Ryzyko dysleksji rozwojowej

Ryzyko dysleksji rozwojowej
Termin „dysleksja” po raz pierwszy został użyty w 1887 roku przez D. Berlina.
Definicję tego autora przytacza W. Brejniak jako „rzadkie formy zaburzenia uczenia się,
objawiające się trudnościami w nauce czytania i pisania słów przy zastosowaniu tradycyjnych
metod nauczania, które okazały się skuteczne do wszystkich innych metod”.
Do niedawna stosowano definicję Światowej Federacji Neurologii z 1968 roku,
która brzmi; „dysleksja to zaburzenie manifestujące się jako trudność w uczeniu się czytania,
pomimo że dziecko jest uczone zgodnie z przyjętymi zasadami i metodami nauczania, jest
prawidłowo rozwinięte umysłowo i ma zapewnione właściwe warunki socjalno – kulturowe.
Jest warunkowana zaburzeniami podstawowych zdolności poznawczych, które często
są pochodzenia konstytucjonalnego”.
Najnowsza definicja dysleksji zaproponowana przez Towarzystwo Dysleksji im.
Ortona (USA) w 1994 roku, a którą przytaczają w swej publikacji W. Brejniak, K. J. Zabłocki
brzmi: „Dysleksja jest jednym z wielu rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym
zaburzeniem o podłożu językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie. Charakteryzuje się
trudnościami
w
dekodowaniu
pojedynczych
słów,
co
najczęściej
odzwierciedla
niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego. Trudności w dekodowaniu
pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku życia oraz innych zdolności
poznawczych i umiejętności szkolnych; trudności te nie są czynnikiem ogólnego zaburzenia
rozwoju, ani zaburzeń sensorycznych. Dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami
w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej; często oprócz trudności
w opanowaniu sprawności w zakresie czynności pisania i poprawnej pisowni”.
Obecnie panują różne poglądy na temat przyczyn występowania dysleksji rozwojowej.
M. Bogdanowicz wymienia kilka koncepcji:
1. Koncepcja genetyczna – przyczyn zaburzeń należy upatrywać w dziedziczeniu;
2. Koncepcja opóźnionego dojrzewania centralnego układu nerwowego;
3. Koncepcja organiczna – mikrouszkodzenia struktury mózgu odpowiedzialnych
za czynność pisania i czytania;
4. koncepcja hormonalna – niedokształcona struktura niektórych okolic kory
mózgowej i nieprawidłowe modelowanie rozwoju mózgu;
5. Koncepcja psychodysleksji – zaburzenia emocjonalne.
Termin „dysleksja” w węższym znaczeniu dotyczy specyficznych trudności w nauce
czytania i pisania. Jeśli zaś dziecko ma trudności w opanowaniu pisania poprawnego pod
względem ortograficznym (mimo znajomości zasad ortografii), mówi się o „dysortografii”,
zaś w przypadku nieprawidłowości dotyczących graficznej strony pisma (tzw. brzydkiego
pisma) , o „dysgrafii”.
Posługując się terminem „dysleksja” dodaje się określenie „rozwojowa”, tzn.,
że opisywane trudności występują od początku nauki szkolnej. Natomiast termin „dysleksja
nabyta” jest to utrata już opanowanej przez osoby dorosłe umiejętności pisania i czytania
w skutek uszkodzenia mózgu
Do polskiej terminologii zostały też wprowadzone w latach dziewięćdziesiątych
ubiegłego wieku pojęcia „ryzyko dysleksji” i „dziecko ryzyka dysleksji” rozpowszechnione
przez M. Bogdanowicz. Wyróżniono wówczas szereg objawów ryzyka dysleksji, które mogą
być obserwowane u dzieci w wieku poniemowlęcym. Termin ten używa się najczęściej
w odniesieniu do dzieci młodszych, u których pojawiają się wybiórcze zaburzenia w rozwoju
psychoruchowym, mogące w przyszłości spowodować rozwój specyficznych trudności
w czytaniu i pisaniu.
Symptomy ryzyka dysleksji u dzieci w wieku przedszkolnym dotyczą funkcji
ruchowych i poznawczych: motoryka duża, motoryka mała, koordynacja wzrokowo –
ruchowa, funkcje wzrokowe, funkcje językowe, lateralizacja, orientacja w schemacie
własnego ciała i przestrzeni, orientacja w czasie. Mają one bezpośrednie przełożenie na
poziom czytania i pisania. Ryzyko dysleksji należy brać po uwagę u dzieci pochodzących
z
nieprawidłowo
przebiegającej
ciąży
i
skomplikowanego
porodu,
urodzonych
przedwcześnie, w zamartwicy, z niską wagą urodzeniowa, w złym stanie fizycznym (w skali
Apgar poniżej 6 punktów). Czynnikiem ryzyka są też występujące w rodzinie trudności, takie
jak: dysleksja rozwojowa, opóźnienie rozwoju mowy, oburęczność i leworęczność.
Objawy ryzyka dysleksji u dzieci w wieku 3 – 5 lat wg. M. Bogdanowicz:

Dziecko jest mało sprawne ruchowo, np. słabo biega, ma trudności
z równowagą (np. gdy chodzi po krawężniku); ma kłopoty z nauką jazdy
na trzykołowym rowerku czy hulajnodze; słabo radzi sobie z zabawami
ruchowymi;

Nie lubi i ma kłopoty z wykonywaniem takich czynności, jak sznurowanie
butów, zapinanie małych guzików, nawlekanie koralików;

Budowanie z klocków sprawia mu kłopoty; niechętnie rysuje (jego prace
są schematyczne); nieprawidłowo trzyma ołówek w dłoni, również chwyt
ołówka jest nieprawidłowy (za mocny, za słaby); w wieku trzech lat nie potrafi
narysować koła, w wieku czterech lat kwadratu i krzyża, zaś w wieku pięciu lat
trójkąta;

Ma trudności z układaniem puzzli, układanek, mozaik;

Dziecko ma opóźniony rozwój mowy; nieprawidłowo wymawia wiele głosek;
przekręca wyrazy (nawet niezbyt złożone); ma trudności z zapamiętaniem
i przypomnieniem nazw np. posiłków, pór dnia; słabo zapamiętuje krótkie
wierszyki i piosenki; ma mały zasób słownictwa, wypowiada się głównie
zdaniami prostymi.
U dzieci w wieku 6 – 7 lat jako objawy ryzyka dysleksji, oprócz wyżej
wymienionych, występują:

Dziecko jest mało sprawne ruchowo, np. słabo skacze i biega; ma kłopoty
ze staniem na jednej nodze; z dużymi trudnościami uczy się jazdy na rowerze,
łyżwach, nartach;

Ma trudności z precyzją ruchów, np. z zawiązaniem sznurowadeł na kokardkę,
czy nawet używaniem nożyczek lub widelca; mimo ćwiczeń, nadal
w niewłaściwy sposób trzyma ołówek w dłoni; linie pionowe kreśli odwrotnie,
tzn. od dołu, zaś poziome od prawej do lewej strony;

Ma trudności z chwytaniem i rzucaniem piłki; słabo rysuje szlaczki; nie potrafi
odwzorować rombu;

Wymowa dziecka jest wadliwa: przekręca trudne wyrazy, popełnia błędy
gramatyczne w budowaniu wypowiedzi; myli mu się używanie w praktyce
stosunków
przestrzennych,
np.:
za-przed,
nad-pod,;
ma
trudności
z różnicowaniem podobnych głosek, np.: półka-bułka, kura-góra; myli nazwy
zbliżone pod względem fonetycznym; ma trudności z dokonywaniem analizy
i syntezy słuchowej; trudni zapamiętuje wiersze, piosenki, nazwy , np.: pór
roku, dni tygodnia;

Trudność sprawia mu budowanie z klocków lego, układanie mozaik,
podawanie szczegółów różniących dwa obrazki; ma kłopoty z odróżnianiem
podobnych kształtów, np. figur geometrycznych czy liter (np. l-t-ł);

Nadal jest oburęczne;

Ma trudności z nazywaniem części ciała: praw – lewe (ręka, noga, ucho); ma
trudności z określaniem kierunku (np. „teraz skręcamy w prawo”);

Ma trudności z określeniem, jaka jest teraz pora roku, czy pora dnia;

Ma duże trudności z czytaniem: czyta bardzo wolno, przeważnie głoskując,
nieprawidłowo dokonując syntezy, często przekręca wyrazy, ma trudności
ze zrozumieniem czytanego tekstu;

Ma trudności z pisaniem: stosuje pismo zwierciadlane – wyrazy zapisuje
od strony prawej do lewej.
Prawdopodobieństwo ryzyka dysleksji jest tym większe, im więcej objawów
występuje. Na podstawie objawów sam rodzic może wysnuć przypuszczenie, czy dziecko
może mieć tego typu trudności. Ważna jest liczba występujących objawów – pojedyncze nie
musza wcale wskazywać na ryzyko. Ważna jest także częstotliwość występowania objawów.
Jeżeli objaw występuje zawsze oraz w zachowaniu dziecka występuje większość objawów,
warto zgłosić się na diagnozę do poradni psychologiczno – pedagogicznej. Przypuszczenia
rodziców muszą zostać zweryfikowane diagnozą psychologiczno – pedagogiczną.
Ryzyko dysleksji nie musi rozwinąć się w dysleksję, jednak z ryzyka dysleksji się nie
wyrasta. Dziecko, u którego zdiagnozowano ryzyko dysleksji, powinno nadrobić opóźnienia
rozwojowe, zanim podejmie naukę w szkole. Im wcześniej dorośli pomogą dziecku
w wyrównaniu dysharmonii w rozwoju psychomotorycznym, tym mniej niepowodzeń
w nauce będzie ono doświadczało.
Opracowała: Magdalena Kieszek
Bibliografia:
M. Biała, Przedszkolaki, Co każdy rodzic i nauczyciel wiedzieć powinien, Warszawa,
Fraszka Edukacyjna
M. Bogdanowicz, O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu,
Lublin, Wyd. Linea, 1994
M. Bogdanowicz, Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci, w Psychologia
wychowawcza, 1996
W. Brejniak, K. J. Zabłocki, Dysleksja w teorii i praktyce, Warszawa, ADAM, 1999
Jednym z narzędzi diagnostycznych do badania ryzyka dysleksji (u sześcioi siedmiolatków) jest Skala Ryzyka Dysleksji, stworzona przez profesor Martę Bogdanowicz.
SKALA RYZYKA DYSLEKSJI ( SRD )
oprac. Marta Bogdanowicz
.......................................................
Imię i nazwisko dziecka
..........
wiek
.........
klasa
.....................
data badania
SRD zawiera 21 stwierdzeń, które należy ocenić według skali 4-stopniowej. Cyfry na skali
wskazują na brak występowania symptomów ryzyka dysleksji (1 punkt) lub na stopień ich
nasilenia (2-3-4 punkty). Zaznaczając cyfry, zaznaczamy, że dany symptom:
1
NIGDY
nie występuje
2
CZASEM
występuje
3
CZĘSTO
występuje
4
ZAWSZE
występuje
Proszę uważnie przeczytać poniższe stwierdzenia i zakreślić kółkiem cyfry najlepiej
charakteryzujące zachowanie dziecka.
1
Dziecko ma trudności z zapamiętywaniem wszystkich liter.
1 2 3 4
2
Dziecko ma trudności w posługiwaniu się nożyczkami.
1 2 3 4
3
Dziecko ma wadę wymowy.
1 2 3 4
Dziecko jest mało sprawne ruchowo : słabo biega, skacze, źle jeździ na rowerze, 1 2 3
hulajnodze.
5 Dziecko pisze litery i cyfry zwierciadlanie lub odwzorowuje wyrazy przez zapisywanieie
1 2 3
ich od strony prawej do lewej.
6 Dziecko przekręca słowa ( np. mówi kraktor ), zmienia przedrostki w wyrazach 1 2 3
( np. zauczyć się ), myli wyrazy o podobnym brzmieniu.
7 Dziecko nie umie odróżnić głosek o podobnym brzmieniu ( np. g - k, z - s ), 1 2 3
dlatego nie dostrzega różnic w parach wyrazów, takich jak: góra – kura, koza –
kosa.
8 Dziecko ma problemy z budowaniem poprawnych wypowiedzi (zmienia szyk 1 2 3
wyrazów w zdaniu albo używa nieprawidłowych form gramatycznych).
9 Dziecko niechętnie bawi się układankami, klockami Lego, puzzlami lub nie 1 2 3
umie układać ich według wzoru ( tworzy tylko własne kompozycje ).
10 Dziecko niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych.
1 2 3
4
4
4
4
4
4
4
4
11 Dziecko ma problemy z odróżnieniem i zapamiętaniem liter o kształtach 1 2 3 4
identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni ( np. b – p – g – d ).
12 Dziecko niechętnie rysuje, pomimo że jest do tego zachęcane
1 2 3 4
13 Dziecko ma trudności z pamięciowym odtworzeniem materiału uszeregowanego 1 2 3 4
w sekwencje ( np. nazwy pory dnia i posiłków, dni tygodnia, pory roku, szeregi
4-cyfrowe ).
14 Dziecko ma trudności z koncentracją uwagi, łatwo się rozprasza.
1 2 3 4
15 Dziecko źle funkcjonuje na zajęciach fizycznych ( np. podczas gry w piłkę, 1 2 3 4
wykonywania układów gimnastycznych, ćwiczeń równoważnych, takich jak
chodzenie po linii, stanie na jednej nodze ).
16 Dziecko ma trudności z odróżnieniem i zapamiętaniem liter o podobnych 1 2 3 4
kształtach
( np. m – n, l – t – ł ).
17 Dziecko ma trudności z wyróżnieniem głosek w słowach ( np. nos = n – o – s ). 1 2 3 4
18 Dziecko ma problemy z odtwarzaniem szlaczków i figur geometrycznych 1 2 3 4
( przerysowaniem rombu ze wzoru ).
19 Dziecko ma trudności z łączeniem głosek w słowo ( np. o – k – o = oko ).
1 2 3 4
20 Dziecko ma problemy z zawiązaniem sznurowadeł, zapinaniem guzików, 1 2 3 4
wiązaniem kokardek oraz wykonaniem innych czynności samoobsługowych.
21 Dziecko ma trudności z dokładnym zapamiętaniem krótkich wierszyków i 1 2 3 4
piosenek oraz z rozpoznaniem i tworzeniem rymów.
Źródło:www.ptd.edu.pl
Wyniki testu można analizować bardzo szczegółowo (potrafią to specjaliści), można też po
prostu podliczyć punkty i porównać je z niżej zamieszczoną skalą.
Od 21 do 34 punktów: u twojego dziecka raczej na pewno nie ma ryzyka dysleksji, co nie
oznacza, że powinieneś bacznie przyglądać się jego rozwojowi i szkolnym osiągnięciom.
Od 35 do 40 punktów: specjaliści mówią, że twoje dziecko jest na pograniczu ryzyka
dysleksji. Wątpliwości powinna rozwiać wizyta w poradni pedagogiczno-psychologicznej.
A zatem skontaktuj się ze specjalistą na wszelki wypadek, a w czasie zabaw i codziennych
zajęć stymuluj i usprawniaj słabo rozwijające się umiejętności dziecka.
Od 41 do 53 punktów: u twojego dziecka występuje umiarkowane ryzyko dysleksji.
Koniecznie odwiedź specjalistów w poradni, być może najwyższy czas zacząć pracować
z dzieckiem.
Od 54 do 84 punktów: u twojego dziecka występuje bardzo wysokie ryzyko dysleksji! Czeka
ciebie i dziecko dużo pracy wraz z nauczycielem terapeutą.
Szczegółową analizę wyników można znaleźć w książce Marty Bogdanowicz Ryzyko
dysleksji. Problem i diagnozowanie, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2002.