Gruczoły zewnątrz- i wewnątrzwydzielnicze

Gruczoły - zespoły komórek nabłonkowych o specjalizacji wydzielniczej
Gruczoły zewnątrzi wewnątrzwydzielnicze
Gruczoły zewnątrzwydzielnicze
kierują wydzielinę do określonego
miejsca przez przewody
wyprowadzające
Elementy składowe:
• odcinki (jednostki) wydzielnicze
• przewody wyprowadzające
Trzustka
DuŜe gruczoły zewnątrzwydzielnicze
tworzą odrębne narządy (ślinianki, trzustka, wątroba)
złoŜony gruczoł o budowie zrazikowej, posiadający dominującą część
zewnątrzwydzielniczą i małe skupiska komórek dokrewnych (wysepki
trzustkowe Langerhansa). Część zewnątrzwydzielniczą stanowi zwarty
układ odcinków wydzielniczych (pęcherzyków trzustkowych) i system
przewodów wyprowadzających.
wyspa
trzustkowa
Pęcherzyk trzustkowy
• komórki wydzielnicze
• komórki śródpęcherzykowe
• blaszka podstawna
Komórki śródpęcherzykowe
naleŜą do przewodu
wyprowadzającego (wstawki),
która częściowo „wchodzi”
w głąb pęcherzyka
Komórki wydzielnicze
pęcherzyka trzustkowego
to typowe komórki
produkujące białka
Produkują i wydzielają
enzymy trawienne:
• proteazy
• lipazy
• amylazę
• nukleazy
rozkładające wszystkie
rodzaje substancji
wysokocząsteczkowych
(główne enzymy trawiące
treść pokarmową w jelicie)
Wątroba
jest nie tylko duŜym gruczołem,
ale przede wszystkim
„metabolicznym centrum”
organizmu
Przewody wyprowadzające:
• wstawki (nabłonek jednowarstwowy
niski sześcienny)
• przewody śródzrazikowe
(nabłonek jednowarstwowy sześcienny)
• przewody międzyzrazikowe
(nabłonek jednowarstwowy walcowaty)
• przewody główne
(nabłonek jednowarstwowy walcowaty)
Komórki przewodów wydzielają
alkaliczny płyn, zobojętniający
kwaśną treść pokarmową
przechodzącą z Ŝołądka
do dwunastnicy
Zrazik wątrobowy
śyła
centralna
przestrzeń
wrotna z triadą
• komórki wątrobowe
(hepatocyty) ułoŜone
w blaszki
• zatoki wątrobowe
(naczynia włosowate)
• Ŝyła centralna
• przestrzenie wrotne
z triadą:
- tętnica międzyzrazikowa
- Ŝyła międzyzrazikowa
- przewód Ŝółciowy
Hepatocyt
z uwagi na róŜnorodne funkcje
ma dobrze rozwinięte wszystkie
organelle komórkowe
Główne funkcje hepatocytu:
• produkcja białek osocza
• produkcja cholesterolu
i lipoproteidów
• produkcja kwasów i barwników
Ŝółciowych
• synteza/rozkład glikogenu
(regulacja poziomu glukozy)
• unieczynnianie trucizn
i leków (detoksyfikacja)
Budują ją jednostki strukturalne
- zraziki wątrobowe
zatoka wątrobowa (naczynie)
Bieguny hepatocytu:
• biegun naczyniowy
(wchłanianie
i wydzielanie)
sąsiedni
hepatocyt
• biegun Ŝółciowy
(kanalikowy)
(wydzielanie)
Biegun naczyniowy:
• mikrokosmki
• wydzielanie białek, lipoproteidów,
glukozy
• wchłanianie produktów trawienia
z krwi
Biegun kanalikowy:
• kanalik Ŝółciowy
• połączenia międzykomórkowe
• wydzielanie Ŝółci
Kom. śródbłonka
zatoka
Zatoki wątrobowe
(typ naczyń włosowatych)
• szerokie, nieregularne
• ściana zbudowana z komórek
śródbłonka z duŜymi otworami
• brak blaszki podstawnej
• pełna przepuszczalność
GRUCZOŁY DOKREWNE
Typy sygnalizacji międzykomórkowej
hormon
naczynia
krwionośne
komórki
docelowe
endokrynny
(dokrewny)
parakrynny
autokrynny
Ogólna charakterystyka gruczołów dokrewnych:
• brak przewodów wyprowadzających
• komórki dokrewne
• liczne kapilary o ścianie okienkowej
• brak podjednostek wydzielniczych (wyjątek: tarczyca)
Przysadka mózgowa
Przysadka łączy się z podwzgórzem, gdzie znajdują się grupy komórek
neurosekretorycznych (jądra podwzgórza). Produkowane przez nie hormony
transportowane są aksonami do płata przedniego i tylnego.
część obwodowa
(płat przedni)
PODWZGÓRZE
KOMÓRKI
DOCELOWE
część gruczołowa
część nerwowa (płat tylny)
Płat przedni przysadki
komórki:
Do płata przedniego przekazywane są
statyny i liberyny, regulujące aktywność
wydzielniczą komórek tego płata
kwasochłonne
• somatotrofy
• mammotrofy
hormon wzrostu
prolaktyna
zasadochłonne
• kortykotrofy
kortykotropina (ACTH)
• tyreotrofy
tyreotropina (TSH)
• gonadotrofy
folitropina (FSH)
i lutropina (LH)
Do płata tylnego przekazywane są dwa
hormony (wazopresyna i oksytocyna), które
tam dostają się do naczyń
krwionośnych
k.zasodochłonne
k.kwasochłonne
Płat tylny przysadki:
• aksony komórek
neurosekretorycznych
podwzgórza
• pituicyty (odmiana astrocytów)
• kapilary
W płacie tylnym przekazywane są
z aksonów do kapilarów dwa hormony:
• oksytocyna
• ADH (wazopresyna)
Tarczyca zbudowana jest z podjednostek wydzielniczych:
pęcherzyków tarczycowych wypełnionych koloidem
Pęcherzyk tarczycowy:
• wyścielony jednowarstwowym
nabłonkiem o zmiennej wysokości
(komórki pęcherzykowe)
• wypełniony płynem bogatym w białka
(koloid)
• opleciony siecią
kapilarów
Komórki pęcherzykowe
• nieaktywne - płaskie
• aktywne - sześcienne
lub walcowate
Etapy produkcji hormonów tarczycowych (T3 i T4)
• faza wydzielania: produkcja i wydzielanie do koloidu tyreoglobuliny
• faza jodowania: dołączanie jodu do tyreoglobuliny (w koloidzie)
• faza resorbcji: pobieranie jodowanej tyreoglobuliny do komórek, trawienie
jej w lizozomach i uwalnianie produktów (T3 i T4) do kapilarów
Komórki C (okołopęcherzykowe) zlokalizowane na obwodzie pęcherzyków,
produkują kalcytoninę
aktywne
nieaktywne
Nadnercze składa się z kory i rdzenia
o odmiennym pochodzeniu, budowie i funkcji
Kora nadnerczy wykazuje obecność trzech warstw
o róŜnym układzie komórek
w. kłębkowata
KORA
w. pasmowata
RDZEŃ
KORA
w. siatkowata
medulla
Komórki kory nadnerczy produkują hormony sterydowe
Hormony kory nadnerczy
W. KŁĘBKOWATA
Charakterystyka komórek produkujących
hormony sterydowe (=steroidogenne)
• bogata gładka siateczka śródplazmatyczna
• mitochondria o rurkowatych
grzebieniach
• krople lipidowe w cytoplazmie
mineralokortykosterydy
(np. aldosteron)
W. PASMOWATA
glikokortykosterydy
(np. kortyzol)
W. SIATKOWATA
androgeny nadnerczowe
Rdzeń nadnerczy
Wysepki trzustkowe (Langerhansa) to ograniczone skupiska komórek
dokrewnych rozsiane w miąŜszu trzustki
• komórki chromochłonne
(produkują adrenalinę
i noradrenalinę)
• komórki zwojowe
• naczynia krwionośne
B
A
Typy komórek
Typ
%
Lokalizacja
w wyspie
Produkowany
hormon
A
B
D
PP
15%
80%
4%
1%
obwodowa
centralna
rozsiane
rozsiane
glukagon
insulina
somatostatyna
polipeptyd trzustkowy
D
PP
Cztery małe przytarczyce są zlokalizowane w torebce otaczającej tarczycę
Elementy składowe:
• komórki główne
(produkują parathormon)
• komórki oksyfilne
• wysepki tkanki tłuszczowej
• naczynia krwionośne
• włókna nerwowe
• włókna srebrochłonne
Szyszynka rozwija się z fragmentu centralnego układu nerwowego...
Elementy składowe:
• pinealocyty
(produkują melatoninę)
• komórki śródmiąŜszowe
(zmodyfikowane astrocyty)
• kapilary
... dlatego obecne w niej
komórki są przekształconymi
komórkami nerwowymi
lub glejowymi
System rozproszonych
komórek dokrewnych
(DNES, APUD)
Szyszynka ma połączenie
nerwowe z narządem
wzroku i reguluje
rytm dobowy organizmu
światło
System komórek dokrewnych
rozmieszczonych w róŜnych narządach
i posiadających wspólne cechy:
Szyszynka
• pochodzenie: z tkanki nerwowej
• produkowane hormony:
peptydy i aminy biogenne
Krypta jelitowa
Komórka
APUD
Naczynie włosowate
Komórka
APUD
Komórka Panetha
Lokalizacja komórek systemu:
1. Centralny układ nerwowy
• komórki neurosekretoryczne podwzgórza
• pinealocyty
• komórki dokrewne przysadki
2. Gruczoły dokrewne
• komórki C (tarczyca)
• komórki główne (przytarczyce)
• komórki A, B, D, PP (wysepek Langerhansa)
• kom. chromochłonne (rdzeń nadnerczy)
3. Nabłonki wyścielające:
• naskórek (komórki Merkla)
• przewód pokarmowy i jego gruczoły
• drogi oddechowe