Jakie budowle powstały we Wrocławiu za czasów Adolfa Hitlera i
advertisement
„III Rzesza i naziści na Dolnym Śląsku” Natalia Nadybska Julia Pleti Maja Szalewska Promotor: Monika Witalis – Malinowska Obóz jesienny, Wrocław/ Kliczków 2014 SPIS TREŚCI I. Wstęp ……………………..………………………..……………………………………3 II. Wprowadzenie ………………..………..………………………………………………4 III. Ankieta ……………………………..……...…………………………………………….6 IV. Jakie budowle powstały we Wrocławiu za czasów Adolfa Hitlera i które z nich przetrwały? ………………..…………………………………………..7 1. Dom towarowy „Feniks” ………..………………………………………….7 2. Hala Stulecia ……………………..…………………………………………8 3. Hotel Monopol …………………..…………………………………………..9 4. Schlossplaz (plac Wolności) ………………………………………………9 5. Siedziba NSDAP …………………………….……………………………10 6. Tarnogaj ……………………………………….……………..……………11 7. Most Grunwaldzki ……………………………..………………………….11 8. Stadion Olimpijski …………………………………………………………12 9. Wzgórza …………………………………….……………………………..13 10. Schrony ……………………………………….……………………………14 V. Jakie uroczystości we Wrocławiu były poświęcone III Rzeszy?…………..…15 1. Przegląd wojsk …………………………….…………………………..….15 2. XII Ogólnoniemiecki Zjazd Śpiewaczy „Sängerfest Breslau” …......…16 3. Niemieckie Święto Sportu i Gimnastyki …………………..………….…17 4. Masowe imprezy w Hali Stulecia ………………………..…...………….18 5. Otwarcie autostrady ………………………………………..…..…………19 6. Palenie książek ……………………………………………..….…………20 VI. Jakie znaczenie miały zamek Czocha i kompleksy Reisa dla III Rzeszy? …21 1. Zamek Czocha ……………………………………………………....……21 2. Kompleks Reisa …………………………………………………………..23 VII. Streszczenia ………………………………………………………………………..…27 1. Język angielski ……………………………………………………….……27 2. Język niemiecki ……………………………………………………….…..27 3. Język hiszpański …………………………………………………….……28 4. Język francuski …………………………………………………………...28 VIII. Zakończenie …………………………………………………………….....…….......30 IX. Bibliografia ……………………………………………………………………...........31 2 Wstęp I. Wybrałyśmy temat „III Rzesza i naziści na Dolnym Śląsku” ponieważ interesujemy się okresem II Wojny światowej oraz 20-stolecia międzywojennego. Naszym celem było zdobycie wiedzy na temat nazistów we Wrocławiu i na Dolnym Śląsku. W tym celu zadałyśmy sobie trzy pytania badawcze: - Jakie budowle powstały we Wrocławiu za czasów Adolfa Hitlera i które z nich przetrwały? - Jakie uroczystości we Wrocławiu były poświęcone III Rzeszy? - Jakie znaczenie miały zamek Czocha i kompleksy Reisa dla III Rzeszy? Naszym promotorem jest Pani Monika Witalis-Malinowska. W skład naszego zespołu weszły: Natalia Nadybska z klasy 2a, Julia Pleti i Maja Szalewska z klasy 1b. Maja opracowała bibliografię oraz zredagowała ankietę, Julia przygotowała artystyczną stronę projektu oraz wykonywała zdjęcia, a Natalia robiła notatki oraz napisała streszczenie w języku angielskim. Wspólne pisanie projektu było nie tylko pracą, ale także przyjemnością. Wzajemnie się wspierałyśmy i mamy nadzieję, że nasz wysiłek zaowocował interesującym projektem. 3 II. Wprowadzenie Wrocław należał do Prus od 1742 do 1945 roku. Był kwitnącym miastem niemieckim, ale w 1945 roku, u schyłku wojny został w 70%-ach zniszczony. Od 25 sierpnia 1944 roku Breslau został ogłoszony twierdzą. Oznaczało to, że sprowadzono tam główne oddziały wojska i zgromadzono dużą ilość broni w celu wzmocnienia obronności. Stało się to za zezwoleniem rządzącego wtedy III Rzeszą kanclerza, Adolfa Hitlera. Fuhrer urodził się 20 kwietnia 1889 roku w małym miasteczku na północy Austrii. Na początku chciał dostać się do Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu. Niestety nie udało mu się, a że większość pracujących tam profesorów była pochodzenia żydowskiego zaczął czuć nienawiść do tego narodu i jego religii. W 1919 roku pomimo swojego pochodzenia wstąpił do Niemieckiej Partii Pracy, zmienionej wkrótce w NSDAP. Już w 1923 roku próbował przejąć władzę w Bawarii, przez co trafił do więzienia na półtorej roku. Podczas pobytu w odosobnieniu wyłożył swoją filozofię w pracy „Mein Kampf”. Jego przemyślenia opierały się na fragmentach teorii trzech naukowców: Karola Darwina, Fryderyka Nietzschego oraz Josepha de Gobineau. Założył, że powinni przetrwać tylko najsilniejsi, ponieważ ze słabymi, w tym upośledzonymi psychicznie oraz fizycznie, społeczeństwo będzie słabsze. Podzielił ludzi na trzy kategorie: Germanów- „rasę nadludzi”, Słowian „podludzi”, oraz Żydów i Romów- „pasożytów”. Chciał dowieźć, że Germanie są tymi, od których wszyscy pochodzą, to znaczy od Ariów. Prześladował także osoby homoseksualne. Aby zwiększyć populację nadludzi dozwolony był seks pozamałżeński. W 1932 roku podczas wyborów parlamentarnych naziści uzyskali 33% poparcia. W 1933 roku jeden z komunistów został oskarżony o podpalenie parlamentu, co poskutkowało zdelegalizowaniem partii komunistycznej. Od 30 stycznia 1933 roku Hitler był kanclerzem III Rzeszy, a od 2 sierpnia 1934 roku obejmował także stanowisko prezydenta. Do 1945 roku miał nieograniczoną władzę i 4 wtedy właśnie wcielał swoje teorie w życie, które oznaczały śmierć dla wielu milionów ludzi. Jednym z jego wielu działań było zarządzenie dotyczące utworzenia obozów koncentracyjnych. Pierwsze z nich powstały już w 1935 roku, m.in w Tarnogaju, dzielnicy Wrocławia. Hitler zorganizował także Noc Kryształową, która miała miejsce we Wrocławiu, z dziewiątego na dziesiątego listopada 1938 roku. Fuhrer zarządził, aby spalić wszystko co żydowskie. W wyniku tych działań z 20 tysięcy żydów zostały tylko dwa. Kolejnym krwawym planem przywódcy III Rzeszy, który zasiał terror i strach w miastach, była tak zwana Noc Długich Noży. To zdarzenie miało miejsce w 1934 roku, jego celem było wymordowanie elity SA. Adolf Hitler zdenerwował się na dowódców, ze względu na ich odmienne zdanie na temat jego działań. Na początku uprowadzono dowódcę Ernsta Rohma, a następnie zaczęto po kolei zabijać pozostałych. Oficjalną podawaną liczbą zamordowanych jest 77, chociaż niektórzy mówią też o 400. Nie cały rok po przyjęciu przez Wrocław nazwy Festung Breslau, które miało miejsce w 1944 roku, na rozkaz gauleitera Karla Hankego dokonano przymusowej ewakuacji ludzi z miasta. Z zimna i przemęczenia zginęło wtedy około 90 tys. osób. Od lutego do maja miasto było oblegane przez wojska ukraińskie, a także Związku Radzieckiego. Kapitulacja Wrocławia została podpisana 6 maja 1945 roku poprzez generała Niehoffa. Co ciekawe stało się to dwa dni przed końcem wojny w Europie i cztery dni po zdobyciu Berlina. 5 III. Ankieta Dnia 4.10.2014 r. przeprowadziłyśmy ankietę na Rynku i Plantach w Krakowie. Przypadkowo spotkanym osobom zadałyśmy pytanie, czy wiedzą jakie należące teraz do Polski miasto zostało ogłoszone twierdzą w 1944 roku. W sumie spytałyśmy 20 osób. Jak wskazują poniższe odpowiedzi najwięcej osób nie wiedziało, które to miasto, a kolejna grupa sądziła, że była to Warszawa. Wrocław znalazł się na trzeciej pozycji. Czy wie Pani/Pan jakie należące teraz do Polski miasto zostało ogłoszone twierdzą w 1944 roku? Nie wiem Kłock kołobrzeg Gdańsk Warszawa Królewiec Kraków Wrocław Wykres 1.- Wyniki ankiety 6 IV. Jakie budowle powstały we Wrocławiu za czasów Adolfa Hitlera i które z nich przetrwały? Wrocław był jednym z ulubionych miast Hitlera. Z tego powodu w tym miejscu istnieje wiele budowli powiązanych z okresem II wojny światowej. 1. Dom towarowy “Feniks” W XX był to jeden z najbardziej ekskluzywnych domów towarowych Wrocławia. Teraz nazywany “Feniksem” kiedyś dom handlowy braci Barasch jest jednym z najbardziej charakterystycznych punktów rynku. Bracia Atrhur i Georg Barasch byli zamożnymi kupcami, właścicielami sieci domów towarowych. Aby zrobić miejsce dla nowego domu handlowego wyburzono aż dwie kamienice. Budowa rozpoczęła się w roku 1903, a w 1904 dom został otwarty. Od samego początku obiekt wzbudzał wielkie zainteresowanie, był nowoczesny, a w elewacji dominowały szklane witryny. W 1936 roku bracia Barasch zostali zmuszeni do odsprzedania budynku Niemcom. Fot. Dom towarowy “Feniks” 1 1. Źródło: http://dolny-slask.org.pl/868085,foto.html 7 2. Hala stulecia Hala została zbudowana w 1912 roku. Była i jest nadal jednym z najważniejszych miejsc we Wrocławiu. Jeszcze przed wojną była miejscem masowych wydarzeń, między innymi nazistowskich wieców2. W okresie międzywojennym odbywały się w Hali imprezy sportowe oraz przedstawienia cyrkowe. W Hali wielokrotnie przemawiał Adolf Hitler. Odbyło się tam również niemieckie święto sportu i gimnastyki w 1938 roku. Obszar przetrwał II wojnę światową z nieznacznymi uszczerbkami. Fot. Hala Stulecia podczas niemieckiego święta sportu i gimnastyki 3 2. Nazistowskie wiece- zjazdy NSDAP 3. Źródło: http://dolny-slask.org.pl/920313,foto.html 8 Fot. Hala stulecia obecnie 4 3. Hotel Monopol Jest to najstarszy hotel we Wrocławiu, znajduje się przy ulicy Heleny Modrzejewskiej. Został wybudowany w 1892 roku. Od 1930 roku często rezydowali tam nazistowcy, w tym Adolf Hitler. Fuhrer dobudował w 1937 roku balkon nad wejściem, aby mógł z niego przemawiać. W 1984 roku hotel został wpisany do rejestru zabytków5. 4. Schlossplatz (plac wolności) Plac ten wykorzystywany był do defilad oraz publicznych uroczystości mających pokazać potęgę Niemców. Oprócz tego organizowane były tu również inne imprezy, takie jak komers, czyli spotkanie profesorów i studentów Uniwersytetu Wrocławskiego. W latach 30 plac wykorzystywany był również do urządzania imprez masowych, takich jak Wielkoniemieckie Święto Sportu i Gimnastyki z udziałem Adolfa Hitlera. 4Źródło: 5Rejestr http://fotopolska.wordpress.com/2012/07/10/hala-stulecia-we-wroclawiu/ zabytków- wykaz obiektów uznawanych za zabytki w danym kraju. 9 Pierwszą imprezą po zakończeniu II Wojny światowej była defilada powracających z frontu wojsk urządzona 26 maja 1945 roku 6. Obecnie na placu trwa budowa Narodowego Forum Muzyki. Fot. Planowany wygląd Narodowego Forum Muzyki 7 5. Siedziba NSDAP Fot. Siedziba NSDAP 8 Dawna siedziba NSDAP rozciągnięta jest pomiędzy dwoma mostami, służyła nazistom do 1945 roku, teraz jest to siedziba władz Wrocławia. 6 Źródło: Wikipedia http://www.artbiznes.pl/index.php/narodowe-forum-muzyki/ 8 Źródłó: http://atrakcje-wroclawia.pl.tl/%26%239679%3B-III-Rzesza.htm 7 Źródło: 10 6. Tarnogaj Jest to dzielnica Wrocławia. W 1915 roku utworzono tu obóz jeniecki, w którym przetrzymywano głównie francuzów. Pracowali oni w pobliskiej fabryce “Silesia”. W 1933 roku obóz przystosowano do nowej roli obozu koncentracyjnego. Był to obóz tylko i wyłącznie dla więźniów politycznych. Został zamknięty już 10 sierpnia 1933 roku, a ostatni więźniowie zostali przewiezieni pociągiem specjalnym do obozu Esterwegen położonego w północnych Niemczech. W barakach, które pozostały po obozie urządzono schronisko dla bezdomnych. Dziś na miejscu obozu oraz fabryki “Silesia” znajduje się utworzone po wojnie wysypisko gruzu, zwane Wzgórzem Gajowym.9 7. Most Grunwaldzki Został zbudowany w latach 1908-1910 w ramach budowy nowej trasy, stanowiącej połączenie między centrum miasta a projektowanymi osiedlami na północnym wschodzie. W latach 1910-1945 nazywany kolejno Kaiserbrücke, Freiheitsbrücke oraz ponownie Kaiserbrücke. Dopiero w 1945 roku przyjęto nazwę Most Grunwaldzki. Fot. Most Grunwaldzki w 1910 roku 10 9 Źródło: 10Źródło: Wikipedia http://dolny-slask.org.pl/979172,foto.html?idEntity=550470 11 8. Stadion Olimpijski Został zbudowany w latach 1926-1928 według projektu niemieckiego architekta Richarda Konwiarza. Wbrew obecnej nazwie stadion nadawał się do przedsięwzięć w mniejszej skali niż Igrzyska Olimpijskie. W dniach 18-24 czerwca 1930 roku rozegrano tam III Igrzyska Niemieckie, istotny etap przygotowań niemieckiej reprezentacji do olimpiady w Los Angeles. W 1937 roku odbył się tam również XII Niemiecki Festiwal Pieśni, natomiast rok później- Niemiecki Festyn Gimnastyki i Sportu. Stadion został rozbudowany w latach 1935-1939. Po wojnie odbudowany z dość dużych zniszczeń i rozbudowany, został nazwany Stadionem imienia Karola Świerczyńskiego. Fot. Stadion Olimpijski we Wrocławiu, 1939 rok 11 11Źródło: http://stadiony.net/stadiony/pol/stadion_olimpijski_we_wroclawiu 12 Fot. Stadion Olimpijski we Wrocławiu obecnie 12 9. Wzgórza a) Wzgórze Partyzantów Pozostałość po dawnym Bastionie Sakwowym (Tashenbastion). Dawniej nosiło nazwę Wzgórze Liebicha. Z nastaniem wojny początkowo przed oblężeniem przekształcono bastion w schron dla dowódcy ochrony twierdzy. Schron służył prawie do kwietnia 1945 roku, później dowódca zarządził “przeprowadzkę” do podziemi biblioteki na Piasku ze względu na niebezpieczną bliskość pozycji Rosjan. Po 1945 roku nie odzyskało już dawnej świetności. Obecnie na wzgórzu odbywają się od czasu do czasu imprezy takie jak “Wzgórze Liebicha oddycha”. “Unikatowe rękodzieło, stoiska z jedzeniem, gry i zabawy dla dzieci, koncert muzyków – improwizatorów – to czeka na osoby odwiedzające wzgórze Partyzantów przy ul. Piotra Skargi”.13 12Źródło: 13Cytat: http://mlodzi.wroclaw.pl/podmiot/146-stadion-olimpijski http://www.gazetawroclawska.pl/artykul/955469,wroclaw-dzis-po-poludniu-piknik-i-koncert- na-wzgorzu-partyzantow,id,t.html 13 10. Schrony W okresie II wojny światowej potencjał obronny Festung Breslau został wzmocniony poprzez budowę wielu schronów przeciwlotniczych, naziemnych oraz podziemnych. Wiele z nich pełniło funkcję magazynów wojskowych, szpitali, a także miejsc schronienia dla ludności cywilnej miasta. Do większych schronów należały: - przed Dworcem głównym, - na placu Solnym, - na placu Nowy Targ, - przy placu Strzegomskim, - przy ulicy Ołbińskiej, - przy ulicy Stalowej, - przy ulicy Ładnej.14 14 Na podstawie: http://atrakcje-wroclawia.pl.tl/%26%239679%3B-Festung-Breslau.htm 14 V. Jakie uroczystości we Wrocławiu były poświęcone III Rzeszy? Na moje pytanie badawcze trudno było odpowiedzieć z informacji zdobytych na obozie. Wspomogłam się więc stronami internetowymi: http://atrakcje- wroclawia.pl.tl i http://dolny-slask.org.pl . Adolf Hitler uwielbiał Wrocław, dlatego też często tam przebywał i mieszkał w Hotelu Monopol. Podczas swojego pobytu organizował tam wiele uroczystości. Postanowiłam opisać wybrane przeze mnie wydarzenia w punktach. Fot. Hitler w Hotelu Monopol 15 1. Przegląd wojsk Przegląd wojska był pokazem elegancji i siły. Ta uroczystość była nazywana także „festzguiem”, co po niemiecku oznacza uroczysty pochód. We Wrocławiu organizowano go na ulicy Świdnickiej. Była ona jedną z głównych w tej aglomeracji. Znajdowało się na niej dużo sklepów, stąd nazywano ją również Handlową. Każde okupowane przez nazistów miasto posiadało takie miejsce. W Krakowie ul. Grodzka była odpowiednikiem Świdnickiej. 15Źródło: http://wycieczki-po-wroclawiu.pl.tl/_-Trzecia-Rzesza.htm 15 2. XII Ogólnoniemiecki Zjazd Śpiewaczy „Sängerfest Breslau” Zjazd ten odbył się w 1937 roku właśnie we Wrocławiu. Trwał on od 27 lipca do 1 sierpnia tego samego roku, a cała uroczystość była podzielona na pięć części. Występy organizowane były w Jahrhunderthalle, czyli Hali Stulecia, Hermann Göring - Sportfield i Schloßplatz, ale także w parkach, na przedmieściach, czy na schodach muzealnych. Uroczystość ta była pierwszą taką kulturalną imprezą na terenie nazistowskich Niemiec. Miała ona już miejsce w Breslau w 1907 roku, lecz frekwencja nie była wtedy tak znakomita. Obecność Adolfa Hitlera bardzo podniosła rangę tego wydarzenia. Bowiem z okazji przybycia wodza zorganizowano ją z wielkim rozmachem. Dla Wrocławia była to duża reklama, wiele mówiono wtedy o jego historii. Patronat nad imprezą objął późniejszy następca Adolfa Hitlera, Joseph Paul Goebbels. Fot. Występy na XII Ogólnoniemieckim Zjeździe Śpiewaczym 16 16Źródło: http://atrakcje-wroclawia.pl.tl/%26%239679%3B-III-Rzesza.htm 16 3. Niemieckie Święto Sportu i Gimnastyki Pierwsza taka impreza miała miejsce w 1894 roku. Wrocław był gospodarzem tego wydarzenia w 1938 roku. Niemiecka nazwa to „Deutsches Turn-und Sportfest Breslau”, czyli kolejne Ogólnoniemieckie Święto Gimnastyki i Sportu. Fot. Rozpoczęcie Święta 17 III Rzesza chciała wychowywać młodzież w duchu rywalizacji sportowej, by później była gotowa na przynależenie do armii, dlatego też nadawała wielką ważność wydarzeniom tego typu. Organizacja tego święta właśnie we Wrocławiu była bardzo mądrze przemyślana, ponieważ w roku odbycia się uroczystości Austria została przyłączona do III Rzeszy, tak jak i zachodnia część Czech. Breslau był bliski granicy z Czechami, co pokazywało siłę i jedność III Rzeszy. Drugim powodem było to, iż miasto posiadało wiele miejsc rekreacji czy parków. Stadion Olimpijski stał się centrum imprezy. Zbudowany został w 1929 roku, według projektu Richarda Konwiarza. III rzesza dodatkowo rozbudowała go przed Świętem Sportu i Gimnastyki. Goszczono tam najlepszych sportowców ówczesnych Niemiec. 17 Źródło: http://atrakcje-wroclawia.pl.tl/%26%239679%3B-III-Rzesza.htm 17 Fot. Grupa kobiet na zawodach 18 By rozpowszechnić sport organizowano także wystawy, których kilka odbyło się we Wrocławiu. Oto one: Wielka Śląska Wystawa Sportowa- 24 marca - 8 kwietnia 1934 roku. Znajdowała się m.in. w Pawilonie Czterech Kopuł Poelziga. Ogólnoniemiecka Wystawa Olimpijska - lato 1936. Dotyczyła ona XI Igrzysk Olimpijskich w Berlinie I IV Zimowych Igrzysk w G - P. Pierwsza Ogólnoniemiecka Wystawa Sportowa - 20 lipca - 14 sierpnia 1934 roku. Osiągnęła wtedy liczbę 74300 zwiedzających. 4. Imprezy masowe w Hali stulecia Wiele uroczystości, jakie organizowano we Wrocławiu odbywały się w Hali Stulecia. Była ona idealnym miejscem dla masowych imprez, wystaw, a także koncertów operetkowych, które można było oglądać za niesamowicie niską cenę. Najważniejsze dla III Rzeszy jednak były wystąpienia funkcjonariuszy NSDAP, a zwłaszcza Adolfa HItlera. 18Źródło: http://atrakcje-wroclawia.pl.tl/%26%239679%3B-III-Rzesza.htm 18 5. Otwarcie autostrady Znaczącym wydarzeniem w latach międzywojennych było otwarcie 1000 kilometrowej autostrady pod Wrocławiem. Odbyło się ono 26 września 1936 roku. Do budowy tego odcinka naziści przywieźli ponad 400 Żydów. Niestety wielu z nich zginęło przez fatalne warunki w obozie i nadmiar pracy. Autostrada łączyła ówczesny Breslau z Gliwicami. W szerszej perspektywie miała za zadanie skrócić czas podróży z Berlina do Krakowa. Gościem honorowym podczas uroczystości otwarcia tej drogi był sam Adolf Hitler. Fot. Uroczysty przejazd Adolfa Hitlera po nowo wybudowanej autostradzie 19 19 Źródło: http://dolny-slask.org.pl/707403,foto.html?idEntity=3505681 19 6. Palenie Książek Do niechlubnych wydarzeń, jakie odbyły się we Wrocławiu należy zaliczyć również Palenie Książek, które organizowane było przez Studentenschaft, czyli Niemiecki Związek Studencki w wielu niemieckich miastach. Niszczono publicznie dzieła popierające ustrój demokratyczny, a także autorów żydowskich lub socjalistycznych. We Wrocławiu akcja ta rozpoczęła się w Gmachu Uniwersytetu, następnie pochód studentów ruszył na ówczesny Plac Zamkowy. Na miejscu zrzucono około 4250 kilogramów zakazanej literatury. To wydarzenie nazywano „wielką akcją oczyszczenia”, „niszczenie dzieł, które zatruwają duszę niemieckiego narodu” lub „wytrzebienie nie-niemieckiego ducha”. Fot. Pochód studentów pod wrocławskim Ratuszem na Rynku 20 Wszystkie wydarzenia opisane powyżej miały za zadanie pokazać siłę Niemiec oraz to, jak ważnym i strategicznym miastem był dla III Rzeszy był Wrocław. 20 Źródło: http://atrakcje-wroclawia.pl.tl/%26%239679%3B-III-Rzesza.htm 20 Jakie znaczenie miały zamek Czocha i kompleksy Reisa dla VI. III Rzeszy? 1. Zamek Czocha Zamek Czocha w Leśnej to jedno z najbardziej niezwykłych miejsc na Dolnym Śląsku. Został zbudowany jako murowana twierdza w II poł. XIII w. W 1793 r. spłonął od uderzenia pioruna. Średniowieczny zamek został odbudowany, ale uzyskał barokowy charakter. Ernst Gutschow, drezdeński przedsiębiorca zakupił fortyfikację w 1909 r. Wytwórca wyrobów tytoniowych zaczął odrestaurowanie zamku. Trwało to do 1914 r. W fortecy w czasie II wojny światowej przebywały oddziały Abwehry, niemieckiego wywiadu wojskowego. Bardzo możliwe, że właśnie tu szyfranci zajmowali się odczytywaniem szyfrów z radzieckich telegramów. Nie ma co do tego jednak konkretnych informacji. Jest jednak coś co może wskazywać na wiarygodność tych zdarzeń. W 2005 r. pewien badacz znalazł w okolicy twierdzy zamknięte puszki mające w sobie 200 malutkich kryształków, w których zostały odkryte mikrofilmy. Może to wskazywać na istnienie w zamku szkoły szyfrantów Abwehry, a znalezione mikrofilmy służyły jako materiał szkoleniowy. Niektórzy sądzą, że wtedy gdy zjawili się tutaj niemieccy kryptolodzy na teren fortyfikacji trafiło urządzenie deszyfrujące nazwane "RYBA-MIECZ". Urządzenie to wynalazł zespół kryptologów "Pers Z". "RYBA-MIECZ" łamała radzieckie szyfry jednorazowe.21 Maszyna ta, to komputer skonstruowany prawdopodobnie w 1943 r. po przechwyceniu przez niemiecki nasłuch radiowy około 30 tys. radzieckich szyfrogramów, w których stosowano wiele razy ten sam szyfr jednorazowy. Szyfranci z Armii Czerwonej, w czasie pierwszych miesięcy agresji niemieckiej na Związek Radziecki, nie przestrzegali zasad szyfrowania. Wykorzystali to niemieccy kryptolodzy i skonstruowali "RYBĘ - MIECZ".2 Wybitny uczony Werner von Braun, "ojciec" niemieckiej broni rakietowej, twórca rakiet kosmicznych Saturn, był w zamku Czocha kilkakrotnie podczas wojny. Przypuszcza się, że uczestniczył w badaniach nad bronią V-1 V-2, eksperymentach z bronią uranową i nowoczesnymi silnikami. Właściciel zamku udostępnił Braunowi podziemną fabrykę, aby mógł on testować 21 Źródło: 22 B. http://e-legnickie.pl/index.php/perly-regionu-menu/4108-sekrety-i-skarby-zamku-czocha Wołoszański, Twierdza szyfrów, Warszawa 2004, wstęp 21 swoje wynalazki. Świadczyć może o tym również silna obrona przeciwlotnicza wokół zamku. W niedaleko położonym Lubaniu istniała podziemna fabryka "Gemma Werke", gdzie produkowano urządzenia radiolokacyjne FREYA. Gaśnięcie silników w przejeżdżających obok zamku autach sugeruje, że prowadzono tam również badania nad silnym polem magnetycznym. Powyższe informacje świadczą o tym, że w czasie II Wojny Światowej Dolny Śląsk był bardzo tajemniczym i głęboko strzeżonym miejscem w Europie.23 Fot. Zamek Czocha w 1936 roku 24 23 24 Źródło: http://e-legnickie.pl/index.php/perly-regionu-menu/4108-sekrety-i-skarby-zamku-czocha Źródło: http://www.woloszanski.com/Serial-Tajemnica-Twierdzy-Szyfrow/Tajemniczy-Swiat- Twierdzy-Szyfrow/Kategoria/Encyklopedia-TTS---prawda/ 22 2. Kompleks „Riese” „Riese” to nazwa tajemnego projektu III Rzeszy realizowanego w czasie II Wojny Światowej w Górach Sowich i Zamku Książ. W masywach gór za cenę życia kilku tysięcy więźniów, jeńców wojennych i robotników przymusowych, wykuto kilkanaście kilometrów tuneli. Pomimo upływu 70 lat przeznaczenie tego miejsca pozostaje tajemnicą. Pojawiające się teorie mówią, że docelowo mogło to być miejsce produkcji superbroni lub „skarbiec”, w którym miały się znaleźć skarby zagrabione przez Niemców. Najwięcej dowodów wskazuje na to, że miała to być największa kwatera główna Adolfa Hitlera. Przyjmuje się, że historia „Riese” jako projektu zaczęła się 11 września 1943 roku. Tego dnia Naczelne Dowództwo Wermachtu podjęło decyzję o budowie kolejnej głównej kwatery Hitlera. Mająca powstać kwatera miała być największym tego typu obiektem, dlatego jej projekt otrzymał tytuł „Riese” czyli „Olbrzym”. Na lokalizację wybrano Dolny Śląsk. Było to podyktowane zmianą sytuacji militarnej na froncie wschodnim, konkretnie zaś przegraniem bitwy pancernej na Łuku Kurskim. Dolny Śląsk nadawał się bardzo dobrze na lokalizację nowej kwatery głównej do kierowania frontem wschodnim, oddalonej od działań wojennych. Na Dolny Śląsk od 1942 roku przenoszono też produkcję wielu zakładów zbrojeniowych ewakuowanych ze zbombardowanych przez aliantów niemieckich miast z centrum Rzeszy. 25 Budowa „Riese” była przedsięwzięciem gigantycznym obejmującym kilka odrębnych placów budów oraz wiele przygotowań w terenie. Prace obejmowały drążenie sztolni w górskich zboczach, gdzie wiercono otwory w skałach, które rozsadzano materiałami wybuchowymi. Powstałe sztolnie i komory wzmacniano obudowami żelbetowymi. Kompleks był wyposażony w sieci infrastruktur drogowych, kolejowych, wodociągowych, kanalizacyjnych, telefonicznych i energetycznych. Istnieją dokumenty III Rzeszy, w których zawarta jest ogromna ilość materiałów użytych do stworzenia kompleksu ''Riese". Biorąc pod uwagę te dane przypuszczamy, że połowa podziemnych korytarzy nie została odnaleziona . 26 25 Źródło: http://wiadomosci.onet.pl/prasa/jedna-z-najwiekszych-zagadek-ii-wojny-swiatowej- tajemnica-kompleksuriese/leypr?utm_source=google&utm_medium=cpc&utm_campaign=allonetsg_info_dsainfo 26 Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Riese 23 Wykorzystano też sieci istniejących kolejek wąskotorowych jak np. tak zwaną Kolejkę Walimską. Karczowano duże połacie lasu, powstała łączności telekomunikacyjnej. W prace budowlane w specjalna sieć Górach Sowich zaangażowanych było wiele niemieckich firm. Podlegały one paramilitarnej organizacji Todt.27 Warunki na poszczególnych placach budów były dramatyczne. Roboty prowadzono głównie rękoma Polaków, Rosjan, Żydów i Ukraińców. Warunki sanitarne i żywieniowe w tworzonych prowizorycznych obozach były fatalne. Do prac w Górach Sowich wykorzystywano także więźniów z obozu koncentracyjnego Gross Rosen z Rogoźnicy, którego 12 placówek rozlokowano w pobliżu prowadzonych budów. Robotnikami byli głównie polscy Żydzi. W obozie pracowało około 13 tys. osób. Dla więźniów podobozów AL Riese (Arbeit Lager - obóz pracy) wykorzystywanych bestialsko przy budowie kwatery śmierć była codziennością. Nikłe przydziały żywnościowe, bicie i choroby powodowały, że życie przeciętnego więźnia-robotnika wynosiło ok. 4 tygodni. Do 9 maja 1945 roku śmierć poniosło w Górach Sowich blisko 5 tysięcy osób.28 Fot. kompleks Riese – Włodarz 29 27 T.Śnieżek, Góry Sowie - przewodnik, Pruszków 2012, s.50 Źródło: http://www.ruszajwdroge.pl/2013/02/kompleks-riese-podziemne-miasto-w-gorachsowich.html#.VC_GQS7V_5I 29 Żródło:http://www.stylownik.com/img-66634-kompleks-wlodarz.html 28 24 Fot. kompleks Riese - Osówka w Głuszycy 30 W skład budowanej kwatery miało wchodzić kilka niezależnych kompleksów przeznaczonych dla sztabów wojskowych oraz wysokich niemieckich namiestników. Podziemia miały być miejscem ich pracy czyli kierowania wojną i III Rzeszą. Na Książu miała powstać Kancelaria Rzeszy i rezydencja Hitlera. Rezydencja musiała ułatwiać Hitlerowi kontakt z Berlinem. Na wypadek nalotu pod zamkiem powstały olbrzymie podziemne schrony. Kompleksu i jego budowli nigdy nie ukończono, większość korytarzy i pomieszczeń pozostała w surowej formie. Bardzo twarde i wytrzymałe skały w Górach Sowich miały zapewnić obiektowi wytrzymałość, jednak stanowiły wielkie utrudnienie w pracach wyrobiskowych. Niemalże do ostatnich godzin przed wkroczeniem Rosjan w 1945 roku w rejon Gór Sowich trwały prace mogące służyć zakamuflowaniu przeznaczenia obiektu i zniszczenia części kompleksów. Przez to do dzisiaj nie wiemy jak miał on finalnie wyglądać. Wiemy, że kompleks tworzy 7 podziemnych obiektów wraz z infrastrukturą naziemną, wśród których 4 można zwiedzać. Są to: Włodarz - 3100 m podziemi Osówka - 1700 m Rzeczka - 500 m Książ - 1000 m oraz niedostępne dla turystów: Gontowa - 750 m Soboń - 700 m Jawornik - 460 m Większość obiektów umieszczona jest w podobnej odległości od siebie, co pozwala przypuszczać, że mogły stworzyć jedno wielkie podziemne miasto.31 25 Rys. mapa kompleksu Riese 31 ___________________________________________________________________ 30 Źródło: http://www.osowka.pl/miasto.html 31 Źródło: http://dolnyslask.elomaps.pl/kompleks-riese-mapa/ 26 VII. Streszczenie 1. Język angielski The topic of our project is “The Third Reich and nacis on Dolny Śląsk.” We have chosen this project because we are interested in the 2nd World War. Wanting to define our goals we asked ourselves three questions: - Which buildings were built during Adolf Hitler’s regime and which stayed there till today? - What celebrations were there in Wrocław and still are? - What importance were Czocha castle and Reise complexes for The Third Reich? During the camp we gained some information about nacis on Dolny Śląsk. The trips and our notes helped us later on answering above questions. We also made a questionnaire to find out if people in Cracow know that Wrocław was a nacis fortress. Summarising we would like to say that we developed our skills and expanded much our previous knowledge writing this project. But we couldn’t do that without the help of our promoter, Ms Monika Witalis-Malinowska. 2. Język niemiecki Das Thema für unsere Projekt ist "Das Dritte Reich und die Nazis in Niederschlesien". Wir haben uns für dieses Projekt, weil wir interessieren uns in der Zweiten Weltkriegs Zeit. Um unsere Ziele zu erreichen haben wir uns drei Fragen: -Welche Strukturen in Breslau entstand zu der Zeit von Adolf Hitler und dem von ihnen überlebt? -Welche Bedeutung haben Czocha und Komplexe Reis für das Dritte Reich? -Welche Zeremonie in Breslau waren und sind mit dem Dritten Reich gewidmet? Während des Camps haben wir Informationen über die Nazis in Niederschlesien gewonnen. Touren und sammelte Notizen später half uns die oben genannten Fragen zu beantworten. Wir haben auch eine Umfrage durchgeführt, um zu sehen, wenn die Menschen in Krakau Breslau als Nazi-Hochburg zu erkennen. Zum Schluß möchten wir sagen, dass wir unser Können entwickelt und stark erweitert unser bestehendes Wissen beim Schreiben Projekt. Wir konnten das nicht ohne die Hilfe unserer Promotoren Frau Monika Witalis-Malinowska. 27 3. Język hiszpański El título de nuestro proyecto es „Tercer Reich y los nazis en Baja Silesia”. Hemos elegido este proyecto ya que el periodo de la segunda guerra mundial es de nuestro interés. Para poder realizar los objetivos de nuestro trabajo nos hemos hecho las siguientes tres preguntas: - ¿Qué edificios fueron construidos en Wroclaw en la época de Adolf Hitler y cuáles de ellos todavía existen? - ¿Qué celebraciones en Wroclaw se dedicaban y siguen dedicándose al Tercer Reich? - ¿Qué importancia tenían el castillo de Czoch y los túneles de Reis para el Tercer Reich? Durante nuestro campamento hemos recojido la información sobre los Nazis en Baja Silesia. Las excursiones y los apuntes que hemos tomado nos ayudaron posteriormente a contestar las preguntas mencionadas arriba. Hemos realizado también una encuesta para revisar si la gente identifica Wroclaw como una fortaleza Nazi. Resumiendo, nos gustaría decir que hemos ampliado nuestras habilidades y hemos ampliado de forma significativa nuestros conocimientos durante la escritura de este proyecto. Su desarrollo ha sido posible gracias a la ayuda de nuestra promotora la Señora Monika Witalis-Malinowska. 4. Język francuski Notre project sujet c’est “Troisième Reich et nazis sur Dolny Śląsk”. Nous avons choisi c’est projet parce que nous sommes intéressé par la Deuxième Guerre mondiale. Pour atteindre nos objectifs nous nous sommes demandé trois questions: -Quelles sont les structures de Wrocław se leva au moment d'Adolf Hitler et quelle sont y aujourd’hui? -Quel sens ont Czocha et complexes Reis eu une signification pour le Troisième Reich? 28 -Qu’est-ce que la cérémonie à Wroclaw ont été et sont consacrés au Troisième Reich? Pendant le camp nous avons gagné l’information en sujet de nazis sur Dolny Śląsk. Les excursions et notre notes aidé plus tard nous a permis de répondre aux questions dessus. Nous avons également mené une enquête pour voir que les gens à Cracovie reconnaître Wrocław comme un bastion nazi. En résumé nous voulons dire, que nous avons développé nos compétences et considérablement élargi nos connaissances existant pendant l'écriture du projet. Nous ne pouvions pas le faire sans l'aide de nos promoteurs, Mme Monika WitalisMalinowska. 29 VIII. Zakończenie Podczas obozu zdobyłyśmy dużo ciekawych informacji o Trzeciej Rzeszy oraz okresie II wojny światowej. Miałyśmy okazję uczestniczyć w wycieczce po Wrocławiu oraz innych miejscach związanych z naszym tematem i wiele się o nich dowiedzieć. Przeprowadziłyśmy także ankietę dzięki której wiemy, że niewiele osób ma świadomość, iż Wrocław był kiedyś twierdzą. Ta konkluzja nieco nas zasmuciła, ponieważ uważamy, że przeszłość naszego narodu jest ważna i powinniśmy wiedzieć o niej jak najwięcej. Znalazłyśmy również odpowiedzi na nasze pytania badawcze. Na pierwsze pytanie: “ Jakie budowle we Wrocławiu powstały za czasów Adolfa Hitlera i które jeszcze tam są?” odpowiedziałyśmy m.in. przy pomocy książki, którą wypożyczyłyśmy w bibliotece oraz notatek z obozu. Przy drugim pytaniu, “ Jakie uroczystości były i są poświęcone Trzeciej Rzeszy we Wrocławiu?” pomocne okazały się strony internetowe. Trzecie pytanie brzmiało: “Jakie znaczenie dla Trzeciej Rzeszy miały Zamek Czocha oraz Kompleks Riese?”. Pomimo, iż nie było to łatwe, zdołałyśmy zgromadzić odpowiednie informacje. Szczególnie ciężkie okazało się zagadnienie Zamku Czocha, a Pani przewodnik niewiele pomogła, jednak poradziłyśmy sobie także z tym tematem. Podczas pisania naszego projektu starałyśmy się jak najlepiej odpowiedzieć na wszystkie pytania badawcze. Uważamy, że temat, który wybrałyśmy jest bardzo rozległy i ciekawy. Mamy nadzieję, że nasza praca spodoba się oceniającym. Chciałybyśmy również podziękować naszej promotorce Pani Monice Witalis Malinowskiej za cały poświęcony nam czas, pomoc oraz wsparcie w czasie pisania projektu. 30 IX. Bibliografia Książki: 1. B. Wołoszański, Twierdza Szyfrów, Warszawa 2006, Świat Książki, od autora. 2. T. Śnieżek, Góry Sowie - przewodnik, Pruszków 2012, Oficyna Wydawnicza REWASZ, str. 50 3. Norman Davies, Roger Moorhouse, Portret miasta środkowoeuropejskiego, Kraków 2002, Wyd. ZNAK, przekład Andrzej Pawelec 4. Zespół autorsko-redakcyjny pod przewodnictwem Cz. Pilichowskiego, Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945, Warszawa 1979, PWN, str. 272-275 Strony internetowe: 1. http://wiadomosci.onet.pl/prasa/jedna-z-najwiekszych-zagadek-ii-wojny-swiatowejtajemnica-kompleksu-riese/leypr 2. http://www.ruszajwdroge.pl/2013/02/kompleks-riese-podziemne-miasto-w-gorachsowich.html#.VC_GQS7V_5I 3. http://www.woloszanski.com/Serial-Tajemnica-Twierdzy-Szyfrow/TajemniczySwiat-Twierdzy-Szyfrow/Kategoria/Encyklopedia-TTS---prawda/ 4. http://e-legnickie.pl/index.php/perly-regionu-menu/4108-sekrety-i-skarby-zamkuczocha5. http://pl.wikipedia.org/wiki/III_Rzesza 6. http://atrakcje-wroclawia.pl.tl/%26%239679%3B-Festung-Breslau.htm 7. http://dolny-slask.org.pl/707403,foto.html?idEntity=3505681 8. http://atrakcje-wroclawia.pl.tl/%26%239679%3B-III-Rzesza.htm 9. http://wycieczki-po-wroclawiu.pl.tl/_-Trzecia-Rzesza.htm 31
