ocena zmian masy ciała u kobiet w ciąży the evaluation of body

Nowiny Lekarskie 2011, 80, 3, 174–177
ANDRZEJ K. HYŻYK, NATALIA SOKALSKA
OCENA ZMIAN MASY CIAŁA U KOBIET W CIĄŻY
THE EVALUATION OF BODY MASS CHANGES IN PREGNANT WOMEN
Wyższa Szkoła Zdrowia, Urody i Edukacji w Poznaniu
Rektor: prof. dr hab. n. med. Barbara Raszeja-Kotelba
Streszczenie
Metodyka. Badaniami objęto grupę 50 kobiet w ciąży w wieku 16–41 lat, wśród których określano na podstawie BMI przyrosty
masy ciała oraz ocenę zmian sposobu żywienia i upodobań pokarmowych.
Wyniki. Uzyskane na podstawie badań wyniki pozwoliły stwierdzić prawidłową masę ciała przed ciążą u 66% kobiet (BMI: 18,5–
24,9 kg/m2), a analiza przyrostu masy ciała w okresie ciąży w odniesieniu do przedciążowego BMI wykazała, że tylko 28% ankietowanych zwiększyło prawidłowo masę ciała.
Wykazano również, że wiedza i świadomość dotycząca jakości i różnorodności spożywanych pokarmów przez ponad połowę ocenianych kobiet w ciąży była niewystarczająca, co wpływało na ich sposób żywienia. Niepokojące jest również to, że aktywność
fizyczną przed ciążą deklarowało jedynie 40% kobiet, a podczas ciąży zaledwie 1/3 z nich.
Wnioski. Wynikające z przeprowadzonych badań błędy i nieprawidłowości wskazują na konieczność prowadzenia działalności
promującej racjonalne żywienie i aktywność fizyczną wśród kobiet w ciąży.
SŁOWA KLUCZOWE: ciąża, BMI, sposób żywienia, aktywność fizyczna.
Summary
Methods. The research included the group of 50 pregnant women aged 16–41 years, among whom the body mass gain and the
evaluation of nutrition changes and alimentary habits were defined on the basis of BMI.
Results. The obtained results enabled us to recognize the proper body mass before the pregnancy in 66% of women (BMI: 18.5–24.9
kg/m2) and the analysis of the body mass gain in pregnancy in relation to progestational BMI displayed, that only 28% of the polled
properly increased the body mass.
It was also proved that knowledge and awareness concerning the quality and the diversity of consumed foods in over a half of the
evaluated pregnant women was insufficient, and this fact influenced the way of nutrition. It is also disquieting that physical activity
before the pregnancy was declared solely by 40% women, and during the pregnancy by 1/3 of them.
Conclusions. The defects and abnormalities demonstrated by the study indicate the necessity of activities promoting rational nutrition and physical activity among the pregnant women.
KEY WORDS: pregnancy, BMI, way of nutrition, physical activity.
Wstęp
Materiał i metody
Ciąża jest okresem w życiu kobiety, do którego jej organizm powinien być w pełni przygotowany, między
innymi poprzez zrównoważone i racjonalne odżywianie
[1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8].
Prawidłowy przyrost masy ciała jest związany nierozerwalnie z racjonalnym odżywianiem, ale ma to również istotne znaczenie dla przebiegu ciąży, jak i prawidłowego rozwoju płodu [9, 10, 11, 12].
W badaniach uczestniczyło 50 kobiet w ciąży w wieku
16–41 lat, pacjentek poradni lub oddziału położniczego,
a ich charakterystykę przedstawiono w tabeli 1. Pomiar masy ciała (wyrażony w postaci BMI) wykonywano podczas
każdej wizyty prenatalnej, w trzecim, szóstym i dziewiątym
miesiącu ciąży a następnie zapisywano w kartach przebiegu ciąży.
Ocenę zmian sposobu żywienia, jak również upodobań
pokarmowych w czasie ciąży przeprowadzono za pomocą
kwestionariusza zawierającego pytania dotyczące sposobu
ich żywienia i źródeł informacji na temat zasad prawidłowego odżywiania. Zwrócono również uwagę na aktywność
fizyczną, która nie tylko wpływa na przebieg ciąży, ale
również na stan zdrowia kobiety ciężarnej.
Cel pracy
W związku z tym podjęto badania, których celem było
określenie przyrostu masy ciała u kobiet w ciąży i określenie zmian sposobu żywienia i upodobań pokarmowych.
PRACE ORYGINALNE
Ocena zmian masy ciała u kobiet w ciąży
175
Tabela 1. Charakterystyka badanej populacji
Table 1. Characteristics of the examined population
KOBIETY/WOMAN
%
Wiek/Age
Warunki bytowe/Living conditions
Bardzo dobre/Very good
14%
< 25
32%
Średnie/Medium
86%
25–30
42%
Kolejność ciąży/Pregnancy order
> 30
26%
Wykształcenie/Education
Podstawowe i zawodowe/
Primary and vocational
18%
Średnie/Secondary
48%
Wyższe/Higher
34%
Wyniki badań i ich omówienie
Uzyskane wyniki badań pozwalają ocenić zmiany masy
ciała oraz sposobu żywienia i upodobań pokarmowych
badanej populacji kobiet w ciąży. Prawidłową masę ciała
określono u 66% kobiet, a niedowagę oraz nadwagę i otyłość stwierdzono odpowiednio w 10% i 24% (Ryc. 1.).
Niedowaga / Underweight < 18,5 kg/m2
24%
10%
Prawidłowa masa ciała / Proper body mass 18,5‐24,9 kg/m2
66%
Nadwaga i otyłość / Overweight and obesity ?25,00
kg/m2
Rycina 1. Masa ciała (wyrażona w BMI) kobiet przed ciążą.
Figure 1. Women body mass (formulated in BMI) before pregnancy.
Pierwsza/First
48%
Druga/Second
36%
Trzecia/Third
16%
Miejsce zamieszkania/Place of living
Wieś/Country
46%
Małe miasto/Small town
50%
Duże miasto/Big town
4%
Analiza przyrostu masy ciała (Tab. 2.) wykazała, że
w przypadku kobiet z prawidłową masą ciała zaledwie
18% z nich zwiększyło swoją masę ciała zgodnie z zaleceniami medycznymi. Natomiast wśród kobiet z niedowagą oraz nadwagą i otyłością prawidłowe przyrosty masy
ciała stwierdzono u 2% (> 12,8 kg) i 8% (7,0–9,4 kg). Niepokojącym szczególnie jest fakt, że u kobiet z nadwagę
i otyłością (4%) nastąpił przyrost masy ciała od 9,4 do 12,8
kg, a aż u 12% powyżej 12,8 kg w czasie trwania ciąży.
Podobny charakter zmian dotyczący masy ciała ciężarnych
dostrzegają inni autorzy, jednocześnie jednak zwracają
uwagę, że na wzrost masy ciała podczas ciąży wpływ ma
wiek kobiety. A mianowicie kobiety młode (± 20 lat) mają
większą przemianę materii aniżeli kobiety w wieku ± 30 lat,
które też dłużej tracą nadwagę po porodzie [13, 11, 14, 12].
W kolejnym etapie badań przeprowadzono ocenę zmian
sposobu żywienia i upodobań pokarmowych. Jak wiadomo
ludzie na ogół odżywiają się według zwyczajów żywieniowych nabytych już w okresie dzieciństwa. Indywidualne
zachowania żywieniowe są najczęściej następstwem wyuczonych postaw żywieniowych opartych na „lubieniu” czy
też „nielubieniu” określonych potraw.
Tabela 2. Zalecany przyrost masy ciała kobiet w okresie ciąży w odniesieniu do przedciążowego BMI
Table 2.The recommended body mass gain of the pregnant women in relation to progestational BMI
Przyrost masy w okresie ciąży/procent kobiet
Mass gain in pregnancy/percentage of women
BMI
Niedowaga
Underweight
< 18,5 kg/m2
Prawidłowa masa ciała
Proper body mass
18,00–24,9 kg/m2
Nadwaga i otyłość
Overweight and obesity
≥ 25,0 kg/m2
8 kg
8–12,8 kg
> 12,8 kg
2%
6%
2%
8 kg
8–12,8 kg
>12,8 kg
0%
18%
48%
7,0–9,4 kg
9,4–12,8 kg
> 12,8 kg
8%
4%
12%
PRACE ORYGINALNE
176
Andrzej K. Hyżyk, Natalia Sokalska
W ocenianej populacji kobiet zalecaną ilość dziennych posiłków (pięć) stwierdzono u 39%, natomiast 6
posiłków spożywało 15%, 4 posiłki – 29% a 15% ankietowanych tylko 3 posiłki w ciągu dnia (Ryc. 2.).
2%
15%
39%
2%
Urozmaicenie posiłków / Meals diversification (26%)
Spożywanie większej ilości / Large quantities consumption (18%)
4 posiłki/meals (29%)
Bez zmian / Without changes (54%)
Nie zwracało uwagi / Lack of attention (2%)
5 posiłków/meals (39%)
6 posiłków/meals (15%)
Rycina 4. Ocena zmian sposobu żywienia u kobiet w czasie
ciąży.
Figure 4. The evaluation of nutrition changes in pregnant women.
inne/others (2%)
Rycina 2. Ilość spożywanych posiłków w ciągu dnia.
Figure 2. The quantity of the meals consumed during a day.
Regularność w spożywaniu posiłków deklarowało
zaledwie 38%, a 62% nie spożywało posiłków o stałych
porach. Zwraca szczególną uwagę, że aż 92% ankietowanych kobiet dojadało między posiłkami a tylko 8%
kobiet korzystało wyłącznie z głównych posiłków. Najczęściej wskazywanymi produktami były owoce – 66%
kobiet, słodycze – 62%, warzywa – 10%, jogurty – 8%,
słone przekąski – 8% (Ryc. 3.).
80%
Częśtość wskazywania/
Consumption frequency
62%
60%
40%
10%
8%
8%
0%
Owoce /
Słodycze / Warzywa / Jogurty /
Fruits
Sweets
Vegetables Youghurts
Wybrane produkty / Chosen ptoducts
Przekąski /
Snacks
Rycina 3. Produkty spożywane najczęściej pomiędzy posiłkami.
Figure 3. The most frequent products consumed between the
meals.
W badanej populacji kobiet oceniano również ich
sposób odżywiania pod względem zmian jakościowych.
I tak na urozmaicanie posiłków wskazało 26%, większą
ilość spożywanych pokarmów deklarowało 18%, ponad
połowa (54%) nie zmieniało zwyczajów żywieniowych
a 2% w ogóle nie zwracało uwagi na sposób żywienia (Ryc.
4.). Taka struktura sposobu żywienia, szczególnie u kobiet
w ciąży jest niepokojąca, wskazywać bowiem może na
jakościowe i ilościowe zaburzenia w odżywianiu, o czym
donoszą także inni autorzy [9, 8]. Zwraca także uwagę to,
PRACE ORYGINALNE
18%
54%
3 posiłki/meals (15%)
20%
26%
15%
29%
66%
że aż u 70% kobiet głównym posiłkiem były produkty
gotowane, które są mniej kaloryczne, ale lepiej strawne od
smażonych czy pieczonych.
W przeprowadzonych badaniach dokonano oceny częstotliwości spożycia wybranych produktów przez kobiety
w ciąży. Wyniki z niej uzyskane wskazują, że 58% konsumowało pieczywo pszenne, razowe – 42%, masło i margarynę odpowiednio 66% i 20%, a 14% ankietowanych obydwa produkty. Z kolei warzywa codziennie spożywało 58%
kobiet, kilka razy w tygodniu – 28%, a 14% tylko raz w
tygodniu. Najczęściej (44%) wskazywano na pomidory
i marchew, na ogórki – 28%, brokuły – 22%, surówki
i sałaty – 20%, paprykę – 12%, kalafior – 10%, warzywa
w postaci gotowanej – 10% a inne produkty – 4%.
Spośród ocenianej grupy kobiet 46% spożywało owoce
codziennie, kilka razy w tygodniu – 50%, a raz w tygodniu
– 4%. Z owoców wysokie noty uzyskały cytrusy i jabłka, i
wskazywało na nie 64% kobiet, na banany – 54%, kiwi –
18%, inne owoce – 26% badanej populacji.
Dlatego też ta analiza może wskazywać na niedostateczną ilość warzyw i owoców w codziennych jadłospisach
badanych kobiet w ciąży wymagających zwiększonego
zapotrzebowania na witaminy i składniki mineralne, niezbędnych dla rozwijającego się płodu a występujących
przede wszystkim w tych produktach [2, 3, 8]. Uzyskany
wynik jest związany z okresem badań [zima i wczesna
wiosna], w którym ceny warzyw i owoców są wyższe,
a także ich dostępnością w małych miejscowościach (46%
ankietowanych zamieszkiwało na wsi).
Częstość spożywania nabiału w postaci mleka, jogurtów,
serów, jaj, kefirów, maślanki, jak również mięsa (drób, ryby,
wędliny, mięso wołowe i wieprzowe) przedstawiono w tabeli 3. Uzyskane wyniki są szczególnie niepokojące, zwraca
bowiem uwagę, że tylko 16% kobiet spożywało nabiał więcej niż raz dziennie, a mięso mniej niż połowa 34%.
Niewystarczająca ilość tych produktów, a szczególnie
zawartego w nich białka i wapnia jest bardzo niekorzystna
zarówno dla organizmu przyszłej matki, jak i rozwijającego
się płodu [1, 15].
Regularną aktywność fizyczną przed ciążą deklarowało
jedynie 40% kobiet, a podczas ciąży zaledwie 1/3 ankietowanych. Przyczyną tego może być niedostateczna wiedza
Ocena zmian masy ciała u kobiet w ciąży
177
Tabela 3. Spożycie nabiału oraz mięsa przez kobiety w okresie ciąży
Table 3. Dairy products and meat intake by the pregnant women
Spożycie nabiału/Dairy products intake:
Więcej niż jeden raz dziennie
16% kobiet
Raz na dzień 54% kobiet
Kilka razy w tygodniu 30% kobiet
Once a day 54% women.
A few times a week 30% women.
More than once a day
16% women
Najczęściej wybierane produkty typu nabiał / The most chosen dairy products:
Mleko
Milk 68%
Jogurty
Yoghurts 60%
Sery
Cheese 50%
Jaja
Eggs 44%
Kefiry
Sour milk 12%
Maślanki
Buttermilk 8%
Spożycie mięsa/Meat intake:
Raz na dzień 34% kobiet
Once a day 34% women
Drób 48%
Poultry 48%
Ryby 36%
Fish 36%
Kilka razy w tygodniu 58%
A few times a week 58%
Raz na tydzień 8% kobiet
Once a week 8% women
Wędliny 30%
Cold meat 30%
Mięso wołowe/wieprzowe 24%
Beef/ Pork 24%
dotycząca wpływu systematycznego wysiłku fizycznego na
stan zdrowia, jak i niewykształcenie „zdrowych nawyków”.
Podobne zależności obserwują także inni autorzy [10].
Wnioski
1. Prawidłową masę ciała (18,5–24,9 kg/m2) przed
ciążą stwierdzano u 66% kobiet.
2. Analiza przyrostu masy ciała w okresie ciąży w odniesieniu do przedciążowego BMI wykazała, że 28% ankietowanych kobiet zwiększyło prawidłową masę ciała.
3. Wiedza pacjentek dotycząca zmian jakości i różnorodności spożywanych pokarmów w okresie ciąży jest
niewystarczająca.
Piśmiennictwo
1. Barker D.J.P.: Mother, babies and health in later life.
London: Churchill Livingstone, 1998.
2. Bolesta M., Szostak-Węgierek D.: Żywienie kobiet podczas ciąży. Cz. I. Energia i makroskładniki. Żyw. Człow.,
2009, 36, 4, 648-655.
3. Bolesta M., Szostak-Węgierek D.: Żywienie kobiet podczas ciąży. Cz. II. Witaminy i minerały. Żyw. Człow.,
2009, 36, 4, 655-664.
4. Bolesta M., Szostak-Węgierek D.: Żywienie kobiet podczas ciąży. Cz. III. Używki, tytoń i zakażenia pokarmowe. Żyw. Człow., 2009, 36, 4, 665-670.
5. Durka A.: Żywienie kobiet w ciąży. Położna, 2008, 2, 3240.
6. Everette M.: A review of nutrition education: Before,
between and beyond Pregnancy. Curr. Womens Health
Rev., 2009, 5, 193-200.
7. Fall C.: Maternal nutrition: Effect on health in the next
generation. Indian. J. Med. Res., 2009, 130, 593-599.
8. Szostak-Węgierek D.: Znaczenie prawidłowego żywienia
kobiet w czasie ciąży. Żyw. Człow., 2004, 31[2],160-171.
9. Jennifer J., Jef H., Wilis Mc.A.: Exercise, nutrition and
weight management during pregnancy. Am. J. of Health
Studies, 2010, 25, 3, 120-128.
10. Cavalli A.S., Tanaka T.: Relationship between maternal
physical activities and preterm birth. Environ. Health
Prev. Med., 2001, 6,74-81.
11. Kozłowska-Wojciechowska M.: Wiedza i zachowania
żywieniowe kobiet ciężarnych. Rocz. Państ. Zakł. Hig.,
2002, 53[2], 167-175.
12. Wilkinson S.A.,Tolcher D.: Nutrition and maternal health:
What women want and can we provide of Nutrition.
Dietetics, 2010, 67, 18-25.
13. Kanadys W.M.: Przyrost masy ciała w ciąży. Relacje
z przedciążową masą ciała. Kongres Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego „Profilaktyka w położnictwie
i ginekologii”, Ginek. Pol., 2000, 71 [8], 680-683.
14. Muthayya S.: Maternal nutrition & low birth weight-what
is really important? Indian J. Med. Res., 2009, 130, 600608.
15. Ostrowska-Gąsior A.: Podaż białka w diecie kobiet ciężarnych o prawidłowym i nieprawidłowym stanie odżywiania przed ciążą a masa ciała noworodków. Prob. Hig.
i Epid., 2008, 89, [4], 573-542.
16. Raczyński P., Kubik P., Niemiec T.: Zalecenia dotyczące
suplementacji diety u kobiet w ciąży i w czasie karmienia
piersią. Ginek. Prakt., 2006, 14[4], 2–7.
Adres do korespondencji:
dr med. A.K. Hyżyk
ul. Okrzei 42
62-030 Luboń
Tel.: 602 780 031
PRACE ORYGINALNE