papiery wartościowe imienne lub na okaziciela emitowane przez

I. Przedmiot obrotu – papiery wartościowe, instrumenty finansowe.
Giełda najczęściej kojarzy się z akcjami. Oprócz nich jednak inwestorzy mogą lokować na giełdzie w wiele innych –
zróżnicowanych pod względem ryzyka – instrumentów finansowych.
Art. 3. ustawy o obrocie: Ilekroć w ustawie jest mowa o:
1) papierach wartościowych - rozumie się przez to:
a) akcje, prawa poboru w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.
U. Nr 94, poz. 1037, z późn. zm.), prawa do akcji, warranty subskrypcyjne, kwity depozytowe, obligacje, listy
zastawne, certyfikaty inwestycyjne i inne zbywalne papiery wartościowe, w tym inkorporujące prawa majątkowe
odpowiadające prawom wynikającym z akcji lub z zaciągnięcia długu, wyemitowane na podstawie właściwych
przepisów prawa polskiego lub obcego,
V.1 Papiery wartościowe
Akcje są to papiery wartościowe potwierdzające, że ich posiadacz (akcjonariusz) jest właścicielem części majątku
spółki akcyjnej. Z faktu tego wynikają dla niego określone prawa – prawo do dywidendy, prawo do udziału w walnym
zgromadzeniu i pośrednio – prawo do zarządzania spółką. Akcje są podstawowymi papierami wartościowymi
notowanymi na giełdzie. Najczęściej prawa do dywidendy lub prawa do udziału w walnym zgromadzeniu wynikające
z posiadania akcji są równe. Często jednak firmy emitują akcje zwane akcjami uprzywilejowanymi. Akcja może być
uprzywilejowana, co do głosu w taki sposób, iż na jedną akcję przypadają na przykład dwa głosy na walnym
zgromadzeniu. Takie akcje zwykle posiadają założyciele przedsiębiorstwa, którzy chcą zapobiec ewentualnej kontroli
nad spółką. Inny rodzaj uprzywilejowania to uprzywilejowanie, co do dywidendy, oznaczające, że posiadacze takich
akcji są lepiej traktowani przy podziale zysku - dostają go proporcjonalnie więcej. Akcji uprzywilejowanych nie można
kupić na GPW w Warszawie. W obrocie giełdowym znajdują się tylko akcje zwykłe.
KSH Art. 328. § 1. Dokument akcji powinien być sporządzony na piśmie i zawierać następujące dane:
1) firmę, siedzibę i adres spółki,
2) oznaczenie sądu rejestrowego i numer, pod którym spółka jest wpisana do rejestru,
3) datę zarejestrowania spółki i wystawienia akcji,
4) wartość nominalną, serię i numer, rodzaj danej akcji i uprawnienia szczególne z akcji,
5) wysokość dokonanej wpłaty w przypadku akcji imiennych,
6) ograniczenia co do rozporządzania akcją,
7) postanowienia statutu o związanych z akcją obowiązkach wobec spółki.
§ 2. Dokument akcji powinien być opatrzony pieczęcią spółki oraz podpisem zarządu. Podpis może być
mechanicznie odtwarzany.
§ 4. Naruszenie przepisów § 1 pkt 1, 2 i 4 lub § 2 powoduje nieważność dokumentu akcji.
§ 5. Akcjonariusz nabywa roszczenie o wydanie dokumentu akcji w terminie miesiąca od dnia rejestracji spółki.
Zarząd zobowiązany jest wydać dokumenty akcji w terminie tygodnia od dnia zgłoszenia roszczenia przez
akcjonariusza.
1
§ 6. Akcjonariuszowi spółki publicznej posiadającemu akcje zdematerializowane przysługuje uprawnienie do
imiennego świadectwa depozytowego wystawionego przez podmiot prowadzący rachunek papierów wartościowych
zgodnie z przepisami o obrocie instrumentami finansowymi.
Spółka publiczna - rozumie się przez to spółkę, w której co najmniej jedna akcja jest zdematerializowana w
rozumieniu przepisów ustawy o obrocie instrumentami finansowymi.
W przypadku akcji zdematerializowanych funkcję art. 328 KSH spełniają zapisy na rachunkach papierów
wartościowych, które powinny zawierać co najmniej informacje określone w przepisie normującym obowiązkową
treść świadectwa depozytowego.
Prawo poboru
Podwyższając kapitał zakładowy Spółka może wyemitować nowe akcje. Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy musi
podjąć jednak decyzję, komu zaproponować ich objęcie. Zgodnie z art. 433. § 1. KSH akcjonariusze mają prawo
pierwszeństwa objęcia nowych akcji w stosunku do liczby posiadanych akcji (prawo poboru). Uchwała
o podwyższeniu kapitału zakładowego powinna wskazywać również dzień, w którym posiadacze dotychczasowych
akcji będą mieli prawo poboru nowych akcji (dzień ustalenia prawa poboru). Prawo to jest o tyle istotne, że w
przypadku objęcia takiej emisji przez nowy krąg akcjonariuszy nastąpiłoby tzw. rozwodnienie kapitału, czyli
procentowe zmniejszenie udziału dotychczasowych akcjonariuszy w stosunku do całkowitej sumy kapitału
akcyjnego. Korzystając z prawa poboru mają oni możliwość zachowania dotychczasowego "stanu posiadania" w
spółce akcyjnej.
Prawo poboru spełnia zatem dwie funkcje:
- Chroni obecną pozycję akcjonariuszy. Gdyby nie prawo poboru, krytykowany przez akcjonariuszy zarząd firmy
mógłby wyemitować dużą liczbę dodatkowych akcji, a następnie nabyć je i sprzedać przyjaznym sobie osobom.
Zarząd zyskałby w ten sposób kontrolę nad firmą i pokrzyżował plany dotychczasowych akcjonariuszy, czyli
właścicieli spółki, dla której pracuje.
- Chroni akcjonariuszy przed obniżeniem wartości ich akcji (czyli przed rozmyciem udziałów). Załóżmy, że w obrocie
znajduje się 1000 akcji o cenie nominalnej 100 zł, co daje rynkową wartość firmy 100 000 zł. Jeśli dodatkowo
sprzeda się kolejne 1000 akcji po 50 zł za akcję, to wartość rynkowa firmy wzrośnie do 150 000 zł. Jeśli jednak
podzielimy tę nową wartość rynkową firmy przez liczbę wszystkich akcji w obrocie, to otrzymamy wartość 75 zł
przypadającą na jedną akcję. Tak więc starzy akcjonariusze stracili 25 zł na akcji, a nowi akcjonariusze osiągnęli
natychmiastowy zysk w wysokości 25 zł za akcję. Prawo poboru daje w takiej sytuacji dotychczasowym
akcjonariuszom szansę na ochronę wartości swojej inwestycji. Sprzedaż akcji poniżej ich wartości rynkowej obniża
ich cenę i oznacza transfer pewnej części majątku dotychczasowych akcjonariuszy do nabywców nowych akcji.
Emisja akcji z prawem poboru przeznaczona jest dla dotychczasowych akcjonariuszy. Stosunek pomiędzy
posiadanymi prawami poboru i przypadającymi na nie do objęcia akcjami nowej emisji jest tak ustalony, że
w przypadku złożenia zapisów przez wszystkich uprawnionych inwestorów zgodnie z posiadanymi przez nich
prawami poboru, cała emisja zostałaby objęta.
W dniu ustalenia prawa poboru na rachunkach inwestycyjnych wszystkich posiadaczy akcji danej spółki
pojawia się nowy instrument "prawo poboru". Będzie ono rejestrowane na kontach do zakończenia terminu składania
2
zapisów na akcje nowej emisji. Realizacja prawa poboru polega na złożeniu zapisu na akcje nowej emisji zgodnie
z zasadami określonymi w uchwale o podwyższeniu kapitału zakładowego i emisji nowych akcji. W tym celu należy
zgłosić się do domu maklerskiego prowadzącego rachunek inwestycyjny i na miejscu dokonać zapisu na akcje. W
momencie składania zapisu każdy inwestor musi mieć na rachunku inwestycyjnym ilość środków pieniężnych
wystarczającą do opłacenia akcji na które się zapisuje.
Dotychczasowi akcjonariusze mogą jednak zrezygnować z prawa objęcia nowych akcji sprzedając prawo
poboru na giełdzie. Prawa poboru są przedmiotem obrotu na giełdzie jako samodzielny papier wartościowy.
Jeżeli posiadacz praw poboru nie złoży zapisu na akcje nowej emisji (zapis podstawowy) lub też nie zbędzie
praw na giełdzie, wraz z upływem terminu składania zapisów na nowe akcje, prawa poboru znikają z kont ich
posiadaczy.
Wykres
Dzień
ustalenia
prawa
poboru
Podanie
ceny
emisyjnej
nowych
akcji
12.05.2011 23.05.2011 24.05.2011
Początek
notowania
praw
poboru na
giełdzie
Koniec
przyjmowania
zapisów na
akcje nowej
emisji
D-3
D-2
D-1
(D)
02.06.2011 03.06.2011 06.06.2011 07.06.2011 08.06.2011 09.06.2011
Koniec
notowania
praw
poboru na
giełdzie
Początek
przyjmowania
zapisów na
akcje nowej
emisji
Warranty subskrypcyjne - papiery wartościowe imienne lub na okaziciela emitowane przez spółkę akcyjną
uprawniające ich posiadacza do zapisu lub objęcia akcji, z wyłączeniem prawa poboru (warranty subskrypcyjne).
Czym warranty subskrypcyjne różnią się od praw poboru? - różnica między nimi polega na tym, że prawa
poboru mogą zostać objęte wyłącznie przez osoby już posiadające akcje spółki, natomiast warranty mogą zostać
objęte przez dowolne podmioty prawa. Już po objęciu różnica między tymi papierami wartościowymi nie jest już tak
istotna, ponieważ zarówno prawa poboru jak i warranty mogą stanowić przedmiot dalszego obrotu.
Prawa do akcji (PDA) Zgodnie z art. 3 pkt. 29 ustawy o obrocie rozumie się przez to papier wartościowy, z
którego wynika uprawnienie do otrzymania, niemających formy dokumentu, akcji nowej emisji spółki publicznej,
powstające z chwilą dokonania przydziału tych akcji i wygasające z chwilą zarejestrowania akcji w depozycie
papierów wartościowych albo z dniem uprawomocnienia się postanowienia sądu rejestrowego odmawiającego wpisu
podwyższenia kapitału zakładowego do rejestru przedsiębiorców
Umożliwiają nabywcom akcji nowej emisji ich odsprzedanie, zanim akcje te zostaną wprowadzone do obrotu
giełdowego. Procedura rejestracji podwyższenia kapitału w polskich sądach rejestrowych trwa czasem do kilku
tygodni. Dla inwestorów okres ten jest dodatkowym czynnikiem ryzyka, związanym z wydłużonym brakiem płynności
inwestycji. W tym okresie zmieniać się może postrzeganie przez inwestorów wartości spółki i dlatego uprawnienie do
zbycia albo nabycia akcji po ich zarejestrowaniu posiada dla inwestorów konkretną wartość. Ponieważ jednak nie
mogą oni już obracać takimi prawami pochodnymi jak prawa poboru nowych akcji czy warranty subskrypcyjne na
3
nowe akcje, a jeszcze nie mogą obracać samymi akcjami z nowej emisji, to powstającą w ten sposób lukę zapełniają
prawa do akcji.
Kwity depozytowe
Zgodnie z art. 3 pkt. 30 ustawy o obrocie to papier wartościowy wyemitowany przez instytucję finansową z
siedzibą na terytorium państwa członkowskiego lub innego państwa należącego do OECD:
a) poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z papierami wartościowymi dopuszczonymi do obrotu na
rynku regulowanym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo papierami wartościowymi wyemitowanymi poza tym
terytorium, albo
b) na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z papierami wartościowymi wyemitowanymi poza tym
terytorium
- w którym inkorporowane jest prawo do zamiany tego papieru wartościowego na określone papiery wartościowe we
wskazanej w warunkach emisji proporcji, przejście na właściciela tego papieru wartościowego praw majątkowych
stanowiących pożytki z papierów wartościowych lub ich równowartości oraz, w przypadku akcji - możliwość wydania
przez właściciela tego papieru wartościowego jego emitentowi wiążącej dyspozycji co do sposobu głosowania na
walnym zgromadzeniu.
Innymi słowy jest to papier wartościowy ucieleśniający prawa do papierów wartościowych (zazwyczaj akcji) spółki
zagranicznej, tj. mającej siedzibę w kraju innym niż siedziba wystawcy kwitu depozytowego.
Na przykład kwity depozytowe PKN ORLEN S.A. notowane są na Londyńskiej Giełdzie Papierów Wartościowych.
Depozytariuszem kwitów depozytowych Spółki jest The Bank of New York Mellon.
Obligacje Art. 4. 1. Ustawy o obligacjach Obligacja jest papierem wartościowym emitowanym w serii, w którym
emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do
spełnienia określonego świadczenia. Innymi słowy to papiery wartościowe za pośrednictwem, których emitujące je
podmiot zaciąga pożyczkę. Inwestor kupujący obligacje staje się w ten sposób wierzycielem emitenta i pobiera z
tego tytułu odsetki obliczane od wartości nominalnej obligacji. W zależności od podmiotu, który emituje obligacje,
możemy je podzielić na obligacje: skarbowe (emitowane przez Skarb Państwa), korporacyjne (emitowane przez
przedsiębiorstwa) oraz samorządowe (emitowane przez gminy).
Giełdowy obrót obligacjami odbywa się na rynku Catalyst. Rynek ten został uruchomiony we wrześniu 2009 r. w
celu stworzenia w Polsce zorganizowanego i transparentnego rynku dla instrumentów dłużnych emitowanych przez
firmy i samorządy. Prowadzony jest na platformach transakcyjnych Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie i
BondSpot. Rynki prowadzone przez GPW są rynkami obrotu detalicznego, natomiast rynki BondSpot są rynkami, na
których prowadzony jest obrót hurtowy (jednostka transakcyjna ma wartość co najmniej 100 tys. zł.). Przeznaczone
są dla nieskarbowych instrumentów dłużnych – obligacji komunalnych, korporacyjnych.
Certyfikaty inwestycyjne to papiery wartościowe emitowane przez fundusze inwestycyjne. Certyfikaty
inwestycyjne są potwierdzeniem uczestnictwa w funduszu i pozwalają na ustalenie wielkości należności, jaka z tytułu
uczestnictwa w funduszu przysługuje danemu uczestnikowi w danym momencie. Jest to instrument dla tych, którzy z
4
różnych względów nie są zainteresowani bezpośrednim inwestowaniem w inne instrumenty finansowe. Certyfikaty
notowane są na giełdzie na takich samych zasadach jak akcje.
V.2 Pochodne instrumenty finansowe.
Inwestorom, którzy nie obawiają się podejmowania ryzyka i posiedli większą wiedzę o prawach, które rządzą
rynkiem kapitałowym, giełda umożliwia inwestowanie w bardziej skomplikowane instrumenty finansowe –
instrumenty pochodne. Specyfika instrumentów pochodnych polega na tym, że ich cena zależy od wartości tzw.
instrumentu bazowego, którym może być np. papier wartościowy, indeks giełdowy, waluta czy wskaźnik
ekonomiczny. Notowane na giełdzie instrumenty pochodne to m.in. kontrakty terminowe, jednostki indeksowe oraz
opcje. Na giełdzie regulowanie należności z tytułu obrotu wszystkimi instrumentami pochodnymi następuje w postaci
rozliczenia pieniężnego (z wyjątkiem kontraktów na obligacje).
Kontrakt terminowy to umowa pomiędzy dwiema stronami, z których jedna zobowiązuje się do kupna, a druga
do sprzedaży, w określonym terminie w przyszłości (w tzw. dniu wygaśnięcia) i po ustalonej w umowie cenie,
określonej ilości instrumentu bazowego lub dokonania równoważnego rozliczenia pieniężnego. Instrumentem
bazowym może być właściwie dowolna wartość ekonomiczna, którą da się wyliczyć w sposób nie budzący
wątpliwości. Najczęściej są to akcje, obligacje, indeksy giełdowe lub poziom stóp procentowych.
Kupujący odnosi zysk wówczas, gdy w terminie realizacji cena produktu bazowego (np. akcji) będzie wyższa od
wskazanej ceny kontraktowej, ponieważ zobowiązał się on do zakupu instrumentu bazowego po cenie kontraktowej,
w tym wypadku niższej od obowiązującej na rynku.
Z kolei sprzedający odnosi zysk wówczas, gdy w terminie realizacji cena produktu bazowego będzie niższa od
przyjętej ceny kontraktowej, ponieważ po cenie kontraktowej musi sprzedać produkt bazowy, w tym wypadku po
cenie wyższej od obowiązującej na rynku.
Kupując lub sprzedając kontrakt, inwestor musi wpłacić do biura maklerskiego depozyt, który będzie
zabezpieczeniem jego zobowiązań, wynoszący około 10% wartości kontraktu.
Przy kontraktach terminowych używa się pojęć "otwarcie pozycji" i "zamknięcie pozycji".
O inwestorze, który kupił lub sprzedał kontrakt mówi się, że otworzył pozycję na rynku. Kontrakt powstaje wówczas,
kiedy otwierana jest pozycja, to znaczy ze znalazł się kupujący i sprzedający, którzy po tej samej cenie zdecydowali
się zawrzeć transakcje terminową.
Kupujący i sprzedający mogą utrzymać otwartą pozycję do terminu wykonania kontraktu, kiedy to nastąpi
porównanie ceny terminowej z ceną rynkową i zostanie wypłacona kwota pieniężna stronie, której przewidywania się
sprawdziły.
Kupujący i sprzedający mogą również zamknąć pozycję przed terminem wykonania kontraktu poprzez zawarcie na
giełdzie kontraktu przeciwnego, z tym samym terminem wykonania.
5
Opcje - umowa zawierana przez nabywcę i wystawcę opcji, w wyniku której nabywca opcji ma prawo zakupu lub
sprzedaży określonego instrumentu finansowego w określonym czasie po z góry ustalonej cenie. Wystawca opcji
(zbywca) przyjmuje natomiast zobowiązanie sprzedaży lub zobowiązanie kupna instrumentu finansowego będącego
przedmiotem kontraktu, w określonym czasie i po z góry ustalonej cenie. Jest to jednostronnie zobowiązujący zobowiązanym jest tylko wystawca opcji w sytuacji, kiedy nabywca wystąpi z odpowiednim żądaniem. Wystawca
opcji zakłada, że nabywca nie wykona prawa, a on zarobi premię. Z kolei nabywca zakłada, że wykona opcję po
cenie przewyższającej premie opcji. Nabywca opcji wykonuje przysługujące mu prawo wtedy, gdy jest to opłacalne.
Potencjalna strata nabywcy opcji - w odróżnieniu od kontraktów terminowych - nie może jednak przekroczyć
zainwestowanej kwoty (ceny opcji). Opcje mogą być wystawiana na różne instrumenty finansowe. W zależności od
tego wyróżniamy:
1. Opcje akcyjne – instrumentem pierwotnym są akcje
2. Opcje walutowe – instrumentem pierwotnym jest waluta danego kraju, cena wykonania uzależniona jest od
kursu tej waluty
3. Opcje indeksowe – instrumentem pierwotnym jest indeks rynku
Jednostki indeksowe to instrument finansowy, którego cena odzwierciedla zmiany wartości danego indeksu.
Instrument ten umożliwia inwestycję równoważną nabyciu całego portfela danego indeksu bez konieczności zakupu
poszczególnych akcji wchodzących w skład tego indeksu.
Indeks giełdowy służą do syntetycznego przedstawiania sytuacji na rynku lub wybranych jego segmentów. Do
najważniejszych indeksów wyliczanych i publikowanych przez GPW należą:
WIG - opisuje stan koniunktury wszystkich spółek notowanych na rynku podstawowym.
WIG 20 – 20 wiodących spółek giełdowych
mWIG 40 – obejmuje 40 średnich spółek notowanych na giełdzie
sWIG 80 – obejmuje 80 małych spółek notowanych na giełdzie
WIG – PL – krajowe spółki giełdowe spełniające kryteria bazowe
TechWIG – w skład wchodzą spółki prowadzące działalność w zakresie nowych technologii, m.in. w branży
informatycznej, telekomunikacyjnej, mediach elektronicznych.
Respect Index - Indeks spółek odpowiedzialnych społecznie
6