez rozszerzenie swojego rynku energetycznego, tak aby objął on jej sąsiadów w ramach wspólnego obszaru regulacyjnego posiadającego wspólne przepisy handlowe, 2 PL zasady tranzytu i ochrony środowiska. Ponadto UE powinna być orędownikiem wzajemnego otwierania rynków i poszanowania zasad rynkowych: braku dyskryminacji, konkurencyjności, przejrzystości oraz kontroli stosowania zasad. Musimy przekonać państwa – odbiorców energii spoza UE, że światowe rynki energetyczne mogą działać na ich korzyść. Gdyby doszły one do wniosku, że jedyną drogą do bezpieczeństwa jest zawieranie dwustronnych umów, wzrosłoby ryzyko zakłócenia systemu energetycznego. ZRÓŻNICOWANIE Bezpieczeństwo energetyczne UE można wzmocnić poprzez zróżnicowanie źródeł energii, pochodzenia geograficznego oraz szlaków tranzytowych. UE powinna ułatwiać konserwację i modernizację istniejącej infrastruktury energetycznej w sąsiednich państwach, mających kluczowe znaczenie dla UE oraz ułatwiać tworzenie nowej infrastruktury. Istnieje szereg nowych projektów gazowych, co do których zapadła już decyzja lub też są one na zaawansowanym etapie planowania (w Afryce Północnej, na Bliskim Wschodzie, w rejonie Morza Kaspijskiego, w Rosji i w Norwegii). Jeżeli zostaną one zrealizowane, mogłyby stworzyć nowe korytarze energetyczne i nowy potencjał importowy odpowiadający znaczącemu udziałowi obecnego zużycia gazu w UE. Ponadto terminale do przeładunku gazu płynnego (LNG) w sposób szczególny przyczyniają się do bezpieczeństwa zaopatrzenia. Ważne znaczenie ma również rozwój głównych rurociągów międzynarodowych dla przesyłania ropy naftowej z rejonu Morza Kaspijskiego i z Azji Centralnej do UE. Wszystkie instrumenty, począwszy od dialogu politycznego i polityki wspólnotowej w dziedzinie handlu, rozwoju, konkurencji, badań i ochrony środowiska, do subwencji finansowych i pożyczek, łącznie z pożyczkami EBI, EBOR oraz pozostałych międzynarodowych instytucji finansowych, powinny być wykorzystywane w spójny sposób, aby przyspieszyć realizację tych projektów infrastrukturalnych. OSIĄGANIE WYNIKÓW Niniejsza analiza pokazuje znaczenie posiadania polityki stosunków zewnętrznych UE w dziedzinie energii. Musi być ona spójna (wspierana przez wszystkie polityki Unii, państwa członkowskie i przemysł), strategiczna (w pełni uznająca wymiary geopolityczne zagadnień bezpieczeństwa związanych z energią) oraz zogniskowana (nastawiona na inicjatywy, od których można oczekiwać, że działania na szczeblu Unii będą mogły mieć wyraźny wpływ na wspieranie interesów tej ostatniej). Musi być ona również zgodna z szerszymi celami polityki zagranicznej UE, takimi jak zapobieganie konfliktom i ich rozwiązywanie, nierozprzestrzenianie broni jądrowej oraz propagowanie praw człowieka. Zewnętrzna polityka energetyczna musi opierać się na wyraźnym, wcześniejszym ustaleniu interesów UE oraz na rzetelnych ocenach ryzyka. Oznacza to konieczność zapewnienia, że UE będzie miała niezbędne zdolności monitorowania, umożliwiające wczesne ostrzeganie i wzmocnienie jej potencjału reagowania. UE powinna rozważyć stworzenie sieci korespondentów ds. bezpieczeństwa energetycznego, włączając w to przedstawicieli państw członkowskich, Komisji i Sekretariatu Generalnego Rady, mającej na celu monitorowanie bezpieczeństwa energetycznego, sporządzanie analiz i planów działania. Europejskie Obserwatorium Zaopatrzenia w Energię mogłoby również dostarczyć cennego wkładu. 3 PL Skuteczna zewnętrzna polityka w dziedzinie energii zależy od naszych zdolności wykorzystania znacznych wspólnych zasobów i udostępnienia ich w celu realizacji zbieżnych interesów. Oznacza to zaangażowanie się razem z państwami – producentami, państwami tranzytowymi i z państwami – odbiorcami w celu uzyskania rezultatów. Oznacza to również uznanie, że polityczne wyzwania wymagają dialogu na szczeblu politycznym (również z udziałem szefów państw i rządów) na poziomie dwustronnym, regionalnym i wielostronnym. Możliwe do rozwinięcia inicjatywy to: Na poziomie dwustronnym − Poczynienie dalszych kroków w kierunku kompleksowej umowy z Rosją, obejmującej wszystkie produkty energetyczne ze względu na to, że UE i Rosja są i pozostaną od siebie uzależnione w sektorze energetycznym. Celem powinna być wzajemnie korzystna, przejrzysta i wolna od dyskryminacji integracja rynków energetycznych UE oraz Rosji. Taka umowa powinna zostać, o ile to możliwe, wynegocjowana w kontekście umowy, która zastąpi obecne porozumienie o partnerstwie i współpracy. − Dalsze rozwijanie strategicznego partnerstwa w dziedzinie energii z Norwegią (łącznie z popieraniem jej pragnienia przystąpienia do Traktatu Wspólnoty Energetycznej) i podobne podejście wobec Algierii. − Pomoc Turcji w pełnym wykorzystaniu jej potencjału do stania się głównym węzłem tranzytu energii, a w szczególności popieranie jej szybkiego włączenia do Traktatu Wspólnoty Energetycznej. − Wdrożenie protokołu ustaleń między UE a Ukrainą w sprawie współpracy energetycznej, włączenie kompleksowego rozdziału dotyczącego energii do przyszłej umowy dwustronnej oraz rozważenie włączenia Ukrainy do Traktatu Wspólnoty Energetycznej. − Położenie szczególnego nacisku na wdrażanie ustaleń planów działania Europejskiej Polityki Sąsiedztwa (ENP) dotyczących energii. − Rozwijanie dwustronnej współpracy energetycznej z ważnymi partnerami w dziedzinie produkcji i tranzytu energii na kontynencie afrykańskim, w basenie Morza Kaspijskiego, na Bliskim Wschodzie i w Zatoce Perskiej, jak również w Ameryce Łacińskiej. − Rozszerzenie dwustronnego dialogu i współpracy z kluczowymi państwami – odbiorcami energii, zwłaszcza z USA (w tym przypadku konieczne jest zwiększenie dialogu politycznego dotyczącego energii), jak też z Japonią, Chinami i Indiami w celu spróbowania znalezienia wspólnego podejścia do światowych zagadnień energetycznych. Celem byłoby polepszenie przejrzystości i funkcjonowania światowych rynków energetycznych oraz rozwinięcie zrównoważonych zasobów energii i wydajności energetycznej. 4 PL Na poziomie regionalnym − Rozszerzenie wewnętrznego rynku UE poprzez rozwój Traktatu Wspólnoty Energetycznej w celu włączenia odpowiednich państw EOG i ENP. − Rozwinięcie zbliżenia przepisów poprzez ENP w celu polepszenia klimatu inwestycyjnego i zapewnienia jednakowych warunków dla wszystkich w kwestiach otwarcia rynku, uczciwej konkurencji, a także ochrony środowiska i bezpieczeństwa. Na poziomie wielostronnym − Pełne włączenie celów UE odnoszących się do energii do polityki UE dotyczącej wielostronnej wymiany handlowej i ich realizacja w odpowiednich przypadkach poprzez WTO. − Zakończenie negocjacji protokołu Karty Energetycznej dotyczącego tranzytu i zapewnienie ratyfikacji Traktatu Karty Energetycznej przez wszystkich sygnatariuszy Karty. − Zachęcenie państw członkowskich będących członkami G8 oraz Komisji do wykorzystania tego forum do promowania interesów energetycznych UE, łącznie z wykorzystaniem formuły G8+5, która skupia kluczowych producentów i użytkowników. − Przeanalizowanie w jaki sposób można by wzmocnić współpracę z Międzynarodową Agencją Energii i zwiększyć liczbę jej członków. − Promowanie międzynarodowego porozumienia w sprawie wydajności energetycznej, stymulowanie rozwoju energii odnawialnej i stosowania wydajnych energetycznie technologii. Rada Europejska proszona jest o rozważenie czy te propozycje powinny stanowić wkład do szerszego procesu refleksji, który prowadzić będzie do wypracowania polityki energetycznej dla Europy oraz planu działania, który ma zostać ustalony wiosną 2007 r. oraz w jakim stopniu powinny one być zrealizowane jeszcze przed zakończeniem tego szerokiego procesu. 5 PL Załącznik: Zużycie gazu i ropy naftowej w UE z podziałem na źródła NAFTOWA Przywóz z Rosji Przywóz z Norwegii Przywóz z Bliskiego Wschodu Przywóz z Algierii Przywóz z Północnej Afryki Produkcja miejscowa Inne regiony GAZ ROPA 24% 13% 27% 16% 19% 10% 46% 7% 12% 21% 5% 6 PL
