3.2 Zapobieganie Infekcjom Szczepienia - e-Bug
advertisement
SZKOŁA PODSTAWOWA II Etap Edukacyjny: Klasy IV-VI Przyroda Cele kształcenia: I, II, III, IV i V Treści nauczania – wymagania szczegółowe: 1 (1, 2), 5 (2, 3), 8 (2), 9 (1, 4, 11, 13) Czas realizacji materiału Około 50 minut Rozdział 3.2 „Szczepienia” przybliża historię odkrycia szczepień. Czytanka przedstawia postać Edwarda Jenner’a, który po raz pierwszy zastosował szczepienia. Uczniowie otrzymują materiały z tekstem do pracy indywidualnej, lub nauczyciel prezentuje tekst całej klasie. Ćwiczenia „uzupełnij brakujące słowa” i „odpowiedz na pytania” pomagają utrwalić najistotniejsze informacje z tekstu. W ćwiczeniu dodatkowym, zachęcamy uczniów do odegrania scenek z życia Edwarda Jenner’a, dzięki czemu uczniowie w formie zabawy poznają historię odkrycia szczepień. Wiedza do zdobycia Poziom podstawowy Szczepienia zapobiegają różnym chorobom, np. grypie Poziom rozszerzony Nie na wszystkie choroby są szczepienia 3.2 Zapobieganie Infekcjom Szczepienia Podstawowe Informacje Słowa Kluczowe Antygen Bakteria Białe krwinki (WBC) Choroba Odporność Przeciwciało Szczepienie Szczepionka Układ immunologiczny Uodpornić Wirus Potrzebne Materiały Dla Każdego Ucznia Kopia KU 1 Kopia MU 1 Tablica do wyświetlania z rzutnika (niekoniecznie) Materiały Dostępne na Stronie Internetowej Film demonstrujący ćwiczenia CIEKAWOSTKA Słowo szczepionka (ang. vaccine) pochodzi od łacińskiego słowa vacca – czyli krowa, ponieważ pierwsze szczepienie przeciwko ospie prawdziwej wykonano zaszczepiając łagodniejszą chorobę – ospę krowiankę. Układ immunologiczny człowieka walczy z chorobotwórczymi mikrobami, które przenikają do wnętrza organizmu. Dodatkowymi czynnikami, które wspomagają nasz układ immunologiczny i pozwalają zapobiec infekcjom, są m.in. odpoczynek, właściwe odżywianie i sen. Innym sposobem wspomagania naszego układu immunologicznego są szczepienia. Szczepienia pozwalają zapobiegać chorobom oraz konieczności ich leczenia. W produkcji szczepionek najczęściej wykorzystuje się słabsze lub nieaktywne formy chorobotwórczych mikrobów. W niektórych przypadkach szczepionki produkowane są z komórek tylko podobnych do patogenów chorobotwórczych. Po wstrzyknięciu szczepionki do organizmu nasz system immunologiczny atakuje wprowadzone mikroby tak, jak atakuje patogeny przenikające do organizmu. Białe krwinki produkują ogromne ilości przeciwciał, które przyłączają się do antygenów specyficznych miejsc na powierzchni komórek szczepionkowych. Ponieważ Patogeny szczepionkowe są znacznie osłabione, dlatego białe krwinki bez trudu eliminują wszystkie wprowadzone w szczepionce patogeny i nie dochodzi do rozwoju objawów choroby. Układ immunologiczny zapamiętuje sposób eliminowania patogenów i przy kolejnym kontakcie z ich markerami/antygenami jest gotowy do walki z nimi, zanim pojawią się objawy choroby. Czasami układ immunologiczny musi sobie przypomnieć sposób walki z patogenami i dlatego w przypadku niektórych szczepionek po upływie określonego czasu podajemy ich dawki przypominające. Niektóre patogeny takie jak np. wirus grypy są bardzo przebiegłe i bardzo szybko zmieniają się wymieniając na swojej powierzchni markery/antygeny, dzięki którym nasz układ immunologiczny mógłby je rozpoznać i rozpocząć z nimi walkę. Dlatego nasz układ immunologiczny nie może zapamiętać sposobu zwalczania takich patogenów i co roku jest inna szczepionka na grypę. Potrzebne Będą… 1. Kopia MU 1 i KU1 dla każdego ucznia 3.2 Zapobieganie Infekcjom Szczepienia Wprowadzenie 1. Wytłumacz uczniom, że istnieje wiele chorobotwórczych patogenów, ale niektórym wywoływanym przez nie patogenom możemy zapobiegać poprzez szczepienia. 2. Wyjaśnij, że szczepionki zawierają niewielkie ilości niechorobotwórczych patogenów, czynników chorobotwórczych, lub elementów zewnętrznej powłoki mikrobów, w których obecności nasz organizm uczy się zwalczać chorobotwórcze mikroby, na wypadek choroby. Zapytaj dzieci o ich doświadczenia ze szczepieniami, jakie szczepienia pamiętają i kiedy je przyjęły. 3. Pokaż dzieciom schematy bakterii i wirusów, przeciwko którym zostały zaszczepione (dostępne na stronie www.e-bug.eu) Zwróć uwagę, że w XVIII wieku choroby wywoływane przez te drobnoustroje były bardzo częste. 4. Zwróć uwagę, że bez szczepień część klasy nie dożyłaby wieku 5 lat. Wytłumacz, że dzięki szczepieniom takie choroby jak krztusiec, polio, czy gruźlica występują niezwykle rzadko. 5. Wyjaśnij uczniom, że mikroby mogą zmieniać zewnętrzną otoczkę tak jak my zmieniamy ubrania. Niektóre mikroby zmieniają swoje otoczki tak szybko, że naukowcy nie mogą opracować przeciwko nim szczepionki, albo też niektóre szczepionki należy zmieniać co roku, jak w przypadku szczepionki przeciwko grypie. Ćwiczenie Podstawowe 1. Rozdaj wszystkim uczniom kopię KU 1. 2. Przeczytaj klasie historię Edwarda Jenner’a (MU 1). Klasa może jednocześnie śledzić historię wyświetloną rzutnikiem lub otrzymane materiały. Następnie uczniowie powinni prześledzić historię samodzielnie. 3. Po przeczytaniu historii poproś uczniów, aby uzupełnili brakujące miejsca w kartach pracy. 4. Uczniowie powinni również udzielić odpowiedzi na pytania umieszczone w kartach pracy. Dyskusja 1. Poniższe pytania pomogą sprawdzić, czy dzieci zrozumiały omówione zagadnienia: a. Co to są szczepienia? Szczepienia chronią ludzi przed określonymi chorobami. Zawierają martwe lub osłabione mikroby, niezdolne do wywołania objawów choroby. b. Kiedy powinno się podawać szczepienia? Szczepienia podaje się zanim pojawią się objawy choroby, zapobiegają chorobom. c. Kto wynalazł szczepienia? Edward Jenner w 1796 roku. Ćwiczenie Dodatkowe Na podstawie przeczytanej historii nt. Edwarda Jenner’a uczniowie przygotowują scenki do odegrania przed całą klasą. Przykładowy scenariusz można znaleźć w MU . Scenariusz ten opracowała klasa w jednej z brytyjskich szkół (klasa 12 z Elmbridge Junior School) z pomocą nauczyciela - Pana Burby. Scenki można obejrzećna stronie: www.e-bug.eu. Edward Jenner urodził się w 1749 roku w Wielkiej Brytanii. Jako mały chłopiec, Edward interesował się przedmiotami ścisłymi i przyrodą i godzinami przesiadywał nad brzegiem rzeki Severn (najdłuższej rzeki Wielkiej Brytanii) szukając skamielin. W 1770 roku, w wieku 21 lat, rozpoczął studia lekarskie w Londynie. Dwa lata później Edward rozpoczął praktykę lekarską w swoim rodzinnym miasteczku Berkeley. W tym czasie przerażenie budziła choroba zwana ospą prawdziwą. Objawami choroby była ostra wysypka pozostawiająca szpecące blizny. Choroba prowadziła czasami nawet do śmierci! Jako lekarz Edward Jenner wysłuchiwał opinii wieśniaków, nt. tej choroby. Wierzyli oni, że osoby, które wcześniej przeszły łagodniejszą chorobę, zwaną ospą krowianką (źródłem zarażenia były krowy), znacznie łagodniej przechodziły później ospę prawdziwą. Jenner postanowił przeprowadzić eksperyment, który miał sprawdzić, czy to co mówią wieśniacy jest prawdą. W 1796 do Jenner’a zgłosiła się dojarka krów – Sara Nelmes z objawami wysypki krowianki na ręce. Jenner zebrał trochę ropnej wydzieliny z wysypki na ręce Sary. Następnie wtarł niewielką ilość tej wydzieliny na rękę 8-letniego chłopca (James’a Phipps’a) – syna ogrodnika. James zachorował na krowiankę, ale wkrótce wyzdrowiał. Następnie Jenner pobrał wydzielinę ropną od osoby zakażnoej ospą prawdziwą I wtarł w rękę James’a. Podejrzenia Jenner’a były słuszne. U James’a pojawiła się wysypka, ale nie zachorował na ospę wietrzną. Odkrycie Jenner'a nazwano szczepieniem (ang. vaccination od łacińskiego słowa: vacca, czyli krowa). Jenner następnie zaszczepił wszystkie dzieci w okolicy: podając wirusa krowianki zapobiegał rozwojowi groźniejszej ospy prawdziwej. Narrator Edward Jenner urodził się w 1749 roku. Jako mały chłopiec interesował się naukami ścisłymi i przyrodą i spędzał godziny nad brzegiem rzeki Severn w poszukiwaniu skamielin. Jenner Jaki wspaniały dzień na posszukiwanie skamielin nad brzegiem rzeki Severn. Czy może być coć lepszego?! Narrator W 1770 roku w wieku 21 lat rozpoczął studia lekarskie w Londynie. Dwa lata później rozpoczął praktykę lekarską w swoim rodzinnym miasteczku Berkeley. W tym czasie panowały ospa prawdziwa i ospa krowianka. Jenner Proszę wejść, co Państwu dolega? Pani Smith Panie Doktorze, mój mąż ma wysypkę ospy krowianki. Jak można mu pomóc? Pan Smith W zeszłym tygodniu zmarł nasz znajomy z powodu ospy prawdziwej, ale nigdy wcześniej nie chorował na ospę krowiankę. Jenner Pan Smith Jenner Narrator Mhm, proszęmówić dalej Panie Smith. Znam wiele osób, które chorowały na ospę krowiankę, ale nigdy nie zachorowały na ospę prawdziwą. Czy to znaczy, że ja również nie zachoruję? No cóż, nie Państwo pierwsi macie takie obserwacje. Podejrzewam, że macie Państwo rację. Mam zamiar to sprawdzić. I dobry lekarz, jak obiecał tak zrobił. Kiedy dojarka – Pani Sarah Nelmes przyszła do Doktora Jenner’a z wysypką ospy krowianki, Doktor z pomocą 8letniego chłopca, James’a Phipps’a przeprowadził eksperyment. Sarah Panie Doktorze, mam na ręce wysypkę ospy krowianki. Jenner No dobrze Pani Nelmes, proszę pokazać. James chłopcze, chodź tu proszę i odsłoń swoją rękę. Sarah Co Pan robi Doktorze? Jenner Przeprowadzam eksperyment. Pobiorę nieco ropy z wysypki na Pani ręce I wetrę ją w rękę James’a. Narrator Po tym eksperymencie James zachorował na ospę krowiankę, lecz wkrótce wyzdrowiał. Dr Jenner był gotowy do drugiej części swojego eksperymentu. Tym razem Doktor wtarł w ramię James’s ropę pobraną wysypki chorego na ospę prawdziwą. Jenner No James chłopcze, jeżeli wszystko pójdzie dobrze, to Twoje imię zapisze się na zawsze w historii medycyny! James A co się stanie, jeśli plan się nie uda Doktorze? Jenner No cóż, nie będę Cię oszukiwać – możesz umrzeć! James (Przełyka ślinę) Oh! Narrator Ale James nie umarł. Dorktor Jenner miał rację, a jego odkrycie nazwano szczepieniem (ang. vaccination). Następnie Dr Jenner zaszczepił ospą krowianką wszystkie dzieci w okolicy i w ten sposób ochronił je przed ospą prawdziwą. Jego praca jest doceniana po dziś dzień, a jeden z oddziałów szpitalnych w jego rodzinnym miasteczku nosi jego imię. Uzupełnij brakujące miejsca wykorzystując słowa podane poniżej: Edward Jenner urodził się w ___________ . Kiedy był małym chłopcem interesowały go ________________ a kiedy dorósł stał się ___________. W tym czasie przerażenie budziła śmiertelna choroba zwana ________________. Objawami choroby była ostra wysypka pozostawiająca szpecące __________. Jenner zaobserwował, że dojarki, które zaraziły się od krów chorobę zwaną ________________, łagodniej przechodziły ospę prawdziwą i nie umierały na nią. Jenner pobrał nieco ropy z ręki Bohater z Przeszłości _____________ zarażonej ospą krowianką i zakaził nią chłopca o imieniu Dr Edward Jenner jest jedną z najważniejszych postaci w historii nauki. Bez odkrycia przez niego szczepień połowy Twojej klasy nie byłoby tutaj! wyzdrowiał. Następnie Jenner _________James’a ospą prawdziwą. U ____________. Chłopiec zachorował na ospę krowiankę, lecz wkrótce James’a pojawiła się _____________ ale nie zachorował na ospę prawdziwą. W ten sposób Jenner potwierdził swoją teorię i ______________ wszystkie dzieci w okolicy chroniąc je przed ospą prawdziwą. ospą krowianką James ospą prawdziwą dojarki Wielkiej Brytanii lekarzem wysypka zaraził nauki ścisłe blizny zaszczepił Czy wiecie, że… Na podstawie czytanki, odpowiedz na następujące pytania: 1. Jak nazywał się lekarz, który odkrył szczepienia? ________________________________________________________ 2. Jak nazywa się śmiertelna choroba, która budziła wtedy przerażenie? Każde 9-letnie dziecko ma za sobą przynajmniej 9 szczepień, które chronią przed co najmniej 10 groźnymi chorobami. ________________________________________________________ 3. W jaki sposób Jenner chciał powstrzymać śmiertelną chorobę? ________________________________________________________ 4. Co stało się z James’em po zakażeniu go ospą krowianką? ________________________________________________________ 5. Co stało się z James’em po zakażeniu go ospą prawdziwą? ________________________________________________________ 6. Dlaczego Jenner sprawdził swój pomysł na James’ie zanim zaczął szczepić pozostałe dzieci? ________________________________________________________ Ciekawostka Angielska nazwa szczepienia (vaccination) pochodzi od łacińskiego słowa – vacca, czyli krowa.
