sobesiuk-autyzm - Powiatowa Poradnia Psychologiczno
advertisement
Publikacja sieci samokształceniowej nauczycieli Dzieci i młodzież z autyzmem i zespołem Aspergera w szkole ogólnodostępnej „Dziecko może nauczyć dorosłych trzech rzeczy: cieszyć się bez powodu, być ciągle czymś zajętym i domagać się ze wszystkich sił, tego czego się pragnie.” Paulo Coelho Głównym celem sieci była wymiana tzw.: dobrych praktyk, czyli doświadczeń nauczycieli w kontaktach i pracy z uczniami z autyzmem i z zespołem Aspergera. Praca przebiegała wg następującego planu: 1. Czym jest autyzm, zespół Aspergera? Różne podejścia do autyzmu. 2. Specyfika zachowań autystycznych 3. Autyzm jako zaburzenie interakcji społecznych 4. Problemy w komunikacji słownej i pozawerbalnej 5. Zaburzenia sensoryczne występujące u osób z autyzmem 6. Diagnoza autyzmu 7. Wczesne wykrywanie zaburzeń ze spektrum autyzmu 8. Jak pracować z uczniem z autyzmem? Projekt „Bezpośrednie wsparcie rozwoju szkół poprzez wdrożenie zmodernizowanego systemu doskonalenia nauczycieli w powiecie siemiatyckim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty Działanie 3.5 Kompleksowe wspomaganie rozwoju szkół Realizujący projekt-Powiatowa Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Siemiatyczach/Starostwo Powiatowe w Siemiatyczach strona 1/15 Ad.1. Po raz pierwszy autyzm opisał, w roku 1943, Leo Kanner z Johns Hopkins Hospital. Nazwał tak zjawisko u dzieci, u których po krótkim okresie prawidłowego rozwoju nastąpiło zerwanie komunikacji z otoczeniem i wycofanie się ich ku światu wewnętrznych przeżyć przy towarzyszącej potrzebie niezmienności otoczenia oraz ograniczeniu i wybiórczości zainteresowań. „ Nie odkryłem autyzmu. Istniał on już dawniej. Nawet nie musiałem specjalnie się zajmować jego wykryciem”. Leo Kanner (cytat z wypowiedzi na I Kongresie Krajowego Stowarzyszenia dla Dzieci Autystycznych w San Francisco – 17 lipca 1969r.) Niezależnie od Kannera w 1944 roku niemiecki naukowiec Hans Asperger opisał łagodniejszą postać zaburzeń ze spektrum autyzmu, znaną później pod nazwą zespołu Aspergera. Opracowano wiele naukowych definicji, lecz żadne z nich nie oddaje istoty rzeczy, ponieważ tak naprawdę dotąd nie wiadomo czym jest autyzm. Nie jest znana jego geneza, nie do końca wiadomo jakie są rokowania, nie ma słusznej metody terapii. Są tylko hipotezy, przypuszczenia, próby stosowania rozmaitych metod. Zestawienie Amerykańskiego Towarzystwa Autyzmu: Autyzm – charakterystyka rysunkowa. U osób z autyzmem zazwyczaj obserwuje się, co najmniej połowę z wymienionych poniżej charakterystyk. Każdy z tych objawów może występować w rozmaitym nasileniu - od umiarkowanego do ciężkiego. Nadto zachowania zwykle zależne są od konkretnej sytuacji i niezmiennie nieodpowiednie do wieku. Projekt „Bezpośrednie wsparcie rozwoju szkół poprzez wdrożenie zmodernizowanego systemu doskonalenia nauczycieli w powiecie siemiatyckim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty Działanie 3.5 Kompleksowe wspomaganie rozwoju szkół Realizujący projekt-Powiatowa Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Siemiatyczach/Starostwo Powiatowe w Siemiatyczach strona 2/15 Trudności w kontaktach z innymi dziećmi Dążenie do monotonii; opór przed zmianami rutyny Śmiech (chichot) nieodpowiedni do sytuacji Brak prawdziwego strachu przed niebezpieczeństwem Kontakt wzrokowy ograniczony lub brak kontaktu wzrokowego Ciągła dziwaczna zabawa Wyraźna niewrażliwość na ból Echolalia (powtarzanie słów lub zdań w miejsce rozmowy) Chęć pozostawania w samotności, trzymanie się na uboczu Niechęć do przytulania Kręcenie przedmiotami Brak odpowiedzi na bodźce słuchowe, pozorna głuchota Niewłaściwe przywiązanie do przedmiotów Trudności w wyrażaniu potrzeb, zamiast słów gestykulacja lub pokazywanie palcem Zauważalna nadmierna lub skrajnie ograniczona ruchliwość fizyczna Niepodatność na zwykłe metody nauczania Napady złego nastroju skrajna rozpacz bez wyraźnego powodu Nierównomierny rozwój podstawowych i subtelnych zdolności ruchowych (może nie chcieć kopać piłki, ale potrafi stawiać klocki) źródło: http://www.autyzmpomoc.org/o-autyzmie/autyzm-charakterystyka-rysunkowa.html Projekt „Bezpośrednie wsparcie rozwoju szkół poprzez wdrożenie zmodernizowanego systemu doskonalenia nauczycieli w powiecie siemiatyckim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty Działanie 3.5 Kompleksowe wspomaganie rozwoju szkół Realizujący projekt-Powiatowa Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Siemiatyczach/Starostwo Powiatowe w Siemiatyczach strona 3/15 Ad.2.Wstępem do omówienia zachowań autystycznych są następujące założenia: - Charakterystycznym dla autyzmu jest wielość zachowań autystycznych i ogromne ich różnice (niejednokrotnie w opozycji jedno do drugiego) – np. jedne dzieci mówią dużo, drugie mało lub wcale, jedne są nieczułe na pieszczoty, inne je uwielbiają, jedne są agresywne, z autostymulacjami, u innych tego nie ma. Podobna lista przykładowych zachowań jest w zasadzie nieskończona. - U osób z autyzmem istnieją ogromne różnice pomiędzy poziomem poszczególnych zdolności (nawet u tego samego dziecka). Są to tzw. „zdolności parcjalne” lub „wysepki inteligencji”. - Każda osoba z autyzmem (jak każdy inny człowiek) posiada swoją własną osobowość i charakter Ad.3. Zdolności społeczne u poszczególnych osób dotkniętych autyzmem są bardzo różne. Wiele badań wskazuje, że większość „autystyków” nie potrafi uczestniczyć w interakcjach opartych na schemacie „dawania i brania”. Pierwsze niepokojące symptomy mogą się pojawić już we wczesnym dzieciństwie, kiedy niemowlęta nie pozwalają się karmić, nosić na rękach czy reagują płaczem na przytulanie. W następnych miesiącach życia niepokój rodzica wywołuje brak zainteresowania dziecka rówieśnikami, zaczyna się zabawa „obok”, a nie „z”. Szczególne zainteresowania dzieci autystycznych sprawiają, że zaczynają one szukać towarzystwa dzieci starszych lub osób dorosłych. Rozwój społecznych kompetencji człowieka od najwcześniejszych miesięcy determinowany jest przez zdolność do naśladowania. Najpierw mama powtarza zachowanie (ruchowe lub werbalne) dziecka, a następnie ono stara się ją naśladować. Badacze jednoznacznie wskazują, że niespełna dwuletnie dzieci z autyzmem znacznie gorzej naśladują inne osoby niż ich rówieśnicy. W latach następnych następuje znaczny wzrost kompetencji w zakresie naśladowania, co jest dobrym prognostykiem dla przyszłej edukacji dzieci. Trudność w relacjach międzyludzkich sprawia dzieciom dotkniętym autyzmem nieumiejętność właściwej interpretacji gestów, mimiki, postawy ciała. Przyczynę takiego stanu rzeczy badacze przypisują nierozwiniętej u autystów „teorii umysłu”. W wyniku tego, nie są oni w stanie zrozumieć stanu umysłu innych ludzi, nie potrafią rozpoznać, czego inni Projekt „Bezpośrednie wsparcie rozwoju szkół poprzez wdrożenie zmodernizowanego systemu doskonalenia nauczycieli w powiecie siemiatyckim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty Działanie 3.5 Kompleksowe wspomaganie rozwoju szkół Realizujący projekt-Powiatowa Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Siemiatyczach/Starostwo Powiatowe w Siemiatyczach strona 4/15 ludzie oczekują, pragną, co wiedzą. Ściśle łączy się to z brakiem lub znacznym ograniczeniem zdolności do współodczuwania stanów emocjonalnych innych osób. Osoby z autyzmem postrzegane są zatem jako nie-empatyczne. Charakterologiczne zróżnicowanie wśród populacji osób z autyzmem jest bardzo duże. W swojej książce prof. Pisula powołuje się na wyniki badań Lorny Wing i Judith Gould. Opisały one trzy grupy dzieci, które różniły się właśnie poziomem rozwoju społecznego. Pierwsza grupa prezentowała dużą rezerwę, aktywnie unikała kontaktu i stanowi niestety około 60% osób z autyzmem. Druga obejmowała osoby bierne, zaś trzecia- osoby aktywnie dążące do kontaktu z innymi osobami, był on spontaniczny, ale też specyficzny. W tej grupie znajdowały się dzieci z najlepiej rozwiniętymi zdolnościami werbalnymi. Zróżnicowanie to pokazuje, że populacja osób z autyzmem jest podobna w swojej prezentacji do populacji ludzi zdrowych. Istotne jest również, iż na przestrzeni życia każdej jednostki kompetencje społeczne ulegają zmianom, bądź w kierunku rozwoju, bądź ich zablokowania. Mianem ‘ Zespołu Aspergera’ określa się najłagodniejsze przypadki autyzmu, dotyczące przede wszystkim zaburzeń funkcjonalnych. Podobnie jak wszystkie inne przypadki autyzmu jest to zaburzenie rozwoju o podłożu neurologicznym, którego przyczyny na ogół nie są znane. U osoby z Zespołem Aspergera występują typowe dla autyzmu odchylenia i deficyty w kontaktach i umiejętnościach społecznych i w użyciu języka dla potrzeb komunikacji. Dzieci te cechują zachowania powtarzające się lub uporczywe i bardzo ograniczony zakres zainteresowań. Te same kategorie dysfunkcji, występujące w stopniu od łagodnego do bardzo zaawansowanego, klinicznie definiują całe spektrum zaburzeń autystycznych, od Zespołu Aspergera po klasyczny autyzm. Zespół Aspergera, to przeważnie osoby o lepszych zdolnościach poznawczych (z normalnym lub większym od przeciętnego ilorazem inteligencji), które opanowały wykorzystanie języka na poziomie wyższym niż ma to miejsce w wypadku ludzi o innych zaburzeniach znajdujących się na tej osi. W rzeczywistości obecność normalnie rozwiniętych podstawowych funkcji języka jest jednym z kryteriów diagnostycznych ZA, chociaż na ogół Projekt „Bezpośrednie wsparcie rozwoju szkół poprzez wdrożenie zmodernizowanego systemu doskonalenia nauczycieli w powiecie siemiatyckim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty Działanie 3.5 Kompleksowe wspomaganie rozwoju szkół Realizujący projekt-Powiatowa Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Siemiatyczach/Starostwo Powiatowe w Siemiatyczach strona 5/15 pragmatyczne/społeczne funkcje języka sprawiają dzieciom z ZA nieco trudności. Lepsze zdolności poznawcze i lepsze opanowanie funkcji języka odróżniają ZA od innych form autyzmu i dają lepsze prognozy. Ponieważ w obrębie samego ZA występuje rożne nasilenie symptomów, zdarza się, że dzieci, u których różne funkcje upośledzone są w stopniu łagodnym, nie otrzymują żadnej diagnozy i są po prostu określane jako ‘dziwne’ lub ‘odmienne’ lub są źle diagnozowane – na przykład jako dzieci w zespołem deficytów uwagi. Relacje społeczne – charakterystyka - Są naiwni i wyraźnie brak im zdrowego rozsądku - Miewają problemy z wyrażaniem swoich potrzeb, często nie reagują na krytykę ze strony nauczycieli - Niektórzy mają problem z kontaktem wzrokowym, unikając go nie korzystają z podpowiedzi wyrażonej mimiką, językiem ciała - Są bierni ponieważ nie rozumieją oczekiwań otoczenia Kontakty społeczne- charakterystyka - W rozmowie, osoba z zespołem Aspergera, opowiadając o interesującym je temacie stereotypowo wraca do niego, nie uwzględniając potrzeb osoby, z którą rozmawia. - Dzieci nie uczą się zasad funkcjonowania społecznego spontanicznie, poprzez obserwację, ale muszą być ich nauczone. - Trudność w kontaktach społecznych pogłębia fakt, że nie potrafią one uogólniać zasad na sytuacje podobne. - Problemem może być również ich nadmierna bezpośredniość, prawdomówność, nieuwzględnianie uczuć innych, gdy np. bez oporów wygłaszają niestosowne komentarze (np. ktoś ma zeza lub jest gruby), nie biorąc pod uwagę, że mogą tym sprawiać innym przykrość . - Są zawsze prawdomówne i drobiazgowo sztywno przestrzegają przepisów i regulaminów. Projekt „Bezpośrednie wsparcie rozwoju szkół poprzez wdrożenie zmodernizowanego systemu doskonalenia nauczycieli w powiecie siemiatyckim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty Działanie 3.5 Kompleksowe wspomaganie rozwoju szkół Realizujący projekt-Powiatowa Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Siemiatyczach/Starostwo Powiatowe w Siemiatyczach strona 6/15 - W przypadku gdy dorośli nie przestrzegają ich lub zmieniają w sposób nieadekwatny do przyjętych reguł, potrafią powiedzieć o tym nauczycielowi lub dyrektorowi szkoły, co z kolei może przysparzać im wielu kłopotów w relacjach społecznych. - Samo postawienie diagnozy nie zawsze powoduje, że dorośli rozumieją przyczyny występujących u dziecka trudności, że akceptują je i próbują dostosować swoje wymagania do możliwości dziecka. Otoczenie może nadal mieć wobec dziecka z zespołem Aspergera takie oczekiwania jak wobec zdrowego dziecka. - Z powodu trudności w rozumieniu sytuacji społecznych, problemów w adaptacji do nowych sytuacji, braku elastyczności w postępowaniu dziecko z zespołem Aspergera często przeżywa frustrację, z którą na ogół słabo sobie radzi, w związku z tym łatwo wpada w gniew. - Przyczyną agresji mogą być prowokacje, zaczepki i agresja innych osób. Osoby te gorzej radzą sobie w sytuacjach trudnych i narażone są na odrzucenie ze strony innych, często mają niską samoocenę. Zdolności społeczne i emocje - Dziecko nie jest empatyczne - Osoba zdaje się oczekiwać, że inni powinni znać jego myśli, poglądy i doświadczenia. - Dziecko charakteryzuje brak precyzji w wyrażaniu własnych uczuć. - Dziecku brak subtelności w wyrażaniu uczuć. - Dziecko nie rozumie motywów postępowania innych osób Ad.4. Brak lub zaburzony rozwój mowy jest pierwszym, zauważalnym dla rodziców sygnałem, że rozwój ich dziecka może przebiegać nieprawidłowo. Wśród osób ze spektrum autyzmu występuje duże zróżnicowanie pod względem rozwoju mowy i komunikacji- od całkowitego braku umiejętności porozumiewania się z otoczeniem, po zachowaną zdolność mówienia pełnymi zdaniami, często jednak bez zachowanej perspektywy odbiorcy. W przypadku autyzmu trudności w dziedzinie języka i komunikacji wynikają, nie tylko, jak się powszechnie sądzi, z braku motywacji do komunikowania się, ale również z braku wystarczającej wiedzy, do czego służy komunikacja, przy jednoczesnym braku umiejętności jej wykorzystania w procesie porozumiewania się z innymi ludźmi. Największe zaburzenia Projekt „Bezpośrednie wsparcie rozwoju szkół poprzez wdrożenie zmodernizowanego systemu doskonalenia nauczycieli w powiecie siemiatyckim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty Działanie 3.5 Kompleksowe wspomaganie rozwoju szkół Realizujący projekt-Powiatowa Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Siemiatyczach/Starostwo Powiatowe w Siemiatyczach strona 7/15 zauważalne są w obszarze inicjowania i/lub podtrzymywania kontaktu werbalnego, zarówno dorosłymi, jak i rówieśnikami, w którym zachodzą zwrotne reakcje na komunikaty innej osoby. Osoby z autyzmem mają również problemy z rozumieniem wypowiedzi, zwłaszcza metaforycznych. Stwarzają mylne wrażenie zrozumienia komunikatu reagując mechanicznie, rutynowo, często opierając się na wskazówkach sytuacyjnych, słowach źródłowych lub intonacji. Posiadają znaczny zasób słownictwa z dominującą tendencją do wiązania zwrotów i wyrażeń o z konkretnymi sytuacjami, dlatego duże problemy nastarcza im elastyczne użycie języka- co można powiedzieć, do kogo, w jakiej sytuacji, w kontekście określonej wypowiedzi. Skupiając uwagę na szczegółach, a nie na istocie rzeczy, przyporządkowują znaczenia do obiektów na zasadzie przypadkowych skojarzeń, co prowadzi do wytworzenia prywatnego słownika, niezrozumiałego dla przypadkowego odbiorcy. Poważne problemy wysoko funkcjonującym osobom z autyzmem, sprawnie posługującym się mową werbalną, sprawia mówienie o wydarzeniach przeszłych lub przyszłych, czyli znajdujących się poza aktualną sytuacją, określanie przyczyn i skutków określonych działań. Jedną z najbardziej charakterystycznych cech mowy osób z autyzmem, oprócz odwracania zaimków, są echolalie (powtarzanie słów i zwrotów zasłyszanych w otoczeniu), czasami połączone z nadmierną gadatliwością i używaniem wymyślonych słów i wyrażeń. Echolalie są formami wypowiedzi z natury niekomunikacyjnymi. Jednak z drugiej strony mowa echolaliczna umożliwia dziecku autystycznemu używania języka werbalnego do sygnalizowania potrzeb w początkowej fazie nauki mówienia i komunikowania się. Mowa, w przypadku osób z autyzmem może być również formą autostymulacji, dostarczając sensorycznego sprzężenia zwrotnego. Dziecko imituje dźwięki, ciągi słów, często o niezrozumiałej treści, fragmenty piosenek, dostarczając sobie atrakcyjnych, a przede wszystkim przewidywalnych bodźców słuchowych. Osoby dotknięte autyzmem, które nie potrafią posługiwać się mową werbalną używają specyficznych sposobów komunikacji z otoczeniem. Posługując się gestami, ekspresją mimiczną w bardzo ograniczonym zakresie, komunikują się przez instrumentalne dotykanie, ciągnięcie, używanie ręki osoby dorosłej. Natomiast w przypadku osób z Zespołem Aspergera mowa we wczesnych fazach rozwoju rozwija się prawidłowo- dzieci posiadają bogate słownictwo (często jednak nie rozumieją znaczenia wypowiadanych słów), wypowiadają się poprawnie pod względem gramatycznym i Projekt „Bezpośrednie wsparcie rozwoju szkół poprzez wdrożenie zmodernizowanego systemu doskonalenia nauczycieli w powiecie siemiatyckim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty Działanie 3.5 Kompleksowe wspomaganie rozwoju szkół Realizujący projekt-Powiatowa Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Siemiatyczach/Starostwo Powiatowe w Siemiatyczach strona 8/15 stylistycznym. Ten sposób użycia języka świadczy o dobrej pamięci i myśleniu skojarzeniowym. Cechami charakterystycznymi mowy osób z Zespołem Aspergera są: tendencja do powtarzania zasłyszanych wcześniej wypowiedzi (echolalie), kompulsywne zadawanie pytań, powracanie w swoich wypowiedziach do ulubionego tematu. .Język osób z Zespołem Aspergera jest pedantyczny, słownikowy z osobliwą prozodią- głos monotonny lub przesadnie nasilony, z niewłaściwie rozłożonym akcentem. Znaczne problemy dotyczą właściwego rozumienia treści wypowiedzi swoich rozmówców, obejmujące złą interpretację zwłaszcza metafor i przenośni, które odbierane są dosłownie. Ad.5. Osoby z zespołem Aspergera bądź autyzmem wykazują: - przeciążenia sensoryczne na dotyk, dźwięk, światło, smak lub zapach, - chwilowe niedosłyszenia lub niedowidzenia, - osłabioną wrażliwość lub nadwrażliwość ciała na ból lub temperaturę - zniekształcenia głębokości obrazu – obrazy mogą wydawać się bliżej lub dalej niż są w rzeczywistości, mogą być także postrzegane jakby się poruszały, - trudność z przekazywaniem informacji za pomocą kilku zmysłów jednocześnie, - współtowarzyszące wrażenia uczuciowe, tak zwane synestezje, na przykład widzenie różnych kolorów lub odczuwanie różnych zapachów w reakcji na różne dźwięki muzyki. - Mogą też odmawiać spożywania niektórych pokarmów, odżywiać się selektywnie (niewielka ilość tolerowanych potraw). - Ilość bodźców wizualnych i słuchowych postrzegana jako normalna dla innych osób, u ucznia z autyzmem, Zespołem Aspergera może być odczuwana jako zbyt duża lub zbyt mała, w zależności od tego, czy ma on przeczulicę czy niedoczulicę w zakresie określonych kanałów sensorycznch. Ad.6. PRZEBIEG PROCESU DIAGNOSTYCZNEGO 1. Wywiad z rodzicami 2. Obserwacja dziecka: •Podczas swobodnej zabawy •W kontakcie z rodzicami, rodzeństwem •W relacjach z rówieśnikami (w grupie, np. przedszkolnej) •Podczas nawiązania kontaktu przez diagnostę •W środowisku naturalnym (np. poprzez nagrania wideo) Projekt „Bezpośrednie wsparcie rozwoju szkół poprzez wdrożenie zmodernizowanego systemu doskonalenia nauczycieli w powiecie siemiatyckim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty Działanie 3.5 Kompleksowe wspomaganie rozwoju szkół Realizujący projekt-Powiatowa Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Siemiatyczach/Starostwo Powiatowe w Siemiatyczach strona 9/15 Ad.7. Zrozumieć ludzi, którzy są odmienni może pomóc nam poniższy cytat: "Może dowiedziałeś się, co robić w różnych sytuacjach, bo zawsze obserwowałeś innych ludzi, szczególnie inne dzieci, kiedy byłeś mały. Tak często ich obserwowałeś, że mogłeś stwierdzić czy zachowujesz się dobrze czy źle obserwując ich mimikę twarzy lub mowę ciała. Może zwracałeś uwagę na ludzi, bo twoja głowa podpowiadała ci, że ludzie są ważni, że bardzo różnią się od mebli czy drzew. Ale ja wielokrotnie nawet nie zauważam, że wokół są inni ludzie, bo większość rzeczy, które widzę i słyszę mają dla mnie tę samą ważność. Kiedy nie koncentruje się na ludziach, to oni są tylko kształtami, tak jak meble i drzewa są kształtami. Trudno jest, więc kopiować ludzkie zachowania lub rozróżnić ich reakcje na to czy robię rzeczy właściwe czy nie, kiedy moja głowa nie widzi ich lub nie słyszy w sposób odmienny niż wszystkie inne obrazy i dźwięki.„ D.Zőller W celu wczesnego zdiagnozowanie zaburzeń ze spektrum autyzmu należy obserwować dziecko od początku jego życia. Najwcześniejsze oznaki zaburzeń rozwojowych w pierwszym półroczu życia to: - brak zainteresowania twarzami ludzi - brak synchronii emocjonalnej - ograniczona wrażliwość na bodźce społeczne (wodzenie wzrokiem, uwaga) Symptomy w wieku 12 miesięcy to: - brak kontaktu wzrokowego, słaba orientacja wzrokowa - brak wskazywania, trudności w tworzeniu wspólnego pola uwagi - brak właściwej ekspresji emocji - brak reakcji na własne imię. Symptomy w wieku 24 miesięcy to: - ignorowanie ludzi - nieinteresowanie się innymi dziećmi - brak naśladowania - rozproszona uwaga Projekt „Bezpośrednie wsparcie rozwoju szkół poprzez wdrożenie zmodernizowanego systemu doskonalenia nauczycieli w powiecie siemiatyckim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty Działanie 3.5 Kompleksowe wspomaganie rozwoju szkół Realizujący projekt-Powiatowa Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Siemiatyczach/Starostwo Powiatowe w Siemiatyczach strona 10/15 - nieposzukiwanie kontaktu z innymi osobami w celu dzielenia się z nimi swoimi emocjami (np. radością) - nieposzukiwanie pocieszenia i nieoferowanie go (3 rok życia) - niezdolność do ukierunkowywania uwagi innych osób Trudno jest mówić o wczesnej diagnozie zespołu Aspergera, gdyż jest on wykrywany późno w stosunku do autyzmu. Średni wiek diagnozowania tego zaburzenia, to 11 lat. Jednakże symptomy zaburzonego zachowania u dzieci, u których później zdiagnozowano zespół Aspergera były dostrzegane przez otoczenie około 30 miesiąca życia. Oficjalne kryteria diagnostyczne zespołu Aspergera mogą być nieodpowiednie do postawienia diagnozy w analizie zachowań dziecka w wieku przedszkolnym. PIERWSZE NIEPOKOJĄCE OBJAWY ZESPOŁU ASPERGERA - brak adekwatnych odpowiedzi na kontakt wzrokowy i werbalny w trakcie kontaktów społecznych - dziecko nie jest zainteresowane kontaktem z innymi ludźmi w takim stopniu jak rówieśnicy - dziecko z za, gdy jest w grupie, może preferować zabawy indywidualne, nie włączając się w działania wymagające aktywności innych dzieci - w przedszkolu może być to dziecko unikające grupowych zabaw, często ukrywające się pod etykietą „indywidualista” - w zabawie dzieci, u których później zdiagnozowano za często nie występują zabawy symboliczne ani zabawy wymagające podziału ról. RÓŻNICOWANIE ZESPOŁU ASPERGERA I AUTYZMU DZIECIĘCEGO - rozwój mowy (słownictwa, zasad gramatyki) –prawidłowy lub nieznacznie opóźniony natomiast inne aspekty mowy mogą być nieprawidłowe –intonacja, mowa nienaturalna, pedantyczna, „zbyt dorosła”, tendencja do monologowania - wycofanie społeczne jest znacznie rzadsze –dzieci interesują się otoczeniem, ale interakcje są niezdarne, odzwierciedlają trudności w zakresie empatii, wrażliwości społecznej - rozwój intelektualny – w normie. Projekt „Bezpośrednie wsparcie rozwoju szkół poprzez wdrożenie zmodernizowanego systemu doskonalenia nauczycieli w powiecie siemiatyckim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty Działanie 3.5 Kompleksowe wspomaganie rozwoju szkół Realizujący projekt-Powiatowa Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Siemiatyczach/Starostwo Powiatowe w Siemiatyczach strona 11/15 Ad.8.Uczniowie z zaburzeniami ze spektrum autyzmu wymagają, w pracy z nimi, indywidualnego podejścia. Jest to bardzo ważne ponieważ uczniowie z ASD to różnorodna grupa pod względem funkcjonowania społecznego i intelektualnego, nie ma więc sztywnych ram, schematów postępowania, zaś brak indywidualizowania edukacji może spowodować stagnację rozwojową, a nawet regresję. Obecnie brak jednolitego, wypracowanego systemu, który umożliwiałby dobre wsparcie w edukacji uczniom autystycznym, dlatego też realizują oni swój obowiązek szkolny na różne sposoby (zespoły rehabilitacyjno-wychowawcze, szkoły specjalne, klasy integracyjne, szkoły ogólnodostępne, formy indywidualnego nauczania). Co to znaczy indywidualne podejście? - Szczegółowa diagnoza umiejętności dziecka (=> rozpoznanie jego potrzeb i możliwości) - Opracowanie odpowiedniego systemu nauczania = elastyczne metody pracy - Nauczanie takich treści, które są dziecku w danym czasie najbardziej potrzebne (rezygnacja z argumentu „podstawa programowa”) -Wychodzenie naprzeciw specyfice opanowania treści, tj. uczeń może nie znać elementarnych treści z jednego przedmiotu, a z innego wykazywać ponadprzeciętną wiedzę - Przygotowanie materiałów edukacyjnych do potrzeb i zainteresowań dziecka (może to być czasochłonne i trudne, ale zdecydowanie ułatwia późniejszą pracę i naukę). W celu zapewnienia lepszego komunikowania się należy: - zapewnić zajęcia rewalidacyjne ukierunkowane na poprawę umiejętności komunikowania się dziecka - prowadzić zajęcia logopedyczne – terapia mowy i rozwijanie umiejętności porozumiewania się - zapewnić zajęcia z alternatywnych sposobów komunikowania się dzieciom nie mówiącym lub mówiącym słabo. W celu dobrego doboru sposobów pracy z uczniem z zaburzeniami ze spektrum autyzmu należy pamiętać iż występuje u nich często: przewaga myślenia obrazowego nad werbalnym - dobre spostrzeganie wzrokowe i pamięć wzrokowa - trudności w przyswajaniu pojęć abstrakcyjnych i abstrakcyjnym myśleniu - trudności w generalizacji wiedzy i umiejętności - tworzenie specyficznych skojarzeń znaczeniowych - dosłowne rozumienie języka - trudności w myśleniu przyczynowo- skutkowym Projekt „Bezpośrednie wsparcie rozwoju szkół poprzez wdrożenie zmodernizowanego systemu doskonalenia nauczycieli w powiecie siemiatyckim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty Działanie 3.5 Kompleksowe wspomaganie rozwoju szkół Realizujący projekt-Powiatowa Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Siemiatyczach/Starostwo Powiatowe w Siemiatyczach strona 12/15 - przywiązanie do rutyny, brak lub mała elastyczność w myśleniu - przewaga pamięci mechanicznej nad znaczeniową - przewaga uwagi mimowolnej nad dowolną - osłabiona ciekawość poznawcza i motywacja wewnętrzna, wybiórcze zainteresowania - zaburzenia w odbiorze i integracji bodźców sensorycznych. WAŻNE W PRACY Z TAKIMI UCZNIAMI JEST: - stałość i przewidywalność - komfort sensoryczny - wizualny kanał przekazu informacji - kontrolowany sposób mówienia - wspieranie samodzielnej pracy - wzmacnianie motywacji w procesie uczenia się i poczucia własnej wartości - wspieranie ucznia w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z rówieśnikami. Sprawdzanie wiedzy, to nieodłączny element nauki. Jak sprawdzić wiedzę ucznia autystycznego? - Sprawdzian musi być dostosowany do dziecka, należy wziąć pod uwagę jego orientacyjne zdolności intelektualne, poziom i sposób komunikowania się, umiejętność koncentracji. - Pamiętaj co sprawdzasz – umiejętność pisania sprawdzianu czy wiedzę. - Wykorzystaj formę pisemną, nie ustną - testową, nie opisową . - Ułóż test z wykorzystaniem materiałów i treści wizualnych, obrazkowych. - Jeśli potrzeba zadaj dodatkowe pytania i/lub pytania pomocnicze. - Przeznacz na sprawdzian i ewaluację dużo czasu. - Nie pospieszaj dziecka, bądź jemu przychylny. - Nie wyręczaj dziecka (co pozwoli na rzetelną ocenę jego zdolności). - Jeśli to możliwe, sprawdzaj część umiejętności w innej sytuacji. - Zastosuj odpowiednią motywację i gratyfikację za wykonanie pracy. Projekt „Bezpośrednie wsparcie rozwoju szkół poprzez wdrożenie zmodernizowanego systemu doskonalenia nauczycieli w powiecie siemiatyckim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty Działanie 3.5 Kompleksowe wspomaganie rozwoju szkół Realizujący projekt-Powiatowa Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Siemiatyczach/Starostwo Powiatowe w Siemiatyczach strona 13/15 NAUCZYCIELU PAMIĘTAJ! Osoby z autyzmem chcą się uczyć! Osoby z autyzmem chcą lepiej zrozumieć i poznać świat, w którym żyją. Ustawiczne nauczanie: - zapobiega stagnacji rozwojowej i regresji - zmniejsza liczbę zachowań trudnych - zwiększa motywację do działania => zwiększa poczucie sprawstwa - umożliwia realizację pasji i zainteresowań. Projekt „Bezpośrednie wsparcie rozwoju szkół poprzez wdrożenie zmodernizowanego systemu doskonalenia nauczycieli w powiecie siemiatyckim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty Działanie 3.5 Kompleksowe wspomaganie rozwoju szkół Realizujący projekt-Powiatowa Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Siemiatyczach/Starostwo Powiatowe w Siemiatyczach strona 14/15 Publikację opracowano na podstawie: 1.Materiałów warsztatowych sporządzonych przez pedagoga specjalnego i terapeuta integracji sensorycznej Annę Kopczuk. 2. Materiałów warsztatowych sporządzonych przez psychologa Sylwię Danilewską. 3. http://www.autyzmpomoc.org 4. http://www.autyzm-gorzow.org 5. http://synapsis.org.pl 6. http://www.forumautyzmu.pl Bibliografia dotycząca tematu: -Attwood T.: Zespół Aspergera. Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2006. -Danielewicz D., Pisula E. (red.): Terapia i edukacja osób z autyzmem. Wybrane Zagadnienia. Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2003. -Gałka. U., Pęczkowska E.: Dziecko z autyzmem w szkole i przedszkolu, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa 2009. -Grandin T.: Myślenie obrazami oraz inne relacje z życia z autyzmem. Wydawnictwo Fraszka Edukacyjna we współpracy z Fundacją SYNAPSIS, Warszawa 2006. -Jackson L.: Świry, dziwadła i Zespół Aspergera, Wydawnictwo Fraszka Edukacyjna we współpracy z Fundacją SYNAPSIS, Warszawa 2005. - Moor J: Śmiech, zabawa i nauka z dziećmi o profilu autystycznym, Wydawnictwo Cyklady, Łódź, Warszawa 2006. Opracowała Jolanta Sobesiuk Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego EGZEMPLARZ BEZPŁATNY Projekt „Bezpośrednie wsparcie rozwoju szkół poprzez wdrożenie zmodernizowanego systemu doskonalenia nauczycieli w powiecie siemiatyckim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty Działanie 3.5 Kompleksowe wspomaganie rozwoju szkół Realizujący projekt-Powiatowa Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Siemiatyczach/Starostwo Powiatowe w Siemiatyczach strona 15/15
