Seksualność dzieci, młodzieży i dorosłych z niepełnosprawnością

Seksualność dzieci, młodzieży i dorosłych z niepełnosprawnością
Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom Niepełnosprawnym "Podajmy sobie ręce" w okresie lipiec grudzień 2016 jest realizatorem zadania publicznego pn. " Organizowanie i prowadzenie szkoleń,
kursów i warsztatów dla członków rodzin osób niepełnosprawnych, opiekunów, kadry i
wolontariuszy".
W ramach zadania zaplanowano cykl szkoleń dla rodziców, opiekunów, wolontariuszy,
specjalistów i kadry pracującej na co dzień z dziećmi i młodzieżą niepełnosprawną.
Jednym z realizowanych szkoleń były Seksualność dzieci, młodzieży i dorosłych z
niepełnosprawnością. Szkolenie skierowane było rodziców, opiekunów, kadry i wolontariuszy
pracujących na co dzień z osobami niepełnosprawnymi.
Życie intymne ludzi niepełnosprawnych nie stanowi obecnie tematu tabu. Choć z tezą tą
trudno się w pełni nie zgodzić, to jednak, przeglądając polską i zagraniczną literaturę z ostatnich 20
lat, można zauważyć, że na temat potrzeb seksualnych osób niepełnosprawnych pisze sie coraz
więcej. Choć coraz więcej wiadomo na temat seksualności osób niepełnosprawnych, to nadal
brakuje systemowego uregulowania kwestii związanych z profesjonalizacją zawodu edukatora
seksualnego czy - bardziej współcześnie - pedagoga seksualnego. Nie podejmuje się znaczących
działań odnośnie do edukacji przyszłych pedagogów seksualnych. Nie ma zgody co do tego, w jaki
sposób edukować profesjonalistów, a także jak powinni oni edukować dzieci i młodzież. W
większości przypadków nikt nie sprawuje superrewizji nad prowadzonymi szkoleniami, nie
wiadomo, co i jak zostaje przekazywane. W wielu placówkach zajęcia z zakresu edukacji seksualnej
albo nie prowadzi sie w ogóle, albo są prowadzone w niewłaściwy sposób. Rzadko zdarza się, ze
wiedza przekazywana podczas tych zajęć jest spójna ze współczesną wiedzą seksuologiczną,
zawierającą zarówno treści - jak to często jest określane - fizjologiczne (choć te są niezbędne, by
rozumieć ludzką seksualność i mechanizmy rządzące ludzka seksualnością), jak i odnoszące sie do
społecznych uregulowań życia seksualnego, w tym wiedzy z zakresu: ról płciowych, wiedzy o
tożsamości seksualnej, wiedzy na temat kobiecości i męskości, ról biologicznych i społecznych
wynikających z bycia kobietą i mężczyzną, a także wiedzy na temat orientacji seksualnych związków,
małżeństwa i rodzicielstwa itd. Na przestrzeni ostatnich lat doświadczyliśmy szeregu zmian, również
na płaszczyźnie ludzkiej seksualności. W tym roku mija 30 lat od wydania przez Światową
Organizację Zdrowia postanowień w sprawie zdrowia seksualnego, która uznała, że "zdrowie
seksualne jest integracją biologiczną, emocjonalnych, intelektualnych i społecznych aspektów życia
seksualnego, ważnych dla pozytywnego rozwoju osobowości, komunikacji i miłości". Niemniej,
pomimo istotnie wzrostu zainteresowania problematyka seksualności, nadal wiele zostało do
zrobienia w zakresie normalizacji życia seksualnego osób niepełnosprawnych. Wraz z rozwojem
wiedzy pojawiają sie coraz częściej i wyraźniej zachowania trudne wśród młodzieży
niepełnosprawnej intelektualnie.
Wciąż funkcjonuje wiele mitów na temat seksualności osób niepełnosprawnych. Wł. Pilecka
powołując się na S. Murphy i J. Nisbet wymienia i omawia 6 mitów związanych ze stosunkiem
społeczeństwa
do
problemów
seksualności
osób
niepełnosprawnych:
Mit I – Osoby niepełnosprawne są aseksualne. W aspekcie tym osoby niepełnosprawne są, bez
Zadanie współfinansowane przez Województwo Lubelskie
wyjątku, ogólnie uszkodzone i przez to nie są zdolne do dostrzegania własnej seksualności. Nie
szukają sposobów wyrażania swojej seksualności, gdyż jej po prostu nie posiadają.
Mit II – Osoby niepełnosprawne są hiperseksualne. Mit ten dotyczy głównie ludzi z
nieprawidłościami intelektualnymi i emocjonalnymi. Opinia, która tutaj występuje, czyni z nich
jednostki nadpobudliwych seksualnie. Unika się edukacji seksualnej, gdyż zachodzi obawa, że
mogłaby
ona
przyczynić
się
do
rozwoju
dewiacji
seksualnych.
Mit III – Osoby niepełnosprawne to „wieczne dzieci”
wymagające opieki,
a nie edukacji. W takim traktowaniu ludzi niepełnosprawnych podkreśla się ich apłciowość
niezależnie od metrykalnego wieku i chroni przed seksualnymi „niebezpieczeństwami” otaczającego
świata. Skazuje się ich tym samym na ciągłe traktowanie jako małych dzieci nieprzygotowanych do
podejmowania aktywności seksualnej. Stanowisko to bardzo często reprezentowane jest przez
rodziców i nauczycieli.
Mit IV – Niepełnosprawność jest zawsze dziedziczona genetycznie i społecznie. Osąd ten dotyczy w
równym stopniu dziedzicznych obciążeń, jak i społecznych. Uogólnienie tych przekonań, wyłączając
niepełnosprawności genetyczne, determinuje przekonanie o poczuciu odmienności osób
niepełnosprawnych, ich segregację od osób pełnosprawnych i niemożności tworzenia z nimi
związków oraz izolację kobiet od mężczyzn hamującą naturalne preferencje osobistej seksualności.
Mit V – Rodzice dzieci niepełnosprawnych odrzucają wychowanie seksualne. Rodzice dzieci
niepełnosprawnych zdecydowanie rzadziej deklarują zainteresowanie wychowaniem seksualnym
swoich dzieci, choć wcale nie są jemu przeciwni. Obawiając się o krytyczną postawę innych ludzi
wobec seksualnych zachowań swoich dorastających lub dorosłych dzieci odrzucają edukację
seksualna wyłącznie z powodu braku wiedzy, poradnictwa i pomocy. Sami rodzice uważają, iż brakuje
im kompetencji w tej dziedzinie i pozostawiają wychowanie seksualne w gestii szkoły.
Mit VI – Jeśli osoba niepełnosprawna ma problemy seksualne, to najczęściej są one
konsekwencją niepełnosprawności. Źródło tego mitu ma swoje podłoże w takim rozumieniu
seksualności człowieka, która sprowadza się do możliwości osiągania orgazmu. Choć czasem
niepełnosprawność (ciężkie uszkodzenia) może determinować zachowania seksualne, to najczęściej
problemy wiążą się z nieprzyjaznymi postawami społecznymi, nieprawidłowymi wpływami otoczenia,
edukacyjnymi przekonaniami oraz niekorzystnymi warunkami życiowymi. Sedno problemu tkwi w
formowaniu percepcji osoby niepełnosprawnej, która posiada prawo do realizacji swojej potencji
seksualnej we wszystkich czterech wymiarach: fizjologicznym, psychicznym, społecznym i duchowym.
Opisane mity mogą determinować stosunek zdrowych ludzi do seksualności ludzi
niepełnosprawnych. Często rodzice, pedagodzy, psycholodzy i lekarze tworzą i realizują programy
wychowania seksualnego zdeterminowane obiegowymi, właśnie głęboko zakorzenionymi opiniami.
Instytucjonalna i społeczna izolacja osób niepełnosprawnych prowadzi najczęściej do nieumiejętności
przystosowania się do życia w społeczeństwie. W warunkach sprzyjających rozwojowi
niepełnosprawnego dziecka mity mogą mobilizować do szeroko rozumianej edukacji i właściwego
poradnictwa przez całe życie. Tylko wychowanie seksualne łamiące granice niepełnosprawności
gwarantuje optymalny rozwój osobowości. Bliskie kontakty z innymi ludźmi, pozytywne postawy
środowiska, jednoznaczne stany emocjonalne, psychiczny komfort, fizyczne ułatwienia oraz rzetelna
edukacja są w stanie wyrównać różnice pomiędzy niepełnosprawnością a pełnosprawnością. Trzeba
tak przystosować dziecko niepełnosprawne do pełnienia ról młodzieńczych (chłopca i dziewczynki)
Zadanie współfinansowane przez Województwo Lubelskie
oraz dorosłych (mężczyzny i kobiety), aby mogło prawidłowo funkcjonować w obszarach wieku, płci,
psychofizycznych możliwości i kulturowych tradycji.
Opracowano na podstawie skryptu szkoleniowego autorstwa Agnieszki Szkody
Katarzyna Barczyk
Zadanie współfinansowane przez Województwo Lubelskie