wyklad 5 - Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku
advertisement
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Promocji Zdrowia Zakład: Biomedycznych Podstaw Zdrowia Fizjologia człowieka Osoby prowadzące przedmiot: Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Jastrzębski [email protected] Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Temat wykładu 5 Układ hormonalny – regulator metabolizmu i czynności narządów i tkanek. Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Hormon Hormon Def. jest to substancja chemiczna wytwarzana i wydzielana przez wyspecjalizowane komórki i gruczoły, wywierająca wpływ na komórki docelowe posiadające receptory swoiste dla danego hormonu. Hormony są chemicznymi przekaźnikami w ustroju. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.296 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Hormon Hormony są teŜ wytwarzane przez komórki nerwowe. Mogą one działać na inne komórki nerwowe lub teŜ wraz z krwią docierają do odległych komórek docelowych. Jest to działanie neuroendokrynne M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;]J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.296 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.297 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Hormony mogą działać na: 1. 2. 3. komórki, przez które zostały wydzielone działanie autokrynne, sąsiednie komórki - działanie parakrynne, komórki odlegle; hormony przenoszone są przez układ krwionośny— działanie endokrynne M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.296 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.297 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Rodzaje hormonów: Pod względem budowy chemicznej hormony dzieli się na trzy grupy: 1. 2. 3. Pochodne aminokwasu tyrozyny Pochodne cholesterolu (hormony steroidowe) Hormony peptydowe i białkowe M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.296 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Hormony steroidowe : a) 11- hydroksysterydy (hormony kory nadnerczy: kortyzol, kortyzon, aldosteron, testosteron), b) 11- dezoksysterydy (dezoksykortykosteron, gestageny - progesteron, androgeny testosteron), c) aromatyczne (estrogeny - estradiol). W. Z. Traczyk [2005] Fizjologia Człowieka w Zarysie.PZWL,str.208-209 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Hormony polipeptydowe a) b) c) d) e) f) hormony przedniego płata przysadki, choriongonadotropina (HCG) insulina, glukagon, parathormon, kalcytonina, relaksyna i hormony tkankowe. W. Z. Traczyk [2005] Fizjologia Człowieka w Zarysie.PZWL,str.208-209 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Biosynteza i wydzielanie hormonów 1. Hormony pochodne tyrozyny - są syntetyzowane i magazynowane w tkance chromochłonnej(aminy katecholowe) oraz w gruczole tarczowym (tyroksyna i trijodotyronina). M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.298 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Biosynteza i wydzielanie hormonów 2. Hormony steroidowe Prekursorem tej grupy hormonów jest cholesterol. 3. Hormony peptydowe i białkowe -Synteza hormonów peptydowych i białkowych rozpoczyna się od transkrypcji genu. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.298 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Wpływ hormonów na procesy komórkowe : 1. 2. 3. Regulację aktywności lub produkcji enzymów komórkowych, Regulację transportu jonów i innych substancji (tj. glukoza) przez błony komórkowe, Oraz pośrednio przez wpływ na ilość substratów chemicznych we krwi dopływającej do określonych tkanek. William F. Ganong .Fizjologia Lekarska . PZWL, str.356 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Transport hormonów we krwi Hormony krąŜą we krwi w postaci wolnej oraz związane z białkami osocza. NaleŜy podkreślić, Ŝe efekty biologiczne wywierają jedynie hormony w stanie wolnym. Większość hormonów peptydowych i białkowych krąŜy w postaci wolnej, a jedynie niewielka ich część jest związana z białkami osocza. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.298-299 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Transport hormonów we krwi Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku hormonów steroidowych i hormonów tarczycy. Hormony te przenoszone są w postaci związanej z białkami transportującymi o wysokiej swoistości, a jedynie niewielki ich odsetek krąŜy w stanie wolnym. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.299 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Podwzgórze Podwzgórze jest częścią ośrodkowego układu nerwowego. Połączone jest ono włóknami nerwowymi z wszystkimi regionami mózgu. Podwzgórze stanowi centrum, które przetwarza docierające do mózgu bodźce ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego ustroju na bodźce hormonalne. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;]J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.304-305 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Rola podwzgórza M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;]J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.311 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Mechanizmy regulacji wydzielania hormonów Podstawowym mechanizmem kontroli syntezy i wydzielania hormonów jest sprzęŜenie zwrotne. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.299 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.296 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Mechanizmy działania hormonów Efekt działania hormonu zapoczątkowany jest połączeniem ze swoistym receptorem w komórce efektorowej. Hormony lipofilne, do których naleŜą steroidy i hormony tarczycy łatwo przenikają przez lipidowe błony komórkowe i łączą się z receptorami wewnątrzkomórkowymi M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.296 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.301 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Gruczoły dokrewne u człowieka Przysadka Tarczyca Przytarczyce Trzustka Nadnercza Jajnik Jądro M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;]J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.303 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Nadnercza Nadnercza są gruczołami połoŜonymi nad górnymi biegunami nerek. Nadnercze waŜy 4-6 g. Gruczoły te zbudowane są z części korowej i rdzenia. Do rdzenia gruczołu docierają tętniczki bezpośrednie i naczynia biegnące z kory nadnercza. Kora nadnerczy zbudowana jest z 3 warstw M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;]J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.319 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.319 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Gruczoł tarczowy Gruczoł tarczowy (tarczyca) jest dwupłatowym gruczołem o wadze 10-20 g. PołoŜony jest poniŜej krtani, na przedniej powierzchni tchawicy. Gruczoł ten jest bardzo obficie unaczyniony. Jednostką funkcjonalną gruczołu jest pęcherzyk tarczycy. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.311-313 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Komórka pęcherzykowa tarczycy Błona podstawna Naczynie włosowate Komórki C M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;]J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.311 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Synteza i wydzielanie hormonów tarczycy. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;]J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.312 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Wewnątrzwydzielnicza czynność trzustki Wewnątrzwydzielnicza czynność trzustki pełnią komórki tworzące tzw. Wyspy Langerhansa. Stanowią one 1-2% masy gruczołu. U człowieka znajduje się 1-2 milionów wysp. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.325-326 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Wyspy Langerhansa W wyspach znajdują się cztery rodzaje komórek : Komórki A wydzielają glukagon Komórki B wydzielają insulinę Komórki D wydzielają somatostatynę Komórki F (PP) wydzielają polipeptyd trzustkowy M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.325 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Gruczoły płciowe Na róŜnicowanie płci wpływają dwa zasadnicze czynniki: genetyczny i hormonalny. Płeć męską determinuje obecność chromosomu Y. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.330 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Gonada Ŝeńska (jajnik) Jajniki podejmują czynność hormonalną dopiero w okresie dojrzewania (pokwitania). Wytwarzanie hormonów w jajniku odbywa się cyklicznie. Cykl trwa około 28 dni. W jajniku powstają dwa główne hormony steroidowe: estradiol i progesteron. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.331-333 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja StęŜenie hormonów płciowych we krwi w cyklu miesiączkowym. Owulacja następuje około 14 dnia cyklu. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.332 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Gonada męska - jądro Jądra zbudowane są z pętli kanalików nasiennych krętych. W ich ścianach znajdują się pierwotne komórki płciowe oraz komórki podporowe Sertolego. Pomiędzy kanalikami nasiennymi znajdują się komórki śródmiąŜszowe Leydiga wydzielające testosteron. M. Górska [2001] Układ wewnętrznego wydzielania .[W;] J. Górski .Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego. PZWL, str.334-335 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Szyszynka Jeden z gruczołów wydzielania wewnętrznego, leŜący pomiędzy wzgórkami górnymi blaszki pokrywy. Gruczoł znajduje się w zagłębieniu, pod blaszką czworaczą, kontaktując się z kresomózgowiem szypułą szyszynki. Posiada stosunkowo niewielkie rozmiary - długość 5–8 mm, a szerokość 3–5 mm. Powstała z międzymózgowia juŜ u niektórych bezŜuchwowców zastępując w całości zadania oka ciemieniowego. W. Z. Traczyk [2005] Fizjologia Człowieka w Zarysie.PZWL,str.247-248 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Szyszynka Komórki szyszynki - pinealocyty - produkują tzw. hormon snu, czyli melatoninę. Melatonina i jej pochodne metabolity są wydzielane do płynu mózgowo - rdzeniowego i do krwi. Jego wydzielanie jest ściśle związane z bodźcami świetlnymi - ich obecność hamuje produkcję tego hormonu. W. Z. Traczyk [2005] Fizjologia Człowieka w Zarysie.PZWL,str.247-248 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja W. Z. Traczyk [2005] Fizjologia Człowieka w Zarysie. PZWL, str. 248 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Grasica Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Grasica Grasica, narząd limfatyczny (układ limfatyczny), zbudowany z dwu płatów, a te ze zrazików widocznych pod mikroskopem, połoŜony w śródpiersiu, funkcjonujący u człowieka do okresu pokwitania. W tym okresie ulega zanikowi, a jego miejsce zajmuje tkanka tłuszczowa (inwolucja grasicy) W. Z. Traczyk [2005] Fizjologia Człowieka w Zarysie.PZWL,str.248-249 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Hormon wzrostu Hormon wzrostu lub somatotropina. Polipeptydowy hormon produkowany przez komórki kwasochłonne przedniego płata przysadki mózgowej. Wydzielanie hormonu wzrostu odbywa się pulsacyjnie, a częstość i intensywność pulsów zaleŜna jest od wieku i płci W. Z. Traczyk [2005] Fizjologia Człowieka w Zarysie.PZWL,str.251-252 Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Model przestrzenny hormonu wzrostu Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja Bibliografia: Fizjologiczne podstawy Wysiłku fizycznego J. Górski, 2001 Fizjologia Człowieka w Zarysie W. Z. Traczyk ,2005 Fizjologia Lekarska William F. Ganong Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja
