Czym jest filozofowanie?

Tomasz Meliński
CZYM JEST FILOZOFOWANIE
Czynność intelektualna, którą nazywamy „filozofowaniem”, to poszukiwanie
mądrości, a nie tylko wiedzy. Z filozofowania bierze się filozofia, czyli z greckiego
„umiłowanie mądrości”. Aby coś lub kogoś pokochać, musimy najpierw poznać obiekt naszej
przyszłej miłości. Zatem, żeby pokochać i zapragnąć mądrość, musimy wiedzieć, czym ona
jest. Musimy także wiedzieć, że mądrość jest czymś szczególnie dla nas dobrym, co warte jest
wysiłku zdobywania – to wszystko już wiemy z poprzedniego artykułu. Dopiero na tej
podstawie staramy się podjąć takie czynności, które sprzyjają osiągnięciu mądrości.
Zacznijmy od krytycznego myślenia.
Krytyczne myślenie charakteryzuje się tym, że ze wszystkich sił staramy się
zrozumieć to, co nas zainteresowało. Zrozumieć, czyli dostrzec istotę tego czegoś. Jest to
więc usiłowanie poznania obiektu naszych zainteresowań takim, jaki jest naprawdę, a nie
takim, jaki się wydaje, że jest. Myślenie krytyczne powinno być prowadzone spokojnie, bez
pośpiechu, aby niechcący nie ulec złudzeniu. Trzeba przyjrzeć się temu, co chcemy poznać,
niejako ze wszystkich stron. Jeśli oglądamy jabłko tylko z jednej strony, która jest zielona, to
nie dowiemy się, że druga wygląda inaczej, być może jest czerwona. Jeśli oferowany produkt
w reklamie telewizyjnej, który zamierzamy kupić, nie będzie przez nas sprawdzony osobiście,
będziemy przekonani, że jest rzeczywiście rewelacyjny, na czym najprawdopodobniej
stracimy. Człowiek zakochany zwykle nie myśli krytycznie, ponieważ dostrzega wyłącznie
zalety drugiej osoby, a jeśli nawet dostrzega jakąś wadę, to nie traktuje jej poważnie.
Myślenie krytyczne to myślenie obiektywne, czyli przedmiotowe (obiectum – z łaciny:
„przedmiot, rzecz”). Oczywiście tą rzeczą może być cokolwiek: zwierzę, człowiek, Bóg.
Widać więc, że myślenie krytyczne jest niezwykle ważne nie tylko w filozofii, ale także w
życiu codziennym.
Filozofowanie nie jest bujaniem w chmurach, jak zwykło się tę czynność nazywać.
Nie jest to ani marzycielstwo, ani myślenie o sprawach nieistotnych. Nie jest ono
zarezerwowane wyłącznie dla geniuszy intelektualnych i profesorów wyższych uczelni.
Filozofowanie to bardzo ważne i odpowiedzialne zajęcie, którym powinien zajmować się
każdy człowiek, ponieważ filozofowanie – jak słusznie zauważył Jan Galarowicz, jeden z
polskich filozofów – to myślenie o sprawach ważnych i bardzo ważnych.. Te sprawy bowiem
zadziwiają człowieka tak bardzo, że staje on wobec nich jak dziecko, które po raz pierwszy
coś zauważyło. Człowiek filozofujący przygląda się temu czemuś bacznie i chłonie to, co mu
się przedstawia. Nie wszyscy jednak tą naturalną dziecięcą (ale nie naiwną) predyspozycję
intelektualną rozwijają, bo już niewiele jest w stanie ich zachwycić, co nieuchronnie prowadzi
do zaniku filozofowania.
Myślenie filozoficzne jest myśleniem teoretycznym, tzn. takim, w którym zgłębiamy
istotę danej rzeczy. W żadnym wypadku teoria nie jest przeciwieństwem praktyki, lecz jej
koniecznym warunkiem. Podstawą dobrej praktyki jest dobra teoria, a nie na odwrót. Widać
więc, że filozofia ma doniosłe znaczenie dla wszelkich nauk, choć nie wszyscy naukowcy
chcą to zauważyć. Chyba nie trzeba nikogo przekonywać, że psycholog, który nie myśli
filozoficznie, będzie widział w człowieku jedynie siły zmuszające go do takiego, a nie innego
zachowania, a pedagogika bez filozofii staje się zbiorem technik tresury człowieka. Nauka
jest w stanie odkryć wiele faktów zachodzących w przyrodzie, ale nigdy nie odkryje istoty ani
sensu przyrody, jeśli nie będzie jej towarzyszyło myślenie filozoficzne.
Filozofując, staramy się udzielić możliwie najpełniejszych odpowiedzi na podstawowe
pytania ludzkości: Kim jesteśmy? Skąd przybywamy? Dokąd zmierzamy? Oczywiście
filozofowanie nie dotyczy tylko tych problemów. Myślenie filozoficzne odnosi się także do
pytań o pierwszą przyczynę wszechświata, o sens jego istnienia. W myśleniu filozoficznym
rozpatrujemy pewne związki miedzy tym, co istnieje, np. miedzy wiedzą a mądrością,
pięknem a dobrem, prawdą a życiem. Są to, jak widać, problemy istotne i trudne zarazem.
Istotne, ponieważ dotyczą poznania tego, jak się sprawy mają naprawdę, a trudne dlatego, że
prawda nie zawsze pozwala się łatwo i szybko odkryć. Również życie prawdą jest
niejednokrotnie wyczerpującym zmaganiem się człowieka z samym sobą.
Myślenie filozoficzne nie tylko umożliwia odkrycie prawdy, ale także pozwala
określić, czym prawda jest. Tym problemem zajmiemy się jednak w następnym artykule.