Dysleksja - Poradnia Psychologiczno

WCZESNE
ROZPOZNAWANIE
ZABURZEŃ O CHARAKTERZE
DYSLEKTYCZNYM
Według aktualnie przyjętej definicji,
opublikowanej w 1994r. przez Międzynarodowe
Towarzystwo Dysleksji im. Ortona, dysleksja jest
„… jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się.
Jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym (…)
charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu
pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla
niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego.
(…) dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami w
odniesieniu do różnych form komunikacji językowej; często
obok trudności w czytaniu dodatkowo pojawiają się
trudności w opanowaniu sprawności
w zakresie czynności pisania i poprawnej pisowni”
(M. Bogdanowicz, Integracja percepcyjno-motoryczna, Warszawa 2000, s. 10)
DYSLEKSJA ROZWOJOWA
specyficzne trudności w nauce
czytania, pisania i liczenia
(przy prawidłowym poziomie umysłowym, prawidłowym widzeniu i słyszeniu)
DYSLEKSJA specyficzne trudności/zaburzenia w nauce czytania, którym
często towarzyszą trudności w pisaniu
 DYSORTOGRAFIA specyficzne trudności/zaburzenia w komunikowaniu
się za pomocą pisma, szczególnie kłopoty z opanowaniem poprawnej
pisowni ( w tym pod względem ortograficznym)
 DYSGRAFIA trudności/zaburzenia w opanowaniu właściwego poziomu
graficznego pisma
 DYSKALKULIA zaburzenia matematyczne/trudności w
matematyce/specyficzne trudności w opanowaniu umiejętności
posługiwania się liczbami i dokonywania obliczeń

UWARUNKOWANIA
SPECYFICZNYCH TRUDNOŚCI W NAUCE
Ryzyko dysleksji jest prawdopodobne u osób:
obciążonych genetycznie (dysleksja występuje
w rodzinie), pochodzących z nieprawidłowo
przebiegającej ciąży i porodu, u których można
zaobserwować nieprawidłowości
w rozwoju psychomotorycznym
(występują symptomy ryzyka dysleksji).
Dysleksję diagnozujemy u uczniów o przynajmniej
przeciętnym poziomie intelektualnym. Obniżony poziom
inteligencji wskazuje na istnienie trudności globalnych,
uogólnionych, które nie są specyficzne,
wykluczamy więc w tym przypadku występowanie dysleksji.
Dysleksję potwierdza obecność:
 zaburzeń funkcji słuchowo-językowych ( fonologiczny
aspekt języka) - uwagi, pamięci i percepcji słuchowej
dźwięków mowy. Pierwszym symptomem mogącym
wskazywać na ryzyko wystąpienia w wieku szkolnym dysleksji
jest opóźniony rozwój mowy (mowa pojawia się do 3r.ż)
 zaburzeń funkcji wzrokowo-ruchowych (uwagi,
spostrzegania, pamięci wzrokowej, wyobraźni przestrzennej,
motoryki dużej, małej, integracji percepcyjno–motorycznej
oraz lateralizacji).
Obserwowane objawy:
wiek szkolny (klasa I-III)
MOTORYKA DUŻA:
 mała sprawność ruchowa całego ciała
 trudności z opanowaniem jazdy na hulajnodze, dwukołowym rowerze, wrotkach,
łyżwach, nartach
 niechęć do zabaw ruchowych i lekcji w-f (trudności z wykonywaniem niektórych
ćwiczeń, np. układów gimnastycznych)
MOTORYKA MAŁA (RĄK):
 obniżona sprawność ruchowa rąk
 trudności w zakresie czynności samoobsługowych związanych z ubieraniem się,
myciem i jedzeniem (nożem i widelcem)
LATERALIZACJA:
 utrzymywanie się oburęczności lub obuoczności
ORIENTACJA W SCHEMACIE CIAŁA I W PRZESTRZENI:
 trudności z określaniem własnych części ciała jako prawe-lewe, np. odróżnieniem
prawej i lewej ręki, strony ciała
 trudności z określaniem położenia przedmiotów względem siebie, np. droga na
prawo, zaś drzwi na lewo
 pisanie liter i cyfr zwierciadlane i/lub zapisywanie wyrazów od prawej do lewej
strony
Obserwowane objawy:
wiek szkolny (klasa I-III)
FUNKCJE SŁUCHOWO-JĘZYKOWE:
 wadliwa wymowa, przekręcanie trudnych wyrazów (przestawianie głosek i sylab,
asymilacje głosek, np. sosa lub szosza)
 błędy w budowaniu wypowiedzi, błędy gramatyczne
 trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych wyrażających stosunki
przestrzenne: nad - pod, za-przed, wewnątrz-na zewnątrz
 trudności z różnicowaniem głosek podobnych fonetycznie (np. z-s, b-p, k-g) w
porównywanych słowach typu: kosa - koza lub tzw. sztucznych: rosa reza, mylenie
nazw zbliżonych fonetycznie
 trudności z dokonywaniem operacji (analizy, syntezy, opuszczania, dodawania,
zastępowania, przestawiania) na cząstkach fonologicznych (logotomach, sylabach,
głoskach) w takich zadaniach, jak wydzielanie sylab i głosek ze słów, ich
syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej),
analizowaniem struktury fonologicznej słów, rozpoznawaniem i tworzeniem rymów i
aliteracji, trudności z zapamiętywaniem wierszy, piosenek, więcej niż jednego
polecenia w tym samym czasie
 trudności z zapamiętywaniem nazw
 trudności z zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w serie i sekwencje,
takiego jak nazwy dni tygodnia, pór roku, kolejnych posiłków, sekwencji czasowej:
wczoraj - dziś - jutro i sekwencji cyfr: szeregów 4-cyfrowych
Obserwowane objawy:
wiek szkolny (klasa I-III)
KOORDYNACJA WZROKOWO-RUCHOWA:
 trudności z rzucaniem do celu i chwytaniem piłki
 niechęć do rysowania i pisania, trudności w rysowaniu szlaczków,
odtwarzaniu złożonych figur geometrycznych (np. rombu)
 niski poziom graficzny rysunków i pisma-dziecko “brzydko" rysuje
(poziom wykonania-nieadekwatny do wieku życia), niestaranne pismo
(nie mieści się w liniaturze), zagina „ośle uszy” na rogach kartek
zeszytu
 trudności z szybkim wymienieniem nazw np. wszystkich znanych
owoców, szeregu słów
 wolne tempo nazywania szeregu prostych obrazków
 trudności z nazywaniem i zapamiętywaniem liter alfabetu, cyfr trudności z zapamiętaniem tabliczki mnożenia
Obserwowane objawy:
wiek szkolny (klasa I-III)
FUNKCJE WZROKOWE:
 trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem w
całość, np. podczas budowania według wzoru konstrukcji z klocków, układania
mozaiki, trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki
 trudności z odróżnianiem kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, liter m-n,
l-t-ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych na płaszczyźnie (np. liter p-g-b-d)
 trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki
 częste przekręcanie złożonych wyrazów (przestawienie głosek i sylab, asymilacje
głosek, np. sosa lub szosza)
 używanie sformułowań niepoprawnych pod względem gramatycznym: trudności z
poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, sformułowań wyrażających stosunki
przestrzenne: nad-pod, za-przed, wewnątrz, na zewnątrz
 trudności z pamięcią fonologiczną, sekwencyjną, czyli trudności dotyczące
zapamiętywania: sekwencji nazw np. nazw dni tygodnia, pór roku, nazw kolejnych
posiłków, sekwencji czasowej: wczoraj-dziś-jutro i sekwencji cyfr: szeregów 5cyfrowych: wierszy, piosenek, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie,
powtarzaniem z pamięci szeregu słów
Obserwowane objawy:
wiek szkolny (klasa I-III)
CZYTANIE:
 czasami nasilone trudności w nauce czytania, które można dostrzec, jeżeli dziecko: - bardzo
wolno czyta - prymitywna technika (głoskowanie lub sylabizowanie z wtórną syntezą słowa), ale
mało błędów
 bardzo szybko czyta, lecz popełnia przy tym wiele błędów - wynikają one z tego, że dziecko
domyśla się treści na podstawie kontekstu
 niewłaściwie i słabo rozumie przeczytany tekst
PISANIE:
 trudności z zapamiętaniem kształtu rzadziej występujących liter o skomplikowanej strukturze
(np. wielkie litery pisane: F, H, Ł, G)
 mylenie liter podobnych pod względem kształtu, np. 1-t-t, m-n
 mylenie liter identycznych, lecz inaczej ułożonych na płaszczyźnie: p-b-d-g, - popełnianie
błędów podczas przepisywania tekstów
 mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym fonetycznie (np. głoski z-s, w-f, d-t, k-g)
 trudności z zapisywaniem zmiękczeń, myleniem głosek i - j, głosek nosowych ą-om, ę-en
 nagminne opuszczanie, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter, sylab i wyrazów
 pisanie pseudowyrazów (np. “pijka" zamiast “bajka")
 nasilone trudności podczas pisania ze słuchu (dyktanda)
ORIENTACJA W CZASIE:
 trudności z określaniem pory roku, dnia, czasu na zegarze
WAŻNE OKRESY:
6-8 lat: ostrożna diagnoza „ryzyka niepowodzeń w
nauce czytania i pisania” - ĆWICZENIA
KOREKCYJNO-KOMPENSACYJNE W
PRZEDSZKOLU
8-9 lat: obserwacja dziecka, wspomaganie rozwoju
oraz podejmowanie ćwiczeń w zakresie czytania i
pisania – diagnoza ryzyka dysleksji SPECJALISTYCZNE ZAJĘCIA KOREKCYJNOKOMPENSACYJNE, LOGOPEDYCZNE
klasa III/IV: pogłębione badanie diagnostyczne
w poradni psychologiczno-pedagogicznej
ROZPOZNANIE – INTERPRETACJA WYNIKÓW
POD KĄTEM PRZYCZYN STWIERDZONYCH
TRUDNOŚCI W CZYTANIU, PISANIU, LICZENIU
Wyklucza dysleksję rozwojową:
 obniżona sprawność intelektualna ( inteligencja niższa niż
przeciętna lub niepełnosprawność intelektualna w stopniu
lekkim),
 schorzenie neurologiczne (epilepsja, mózgowe porażenie
dziecięce, schorzenia genetyczne, nowotwór oraz nabyte
uszkodzenie mózgu),
 znaczny niedosłuch,
 istotne zaniedbania środowiskowe (brak stymulacji).
W tych przypadkach trudności w uczeniu się czytania
i pisania traktuje się jako symptomy istniejącej choroby
lub obniżonej sprawności intelektualnej !!!
Rozpoznanie ryzyka dysleksji
(zagrożenia dysleksją rozwojową)
dokonujemy gdy obserwowane trudności
mają specyficzny charakter, gdy z trudem
i wolno ustępują pod wpływem ćwiczeń
POPRAWA JEST NIEWSPÓŁMIERNIE MAŁA DO WŁOŻONEJ
PRACY oraz gdy TRUDNOŚCI CZĘSTO PONOWNIE SIĘ POJAWIAJĄ
MODEL DIAGNOZOWANIA DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ
ETAP I: DIAGNOZA GOTOWOŚCI SZKOLNEJ
W wieku 5-6 lat: badania przesiewowe
w zakresie gotowości szkolnej dzieci
Na podstawie:
 Frydrychowicz A., Koźniewska E., Matuszewski A.,
Zwierzyńska E., i inni (red.), Doradca Nauczyciela
Sześciolatków (Skala Gotowości Szkolnejpodręcznik, arkusz obserwacji). CMPP-P,
Warszawa 2006.
MODEL DIAGNOZOWANIA DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ
ETAP II: DIAGNOZA RYZYKA DYSLEKSJI
W wieku 7-8 lat: ujawnienie symptomów ryzyka
dysleksji i nasilonych
trudności w uczeniu się czytania
(szczególnie w dekodowaniu)
Na podstawie:
 Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie.
Skala Ryzyka Dysleksji wraz z normami dla klas 0 i I.
Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2005.
 Próba czytania „Darek” (W): M. Bogdanowicz, Integracja
percepcyjno-motoryczna. Teoria – diagnoza – terapia.
Warszawa 2000.
Dziecko ryzyka dysleksji
nie musi zostać
uczniem dyslektycznym
(M. Bogdanowicz, Ryzyko dysleksji. Problem
i diagnozowanie. Gdańsk 2005)
Badanie SRD – opracowana forma umożliwia dokonanie
oceny i opracowanie wyników w krótkim czasie – pozwala
wytyczyć kierunek pracy (działań zmierzających
do usprawnienia funkcji rozwijających się z opóźnieniem)
z dzieckiem, które potrzebuje od dorosłych pomocy
(ćwiczenia korekcyjno-kompensacyjne).
MODEL DIAGNOZOWANIA DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ
ETAP III: DIAGNOZA DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ
KLASA III i IV (przełom okresu nauczania
zintegrowanego i przedmiotowego):
diagnoza dysleksji rozwojowej
Badanie w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej na podstawie:
 Bogdanowicz M. i inni, Diagnoza dysleksji u
uczniów klasy III szkoły podstawowej.
Przewodnik diagnostyczny. Pracownia Testów
Psychologicznych, Gdańsk 2008.
 Testy dostępne pracownikom poradni.
Diagnoza pedagogiczna w poradni
 WYWIAD
 ANALIZA DOKUMENTÓW (OPINIE ZE
SZKOŁY, SWIADECTWA SZKOLNE, OPINIE
Z PORADNI SPECJALISTYCZNYCH)
 ANALIZA PRAC UCZNIA (SZKOLNYCH,
DOMOWYCH)
 ROZMOWA Z DZIECKIEM, OBSERWACJA
 TESTY PEDAGOGICZNE
 SPRAWDZIANY
METODY DIAGNOSTYCZNE
STOSOWANE PRZEZ PEDAGOGÓW
W PORADNIACH P-P
 DIAGNOZA GOTOWOSCI SZKOLNEJ ORAZ RYZYKA





NIEPOWIDZEŃ SZKOLNYCH,
DIAGNOZA UMIEJĘTNOSCI CZYTANIA I PISANIA
UCZNIÓW KLAS I-III,
DIAGNOZA UMIEJĘTNOŚCI PISANIA I CZYTANIA
(TEMPA, TECHNIKI, CZYTANIA ZE ZROZUMIENIEM)
UCZNIÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ, GIMNAZJALNEJ I
PONADGIMNAZJALNEJ
TESTY SPRAWDZAJĄCE ZNAJOMOŚĆ ZASAD PISOWNI
BADANIE FUNKCJI SŁUCHOWO-JĘZYKOWYCH
TESTY Z MATEMATYKI
Wykorzystana literatura:
 Bogdanowicz M., Integracja percepcyjno-motoryczna. Teoria –
diagnoza – terapia. Warszawa 2000.
 Frydrychowicz A., Koźniewska E., Matuszewski A., Zwierzyńska
E., i inni (red.), Doradca Nauczyciela Sześciolatków (Skala
Gotowości Szkolnej-podręcznik, arkusz obserwacji).
CMPP-P, Warszawa 2006.
 Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie.
Skala Ryzyka Dysleksji wraz z normami dla klas 0 i I.
Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2005.
 Bogdanowicz M. i inni, Diagnoza dysleksji u uczniów klasy III
szkoły podstawowej. Przewodnik diagnostyczny. Pracownia
Testów Psychologicznych, Gdańsk 2008.
Polecana literatura:



Bogdanowicz M., Uczeń z dysleksją w szkole.
Poradnik nie tylko dla polonistów. Wydawnictwo
Pedagogiczne Operon, Gdynia 2005.
Bogdanowicz M., Adryjanek A., Rożyńska M., Uczeń
z dysleksją w domu. Poradnik nie tylko dla
rodziców. Wydawnictwo Pedagogiczne Operon,
Gdynia 2007.
Problemy wychowawcze dzieci i młodzieży.
Poradnik dla pedagogów szkolnych, opiekunów i
wychowawców. Wydawnictwo Forum, Poznań 2009.
Opracowania-nowości:


Grabowska A., Rymarczyk K. (red.), Dysleksja: od
badań mózgu do praktyki. Instytut Biologii
Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, Warszawa
2004.
Reid G, Wearmouth J (red.), Dysleksja. Teoria i
praktyka. GWP, Gdańsk 2008.
Dziękuję za uwagę – Renata Straub-Pieczykolan